بخش 6

137

بخش سوّم

احكام

1 ـ نيّت روزه

2 ـ مبطلات روزه

3 ـ قضا و كفّاره روزه

4 ـ روزه مسافر

5 ـ راههاي ثابت شدن اوّل ماه

6 ـ اعتكاف

7 ـ زكات فطره

139

احكام روزه ^{( 1 )}

نيّت روزه1 ـ روزه از عبادات است و بايد براي انجام فرمان خداوند به جا آورده شود . ^{( 2 )}

2 ـ انسان مي تواند در هر شب ماه رمضان براي روزه فرداي آن ، نيّت كند و بهتر است كه شب اوّل ماه هم روزه همه ماه را نيّت كند . ^{( 3 )}

3 ـ لازم نيست نيّت روزه را به زبان بگويد بلكه همين قدر كه براي انجام دستور خداوند عالم ، از اذان صبح تا مغرب ، كاري كه روزه را باطل مي كند انجام ندهد كافي است . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ متن اين بخش ، از كتاب « آموزش فقه » ، محمّد حسين فلاح زاده و حواشي آن از كتب فقهي مراجع عظام تقليد گرفته شده است .

2 ـ توضيح المسائل ، م 1550 .

3 ـ توضيح المسائل ، م 1551 .

4 ـ توضيح المسائل ، م 1550 .

140

مُبطلات روزه

روزه دار بايد از « اذان صبح » تا « مغرب » از برخي كارها بپرهيزد و اگر پرهيز نكند ، روزه اش باطل مي شود ، به مجموعه اين كارها « مُبطلاتِ روزه » گفته مي شود ، كه عبارتند از : * خوردن و آشاميدن . * دروغ بستن به خدا و پيغمبر ( صلّي الله عليه وآله ) و جانشينان آن حضرت ( عليهم السلام ) .

* رساندن غبار غليظ به حلق . ^{( 1 )}

* فرو بردن تمام سر در آب . ^{( 2 )}

* قي كردن . * آميزش . * استمناء . * باقي ماندن بر جنابت و حيض و نفاس تا اذان صبح .

* اماله كردن با چيزهاي روان . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام ، اراكي ، خويي ، سيستاني ، بهجت : رساندن غبار به حلق .

آية الله زنجاني : احتياط مستحب آن است كه از رساندن غبار به حلق جلوگيري كند .

2 ـ آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : فروبردن تمام سر در آب حرام است و بنابر احتياط لازم روزه راهم باطل مي كند .

آية الله زنجاني : بر روزه دار حرام است سر را در آب فرو برد ولي ظاهراً روزه را باطل نمي كند .

آية الله سيستاني : روزه را باطل نمي كند ، گر چه كراهت شديد دارد .

3 ـ توضيح المسائل ، م 1572 .

141

احكام مبطلات روزه

* خوردن و آشاميدن

1 ـ اگر روزه دار عمداً چيزي بخورد يا بياشامد ، روزه اش باطل مي شود هرچند خوردن و آشاميدن آن معمول نباشد ؛ مانند خاك و نفت . ^{( 1 )}

2 ـ اگر كسي عمداً چيزي را كه لاي دندانش مانده است فرو برد ، روزه اش باطل مي شود . ^{( 2 )}

3 ـ فرو بردن آب دهان ، روزه را باطل نمي كند ، هر چند زياد باشد . ^{( 3 )}

4 ـ اگر روزه دار به سبب فراموشي ( نمي داند روزه است ) چيزي بخورد يا بياشامد ، روزه اش باطل نمي شود . ^{( 4 )}

5 ـ انسان نمي تواند ، بخاطر ضعف ، روزه را بخورد ولي اگر ضعف او به قدري است كه معمولاً نمي شود آن را تحمل كرد ، خوردن روزه اشكال ندارد . ^{( 5 )}

6 ـ فرو بردن اخلاط سر و سينه ، تا به فضاي دهان نرسيده روزه را باطل نمي كند ، ولي اگر داخل فضاي دهان شود ، احتياط واجب آن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ توضيح المسائل ، م 1573 .

2 ـ توضيح المسائل ، م 1577 .

3 ـ توضيح المسائل ، م 1579 .

4 ـ توضيح المسائل ، م 1575 .

5 ـ توضيح المسائل ، م 1583 .

142

است كه آن را فرو نبرد . ^{( 1 )}

تزريق آمپولاگر آمپول به جاي غذا ^{( 2 )} نباشد تزريق آن روزه را باطل نمي كند ، هر چند عضو را بي حس كند ولي احتياط واجب ^{( 3 )} آن است از آمپولي كه به جاي غذا به كار مي رود پرهيز كند . ^{( 4 )}

* رساندن غبار غليظ به حلق ^{( 5 )}

اگر روزه دار غبار غليظي به حلق برساند ، روزه اش باطل
مي شود ؛ چه غبار خوراكيها باشد مانند آرد ، يا غير خوراكي مانند
خاك .

* فرو بردن تمام سر در آباگر روزه دار عمداً تمام سر را در آب مطلق فروبرد ، روزه اش باطل مي شود . ^{( 6 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ توضيح المسائل ، م 1580 .

