بخش 2

19

در محضر ماه مبارك رمضان

الف : اهميت روزه و ماه مبارك رمضان

اگر ما در هر نمازي چند بار از خداي سبحان استعانت مي كنيم و مي گوييم :

{  اِيّاكَ نَعْبُدُ وَاِيّاكَ نَسْتَعِين } ، راه كمك رساني را هم خدا بيان فرموده است . يعني اين چنين نيست كه شما به ما بگوييد : كمك برسان و ما رايگان كمك برسانيم ، اگر سخن از {  اِيّاكَ نَسْتَعِين } است راهش را هم قرآن به ما آموخت كه :

{  واستعينوا بالصّبر و الصّلوة } . ^{( 1 )}

و اين صبر به « صوم » تفسير و تطبيق شده است . در بيان نوراني امام صادق ( عليه السلام ) هست كه مي فرمايد : {  وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلوة } قال يعني بالصّبر الصّوم ، آن گاه فرمود : « اذا نزلت بالرَّجلَ نازلةً او الشدّة فليصمّ » . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سوره بقره ، آيه 45 و 153

2 ـ روضة المتقين ج3 ص228

20

نه تنها در مسأله جنگ بلكه اگر مشكلات ديگري هم براي انسان پيش آيد براي حل آن مشكلات ، روزه بگيرد .

بايد ديد اين روزه چه نقشي دارد كه مشكل را حل مي كند ؟ انسان را به كجا مي رساند كه بر مشكل پيروز مي شود ؟ اين امساك ظاهري است يا اسراري دارد كه آن اسرار روح را به مقام بالا مي رساند و روح بلند بر طبيعت فائق مي شود ؟

فرمود براي پيروزي بر شدائد روزه بگيريد ، خدا از اين راه به شما كمك مي رساند ، چون « الصّوم لي و أنا أجزي بِه » اگر كسي براي خدا روزه گرفت ، چون كارها به دست اوست مشكل را حل مي كند ، فرمود : ما كارها را براي افراد كه در مسير مستقيم اند راحت مي كنيم : {  وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَي * فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرَي } .

در عظمت ماه مبارك

رسول الله ( صلّي الله عليه وآله ) از ماه مبارك رمضان به « شهر الله » ياد فرمود : « قد أقبل اليكم شهر الله » ماه خدا به شما روي كرد ، چون در اين ماه صوم الله مطرح است ، چون روزه مال خداست و اين ماه ، ماه روزه است ، لذا ماه مبارك رمضان را شهر الله مي نامند ، چه اين كه ماه رجب « شهر ولايت » است و ماه شعبان هم « شهر نبوت و رسالت » . و در دعاهاي ماه رجب فرمودند كه از خداوند متعال بخواهيد كه زمينه توفيق ماه مبارك رمضان از هم اكنون براي شما مهيّا و فراهم بشود .

اينطور نيست كه هر كس بتواند به عظمت ماه مبارك رمضان راه بيابد قبل از اين كه مقدماتي را طي كرده باشد .

21

در روايتي فرمودند : شما نگوييد : رمضان آمد ، رمضان رفت ، بگوييد : شهر رمضان آمد و شهر رمضان رفت ، زيرا رمضان اسمي از اسمهاي مبارك خداي سبحان است .

اگر انسان در اين شهرالله به لقاءالله نرسد به باطن روزه نرسيده است ، بلكه يك روزه اي در سطح طبيعت گرفته است و پاداشي را هم كه به او مي دهند در همان سطح است . اين كه مي فرمايد : « الصّوم لي وَأنا اجزي به » يعني روزه مال من است و من شخصاً جزاي روزه دار را خواهم داد . سخن از « مَن » است ، خودش را مطرح مي كند ، روزه ماه من است و من هستم كه جزاي روزه دار را مي دهم ، به فرشتگان نمي گويم او را بهشت ببريد ، من خودم جزاي او را مي دهم .

