بخش 3

51

بقاع متبركه استان تهران

محمد جعفر سروقدي. چاپ اول: قم: انتشارات اسوه، 1384، 204 ص. (موضوع: زيارتگاه‏هاي اسلامي)

*

اين اثر، گزارشي مستند و مصوّر از امامزادگان و بقاع متبركة استان تهران است كه به عنوان اولين مجموعة طرح معرفي بقاع و اماكن متبركة كشور، به چاپ رسيده است. اين كتاب كه به شكل تمام رنگي بر روي كاغذ گلاسه به چاپ رسيده، به معرفي ده‏ها بقعة متبركه در استان تهران پرداخته است و تصاويري زيبا از آن اماكن، زينت بخش كتاب شده است.

بيان تاريخچه‏اي از ساختمان آن اماكن مقدس، از ديگر ويژگي‏هاي كتاب است كه بر ارزش آن مي‌افزايد. مؤلف در مقدمه كتاب مي‌نويسد:

بقاع متبركه كه همواره در طول زمان، مظهر حيات ديني، فرهنگي و پاسدار وحدت و انسجام اقوام مختلف بوده و هستند و هويت تاريخي را قوام مي‏بخشند. از سوي ديگر ايمان، اشتياق و ارادت قلبي هنرمندان مسلمان در به وجود آوردن سبك‏هاي معماري و كاربرد هنرهاي تزئيني در اماكن مزبور، غناي تاريخي و هنري اين گنجينة ارزشمند، ميراث فرهنگي گذشتگان را براي نسل حاضر به ارمغان گذاشته است. كتاب حاضر جهت معرفي اجمالي بقاع و اماكن متبركة استان تهران و آشنايي و دسترسي آسان‏تر زائران علاقمند و مشتاق زيارت امامزادگان بزرگوار، تهيه و تقديم مي‏گردد. (ص 13)

52

فهرست

بقاع متبركة اسلام شهر: امامزاده ابراهيم، امامزاده سيد رضا، امامزاده عباس، امامزاده عقيل.

بقاع متبركة پاكدشت: امامزاده ابراهيم، امامزاده پنجعلي، امامزاده طاهر، امامزاده غفّار، امامزاده عيسي و موسي، بقعة متبركه شيخ كليني.

بقاع متبركة تهران: امامزاده سيد اسحاق، امامزاده سيد اسماعيل، امامزاده پنچ تن، امامزاده سيد ولي، امامزاده صالح، امامزاده قاضي صابر، امامزاده سيد ملك خاتون.

بقاع متبركة دماوند: امامزاده ابراهيم، امامزاده بي‏بي خاتون، امامزاده بي‏بي زبيده، امامزاده حمزه، امامزاده صالح، امامزاده شاه چنار، امامزاده شاه مطهر.

بقاع متبركة رباط كريم: امامزاده ابوطالب، امامزاده باقر، امامزاده عمادالدين، امامزاده محمد تقي، بقعة متبركه حضرت لوط.

بقاع متبركة ساوجبلاغ: امامزاده ابراهيم، امامزاده بي‏بي سكينه، امامزاده برهان الدين، امامزاده سليمان، امامزاده محمود، امامزاده هارون، امامزاده يوسف.

بقاع متبركة شهريار: امامزاده ابوالحسن علي و ابوعبدالله الحسين، امامزاده افطس، امامزاده عباس علي، امامزاده فرخنده خاتون، امامزاده يحيي.

بقاع متبركة شهر ري: امامزاده ايّوب، امامزاده يوشع، امامزاده حسين، امامزاده زيد، امامزاده طاهر، امامزاده علي اكبر، بقعة متبركه شيخ كليني، شيخ صدوق و جوانمرد قصاب.

بقاع متبركة فيروزكوه: امامزاده بي‏بي حليمه خاتون، امامزاده خوشنام، امامزاده سيد اسماعيل.

بقاع متبركة كرج: امامزاده پيران، امامزداه چهل دختر، امامزاده رحمان، امامزاده هاشم.

