بخش 2

بخش دوّم :مراسم جشن تكليف

پس از اينكه معلوم شد لحظه تكليف، براي اهل معرفت بزرگترين عيد اسلامي است، اين سؤال پيش مي آيد كه براي بزرگداشت اين عيد چه بايد كرد؟ و براي برگزاري مراسم جشن تكليف چه اقداماتي مناسب است؟

در پاسخ بايد گفت عيدهاي اسلامي دو دسته اند:

دسته اول: عيدهايي كه در احاديث اسلامي به عنوان عيد مطرح شده و در بزرگداشت آنها به اعمال و عبادتهاي خاصي توصيه شده است، مانند عيدهاي فطر، قربان، مبعث، غدير و... .

دسته دوم: عيدهايي كه دليل خاصّي درباره آن به ما نرسيده است. بزرگداشت اين عيدها براساس تعليمات كلي اسلام براي گراميداشت شعائر مانند جشنهاي پيروزي انقلاب اسلامي ايران، تأسيس جمهوري اسلامي، فتح خرمشهر و ...

جشن تكليف از اين قبيل است. بنابراين، براي بزرگداشت اين جشن و تنظيم برنامه هاي آن بايد از رهنمودهاي كلّي اسلام در زمينه تعظيم شعاير اسلامي و سپاس نعمتهاي بزرگ الهي بهره گرفت.

ملاحظه برنامه عيدهاي اسلامي نشان مي دهد كه در مراسمي كه به مناسبت اين عيدها برپا مي شود، چهارنكته اساسي بايد مورد توجه باشد:

1 ـ تقويت پيوند انسان با خدا.

2 ـ رشد آگاهيهاي مورد نياز جامعه.

3 ـ كمك به نيازمندان.

4 ـ نمايش هماهنگي و همدلي و همسويي مسلمانان.

اين نكات در برنامه عيدهاي بزرگ اسلامي، مانند عيد فطر و عيد قربان قابل ملاحظه است.

نماز «عيد»، علاوه بر تقويت رابطه انسان با خدا، نمايش وحدت و همسويي جامعه اسلامي و مانور بزرگ سياسي ـ عبادي مسلمانان در برابر دشمنان اسلام است كه هر سال دو بار (عيد فطر و عيد قربان) برگزار مي شود.

خطبه هاي نماز عيد، براي رشد آگاهيهاي جامعه اسلامي است. زكات فطر، در عيد فطر و قرباني، در عيد قربان براي شاد كردن نيازمندان است.

اين نكته ها در تمام عيدهاي اسلامي از جمله «جشن تكليف» قابل اجراست.

برنامه مراسم جشن تكليف را مي توان اينگونه تنظيم كرد:

برنامه هاي جشن تكليف

الف ـ مراسم خصوصي:

اين مراسم كه بطور خصوصي توسط مكلف اجرا مي شود، با الهام از روشي كه مرحوم سيد بن طاووس براساس رهنمودهاي كلي اسلام در جشن تكليف فرزند خود انتخاب كرده، از اين قرار است:

1 ـ سجده شكر

امام صادق (عليه السلام) در اين باره فرموده است: وقتي كه انسان نعمتي از نعمتهاي الهي را يادآور شد، براي اظهار سپاسگزاري از خداوند، لازم است صورت خود را بر خاك نهد و خداوند را بر نعمتش ستايش كند.(11)

پيامبر گرامي اسلام (صلي الله عليه وآله) در سفري، سوار بر شتر مي رفت كه ناگاه پياده شد و پس از پنج بار صورت بر خاك نهادن و در برابر خدا سجده كردن، دوباره بر شتر سوار شد. همراهان درباره علت اين كار از او سؤال كردند.