خودش چگونه جزا مي دهد ؟ به يك عده اي مي فرمايد : {  فَادْخُلِي فِي عِبادِي وَادْخُلِي جَنَّتِي } . حال آيا در آنجا سخن از خوردن و پوشيدن و نوشيدن است ، يا انسان به جايي مي رسد كه از آنچه بنام خوردن و پوشيدن و امثال اينهاست ، مي گذرد و به جايي مي رسد كه جاي آنها نيست ، در عين حال كه خوراكي ها و پوشاكي ها را در مرتبه نازله دارد ، فرمود : {  إِنَّ الْمُتَّقِينَ فِي جَنَّات وَنَهَر * فِي مَقْعَدِ صِدْق عِنْدَ مَلِيك مُقْتَدِر } ^{( 1 )}

اگر روزه براي اين است كه انسان به تقوا برسد ، تقوا دو درجه دارد : يكي همان بهشتي است كه درآن نعمتهاي فراوان موجود است : {  اِنَّ
الْمُتَّقِينَ فِي جَنّات وَنَهَر } براي لذائذ ظاهري است ، يكي هم عندالله

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سوره قمر ، آيه54

22

است ، آنجا ديگر سخن از سيب و گلابي نيست . سيب و گلابي از آن جسم و بدن اوست كه « جنّات وَنَهَر » براي بدن اوست ، امّا لقاء حق براي روح اوست . اين سرّ و باطن روزه است .

همه ماهها پشت سر ماه مباركند

امام سجاد ( عليه السلام ) در دعا وداع مي فرمايد :

« السلام عليك من شهر لاتنافسه الأيام من شهر »

« سلام بر تو اي ماهي كه هيچ ماهي با تو مسابقه و رقابت ندارد . »

در منافسه وقتي انسان مي دود و مسابقه مي دهد ، نفس نفس مي زند تا به مقصد برسد ، خداي سبحان هم فرمود : براي گرفتن فضايل منافسه بدهيد : {  فَلْيَتَنافَسُ الْمُتَنافِسُون } شما نفس نفس بزنيد تا آن شيء نفيس و ارزنده را بگيريد .

امام ( عليه السلام ) در خطاب به ماه مبارك مي فرمايد : هيچ ماه و ايامي و لحظاتي با تو منافسه نمي كند و رقابت ندارد : تو پيشگامي و همه ماهها به دنبال تو هستند . اين چنين نيست كه انسان بگويد : در ماه مبارك رمضان حرفها را مي شنوم و بعداً عمل مي كنم ، اگر فعلاً عمل نشود ، بعداً هم عمل نمي شود ، چون زمانهاي ديگر آن قدرت را ندارد كه با ماه مبارك رمضان در كسب توفيق انسان رقابت كنند .

ماه مبارك با همراهانش مي آيد

در بيان نوراني نبيّ گرامي اسلام ( صلّي الله عليه وآله ) هست كه حضرت مي فرمايد :

23

« أيّها الناس قد أقبل إليكم شهرالله بالبركة والرّحمة و المغفرة » . فرمود : مردم ماه خدا رو كرده است ، سخن از آمدن و نزديك شدن نيست ، اين ماه به خدا منسوب است و اين ماه خدا با همراهانش به شما رو كرده است « بالبركة و الرحمة و المغفرة » با بركت و رحمت و مغفرت . مواظب باشيد و به استقبالش بشتابيد ، آماده باشديد كه او را درست درك كنيد .

« بركت » خير مستدام است ، آنچه كه مي ماند بركت است ، در بيابان گودالي هايي كه آب ها در آن جمع مي شود و مي ماند را « بِركه » مي گويند . اين ماه به همراه بركت ، رحمت و مغفرت است . رحمت و مغفرت تنها آمرزش از گناهان نيست ، آن درجات عاليه را هم خداي سبحان رحمت مي نامد . رحمت خاصّه كه مخصوص مؤمنين است :

{  اِنَّ رَحْمَةَ اللهِ قَرِيبٌ مِنَ الْمُحْسِنِين } ^{( 1 )}

در ماه مبارك رمضان تحصيل اين رحمت خاصّه آسان است .

اول سالِ اهلِ سير و سلوك

از ابن طاووس نقل شده است كه مي فرمايد : عده اي اول سالشان اول فرودين است . يك نوجوان اول سال او اوّل فروردين است كه تلاش مي كند لباس نو بپوشد ، درختها اوّل سالشان فروردين است كه لباسهاي نو و تازه در بر مي كنند ، يك تاجر كه كارگاه توليدي دارد در فرصت ديگري اوّل سال را تعيين مي كند ، امّا آنها كه اهل سير و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ اعراف ، آيه56

24

سلوكند ، اوّل سالشان ماه مبارك رمضان است ، حسابها را از ماه مبارك
تا ماه مبارك بررسي مي كنند ، كه ماه مبارك رمضان گذشته چه درجه اي داشته و امسال چه درجه اي دارند ، چقدر مطلب فهميده و چقدر مسائل برايشان حل شده است ، چقدر در برابر گناه قدرت تمكين داشته و چقدر در برابر دشمن قدرت تصميم دارند .