53

بقاع متبركة كن: امامزاده سيد احمد، امامزاده سيد محمد نور بخش، امامزاده عقيل، امامزاده قاسم.

بقاع متبركة لواسانات: امامزاده فضل علي، امامزاده محمد شعيب، امامزاده محمود، امامزاده نور.

بقاع متبركة ورامين: امامزاده اسحاق، امامزاده حسين رضا، امامزاده دوازده امام، امامزاده علاءالدوله.

54

پرتوي از زيارت جامعة كبيره

ناصر مكارم شيرازي. چاپ اول: تهران: انتشارات دارالكتب الاسلاميه، 1382، 151 ص. (موضوع: نقد و تفسير زيارتنامه)

*

اين كتاب، مجموعة سخنراني‏هاي مؤلف، در جوار بارگاه ملكوتي علي بن موسي الرضا (عليه السلام) و در جمع طلاب و مدرسان حوزه علميه حضرت وليّ عصر خوانسار است. فرازهايي از اين زيارت شريف، با بهره‏گيري از آيات قرآن و احاديث اهل بيت (عليهم السلام) شرح و تبيين شده است:

در يك بررسي كوتاهي كه انجام دادم ملاحظه كردم زيارت جامعه، هفت قسمت عمده دارد: شهادت به وحدانيّت خدا، بحث نبوت، معرفت ولايت، توبه از گناه، عرض حاجات، اظهار عشق و علاقه، انتظار ظهور حضرت مهدي[. (ص 70)

فلسفة زيارت و اهداف اين آموزة معنوي در پيشگفتار كتاب آمده و سپس بخش‏هايي از مفاهيم اين زيارت، شرح و تفسير شده است.

فهرست

پيشگفتار / فلسفة زيارت: هدف آفرينش انسان، ويژگي عباد الرحمن، اهداف ده‏گانة بعثت انبياء، هدف زيارت، سلام بر امين خدا، سه هدف در زيارت.

فصل اول / سند زيارت جامعه كبيره: چهار نكته در بررسي سند زيارت

55

جامعة كبيره، داستاني از علامه مجلسي.

فصل دوم / يادآوري چند نكته: معناي غلوّ، ولايت تشريعي و تكويني پيامبر و امام، تفسير ولايت تكويني، توحيد افعالي، وهابي چه مي‏گويد؟ خرافات در عقايد اهل سنت و...

فصل سوم / نگاهي اجمالي به زيارت جامعه كبيره: شهادت به وحدانيت خدا، بحث نبوت، معرفت ولايت، توبه از گناه، عرض حاجات، اظهار عشق و علاقه، انتظار ظهور حضرت مهدي.

فصل چهارم / شرح و تفسير زيارت جامعة كبيره: سلام يعني چه؟ مهم‏ترين امتياز امامان معصوم، حديث ثقلين، گرفتاري اهل سنت در مسائل فقهي، دو سرماية شيعه، سه مدرسة تربيتي انسان، پنج شاخه از علوم پيامبر و امام.

56

تاريخ حرم ائمة بقيع و آثار ديگر در مدينة منوّره

محمد صادق نجمي. چاپ دوم: تهران، نشر مشعر، 1383، 376 ص. (موضوع: زيارتگاه‏هاي اسلامي)

*

اين نوشتار، تاريخچة حرم ائمة مدفون در قبرستان بقيع است كه مؤلف، با استناد به كتاب‌هاي تاريخي مانند تاريخ المدينة ابن زباله، تاريخ المدينة ابن نجار، تاريخ بغداد خطيب بغدادي، تاريخ كامل ابن اثير و... و بهره‏گيري از كتاب‌هاي مهم حديثي اهل سنت مانند صحيح مسلم، صحيح بخاري، سنن بيهقي و... تاريخ قبرستان بقيع از صدر اسلام تا قرن حاضر را بررسي كرده است.