2 ـ آية الله مكارم : اگر به جاي غذا يا دوا نباشد روزه را باطل نمي كند .

3 ـ آيات عظام خويي تبريزي ، سيستاني : بهتر آن است كه پرهيز كند .

آية الله فاضل : بايد از آن پرهيز كند .

4 ـ توضيح المسائل ، م 1576 .

5 ـ به حاشيه 1 صفحه 140 مراجعه فرماييد .

6 ـ به حاشيه 2 ، صفحه 140 مراجعه فرماييد .

143

* قـي كردن

1 ـ هر گاه روزه دار عمداً قي كند ، هر چند به سبب بيماري باشد ، روزه اش باطل مي شود . ^{( 1 )}

2 ـ اگر روزه دار بي اختيار قي كند ، روزه اش باطل نمي شود . ^{( 2 )}

* باقي ماندن بر جنابت تا اذان صبح

1 ـ اگر شخص جنب در روزه رمضان يا قضاي ^{( 3 )} آن عمداً تا اذان صبح غسل نكند و يا اگر وظيفه اش تيمم است تيمم نكند روزه اش باطل است .

2 ـ اگر جنب در روزه ماه رمضان غسل يا تيمم را فراموش كند و پس از يك يا چند روز يادش بيايد : ر بايد آن روزه ها را قضا كند . ^{( 4 )}

3 ـ اگر روزه دار ، در خواب جنب شود ، واجب نيست فوراً غسل كند و روزه اش صحيح است . ^{( 5 )}

4 ـ اگر شخص جنب در شب ماه رمضان مي داند براي غسل ، قبل از اذان صبح بيدار نمي شود ، نبايد بخوابد و اگر بخوابد و بيدار نشود ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ توضيح المسائل ، م 1646 .

2 ـ توضيح المسائل ، م 1646 .

3 ـ آية الله زنجاني : اگر وقت قضاي روزه ماه رمضان تنگ شده و تا اذان صبح جنب بماند بنابر احتياط واجب ، روزه آن روز را گرفته ، عوض آن را هم بجا آورد .

4 ـ توضيح المسائل ، م 1622 .

5 ـ توضيح المسائل ، م 1632 .

144

روزه اش باطل است . ^{( 1 )}

* باقي ماندن بر حيض و نفاس

1 ـ اگر زن در ماه رمضان قبل از اذان صبح از خون پاك شود و

الف : عمداً تا اذان غسل نكند يا اگر وظيفه اش تيمم است تيمم نكند ، روزه اش باطل است .

ب : براي غسل وقت ندارد : بايد تيمم كند و روزه اش صحيح است .

2 ـ اگر نزديك اذان صبح پاك شود ، وبراي تيمم ياغسل وقت نداشته باشد ، روزه اش صحيح است .

3 ـ اگر بعد از اذان بفهمد كه قبل از اذان پاك شده روزه اش صحيح است .

4 ـ اگر بعد از اذان پاك شود ، روزه اش باطل است .

5 ـ اگر در روز ، حيض يا نفاس ببيند ، گرچه نزديك مغرب باشد ، روزه اش باطل است .

اگر مستحاضه غسلهاي خود را به تفصيلي كه در احكام استحاضه گفته شده به جا آورد روزه اش صحيح است . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ توضيح المسائل ، م 1625 .

2 ـ توضيح المسائل ، م 1643 .

آية الله سيستاني ، آية الله زنجاني : هر چندغسلهاي خود را بجا نياورد روزه اش صحيح است . ( آية الله زنجاني ) ولي احتياط مستحب است كه قضاي روزه را نيز بجا آورد .

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : اگر زني كه در حال استحاضه كثيره است غسلهاي خود را به تفصيلي كه در احكام استحاضه گفته شده بجا آورد روزه اش صحيح است .

145

كارهايي كه بر روزه دار مكروه است1 ـ انجام دادن هر كاري كه سبب ضعف شود ؛ مانند خون دادن .

2 ـ بوييدن گياهان معطر ( عطر زدن مكروه نيست ) .

3 ـ خيس كردن لباسي كه بر تن دارد .

4 ـ مسواك كردن با چوب تر .

5 ـ كشيدن دندان و هر كاري كه به سبب آن از دهان خون بيايد . ^{( 1 )}

* روزه قضااگر كسي روزه را در وقت آن نگيرد ، بايد روز ديگري ، به جاي آن روزه بگيرد ، پس روزه اي كه بعد از وقت آن ، به جا آورده مي شود ، « روزه قضا » نام دارد .

* كفاره روزهكفّاره ، همان جريمه اي است كه براي باطل كردن روزه معين شده است و عبارت است از : * آزاد كردن يك بَرده * دو ماه روزه گرفتن كه سي و يك روز آن بايد پي در پــي باشد * سير كردن شصت فقير ، يا دادن يك مُدّ طعام به هريك از آنها .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ توضيح المسائل ، م 1657 .