ماه مبارك رمضان براي سالكان الي الله ماه محاسبه است . لذا امام سجّاد ( عليه السلام ) فرمود : هيچكس در سراسر جهان به اندازه ما در اين ماه استفاده نكرد .

« و اربحنا أفضل ارباح العالمين » . ^{( 1 )}

اگر انسان يك مسافري است كه سفر ابد در پيش دارد ، ره توشه آن سفر ابد را بايد در همين چند روز تهيه كند ، و اگر درهاي آسمان به چهره مؤمن باز مي شود ، و اگر مؤمن مي تواند با وارستگي به باطن عالم راه پيدا كند ، و اگر بهترين فرصت ، ماه مبارك رمضان است ، پس بهترين سود را ماه مبارك رمضان و اهلش دارند .

انسان وارسته عاشق ماه مبارك

رسول الله ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود :

« افضل النّاس من عشق العبادة فعانقها و أحبّها بقلبه و باشرها بجسده و تفرّع لها هو لايبالي علي ما أصبح من الدنيا علي عسر أم علي يُسر » . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ صحيفه سجاديه ، دعاي 45 ، در وداع ماه مبارك .

2 ـ اصول كافي ، ج2 ، باب عبادت ، حديث3

25

خوشا به حال كسي كه عبادت را معشوق خود بداند ؛ با عبادت معانقه كند و آن را با تمام وجود لمس كند ، خوشا به حال چنين نمازگزار و روزه داري كه عاشق صوم باشد .

اين حديث شريف مي فرمايد : بهترين چهره هاي مردمي ، آن انساني است كه به عبادت عشق ورزد ، ما را وادار مي كند كه اوّل شائق بعد عاشق عبادت باشيم .

شائق به كسي مي گويند كه ندارد و مي طلبد ، عاشق به كسي مي گويند كه رسيد و نگه مي دارد . آن انسان تشنه اي كه به دنبال چشمه مي رود را مي گويند مشتاق چشمه است ، وقتي به آب رسيد و آب را گرفت و حفظ كرد ، مي گويند او عاشق چشمه است . شوق قبل از وصول است و عشق بعد از وصال گفته اند « عشق » كه يك واژه عربي است از يك گياه خاصي كه « عَشَقه » نام دارد ، مشتق شده است كه در فارسي به آن پيچك مي گوييم . اين گياه وقتي به درخت چسبيد آنرا رها نمي كند و راه نفس درخت را مي بندد ، كم كم آن درخت زرد مي شود ، برگهايش ريخته و سرانجام خشك مي شود ، در اين هنگام مي گويند درخت را عشقه گرفته ، عاشق به يك چنين انساني مي گويند ، آن پيچكِ عبادت او را گرفت ، او را زرد كرد ، راه نفس او را بست ، سرانجام او را خشك و از خود تهي كرد ، به اين انسان مي گويند عاشق عبادت است .

لذا در اسرار روزه گرفتن گفتند : روزه بگيريد براي اين كه آن نشاط حيواني كم بشود ، مثل درختي كه او را پيچك گرفته كه ديگر رشد نمي كند .

26

ميهمان خدا بودن

طبق فرمايش نوراني پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) در خطبه شعبانيه ، مؤمنين در اين ماه مبارك به ضيافت الهي دعوت شده اند .

« هُوَ شَهْرٌ دُعِيتُم فِيهِ إلي ضِيافَةِ الله » .

مهمان بايستي كاري بكند كه صاحبخانه مي كند ، مهمان خدايي كه « يُطعِمُ و لايُطعَم » است ، اگر خداي سبحان مي بخشد و نمي گيرد ، انسان هم بايستي در اين ماه خويي پيدا كند كه ببخشد و نگيرد ، چون هيچ دستي بهتر از دست بخشنده نيست و هيچ دستي هم بدتر از دست بگير نيست . اگر كسي تلاش و كوشش كرد كه ديگر در كنار سفره او به بهشت بروند ، اين يد بخشنده دارد ، و اگر تلاش كرد كه به بركت ديگران به بهشت برود ، اين دست گيرنده دارد . در بيانات پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) هست كه حضرت مي فرمايد : « اليد العليا خيرٌ من اليد السّفلي » ^{( 1 )}

در شبهاي ماه مبارك رمضان اين روح بلند را به انسان مي آموزند و مي گويند هر شب بگوييد : « خدايا تو كه دينت را حفظ مي كني و ممكن نيست كه دست از دينت برداري ، آن توفيق را بده كه دين تو بدست من زنده بشود » ، نه اين كه ديگران دين تو را زنده كنند و من كنار سفره دين بنشينم ، بگذار كه نماز و روزه به دست من و با خون من زنده بشود كه ديگران مهمان من باشند ، نه اين كه ديگران بجنگند و خون بدهند و دين را احيا كنند و من نماز بخوانم و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ارشاد القلوب ديلمي ـ باب18

27

روزه بگيرم .