مؤلف در مقدمة كتاب، دربارة انگيزة تأليف، مي‌نويسد:

مانند هر زائر دلسوخته آن‌گاه كه در كنار مزار پاك ائمة هدي و صحابة عظيم‌الشان و شهداي تاريخ اسلام حاضر مي‏شدم، با ديدن وضع رقت بار قبرستان، متأثّر و متأسف شده، خود را در برابر اين پرسش تحيّر انگيز مي‏يافتم كه: در همه جاي دنيا، تلاش بر اين است كه آثار و بناهاي مذهبي و تاريخي را به صورت سمبل افتخار و ماية مباهات حفظ و حراست مي‏كنند... حال چگونه است كه اين بناهاي باشكوه و اين حرم‏ها و گنبد و بارگاه‏هاي با عظمت و قداست معنوي، به اين وضع اسفبار درآمده است؟ (ص 19)

57

به عقيدة مؤلف ممكن است تصور شود مسألة تخريب و حذف بناها و آثار مذهبي، در مقطع تاريخي خاصي، به وسيلة گروه به خصوصي انجام شده و پايان يافته و اكنون كه نزديك به يك قرن از آن اقدامات ناروا گذشته، اين گروه با محو اين آثار، به هدف خود دست يافته و خود را از ادامة اين سياست بي‏نياز مي‏دانند، اما اين تصور صحيح نيست و حذف و تخريب، همچنان در قالب فعاليت‏هاي فرهنگي ادامه دارد. يكي از ابعاد آن را مي‏توان در تأليفات جديد و متنوعي يافت كه دربارة تاريخ حرمين شريفين و مدينه شناسي، در سطح وسيع و به زبان‏هاي مختلف منتشر مي‏شود و بر خلاف كتاب‏هاي مدينه‏شناسي پيشين كه بخش مهمي از آنها به معرفي آثار مذهبي اختصاص داشت، در اين كتاب‏ها، گزارشي از آثار مذهبي و اماكن مقدس نوشته نشده است! گويا اصلاً چنين آثاري، وجود خارجي نداشته است:

مي‏خواهند نسل‏هاي آينده، از وجود چنين آثاري بي‏اطلاع گرديده و به طور كلي از حوادث و تغيير و تحولي كه در آنها پديد آمده است، بيگانه شوند.

اينجاست كه بايد در مقابل اين حقيقت زدايي و حركت منفي، قدم‏هاي مثبت برداشته شود و با انتشار كتاب و مقاله و از طريق ديگر وسايل تبليغي، واقعيت امر به اطلاع مسلمانان برسد و نسل‏هاي آينده در جريان امر قرار بگيرند و از آنچه به وقوع پيوسته آگاه شوند. ان‏شاءالله. (ص 21)

فهرست

مقدمه / وهابيت و انگيزة تخريب حرم‏ها: كج فهمي دين، ابن تيميّه و جسارت به بزرگان، ابن تيميّه و عدم اختيار همسر، كشت و كشتار وهابيون در طائف، جمود بر ظاهر الفاظ.

بخش اول / تاريخ حرم ائمة بقيع: معناي لغوي بقيع، چگونگي ايجاد مدفن در بقيع، فضيلت بقيع، مقبره‏هاي خانوادگي در بقيع،

58

سلاطين اموي و بهره برداري سياسي از قبور، مقابلة بني عباس با سياست اموي‏ها، تاريخ ساختمان گنبد ائمة بقيع، تاريخ ضريح‏هاي ائمة بقيع، مدفن حضرت فاطمه از نظر علماي شيعه، روضة مطهرّه و فضيلت آن.

بخش دوم / بيت الأحزان: يك حقيقت فراموش نشدني، بيت الأحزان در منابع حديثي و تاريخي.

بخش سوم / حرم جناب ابراهيم و عثمان بن مظعون.

بخش چهارم / حرم همسران و دختران رسول الله.

بخش پنجم / بقعة عقيل بن ابي طالب.

بخش ششم / بقعة حليمه سعديه، مرضعة رسول الله.

بخش هفتم / بقاع پيشوايان اهل سنت در بقيع.