146

كسي كه كفّاره بر او واجب شود ، بايد يكي از اين سه را انجام دهد و چون امروزه « برده » به معناي فقهيِ آن يافت نمي شود ، مورد دوّم يا سوّم را انجام مي دهد ، و اگر هيچ يك از اينها برايش مقدور نيست ، ^{( 1 )} هر مقدار كه مي تواند بايد به فقير طعام بدهد و اگر اصلاً نتواند طعام بدهد ، بايد استغفار كند . ^{( 2 )} * اگر عمداً روزه رمضان را نگيرد و يا عمداً آن را باطل كند ، قضا و كفاره واجب مي شود . ^{( 3 )}

دراين موارد بجا آوردن قضاي روزه واجب است ولي كفّاره ندارد : 1 ـ روزه هايي كه به واسطه سفر باطل شده است . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله اراكي : 18 روز روزه بگيرد ، هر چند كه مي تواند به فقرا طعام دهد و اگر بتواند 18 روز روزه بگيرد يا چند مدّ طعام بدهد هر مقدار از اين دو را كه مي تواند عمل كند و اگر آن را هم نتواند انجام دهد بايد استغفار كند .

آية الله گلپايگاني : هر مقدار كه ميتواند صدقه به فقرا بدهد و اگر از صدقه دادن هم عاجز باشد 18 روز پي درپي روزه بگيرد و اگر روزه هم نتوانست بگيرد ، استغفار كند ، و هر قدر مي تواند روزه بگيرد و اگر اصلا نمي تواند روزه بگيرد ، استغفار كند .

آية الله فاضل : مخيّر است بين اينكه 18 روز روزه بگيرد يا هر چند مدّ كه مي تواند به فقرا طعام بدهد و اگر نتواند ، بايد استغفار كند .

آية الله صافي ، آية الله مكارم : هرقدر مي تواند صدقه به فقرا بدهد واستغفار كند .

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : بنابر احتياط بايد به قدر امكان صدقه بدهد و استغفار كند .

2 ـ توضيح المسائل ، م 1660 ـ 1661 .

3 ـ همان ، م 1658 و 1710 .

4 ـ تحرير الوسيله ، ج1 ، ص298 ، م4 .

147

2 ـ روزه هاي ايام حيض و نفاس بانوان . ^{( 1 )}

3 ـ بر اثر ندانستن مسأله ، مبطلي انجام داده ولي نمي توانسته مسأله را ياد بگيرد ، يا اصلاً ملتفت نبوده . ^{( 2 )}

مواردي كه فقط بايد براي هريك روزيك مدطعام به فقير داده شود :

1 ـ به واسطه مرض نتواند روزه بگيرد و مرض او تا سال بعد طول بكشد و اگر چنانچه مرض او تا چندين سال طول بكشد قضاي سال
آخر را بايد به جا آورد و سالهاي گذشته را براي هر يك روز يك مد طعام به فقير بدهد . ^{( 3 )}

2 ـ كسي كه به واسطه پيري ، روزه گرفتن برايش مشقت دارد و بعد از رمضان هم نمي تواند قضاي آن را به جا آورد . ^{( 4 )}

مواردي كه بايد قضاي روزه را به جا آورد و براي هريك روزه يك مد طعام به فقير بدهد :

1 ـ به واسطه عذري روزه نگرفته و بعد از ماه رمضان عذر برطرف شده و تا رمضان سال بعد عمداً قضاي آن را به جا نياورده است . ^{( 5 )}

2 ـ به واسطه عذري روزه نگرفته و بعد از رمضان عذر او برطرف

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ العروة الوثقي ، ج2 ، ص390 ، م3 .

2 ـ همان ، م 1659 .

3 ـ توضيح المسائل ، م 1703 و 1707 .

4 ـ توضيح المسائل ، م 1726 .

5 ـ توضيح المسائل ، م 1705 .

148

شده و تا چند سال قضاي آن را تأخير انداخته ( قضا و يك كفاره 10 سيري ) ، كفاره تكرار نمي شود . ^{( 1 )}

3 ـ موقعي كه عذر دارد ، تصميم او بر اين است كه بعد از برطرف شدن عذر ، قضاي روزه را به جا آورد و عذر برطرف شد و پيش از آن كه قضا كند در تنگي وقت عذري برايش پيدا شود ، قضاي آن واجب و يك مد طعام احتياط واجب است . ^{( 2 )}

4 ـ در قضاي روزه كوتاهي كند و وقت تنگ شود و در تنگي وقت عذري برايش پيش آيد . ^{( 3 )}

احكام قضا و كفاره روزه

1 ـ لازم نيست قضاي روزه را فوراً به جا آورد ، ولي بنابراحتياط واجب بايد تا رمضان سال بعد انجام دهد . ^{( 4 )}

2 ـ اگر چند ماه رمضان روزه قضا دارد ، هر كدام را اوّل بگيرد اشكال ندارد ، ولي اگر وقت قضاي روزه آخرين ماه رمضان تنگ است ؛ مثلاً ده روز از رمضان آخر ، قضا دارد و ده روز به رمضان مانده است ، بايد اوّل قضاي آن را بگيرد . ^{( 5 )}

3 ـ انسان نبايد در انجام كفاره كوتاهي كند ، ولي لازم نيست ، فوراً

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ توضيح المسائل ، م 1709 .