« و اجعلني ممّن تنتصر به لدينك و لاتستبدل لي غيري »

« خدايا چنين عوض نكن كه من را بدهي و ديگري را جاي من بياوري »

چون اين تهديد را خداي سبحان كرد و فرمود : من از دينم حمايت مي كنم و دست از دينم بر نمي دارم ، شما نشد ديگري را مي آورم { وَإِنْ تَتَوَلَّوْا يَسْتَبْدِلْ قَوْماً غَيْرَكُمْ ثُمَّ لاَ يَكُونُوا أَمْثَالَكُمْ } . ^{( 1 )}

فرمود : حالا اگر حفظ دين با شما نشد ، با ديگري ، شما اگر خلوص را از دست داديد شما را مي برد و ديگري را جاي شما مي آورد .

اين خوي بزرگ منشي را در دعاها به ما آموختند كه سعي كنيد اين چنين دعا كنيد . هرگز از خدا مال زياد نخواهيد ، بلكه بخواهيد كه آبرويتان محفوظ باشد .

كسي كه مهمان خدا شد ، اوصاف صاحبخانه را به عنوان آنچه در نزد خداست ، از خدا مسئلت مي كند ، آن روح بي نيازي و بزرگواري را طلب مي كند ، و خداي سبحان كه ميزبان است چنين پذيرايي مي كند . ضيافة الله همان لقاءالله را نتيجه خواهد داد .

پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) در ادامه فرمودند : « وجعلتم فيه من أهل كرامة الله » شما در اين ماه كريم هستيد . انسان كريم آن بزرگوار و بزرگ منشي است كه طبعش به طبيعت آلوده نيست . فرمود شما در اين ماه ازخداي سبحان كرامت بخواهيد و آبروي انسان كريم را خداوند نمي ريزد و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ محمّد : 38

28

هميشه آن را حفظ مي كند . شما بايد در اين ماه توشه كرامت تهيه كنيد كه همان وصف خاصّ فرشتگان است . اگر فرشتگان « بَلْ عِبادٌ مُكْرَمُون » بندگان مكرَّم و كريم اند ، شما در كنار سفره كرامت دعوت شده ايد سعي كنيد كريم بشويد و در ادامه فرمود : « أنفاسكم فيه تسبيح و نومكم فيه عبادة و عملكم فيه مقبول » .

ب : سفارشات در ماه مبارك

افضل اعمال در ماه مبارك

پيامبر گرامي اسلام ( صلّي الله عليه وآله ) در جواب سؤال اميرالمؤمنين ( عليه السلام ) كه عرض مي كند . « ما أفضل الاعمال في هذا الشهر » ^{( 1 )}

فرمودند : « يا أباالحسن أفضل الأعمال في هذا الشهر الورع عن محارم الله عزّوجلّ » ؛ بهترين اعمال در اين ماه پارسايي از محرّمات خداست ، آنچه را كه خداوند تحريم فرموده انسان نسبت به آنها ورع داشته و وارسته باشد .

ورع درجاتي دارد :

اولين درجه آن كه از همه نازلتر است ورع اهل توبه است كه انسان از هر معصيتي مي پرهيزد و توبه مي كند و به اطاعت روي مي آورد .

از اين بالاتر ورع اهل صلاح است كه آنها از مشتبهات نيز

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ خطبه شعبانيه ، اربعين شيخ بهايي ، حديث9

29

مي پرهيزند :

« دَعْ ما يُرِيبُك اِلي ما لايُرِيبُك » ^{( 1 )} ؛ « كاري كه مشتبه است و حلال بودن آن روشن نيست را ترك كنيد . » غذاي شبهه ناك را نخورده و حرف شبهه ناك نزنند .

گرچه ظاهراً حلال است ولي چون حليّتش مشكوك است ، ترك كن . اين ورع صالحين است .

درجه بالاتر از آن ورع اهل تقواست . اينان نه تنها از محرمات پرهيز داشته و از مشتبهات نيز اعراض مي كنند بلكه از حلالهايي كه انسان را به سوي مشتبه مي كشاند نيز مي پرهيزند . گاهي انسان درباره افراد سخن مي گويد ، همين كه ديد كم كم ممكن است سخن به جايي بكشد كه احتمال هتك حيثيت يا غيبت مي دهد ، ترك مي كند . يا در مسائل مالي كه كم كم ممكن است دستش به مال مشتبه آلوده بشود ، ترك مي كند . آن حلالي را كه احتمال مي دهد كه كم كم پيامد شبهه ناك داشته باشد را ترك مي كند . اين ورع اهل تقواست .