بخش هشتم / بقعة اسماعيل فرزند امام صادق (عليه السلام) .

بخش نهم / بقعة جناب عبدالله پدر گرامي رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) .

بخش دهم / حرم حضرت حمزه: حضرت حمزه در حديث رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) و گفتار ائمه، حرم حضرت حمزه در بستر تاريخ، فاطمة الزهرا و زيارت قبر حضرت حمزه، ايجاد بناي با شكوه در قرن هفتم و...

59

تاريخ حرم كاظمين

محمدحسن آل ياسين، ترجمه: غلامرضا اكبري. چاپ اول: بي‏جا، انتشارات كنگره جهاني حضرت رضا (عليه السلام) . 1371، 295 ص. (موضوع: زيارتگاه‏هاي اسلامي)

*

اين نوشته، تاريخ مفصّل و مستندي از حرم كاظمين است كه در آن، اطلاعات دقيق و جامعي از شهر كاظمين و حرم امام كاظم (عليه السلام) آمده است. اين تحقيق، به اين دليل كه نويسندة آن ساليان درازي از عمر خود را در راه تحقيق و تدوين تاريخ شهر كاظمين صرف كرده و سير تحوّل و رويدادهاي آن را به رشتة تحرير درآورده، از اهميت خاصي برخوردار است و خواننده را با چگونگي شكل‏گيري حرم و وقايعي كه در طول تاريخ بر آن گذشته و كيفيت گسترش و آباداني آن آشنا مي‏سازد.

مؤلف در مقدمة كتاب مي‌نويسد:

شهر كاظمين (يا مقابر قريش يا مشهد كاظمين) شهري است قديمي كه داراي گذشته‏اي ريشه دار و با كرامت و اصيل بوده و بخش جدايي ناپذير از بغداد در گذشته و حال مي‏باشد؛ ليكن جزء و بخش مهملي كه هيچ اهتمام و توجهي حتي از جانب ساكنانش بدان نشده و نوشتة قابل توجهي در آن باره منتشر نشده است... مرا بر آن داشت تا به نوشتن تاريخ وسيعي [بپردازم]. به اميد اين كه اين مباحث، يادآور شكوه و

60

عظمت اين شهر مقدس باشد و آثار و اخبار آن را كه تا كنون مورد غفلت و نابودي قرار گرفته، در تاريخ ثبت نمايد.

(ص 11)

متن عربي كتاب، داراي تصاويري از اماكن مختلف حرم مطهر بوده كه استفاده از تمامي آنها در ترجمه و چاپ فارسي آن، به لحاظ عدم كيفيت چاپ، امكان پذير نبوده است. مؤلف در متن عربي اين كتاب، حدود هفتصد و بيست شعر در قالب قصيده‏هاي طولاني از شاعران مختلف آورده كه مترجم، ترجمة همة آنها را ضروري ندانسته و برگزيده‏اي از آنها را كه اهميت ويژه‏اي داشته، براي ترجمه انتخاب كرده است.

پيوست‏هاي كتاب نيز كه حجم عمده‏اي از كتاب را تشكيل مي‏دهند، بر ارزش و غناي آن افزوده است.

فهرست

فصل اول / حرم كاظمين در زمان بني عباس.

فصل دوم / حرم كاظمين در آغاز اشغال مغول تا پايان اشغال خلفاي عثماني.

فصل سوم / وضعيت كنوني حرم كاظمين: روضه، رواق‏هاي حرم، طارمه‏ها، صحن.

پيوست اول: فرزندان امام كاظم (عليه السلام) .

پيوست دوم: نقبا و متوليان حرم: ابن جعفر القيم، شريف محمد بن حسن بن يحيي، فاخر علوي، مختار علوي، شريف نجم الدين هندي، امين الدين هندي جوهري.

پيوست سوم: متوليان حرم: ربيعه، جواد، احمد بن جواد، احمد بن عبدالنبي، فاضل بن علوي.

پيوست چهارم: بزرگاني كه در حرم مدفونند: ابن قولوية قمي، شيخ مفيد، خواجه نصيرالدين طوسي.