2 ـ توضيح المسائل ، م 1706 .

3 ـ توضيح المسائل ، م 1706 .

4 ـ العروة الوثقي ، ج 2 ، ص 230 ، م 7 و تحريرالوسيله ، ج 1 ، ص 298 ، م 4 .

5 ـ توضيح المسائل ، م 1698 .

149

آن را انجام دهد . ^{( 1 )}

4 ـ اگر كفّاره بر انسان واجب شود ، چند سال بر آن بگذرد و به جا نياورد ، چيزي بر آن اضافه نمي شود . ^{( 2 )}

5 ـ اگر به سبب عذري مانند سفر ، روزه نگرفته و پس از رمضان عذر او بر طرف شود و تا رمضان سال بعد ، عمداً قضاي آن را به جا نياورد ، بايد علاوه بر قضا ، براي هر روز يك مُدّ طعام به فقير بدهد . ^{( 3 )}

6 ـ كسي كه قضاي روزه رمضان را گرفته ، ^{( 4 )} اگر بعدازظهر عمداً آن راباطل كند ، بايد به ده فقير ، هر كدام يك مدّ طعام بدهد . و اگر نمي تواند طعام بدهد ، بنابر احتياط واجب بايد سه روز پي در پي روزه بگيرد . ^{( 5 )}

روزه مسافر

مسافري كه بايد نمازهاي چهار ركعتي را در سفر ، دو ركعت بخواند ، نبايد در آن سفر روزه بگيرد ولي بايد قضاي آن را به جا آورد و مسافري كه نمازش را تمام مي خواند ؛ مثل ^{( 6 )} كسي كه شغل او سفر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ توضيح المسائل ، م 1684 .

2 ـ توضيح المسائل ، م 1685 .

3 ـ توضيح المسائل ، م 1705 .

4 ـ آية الله زنجاني : كسي كه قضاي روزه ماه رمضان را گرفته ، اگر از شب نيّت روزه كرده و پيش از ظهر عمداً كاري كه روزه را باطل مي كند انجام دهد نيز بايد همين مقدار كفاره بدهد .

5 ـ توضيح المسائل ، م 1687 .

6 ـ آية الله زنجاني ، آية الله صانعي : مثل كسي كه زياد مسافرت مي كند يا سفر او معصيت است بايد در سفر روزه بگيرد .

150

است ، بايد در سفر روزه بگيرد . ^{( 1 )}

احكام روزه مسافر :

1 ـ قبل از ظهر به مسافرت مي رود : وقتي به حد ترخص رسيد ، ^{( 2 )} بايد روزه اش را باطل كند و اگر قبل از آن روزه را باطل كند ، به احتياط واجب بايد كفاره بدهد .

2 ـ بعداز ظهربه مسافرت مي رود : روزه اش صحيح است و نبايد آنراباطل كند .

1 ـ قبل از ظهر به وطن يا جايي كه بنا دارد ده روز بماند

الف : كاري كه روزه را باطل مي كند ، انجام نداده است : بايد روزه آن روز را تمام كند و صحيح است .

ب : روزه را باطل كرده است : روزه آن روز بر او واجب نيست و بايد قضاي آن را بجا آورد .

2 ـ بعد از ظهر برسد : روزه اش باطل است و بايد قضاي آن را بجا آورد . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ توضيح المسائل ، م 1714 ـ توضيح المسائل ، م 1714 .

2 ـ آية الله خويي ، آية الله تبريزي : در صورتي كه از شب نيت سفر داشته باشد روزه اش باطل مي شود والاّ بنابر احتياط واجب روزه را تمام كند و بعداً قضا لازم نيست و اگر پيش از رسيدن به حدّ ترخص روزه را باطل كند كفّاره بر او واجب است .

آية الله صافي : بايد نيّت روزه نداشته باشد و اگر شب قصد سفر نكرده باشد احتياط مستحب اتمام روزه و قضاي آن است .

آية الله خويي : در صورتي كه از شب نيّت سفر داشته باشد روزه اش باطل مي شود والاّ بنابر احتياط واجب روزه را تمام و بعداً قضا كند و اگر پيش از رسيدن به حدّ ترخص روزه راباطل كندكفار بر او واجب است .

3 ـ توضيح المسائل . م 1714 ـ 1721 ـ 1722 ـ 1723 .

151

مسأله : مسافرت در ماه رمضان اشكال ندارد ، ولي اگر براي فرار از روزه باشد مكروه است . ^{( 1 )} نماز مسافر

پس از بيان احكام روزه مسافر مناسب است تعدادي از مسائل
نماز مسافر كه مورد نياز زائران بيت الله الحرام مي باشد ، يادآور
شويم :

1 ـ اگر مدّت اقامت زائران در مدينه منوّره ده روز يا بيشتر باشد بايد نماز را تمام بخوانند هر چند در بين ده روز به مسجد قبا ، قبلتين ، مساجد خندق يا به زيارت شهداي اُحد بروند ، چون به سبب توسعه شهر ، اين اماكن به شهر متّصل شده است .