بالاترين درجه ورع صديقين است . و آن اين كه از هر چه غير خداست وارسته اند ، از هر چه غير حق است پرهيز مي كنند . اگر قلب جز محبت خدا چيز ديگر را نپذيرفت قلب صدّيق است . در سوره احزاب خداوند فرمود :

{  مَا جَعَلَ اللهُ لِرَجُل مِنْ قَلْبَيْنِ فِي جَوْفِهِ } ^{( 2 )}

قلب يعني همان لطيفه الهي و همان جان الهي ، و انسان بيش از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحارالأنوار ، ج2 ، ص259 ، ح7 .

2 ـ سوره احزاب ، آيه4

30

يك قلب ندارد . اگر هر انساني يك قلب دارد و اگر به ما آموختند كه از خداي سبحان مسئلت كنيد كه در اين قلب جز محبت حق چيزي راه پيدا نكند : « وَقَلْبِي بِحُبِّكَ مُتَيَّماً » ، اين تربيت ، صديقين است ، آنگاه چيزي در قلب غير از ياد حق نيست و اين قلب از هر چه غير حق است پرهيز كرده و وارسته مي شود .

انس با قرآن

ماه مبارك رمضان مستقيماً به خداوند سبحان استناد دارد . تنها ماهي كه در قرآن كريم نام او آمده است ماه مبارك رمضان است و اين ماه را خداوند سبحان به نزول قرآن معرفي كرد و فرمود :

{  شَهْرُ رَمَضان الَّذُي اُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآن }

عظمت اين ماه به نزول قرآن كريم است نه به روزه گرفتن . قرآن كريم احكام و حكمي دارد كه يكي از آن احكام روزه گرفتن است . ماه مبارك رمضان ماه نزول قران كريم است ، انسان در اين ماه ميهمان خداوند است و خداوند هم در اين ماه غذايي به نام قرآن براي انسانها فرستاده است .

از رسول الله ( صلّي الله عليه وآله ) رسيده است : « اِنّ هذا القرآن مأدبة الله » قرآن غذاي آماده الهي است . قرآن سفره نيست كه هر كسي غذاي خود را همراه بياورد و آن را در سر سفره قرآن بخورد . كسي حق ندارد كه خواسته هاي خود را بر قرآن تحميل كند ، برداشتهاي خود را به حساب قرآن گذارد . قرآن غذايي است آماده ، هر كسي گرسنه معارف باشد از اين غذا استفاده مي كند .

31

خداوند در اين ماه ما را به قرآن خواندن فرا خوانده است و با ما در
اين ماه سخن مي گويد . اگر كسي بخواهد با ظاهر قرآن در تماس باشد بايد ظاهر پاك و طاهري داشته باشد ، بدون طهارت و وضو نمي شود با ظاهر قرآن در تماس بود ، حتي نمي شود قرآن را به لب گذاشت و بوسيد . امّا با محتوا ، معنا ، تفسير و جان قرآن را {  لايَمَسُّهُ اِلاّالْمُطَهَّرُون } ^{( 1 )} اهل بيت عصمت و طهارت را خدا از هر آلودگي منزه و پاك كرد ، اينها كه مطهّرند . مي توانند با محتواي قرآن در تماس باشند . با جان و روح قرآن در ارتباط بوده و خود ، قرآن متحرك باشند .

انسان در اين ماه مهمان سفره پربار قرآن است ، هر كسي به اندازه نياز و استعدادش مي تواند از آن تغذيه شود .

دعا در ماه مبارك

طبق فرمايش پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) دعاها در ماه مبارك مقبول است كه فرمود :

« ودعائكم فيه مستجاب » .

بايد توجه داشت كه چه دعايي بكند و براي چه كسي ، دعا در سطح بلند و براي همه باشد ، اينطور نباشد كه تنها خودمان را دعا كنيم .

مردي در حضور رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) عرض كرد : خدايا پيامبر را بيامرز ، مرا بيامرز . لسانش لسان حصر بود . حضرت فرمودند : تو چرا دور رحمت
خدا را سنگ چين كردي . بگو : « إذا دعا أحدكم فليعمّ فإنّه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ واقعه ، آيه77 ، احزاب ، آيه33

32

اُوجب للدّعاء » .