پيوست پنجم: موزة حرم.

61

تبرك و توسل

جواد محدثي. چاپ اول: قم، مركز پژوهش‏هاي فارسي الغدير، 1376، 56 ص. (موضوع: مفهوم‏شناسي زيارت و توسل)

*

اين اثر، گزيده‏اي موضوعي از كتاب گرانسنگ الغدير، با موضوع تبرك و توسل است. علامه عبدالحسين اميني كه در جاي جاي كتاب الغدير به دفاع از مكتب تشيع پرداخته و با استناد به منابع اهل سنت، حقانيّت ولايت مولا علي (عليه السلام) را به اثبات رسانده، در جلد پنجم آن ، مباحثي مربوط به توسل و تبرك و نذر و نياز و زيارت قبور و انتقال جنازه به حرم‏ها آورده كه كتاب حاضر، گزيده‏اي از آن مباحث است:

اگر مدينة منوره، حرم محترم الهي شمرده شده و در سنّت نبوي براي مدينه و خاكش و اهلش و مدفونين آنجا ارزش‏هاي فراوان بيان شده است، به خاطر همين انتساب به خدا و پيامبر است و بر مبناي همين اصل، هر چيز ديگري كه نوعي تعلق و انتساب به پيامبران و اوصيا و اولياي الهي و صديقين و شهدا و افراد مؤمن دارد، ارزش پيدا مي‏كند و شرافت مي‏يابد. (علامه اميني، ص1)

كتاب حاضر را مي‏توان نقد و بررسي و پاسخ به اتهامات و سخنان مغرضانه و بي‏اساس افرادي همچون ابن تيميّه و وهابيان دانست.

62

فهرست

فصل اول / تبرك به قبور: نقلِ مثال‏هايي از تبرك به قبور از كتاب‌هاي معتبر اهل سنت.

فصل دوم / انتقال جنازه‏ها به حرم‏ها: نقل فتاوي مذاهب چهارگانة اهل سنت دربارة انتقال جنازه به حرم‏ها و بيان مثال‏هايي از انجام اين كار در اديان و شرايع گذشته، مانند انتقال جنازة حضرت آدم از مكه به بيت المقدس، جنازة حضرت يعقوب از مصر به شام و...

فصل سوم / سابقة تاريخي نقل جنازه: نقل نمونه‏هايي از انتقال جنازة صحابه و بزرگان دين قبل يا بعد از دفن، مانند انتقال جنازه مقداد، صحابي بزرگوار رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) از مدينه به قبرستان بقيع، نبش قبر و انتقال جنازه طلحه كه در جنگ جمل كشته و در بصره مدفون شده بود و...

فصل چهارم / نذر و نياز: بيان مثال‏هايي از نذر و نياز در زمان رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) .

فصل پنجم / توسل به اهل بيت (عليهم السلام) : جايز بودن توسل به اهل بيت پيامبر (صلّي الله عليه وآله) طبق روايات اهل سنت.

63

تبرك و قبور

سيدحسن طاهري خرم‏آبادي. چاپ دوم: قم، بوستان كتاب، 1386، 136 ص. (موضوع: مفهوم‏شناسي زيارت و تبرك)

*

اين نوشتار، سومين نوشته از مجموعه كتاب‏هايي با عنوان «تبيين باورهاي شيعي» است كه مؤلف در پاسخ به شبهات وهابيت درباره موضوع زيارت قبور و تبرك جستن به آنها نوشته است.

مؤلف با استناد به آيات قرآن و روايات اهل بيت و با بهره‏گيري از مهم‏ترين منابع اهل سنت مانند سنن بيهقي، مسند احمد حنبل، شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد، جايگاه تبرك و زيارت قبور در اسلام را تبيين و ثابت كرده است كه بناي بر قبور و تبرك جستن از آن در سيره عملي مسلمانان امري عادي محسوب مي‏شده و از باب تعظيم شعائر اسلامي، امري لازم و ضروري به نظر مي‏رسد و براهين وهابيون درباره تخريب قبور، بسيار ضعيف و سست است.