2 ـ زائراني كه در ماه رمضان ، در مكّه مكرّمه قصد ماندن ده روز دارند ، بايد نماز را تمام بخوانند و روزه صحيح است و رفتن به عرفات و مشعرالحرام و مني ، چون به حدّ مسافت نيست ، هر چند عرفات خارج از ترخّص است ولي چون قصد توقّف زياد در آنجا را ندارد و معمولا در سفر عمره توقفشان در عرفات زياد طول نمي كشد ، ضرري به قصد ده روز ندارد .

3 ـ برادراني كه براي انجام كار خود ، زياد به مدينه يا جدّه يا بيرون شهر مدينه يا مكّه ـ در مسافت چهار فرسخ يا بيشتر ـ تردد دارند ، ولي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ توضيح المسائل ، م 1715 .

152

سفر براي آنها شغل نمي باشد نمازشان در سفر شكسته و روزه باطل
است . ^{( 1 )}

4 ـ مسافري كه نمازش شكسته است در اماكن زير مي تواند نماز را تمام يا شكسته بخواند ولي نمي تواند روزه بگيرد .

مسجد الحرام ، مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله ) ، مسجد كوفه ، حرم امام حسين ( عليه السلام ) ^{( 2 )}

5 ـ حكم مسأله قبل اختصاص به مسجد قديم ندارد ، بلكه در قسمتهاي توسعه يافته جديد هم مسافر مي تواند نماز را تمام يا شكسته بخواند .

* راههاي ثابت شدن اول ماه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام اراكي ، خامنه اي ، تبريزي ، بهجت ، زنجاني ، مكارم ، صانعي ، سيستاني ، صافي : چنين افرادي در غير سفر اوّل بايد نماز را تمام بخوانند و روزه نيز صحيح است .

2 ـ آية الله اراكي ، آية الله بهجت : اگر بخواهد در جايي كه اوّل جزء مسجد نبوده و عبد اضافه شده نماز بخواند احتياط آن است كه شكسته بخواند .

آيات عظام گلپايگاني ، خامنه اي ، فاضل ، مكارم ، صافي ، سيستاني : بلكه در تمام دو شهر مكّه و مدينه هم مي تواند نماز را تمام بخواند .

آية الله خويي ، آية الله تبريزي : در دو شهر قديمي مكّه و مدينه مي تواند تمام بخواند .

آية الله زنجاني : در شهرهاي مكه و مدينه و نجف ( يا كوفه ) و كربلا تأكيد بسيار شده كه قصد اقامت ده روز كرده و نماز را تمام بخوانند ولي تا قصد اقامه نكرده ، ظاهراً مانند ساير شهرها بايد نماز را شكسته بخوانند .

153

1 ـ خود انسان ماه را ببيند .

2 ـ عده اي كه از گفته آنان يقين ^{( 1 )} پيدا مي شود بگويند ماه را ديده ايم و همچنين است هر چيزي كه بواسطه آن يقين پيدا شود .

3 ـ دو مرد عادل بگويند كه در شب ماه را ديده ايم .

4 ـ سي روز از اول شعبان بگذرد ، اول رمضان ثابت مي شود و سي روز از اول رمضان بگذرد اول شوال ثابت مي شود .

5 ـ حاكم شرع حكم كند كه اول ماه است . ^{( 2 )}

چند مسأله :

1 ـ اول ماه با پيشگويي منجمّان ثابت نمي شود ولي اگر انسان از گفته آنان يقين پيدا كند بايد به آن عمل نمايد . ^{( 3 )}

2 ـ بلند بودن ماه يا دير غروب كردن آن ، دليل نمي شود كه شب پيش ، شب اول ماه بوده است . ^{( 4 )}

3 ـ اگر در شهري ، اول ماه ثابت شود ، براي مردم شهر ديگر فايده ندارد ؛ ^{( 5 )} مگر آن دو شهر به هم نزديك باشند يا انسان بداند كه افق

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام : گلپايگاني ، خويي ، صافي ، تبريزي ، سيستاني ، بهجت ، زنجاني : يا اطمينان پيدا مي شود .

2 ـ توضيح المسائل ، م 1730 .

3 ـ توضيح المسائل ، م 1732 .

4 ـ توضيح المسائل ، م 1733 .

5 ـ آيات عظام : خويي ، تبريزي ، نوري : در شهرهاي ديگر چه دور باشند چه نزديك چه در افق متحد باشند يا نه ثابت مي شود ( نوري ) همين قدر كه در شب بودن آن مثل مكه و كراچي يا لندن و كابل كه مثل تهران و واشنگتن اشتراك داشته باشند ثابت مي شود .

154

آنها يكي است . ^{( 1 )}

4 ـ روزي را كه انسان نمي داند آخر رمضان است يا اول شوال ، بايد روزه بگيرد ، ولي اگر پيش از مغرب بفهمد كه اول شوال است بايد افطار كند . ^{( 2 )}

5 ـ اگر حاكم شرع حكم كند كه اول ماه است ، كسي هم كه از او تقليد نمي كند بايد به حكم او عمل كند ^{( 3 )} ولي كسي كه مي داند حاكم شرع اشتباه كرده است نمي تواند به حكم او عمل كند . ^{( 4 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ توضيح المسائل ، م 1735 .