بنگريد دعاي امام رضا ( صلّي الله عليه وآله ) را چقدر كريمانه است :

« واغفر لمن في مشارق الأرض و مغاربها من المؤمنين و المؤمنات » ^{( 1 )}

« خدايا درمشرق و مغرب عالم هر كسي كه اهل ايمان است او را بيامرز » .

آن ديني كه مي گويد سحر در نماز شب عده زيادي را دعا كن ، حداقل چهل نفر ، همان دين مي گويد روز به فكر حلّ كار چهل مؤمن هم باش ، براي اين كه و قتي مي گويد شب برخيز و ديگران را هم دعا كن ، يعني روز هم مواظب كارشان باش . اين دين درس كرم به انسان مي آموزد كه ديگران مهمان سفره انسان باشند .

ابوحمزه ثمالي از شاگران خوب امام سجّاد ( عليه السلام ) بوده و امام ( عليه السلام ) در دعاي معروف به ابوحمزه ثمالي به ما مي آموزند كه عرض كنيم : خدايا بزرگ و كوچك ما ، زن و مرد ، روستايي و شهري ، دور و نزديك ، همه و همه را بيامرز .

اين چنين نباشد كه انسان در دعا فقط به فكر خود و بستگان نزديكش باشد . و امّا اين كه براي خود چه بخواهد در بخش پيشين گذشت كه روح بي نيازي و كريمانه را مسئلت كند ، از خداي سبحان مسئلت كند كه توفيق ياري نصيب او كرده و او را در راه اسلام و انقلاب و شهدا ثابت قدم بدارد ، و تداوم حاكميت اسلام را به رهبري

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحارالانوار ، ج12 ، ص23

33

وليّ فقيه تا ظهور حجّت الهي « عجل الله تعالي فرجه الشريف » طلب نمايد .

فضيلت صلوات بر پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) در ماه مبارك

وجود مبارك پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) در اين خطبه فرمود :

« و من أكثر فيه من الصلّوة ثقل الله ميزانه يوم تُخَفّف فيه الموازين »

هر كس در اين ماه بر من زياد صلوات بفرستد ترازوي اعمالش سنگين خواهد شد ، روزي كه ترازوي اعمال بسياري از مردم سبك مي شود .

در قيامت اعمال انسان را با يك واحد مخصوصي مي سنجند ، نه با اجرام مادي و امثال آن در دنيا انسان اگر خواسته باشد متاع مادي را بسنجد آن را با يك ترازوي خاصّ مادّي توزين مي كند مثلاً درجه حرارت را با ميزان مخصوص آن ، اشياي كيلويي را با كيلو ، اشياي متري را با متر ، مسائل ادبي مثل شعر را با وزن خاص آن .

امّا اعمال ما را در روز قيامت با حق مي سنجند كه قرآن مي فرمايد :

{  وَالوَزْن يَومَئِذ اْلحَقُّ } ^{( 1 )}

يعني در آن روز اعمال و عقايد و اخلاق مردم را با حق مي سنجند . حق در يك طرف و اعمال در طرف ديگر كه مشخص مي شود حق است و چه عملي از حق بي بهره بود . و در قرآن مي فرمايد : آنان كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ اعراف ، آيه8

34

اعمالشان سنگين است اهل سعادت بوده و آنان كه اعمالشان سبك است از سعادت محرومند .

در بيانات اميرالمؤمنين ( عليه السلام ) آمده است ، چه اين كه در بيان رسول الله ( صلّي الله عليه وآله ) هم رسيده است كه حضرتش فرمود :

« زِنُوا قَبْلَ أنْ تُوزَنوا »

در نهج البلاغه ، خطبه90 چنين آمده است :

« زنوا أنفسكم من قبل أن توزنوا و حاسبوها من قبل أن تحاسبوا . . . »

روزي مي رسد كه انسانها را وزن مي كنند كه كدام انسان سبك و كدام انسان سنگين است . كمال انسان به عقل و معارف عقلي اوست ، خود را با يك ميزاني كه خدا نازل كرده است بسنجد ، با ميزان قرآن كريم و با وزني كه حق است .

حضرت فرمود : در ماه مبارك رمضان هر كس بيشتر بر من صلوات بفرستد خدا ترازوي او را سنگين مي كند .