بسياري از عالمان اهل سنت نيز با اين نظريات تند روانه مخالف هستند و ادله بسياري بر جواز زيارت قبور و احداث مسجد بر آن دارند.

فهرست

فصل اول / شيعه و مسأله بناي بر قبور: تعمير قبور، جنايت‏هاي وهابي‏ها.

فصل دوم / براهين وهابي‏ها براي تخريب قبور: برهان اجماع، برهان

64

استدلال به روايت ابي الهياج، بررسي سند اين برهان، موقعيت صدور اين حديث، برهان مزاحمت بناي قبور، حق ديگران، برهان نهي روايات از بناي بر قبر.

فصل سوم / نمونه‏هايي از برخورد مسلمين با قبور انبيا: نگاهي به تاريخ اسلام و تكريم قبور، تاريخ بناي بارگاه نبوي.

فصل چهارم / احداث مسجد بر قبور: ادلّه جواز احداث مسجد بر قبور.

فصل پنجم / نماز خواندن در مشاهد مشرفه: بررسي اين مسأله از ديدگاه فقهي و اصولي، نماز در كنار قبور، دعا كردن در كنار قبور، اعتكاف در كنار قبور، بررسي مسأله از ديدگاه فقه اماميه.

65

تحفة الزائر

محمد باقر مجلسي. چاپ اول: تهران، بي‏تا، 1314 ق، چاپ سنگي. (موضوع: زيارتنامه‏ها، آراب و رسوم زيارت)

*

اين اثر مجموعه‏اي از زيارات معصومين است كه علامه مجلسي به زبان فارسي براي فارسي زبانان به رشته تحرير در آورده است. مؤلف در كتاب بحار الانوار خود به طور مفصل در جلدهاي صد و صدو يك وصد و دو به موضوع زيارت و زيارتنامه‏هاي معصومين پرداخته بود اما به دليل حجم بسيار و تأليف آن به زبان عربي، استفاده از آن براي خوانندگان فارسي زبان مشكل بود، بنابراين كتاب تحفة الزائر را در حجم كم و به زبان فارسي تنظيم و تحرير كرد تا راهنماي زائران رسول خدا و ديگر امامان باشد:

مؤلف در اين كتاب با دقتي تمام و نظمي زيبا، مطالب را طي باب‏ها و فصل‏هاي منطقي تنظيم كرده است، به طوري كه دسترسي به آنها بسيار آسان است. وي در ايراد روايات و زيارات، نهايت اختصار را رعايت كرده است، از اين رو به عنوان يك كتاب همراه در سفرهاي زيارتي بسيار مناسب است.

مؤلف از ذكر منابع و سند روايات خودداري كرده است و طالبان آن را به كتاب عظيم خويش، بحارالانوار ارجاع داده است.⁽¹⁾

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. فرهنگ كتب حديثي شيعه، ج2 ، ص 1107.

66

اين كتاب داراي يك مقدمه و دوازده باب و يك خاتمه است. مؤلف در مقدمه كتاب آداب سفر را به طور مختصر ذكر كرد، و تفصيل بيشتر آن را به كتاب حلية المتقين ارجاع داده است. وي در اين مقدمه، روز سفر، صدقه در ابتداي سفر، غسل سفر، دعاهاي وارد در آغاز سفر و اثناي آن را ذكر كرده است.

فهرست

باب اول / ثواب زيارت معصومين: آداب زيارت مانند غسل، دعا خواندن، طهارت، استفاده از بوي خوش، بوسيدن عتبه، نماز زيارت و ...

باب دوم / در فضيلت و كيفيت زيارت رسول اكرم، فاطمه الزهرا، ائمه بقيع: در ثواب زيارت ايشان، اعمال مسجد النبي، در رواغ؛ آن حضرت ، زيارت از راه دور، اعمال مستحب در مدينه.

باب سوم / فضيلت و كيفيت زيارت حضرت علي (عليه السلام) .