2 ـ توضيح المسائل ، م 1737 .

3 ـ آية الله خويي ، آية الله سيستاني : اوّل ماه به حكم حاكم شرع ثابت نمي شود و رعايت احتياط اولي است .

آية الله زنجاني : ثبوت ماه به حكم حاكم محل اشكال است ، بلي اگر موجب اطمينان باشد كافي است .

4 ـ توضيح المسائل ، م 1731 .

155

اعتكاف

يكي از كارهاي مستحب ، اعتكاف است و اعتكاف عبارت است از ماندن در مسجد با شرايطي كه خواهد آمد . ^{( 1 )}

چون برخي از زائران عزيز در ماه مبارك رمضان ، مايل به اعتكاف در مسجدالحرام مي باشد خلاصه اي از احكام آن را در اينجا مي آوريم ولي يادآوري مي كنيم كه هرگز بدون هماهنگي با مسؤولان و روحاني كاروان ، معتكف نشوند .

شرايط اعتكاف

1 ـ معتكف عاقل باشد ، پس اعتكاف از ديوانه صحيح نيست .

2 ـ نيّت ، با قصد قربت و اخلاص در مسجد بماند .

3 ـ روزه گرفتن ، مدتي كه در مسجد است بايد روزه دار باشد ، پس

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ تحريرالوسيله ، ج 1 ، كتاب صوم ، خاتمه في الاعتكاف ، ص 304 .

156

كسي كه نمي تواند روزه بگيرد يا مي تواند روزه بگيرد ولي روزه نگيرد
اعتكاف او صحيح نيست .

4 ـ از سه روز كمتر نباشد ، حداقل اعتكاف سه روز است ولي در زياده حدّي ندارد .

* 5 ـ در يكي از اين مساجد معتكف شود :

مسجدالحرام ، مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله ) ، مسجد كوفه ، مسجد بصره

و در غير اين چهار مسجد ، تنها در مسجد جامع هر شهر ، ^{( 1 )} به قصد رجاء مانع ندارد . و در ساير مساجد جايز نيست .

6 ـ اجازه گرفتن از كسي كه اجازه او لازم است ، مثل اجازه زن از شوهر خويش در صورتي كه اعتكاف موجب از بين رفتن حق او باشد ( بنابر احتياط واجب اجازه او لازم است ) و اجازه فرزند از والدين ، در صورتي كه اعتكاف او موجب اذيت و آزار آنها باشد .

7 ـ ماندن در مسجد و بيرون نرفتن از آن در مدت اعتكاف ^{( 2 )}

احكام اعتكاف

1 ـ نيّت اعتكاف بايد از اذان صبح كه آغاز روزه است باشد ، بنابراين كسي كه ديرتر از آن وقت به مسجد برسد ، آن روز نمي تواند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام ، خويي ، گلپايگاني ، اراكي ، فاضل ، نوري ، سيستاني ، مكارم : اعتكاف در مسجد جامع شهر نيز كافي است .

2 ـ تحريرالوسيله ، ج 1 ، ص 304 ، القول في شروطه .

157

اعتكاف را شروع كند . ^{( 1 )}

2 ـ روزه در اعتكاف لازم نيست براي اعتكاف باشد ، بلكه مي تواند روزه ماه رمضان ، قضاي آن ، يا روزه نذري باشد . ^{( 2 )}

3 ـ قطع و رها كردن اعتكاف مستحبي ، در روزهاي اوّل و دوّم جايز است ولي پس از تمام شدن دو روز ، ماندن روز سوّم واجب مي شود و قطع اعتكاف جايز نيست . ^{( 3 )}

4 ـ اگر عمداً و با اختيار از مسجد خارج شود ، اعتكاف باطل مي شود ، هر چند جاهل به حكم باشد ولي از روي ضرورت چه ضرورت عقلي يا شرعي يا عرفي باشد خارج شدن از مسجد اشكال ندارد مانند اين موارد :

* براي قضاي حاجت ( تخلّي )

* انجام غسل جنابت

* اقامه شهادت ( شهادت دادن در دادگاه )

* عيادت مريض

* تشييع جنازه

* بدرقه مسافر

* استقبال كسي كه از سفر برمي گردد

اگر به خاطر ضرورت از مسجد بيرون رود ، بنابر احتياط واجب بايد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ همان ـ الثاني .

2 ـ تحريرالوسيله ، ج 1 ، ص 305 ، الثالث .

3 ـ تحريرالوسيله ، ج 1 ، ص 306 ، م 3 .