چون صلوات بر آن حضرت يك دعايي مستجاب است و چون همراه صلوات حاجت خود را خواستيد ، خداي سبحان اينچنين نيست كه يكي را برآورده كند و ديگري را برآورده نكند ، لذا در برنامه هاي آموزنده امام سجاد ( عليه السلام ) كه مَثَل اعلاي نيايش و دعا را به ما مي آموزاند ، در بسياري از فرازهاي ادعيه ايشان صلوات به چشم مي خورد ، هر مطلبي را كه آن حضرت از خدا مي خواهند قبل و بعدش صلوات است ، چون آن اول و اين آخر را خداوند مستجاب مي كند بين آنها را هم مستجاب خواهد كرد .

35

ماه مبارك و رهايي انسان از اسارت گناهان

حضرت فرمود :

« أيّها النّاس انّ انفسكم مرهونة بأعمالكم ففكّوها باستغفاركم »

مردم شما آزاد نيستيد ، جانتان در گروِ كارهاي شماست ، يعني اين كارهايي كه انجام داده ايد يك قفسي و طنابي از آنها ساخته ايد و دست و بال خود را با آن قفس و طناب بسته ايد ، پس شما در رهن و گرو هستيد .

كسي كه بدهكار است گرو مي سپارد ، مثلاً خانه و فرش را گرو مي دهد ، كسي كه از لحاظ عقيده و اخلاق و عمل صالح بدهكار باشد ، ديگر با مال قابل گرو نيست ، اين جا خود شخص را گرو مي گيرند .

نعمتي به ارزش نعمت آزادي بسيار كم است و آزاد ، آن انساني است كه علي ( عليه السلام ) فرمود : « و من ترك الشّهوات كان حراً » ؛ « كسي كه شهوت ها را ترك كرد آزاد است . »

فرمود : در اين ماه خودتان را آزاد كنيد و اين فكّ رهن به استغفار و طلب مغفرت است . در قرآن كريم فرمود : {  كُلُّ نَفْس بِمَاكَسَبَتْ رَهِينَةٌ * إِلاَّ أَصْحَابَ الْيَمِينِ } ^{( 1 )}

آنهايي كه با ميمنت كار كردند آزادند ، آنها كه گرفتار شهوت و غضب نبودند آزادند . آن كسي كه مي گويد هر چه دلم بخواهد مي گويم و هر چه دلم بخواهد مي كنم و هر جا دلم بخواهد مي روم ، معلوم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ سوره مدثر ، آيه38

36

مي شود صاحب اين سخن در گروِ شهوت است نه در اختيار عقل . انسان براي اين كه ببيند آزاد است يا در قفس ، ببيند چه گونه مي انديشد .

و انقلاب براي اين بود كه جز خداي سبحان كسي بر ما مسلط نشود ، براي اين بود كه ما بنده خدا بشويم ولاغير .

اين كه گفتند چندين بار در شبانه روز بگوييد : « استغفر اللهَ رَبّي و أتوب إليه » در نماز و در غير نماز براي خود و ديگران طلب مغفرت كنيد براي آن است كه اين ميله هاي فولادين را يكي پس از ديگري بشكنيد و از بين ببريد .

صله ارحام و حفظ لسان از دستورهاي ماه مبارك

وجود مبارك پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) در آن خطبه نوراني فرمود :

« وَصِلُوا اَرحامَكم واحفظوا اَلْسِنَتكم » .

« ارحام را صله و ديدن و زبانتان را حفظ كنيد » .

نه تنها در روز كه روزه هستيد ، بلكه در تمام ماه ، زيرا اين امور آداب روز نيست ، بلكه آداب ماه روزه است . در اين ماه بايد زبان را حفظ كرد و چيزي بهتر از فراگيري علوم الهي ، گفتن و شنيدن معارف دين نيست ، علم است كه زمينه اي براي به عقل رسيدن انسان مي گردد و انسان عاقل آسوده است ، هرگز انسان عاقل در عذاب نيست ، لذا فرمود : در اين ماه زبانتان را حفظ كنيد .

امام صادق ( عليه السلام ) از اجداد گرامي شان از رسول الله ( صلّي الله عليه وآله ) نقل فرمود : « مَن عرّف الله و عظّمه منع فاحسن الكلام و بطنه من الطعام و عنّا نفسه

37

بالصَّيام و القيام » . ^{( 1 )}

حضرت فرمود : براي اين كه انسان مواظب دهان باشد و هر حرفي را بزند معرفت خدا لازم است : كسي كه خدا را بشناسد و او را بزرگ بشمارد در پيش خداي عظيم هر حرفي را نمي زند و شكم را به هر غذاي حرام آلوده نمي كند ، كنار هر سفره اي نمي نشيند ، عنايت دارد كه خود را با روزه گرفتن بپروراند ، خود او مورد عنايت اوست و خودش را فراموش نمي كند .