فرمود: جبرئيل مژده هايي از جانب خداوند برايم آورد و من براي هر مژده، سجده شكري به جاي آوردم.(12)

هشام بن حكم مي گويد: همراه امام كاظم (عليه السلام) در اطراف شهر مدينه مي گشتيم. ناگاه امام از مركب خود پايين آمد و به سجده افتاد; سجده اي بسيار طولاني. پس از مدتي سربرداشت و سوار شد. پرسيدم: فدايت شوم، علت اين سجده طولاني چه بود؟ فرمود: نعمتي را كه خداوند به من ارزاني داشت، به ياد آوردم، خواستم از پروردگارم تشكر كنم.(13)

سجده شكر به هنگام يادآوري نعمت، يك سنت قطعي اسلام است. نعمت تكليف هم از بزرگترين نعمتهاي آفريدگار جهان به انسان است. شايسته است كه اولين برنامه خصوصي جشن تكليف، سجده شكر باشد.

2 ـ كمك به نيازمندان

شكر زباني در صورتي مفيد است كه شكرگزار، قدر داني خود را در عمل ثابت كند.

امام علي (عليه السلام) در اين باره فرمود:

شكر مؤمن در عملِ او ظاهر مي شود و شكر منافق از زبان تجاوز نمي كند.(14)

يكي از بهترين كارهايي كه نشانه شكرگزاري انسان از نعمتهاي الهي، بخصوص در عيدهاست، كمك به نيازمندان و شاد كردن دل مستمندان است.

3 ـ سلام بر فرشتگان

دو فرشته هميشه همراه انسان اند و مأموريت دارند كه همه اعمال انسان را ثبت كنند، و نيز در شرايط خاصي او را از خطرها و آفات، نجات دهند.

امام صادق (عليه السلام) در اين باره فرمود: خداوند اين فرشتگان را با انسان همراه ساخته تا وي بيشتر مواظب اطاعت فرمانهاي الهي باشد و مرتكب گناه نگردد. چه بسا، انسان مؤمن وقتي كه تصميم به انجام گناه مي گيرد، با خود مي گويد: پروردگارم مرا مي بيند، فرشتگانِ محافظم كه شاهد اين صحنه اند، در قيامت عليه من شهادت خواهند داد، در نتيجه از تصميم خود برمي گردد.

علاوه بر اين، خداوند از روي لطف و مهرباني، به اين فرشتگان مأموريت داده تا انسان را از خطر شيطانها، جانوران زمين و بسياري از آفتها كه آدمي از آن بي خبر است ـ تا وقتي كه خدا بخواهد ـ حفاظت كنند.(15)

از لحظه تكليف، مأموريت اين فرشتگان براي ثبت اعمال نيك و بدانسان آغاز مي شود. بنابراين، مكلف اگر اهل مراقبت باشد، در اين لحظه بايد نسبت به اين پاسداران بزرگوار كه قرآن آنها را «كراماً كاتبين» مي خواند، احترام كند و به پيروي از عارف گرانقدر، سيد بن طاووس ضمن سلام به اين همراهان عزيز، از آنها تقاضاي همكاري و دعا كند.

راهنمايي و دعاي اين فرشته ها در حلّ مشكلات و كمال انسان مؤثر است، نفرين آنها هم در صورتي كه انسان با انجام كارهاي ناشايسته موجب آزار و اذيت آنها شود، انحطاط او را افزايش مي دهد.

4 ـ استعاذه از شيطان

پس از آنكه شيطان از درگاه خدا رانده شد، سوگند ياد كرد كه تا مي تواند همه بندگان خدا را گمراه كند.

يكي از مهمترين عواملي كه انسان را از سلطه شيطان نگه مي دارد، دعا و نيايش و خود را در پناه خدا قرار دادن است.

استعاذه و پناه بردن به خدا، در واقع سنگر مبارزه با شيطان است و انسان زيرك و مراقب، بايد لحظه اي كه شيطان كار خود را آغاز مي كند، در اين سنگر پناه گرفته باشد.