158

نزديكترين راه را انتخاب كند و بيش از مقدار نياز بيرون مسجد نماند و ننشيند و زير سايه حركت نكند و در صورت امكان نبايد زير سايه بنشيند . ^{( 1 )}

محرّمات اعتكاف

انسان در حال اعتكاف از اين كارها بايد پرهيز كند :

1 ـ امور جنسي و شهوت آميز ؛ مانند بوسه ، لمس ، آميزش

2 ـ استمنا ( بنابر احتياط واجب )

* 3 ـ بوييدن چيزهاي خوشبو و عطريات حتي گياهان خوشبو ، همراه با لذت . ^{( 2 )}

4 ـ خريد و فروش

5 ـ ساير انواع تجارت ؛ مثل صلح و اجاره و غير اينها ( بنابر احتياط واجب )

6 ـ جدال در امور ديني و دنيوي براي غلبه بر ديگري و اظهار فضل و برتري بر او . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ تحريرالوسيله ، ج 1 ، ص 306 السابع و ص 307 ، م 9 .

2 ـ آية الله مكارم ، آية الله نوري : هر چند براي لذّت نباشد حرام است ؛ مثلا براي امتحان ببويد .

آية الله گلپايگاني : بدون قصد لذّت بردن نيز بنابر احتياط واجب جايز نيست .

3 ـ تحريرالوسيله ، ج 1 ، ص 309 .

159

زكـات فطره

پس از پايان يافتن ماه مبارك رمضان ؛ يعني در شب عيد فطر ، افرادي كه داراي شرايط باشند ، بايد زكاتي بپردازند كه مقدار و مواد مصرف آن خواهد آمد . اين زكات بنام زكات فطره خوانده مي شود .

كسي كه در شب عيد فطر داراي اين شرايط باشد زكات فطره بر او واجب است :

1 ـ بالغ باشد .

2 ـ عاقل باشد .

3 ـ بنده كسي نباشد .

4 ـ فقير نباشد . ^{( 1 )}

فردي كه داراي شرايط فوق باشد بايد زكات خود و كساني كه در مغرب شب عيد فطر نان خور او هستند را بپردازد ، كوچك باشند يا بزرگ ، مسلمان باشند يا كافر ، خرج آنان بر او واجب باشد يا نه ، در شهر خود او باشند يا در شهر ديگر ( يعني حتي اگر فرزند كوچك او كه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ توضيح المسائل ، م 1991 .

160

نان خور اوست به مسافرت رفته باشد بايد زكات او را بدهد ) و همچنين مهماني كه با رضايت او پيش از غروب شب عيد فطر وارد خانه اش شده باشد ، ^{( 1 )} بايد زكات او را بدهد . ^{( 2 )}

مقدار زكات فطره : هر نفري يك صاع كه تقريباً 3 كيلو است . ^{( 3 )}

جنس زكات فطره : گندم يا جو يا خرما يا كشمش يا برنج يا ذرت و مانند اينها . ^{( 4 )}

وقت وجوب زكات فطره : شب عيد فطر . ^{( 5 )}

وقت پرداخت زكات فطره : از شب عيد تا ظهر روز عيد فطر و بهتر آن است كه در روز عيد بدهد و اگر نماز عيد مي خواند بنابر احتياط واجب قبل از نماز عيد بپردازد . ^{( 6 )}

* مصرف زكات فطره : همان مصرف زكات مال است ، گرچه احتياط مستحب آنست كه فقط به فقراي مؤمن واطفال آنها و به مساكين بدهد . ^{( 7 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله گلپايگاني ، آية الله صافي : در صورتي كه بگويند امشب نان او را
داده واجب است زكات فطره او را پرداخت كند هر چند نان خور او حساب
نشود .

2 ـ توضيح المسائل ، م 1991و 1995 .

آية الله مكارم : اما اگر فقط براي شب عيد دعوت شده فطره او بر ميزبان واجب نيست .

3 ـ توضيح المسائل ، م 1991 .

4 ـ همان .

5 ـ تحرير الوسيله ، ج 1 ، ص 348 .

6 ـ تحريرالوسيله ، ج 1 ، ص 348 ؛ توضيح المسائل ، م 2029 .

7 ـ توضيح المسائل ، م 2014 .

161

احكام زكات فطره

1 ـ كسي كه مخارج سال خود و اهل و عيالش را ندارد و كسبي هم ندارد كه بتواند مخارج سال خود و اهل و عيالش را بگذراند فقير است و دادن زكات فطره بر او واجب نيست . ^{( 1 )}

* 2 ـ فطره مهماني كه پيش از غروب شب عيد فطر ، بدون رضايت صاحبخانه وارد مي شود در ^{( 2 )} صورتي كه نان خور او حساب شود ، واجب است و همچنين است فطره كسي كه انسان را مجبور كرده اند كه خرجي او را بدهد . ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ توضيح المسائل ، م 1992 .

2 ـ آية الله مكارم : بنابر احتياط واجب فطره او را بدهد .

آيات عظام صافي ، سيستاني ، گلپايگاني : و مدتي نزد او مي ماند بنابر احتياط واجب است .

آية الله خويي : و مدتي نزد او مي ماند محل اشكال است بلكه اظهر عدم وجوب است اگر چه بهتر دادن زكات است .

آية الله فاضل : و مدتي نزد او مي ماند در صورتي كه نان خور او حساب شود بنابر احتياط واجب است .