يكي از نصيحت طلبان به اباذر نوشت كه مرا نصيحت كن . اباذر هم در جواب مرقوم فرمود : به عزيزترين دوستانت ستم نكن . دوباره آن شخص در جواب نوشت كه اين يك مطلب روشني است ، انسان كه به دوست عزيزش جفا نمي كند . من از شما نصيحت خواستم و شما آن گونه جواب گفتيد .

اباذر در جواب فرمود : عزيزترين افراد نسبت به آدم خود آدم است ، هيچ كس به اندازه خود آدم پيش انسان عزيز نيست . فرمود : جان خود را نيازار ، نرنجان و آسيب نرسان چون هر گناهي را كه انسان مرتكب مي شود فشاري است كه به جان خود وارد مي كند . ^{( 2 )}

و در سوره مباركه مائده به ما فرمود : {  يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَيْكُمْ أَنفُسَكُمْ } مؤمنين مواظب جانتان باشيد ، از حريم جانتان پاسداري
كنيد . و در سوره مباركه اعراف فرمود : متقين كساني هستند كه با ياد خداي سبحان اجازه نمي دهند كه شياطين در اطراف كعبه جانشان به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ اربعين شيخ بهايي ، حديث2

2 ـ ارشاد القلوب ديليم .

38

طواف بپردازند .

{  إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِنْ الشَّيْطَانِ تَذَكَّرُوا فَإِذَا هُمْ مُبْصِرُونَ } ^{( 1 )} .

مقدار خوردن در ماه مبارك

انسان در ماه مبارك رمضان احساس عظمت مي كند و بزرگي خود را مي يابد ، مي گويد :

« من بزرگتر از آن هستم كه آلوده بشوم و تن به گناه بدهم » . اين بزرگي خود را يافتن ، در اثر روزه گرفتن است ، كه مقدمات اوليّه روزه ، امساك و كم خوري است .

از ارسطو سؤال كردند : چرا شما كم مي خوريد ؟ گفت : من مي خورم براي اين كه بمانم و ديگران مي مانند براي اين كه بخورند ، بگذار زياد بخورند . آنان كه پرخور هستند ، هم عمرشان كم است و هم به آن معارف الهي دسترسي ندارند . هرگز انسان پرخور به فهم در نمي آيد .

امام صادق ( عليه السلام ) از رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) نقل فرمود كه : يك وقتي جبرئيل ـ سلام الله عليه ـ در روزي و زماني كه سابقه نداشت وارد شد ، گفتم : در وقتي آمدي كه بي سابقه بود ، آيا خبري مهمّي است ، براي اين كه حالت شما ، حالت ارعاب است . فرمود : تو ترسي نداري براي اين كه « غفرالله لك ما تقدّم من ذنبك و ما تأخّر » . فرمود : پس
براي چه آمده اي ؟ جبرئيل گفت : خداي سبحان شما را از چند چيز نهي كرد : اول از بت پرستي ، دوم از ميگساري ، سوم از جدال با مردم و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ اعراف ، آيه201 .

39

بحث علمي را به صورت مجادله درآوردن ، آن گاه فرمود در كنار اين دستورات ، يك خصلتي ديگر را خداي سبحان به شما امر كرد كه براي همه شؤون زندگي است كه براي مبدأ و منتهايت سودمند است :

« يقول لك ربّك ما ابغضتُ وعاءً قطّ كبغضي بطناً ملأناً » .

خدا مي گويد : چيزي پيش من مبغوض تر از شكم پر نيست ، كه انسان هميشه سير باشد . چون او كه مانند بهائم مي خورد ، مانند جماد مي افتد .

پرخوري هم عمر را كم مي كند و هم سلامت را از انسان مي گيرد ، و بالاتر از همه فهم و انديشه و شعور را از انسان مي ربايد ، اگر انسان بخواهد به اسرار عالم راه پيدا كند چاره اي جز سبكبار بودن درون ندارد و اين را كسي مي گويد كه مي فرمايد : « أنا والسّاعة كهاتين » .

در خاتمه از خداي سبحان مسئلت مي كنيم كه توفيق عنايت كند تا از روزه داران واقعي بوده و از بار بافته گان به ضيافت الهي باشيم .

« و آخر دعوانا أن الحمدلله ربّ العالمين » . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ از ص21 تا اينجا از مقاله حضرت آية الله جوادي آملي ، تهيّه و تنظيم منصور براعتي از كتاب رهتوشه راهيان نور ، ويژه ماه مبارك رمضان 1418هـ . ق . گرفته شده است .

40

صفحه سفيد