5 ـ استمداد از آفريدگار جهان

مكلّف پس از به جا آوردن سجده شكر و سلام بر فرشتگان و پناه بردن به خدا از شرّ شيطان، آماده حركت به سوي كمال انسانيت است.

مهمترين نكته اي كه بايد مورد توجه مكلف باشد، اين است كه تلاشهاي او بدون توفيق خداوند متعال به ثمر نخواهد رسيد. توجه به اين نكته، علاوه بر اينكه انسان را از گرفتار شدن به خودپسندي مصون مي دارد، او را از امدادهاي غيبي الهي نيز برخوردار مي سازد.

در حديث آمده است كه روزي پيامبر اكرم(صلي الله عليه وآله) به اصحاب خود فرمود: بدانيد كه هيچ كس تنها با كار خود نجات نخواهد يافت.

اصحاب كه از اين سخن، به شگفت آمده بودند، براي اينكه بدانند اين سخن چه اندازه فراگير است، پرسيدند: حتي خودِ شما هم؟!

فرمود: حتي خودِ من! مگر اينكه رحمت و فضل خداوند مرا فراگيرد.(16)

بنابراين، نيايش و استمداد از خداوند يكي از مهمترين شرايط موفقيتِ مكلف است و بايد در برنامه هاي جشن تكليف گنجانده شود.

ب ـ مراسم عمومي:

برنامه هاي عمومي جشن تكليف با توجه به شرايط خانوادگي مكلف، زمان و مكان و ذوق و سليقه برگزار كنندگان مي تواند متنوع باشد، ولي در هر حال رعايت نكته هاي زير ضروري است:

1 ـ اهميت دادن به جشن تكليف

كمتر كسي است كه در آغاز تكليف، مانند سيد بن طاووس اهميت عيد تكليف را درك كند و بداند كه لحظه تكليف، بهترين لحظه ها و بزرگترين عيدهاي زندگي اوست. از نظر مردم مهمترين جشنهاي زندگي انسان، جشن ازدواج است. بزرگترين آرزوي مادر، روزي است كه دخترش به خانه بخت مي رود و بزرگترين آرزوي پدر، برگزار كردن جشن دامادي پسر است.

اين، بدان جهت است كه انسان با حقايق جهان آشنا نيست، اگر حقايق را آن گونه كه هست ببيند، مي داند كه جشن ازدواج با همه اهميت آن، قابل مقايسه با جشن تكليف و نقش آن در زندگي انسان نيست.

به اميد روزي كه مردم به جشن تكليف فرزند خود، بيش از جشن ازدواج او اهميت بدهند.

2 ـ رشد آگاهيهاي اسلامي

يكي از نكته هاي برجسته در برنامه عيدهايي كه اسلام براي بزرگداشت آنها برنامه ريزي كرده، توجه به رشد آگاهيهاي جامعه است. برنامه هاي مراسم عمومي جشن تكليف هم بايد براي تأمين اين هدف باشد، بخصوص مراسمي كه توسط مدارس و مؤسسه هاي فرهنگي زمينه برگزار مي گردد، مي تواند نقش بيشتري در بالا بردن سطح آگاهيهاي مكلف، ايفا كند.

بهترين برنامه هاي پيشنهادي در اين باره عبارتند از:

* ارائه مقاله توسط دانش آموزان در باره جشن تكليف و اهداي جايزه به بهترين مقاله ها.

* برگزاري مسابقاتي كه سؤالاتش درباره دانستنيهاي تكليف باشد.

* استفاده از سخنراني دانشمنداني كه با روان شناسي كودك آشنايند و مي توانند ابعاد مختلف تكليف را مطابق درك آنها تشريح كنند.

3 ـ رعايت ويژگيهاي مكلف

براي اينكه برنامه هاي جشن تكليف جاذبه بيشتر و آثار تربيتي عميقتر و افزونتر داشته باشد، بايد فضاي روحي و فكري نونهالاني كه پا سنّ تكليف مي گذارند، در تنظيم برنامه ها مراعات شود.