بخش 3

بخش سوّم : هديه هاي جشن تكليف

رسم است كه در جشنهايي كه به مناسبتهايي مانند ازدواج، تولد و تكليف مي گيرند، هديه هايي از سوي شركت كنندگان اهدا مي گردد.

يكي از مهم ترين نكته هايي كه در اينگونه جشنها كه هديه در آن مرسوم است ـ بايد مورد توجه باشد، آشنايي با ديدگاه اسلام درباره هديه و آداب آن است. جشن تكليف خصوصيتي دارد كه بدان اشاره خواهيم كرد.

هديه در اسلام

هديه كه به آن كادو، تحفه، ارمغان و پيشكش نيز گفته مي شود، نه فقط در جشنها و مناسبتهاي مختلف، بلكه بطور مطلق، در اسلام مورد سفارش و تأكيد است.

هديه يكي از عوامل زدودن كينه و عداوت، ايجاد مهر و محبت و تحكيم پيوند برادري اسلامي است وفضيلت آن بيش از فضيلت صدقه است.

امام علي (عليه السلام) فرمود:

من دوست دارم آنچه را كه براي برادر مسلمانم مفيد است، بدو هديه دهم تا صدقه.(17)

هديه از نظر انگيزه آورنده آن، انواعي دارد. برخي از هديه ها در اسلام سخت نكوهش شده وحتي دربعضي ازموارد، آورنده آن مستوجب كيفرالهي است!

انواع هديه ها

پيامبر اسلام (صلي الله عليه وآله) هديه را با توجه به انگيزه آن به سه دسته تقسيم كرده و دسته اوّل را هديه مكافات (مقابله)، دسته دوّم را هديه مصانعه و دسته سوم را هديه براي خدا ناميده است:(18)

الف ـ هديه مقابله:

هديه مقابله، در مقابل هديه اي ديگر داده مي شود. مَثَل معروفي مي گويد: «كاسه جايي رود كه باز آرد قدح».(19)

بسياري از هديه ها چنين است. اين نوع هديه در اسلام ممنوع نيست، ولي پسنديده هم نيست. حضرت علي (عليه السلام) فرمود:

براي كسي هديه ببر كه مي داني او براي تو هديه نمي آورد.(20)

ب ـ هديه مصانعه:

مصانعه به معناي ظاهرسازي است هديه مصانعه، آن است كه آورنده آن انگيزه اي جز ظاهرسازي ندارد. اين ظاهرسازي به دليل رودربايستي، خودنمايي يا براي كارسازي است.

بدترين نوع هديه مصانعه، آن است كه انگيزه آن كارسازي است. اين هديه چيزي جز رشوه نيست. هديه هايي كه براي كارمندان دولت به منظور كارسازي مي برند، از اين قبيل است. اين گونه هدايا در روايات اسلامي، رشوه، ربا و خيانت نام گرفته و بشدّت نكوهش شده و حرام است.

ج ـ هديه براي خدا:

هديه براي خدا آن است كه آورنده آن انگيزه اي جز رضاي خدا از طريق خدمت و شاد كردن برادر و يا خواهر ديني خود ندارد و بدين جهت در انتخاب نوع كادو و كيفيت آن حتماً رضاي خدا را رعايت مي كند.

كسي كه براي خدا هديه مي برد، هيچ گاه چيزي را كه خداوند اجازه نداده، هديه نمي برد. متأسفانه در برخي از جشنها حتي عده اي از علاقه مندان به اسلام و انقلاب اسلامي، كادوهايي مي آورند كه انگيزه الهي ندارد. براي مثال، طبقهاي متعدد گُل با قيمتهاي گزاف! و براي چند ساعت! آن هم در شرايط اقتصادي كنوني چگونه مي تواند با انگيزه الهي توأم باشد؟!

يكي از نشانه هاي هديه براي خدا اين است كه هديه آورنده مجبور نمي شود براي تهيه آن، خود رابه زحمت وسختي بيندازد. پيامبراكرم (صلي الله عليه وآله)فرمود:

يكي از نشانه هاي بزرگداشت برادر مسلمان اين است كه هديه او را بپذيرد و از آنچه دارد براي او هديه ببرد و براي او خود را به سختي نيندازد.(21)

بهترين هديه

از نظر اسلام بهترين هديه چيست؟ آيا اسلام در زمينه نوع هديه هايي كه مردم براي يكديگر مي برند نيز اظهار نظر كرده است؟!

پاسخ: آري. اسلام در اين زمينه ديدگاه جالب توجهي دارد. با اينكه به هديه هاي مادي براي تأمين نيازهاي زندگي و ايجاد الفت و محبت ميان مردم توصيه دارد، ولي هديه را تنها دركادوهاي مادي منحصر نمي كند، بلكه بهترين و ارزنده ترين تحفه ها را، هديه اي مي داند كه نيازي از نيازهاي معنوي و روحي انسان را تأمين كند.

حضرت محمد (صلي الله عليه وآله) در اين باره فرمود:

هيچ هديه اي براي برادر مسلمان ارزنده تر از سخن حكيمانه اي كه خداوند به وسيله آن هدايتش را افزون كند و مانع سقوط و هلاكتش گردد، نيست.(22)

اين سخن به معناي نفي ارزش هديه هاي مادي نيست تا بهانه اي براي بخيلان شود و از اين پس به جاي زحمت تهيه كادو، موعظه و اندرز براي ديگران به ارمغان ببرند! بلكه رسول خدا (صلي الله عليه وآله)مي خواهد، جامعه اسلامي را به ارزش هديه هاي معنوي كه اغلب مردم به آن توجه ندارند، آگاه كند تا اين سنت نيكو، جايگاه واقعي خود را در جهت سعادت و كمال انسان بيابد.

آداب هديه

با توجه به آنچه ذكر شد، آداب هديه بطور خلاصه از اين قرار است:

* اخلاص. يعني تهي شدن از انگيزه هاي غير الهي.

* مفيد بودن. هديه هاي تشريفاتي غير اسلامي است.

* در نظر گرفتن نياز كسي كه هديه به او تقديم مي شود. نيازهاي انسان در سنين مختلف و شرايط گوناگون زندگي، متفاوت است. براي اينكه هديه هر چه بهتر و بيشتر مورد استفاده قرار گيرد، بايد متناسب با نيازهاي انسان باشد.

* پيام فرهنگي. كاملترين هديه، تحفه اي است كه ارزش مادي و معنوي داشته باشد، مانند كتابهاي آموزنده. گاهي با در نظر گرفتن نيازهاي مادي طرف هديه، كمكهاي مادي ضروريتر است. در اين صورت، بهتر است پيامهاي فرهنگي كه بهترين هديه در اسلام است، به آن ضميمه گردد.

* تنوّع. در مواردي كه آورندگان هديه متعدند، تنوع هديه ها نيز از آداب هديه محسوب مي شود.

در مورد جشن تكليف كه جشن آغاز رسمي پيوند انسان باخداست، رعايت تناسب هديه و جشن، ايجاب مي كند كه هديه ها هر چه بيشتر معنوي و داراي پيام فرهنگي باشد. تا چهره مقدس و نوراني اين جشن معنوي، به صورت ساير جشنهاي مادّي تحريف نشود.