آية الله تبريزي : و مدتي نزد او مي ماند محل اشكال است اگر چه احوط دادن زكات فطره او است .

3 ـ توضيح المسائل ، م 1996

آية الله بهجت : فطره كسي كه پيش از برآمدن هلال ماه شوال مهمان
شخص ديگري شده است بر ميزبان واجب است به شرط آن كه براي
خوردن غذا به منزل او آمده باشد ولي بعداً مانعي پيش آيد كه نتواند غذا
صرف كند .

162

* 3 ـ فطره مهماني كه بعد از غروب شب عيد فطر وارد مي شود ، ^{( 1 )} بر صاحبخانه واجب نيست ، اگر چه پيش از غروب او را دعوت كرده باشد و در خانه او هم افطار كند . ^{( 2 )}

4 ـ كسي كه ديگري بايد فطره او را بدهد واجب نيست فطره خود را بدهد . ^{( 3 )}

* 5 ـ اگر فطره انسان بر كسي واجب باشد و او فطره را ندهد بر خودش ^{( 4 )} واجب نمي شود . ^{( 5 )}

6 ـ كسي كه سيد نيست نمي تواند به سيد فطره بدهد ، حتي اگر سيدي نان خور او باشد نمي تواند فطره او را به سيد ديگر بدهد . ^{( 6 )}

7 ـ فقيري كه فطره به او مي دهند لازم نيست عادل باشد ولي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آية الله خويي ، آية الله تبريزي : در صورتي كه ناخور او حساب شود بنابر احتياط واجب است و الا واجب نيست اگر چه پيش از غروب او را دعوت كرده باشد و در خانه او افطار كند .

2 ـ توضيح المسائل ، م 1997

آية الله مكارم : اگر ميهمان قبل از غروب آفتاب و فقط براي شب عيد دعوت شده باشد فطره او بر ميزبان واجب نيست .

3 ـ توضيح المسائل ، م 2005 .

4 ـ آية الله سيستاني ، آية الله مكارم : بنابر احتياط ، واجب مي شود .

5 ـ توضيح المسائل ، م 2006 .

6 ـ توضيح المسائل ، م 2009 .

163

احتياط واجب آن است كه به شرابخوار ^{( 1 )} و كسي كه آشكارا معصيت كبيره مي كند فطره ندهند . ^{( 2 )}

8 ـ به كسي كه فطره رادرمعصيت مصرف مي كند نبايد فطره بدهند . ^{( 3 )}

9 ـ احتياط ^{( 4 )} واجب آن است كه به يك فقير بيش از مخارج سالش و كمتر از يك صاع فطره ندهند . ^{( 5 )}

10 ـ اگر فطره را كنار بگذارد ، نمي تواند آن را براي خودش بردارد و مالي ديگر را براي فطره بگذارد . ^{( 6 )}

11 ـ اگر در محل خودش مستحق پيدا شود ^{( 7 )} احتياط واجب آنست كه فطره را به جاي ديگر نبرد و اگر به جاي ديگر ببرد و تلف شود بايد عوض آن را بدهد . ^{( 8 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ آيات عظام فاضل ، گلپايگاني ، صافي : و به كسي كه معصيت مي كند فطره ندهند .

2 ـ توضيح المسائل ، م 2016

آية الله بهجت : به كسي كه معصيت كبيره و اموري كه در اسلام منكر و قبيح هست مرتكب مي شود خصوصاً كسي كه آشكارا معصيت انجام مي دهد بنابر احتياط واجب نبايد زكات بدهند مگر به قدر ضروريات او و خانواده اش .

3 ـ توضيح المسائل ، م 2017 .

4 ـ آية الله سيستاني : احتياط مستحب است .

5 ـ توضيح المسائل ، م 2018 .

6 ـ توضيح المسائل ، م 2032 .

7 ـ آية الله اراكي : مي تواند آن را به جاي ديگر ببرد اگر چه احتياط مستحب آن است كه به جاي ديگر نبرد .

8 ـ توضيح المسائل ، م 2035 .

164

بسم الله الرحمن الرحيم

محضر مبارك حضرت آية الله العظمي خامنه اي ـ مدّ ظلّه العالي

با عرض سلام و تحيّت ، در آستانه ماه شريف و مبارك رمضان و با توجّه به توسعه شهرها و عدم امكان تشخيص دقيق لحظه طلوع فجر خواهشمند است نظر شريف خود را در مورد زمان امساك براي روزه و اقامه نماز صبح اعلام فرمايند .

خداوند سايه پربركت آن زعيم عاليمقام را تا ظهور ولي عصر ( عج ) بر سر مسلمانان مستدام فرمايد .

مصلاي امام خميني طهران

بسمه تعالي

مقتضي است مؤمنين محترم ايدهم الله تعالي جهت رعايت احتياط در مورد امساك روزه و وقت نماز صبح همزمان با شروع اذان صبح اعلامي از رسانه ها براي روزه امساك نمايند و حدود پنج الي شش دقيقه بعد از اذان شروع به اداي فريضه صبح نمايند .