باب چهارم / فضيلت نجف، كوفه و آب فرات و مسجد سهله.

باب پنجم / فضيلت زيارت امام حسين (عليه السلام) ، ثواب زيارت امام، ثواب نماز در كنار قبر امام و ...

باب ششم / بيان فضيلت كربلا و تربت امام.

باب هفتم / زيارت مطلقه امام حسين و آداب آنها و زيارت حضرت ابوالفضل.

باب هشتم / زيارات مخصوص امام حسين مانند زيارات عاشورا، زارت اربعين، زيارت نيمه شعبان و...

باب نهم / فضيلت و كيفيت زيارت موسي بن جعفر (عليه السلام) ، امام رضا (عليه السلام) ، امام جواد (عليه السلام) .

باب دهم / فضيلت و كيفيت زيارت امام هادي (عليه السلام) ، امام حسن عسكري (عليه السلام) ، و امام زمان (عجل الله تعالي فرجه الشريف) .

باب يازدهم / زيارت جامعه و عرايض به پيشگاه ائمه.

باب دوازدهم / آداب زيارت به نيابت و زيارت فرزندان ائمه و اصحاب آنها.

67

تحليلي از حماسه سياسي تاريخ زيارت عاشورا

محمد رسول دريائي. چاپ اول: كرج، انتشارات جعفري، 1371، 557 ص. (موضوع: نقد و تفسير زيارتنامه)

*

اين نوشتار، درباره مفاهيم و موضوعات زيارت عاشورا است كه در آن با استناد به مهم‏ترين كتب تفسيري (مانند تفسير مجمع البيان، صافي، الميزان و نمونه) و كتب حديثي (مانند بحار الانوار و كافي) و كتب تاريخي (مانند تاريخ يعقوبي، واقدي، ابن خلدون، ممعودي) مفاهيم اين زيارت تبيين شده است:

هدف و انگيزه از تشريع و تحليل زيارت عاشورا، تبيين و توضيح مفاهيم و واژه‏هاي مرقوم در آن زيارت مقدمه است. به گونه‏اي كه همة عاشقان حسين (عليه السلام) به سادگي بتوانند با ترجمه كلي و ترجمه لغات و توضيح مختصري از تحليل تاريخي، قادر به درك و جذب مفاهيم آن بوده و همواره بر مداومت آن تعلق خاطر يافته و ذخيره‏اي براي كمال و معنويات اخروي همه شيفتگان راه حسين باشد. (ص 10)

همانطور كه از عنوان كتاب پيداست، اين نقد و شرح زيارت عاشورا، بيشتر گرايش سياسي ـ تاريخي دارد و تأكيد بر اين جنبه‏هاي زيارت بر ديگر ابعاد آن برتري يافته است. به طوري كه خواننده كتاب، يك دوره تاريخ اسلام را به طور فشرده از صدر اسلام تا زمان شهادت امام حسين (عليه السلام) مرور خواهد كرد.

68

فهرست

مقدمه / ارزش و اهميت زيارت عاشورا، ويژگي در سفارش به زيارت، زيارت عاشورا موجب طول عمر و... خواهد بود، زيارت مخصوصه خصرت ابا عبدالله الحسين، زيارت سيدالشهدا از دور، توجه به ابعاد اين زيارت در زمان صدور آن.

فصل اول / تحليل از زيارت عاشورا، بحثي پيرامون اسلام در زيارت و ادعيه، چرا حسين (عليه السلام) فرزند رسول خداست؟ كوثر يا كثرت فرزندان رسول خدا (صلّي الله عليه وآله) از طريق حضرت فاطمه (عليها السلام) و...

فصل دوم / موالات نسبت به پيامبر و آل او، عشق و حب آل محمد در قلب شافعي، شيعه پيرو آل نبي، تزريق اخلاق به وسيله تحريك احساسات، عزاداري و...

69

تفسير زيارت وارث

سيدمرتضي حسيني اصفهاني. چاپ اول: قم، انتشارات فرهنگ قرآن 1380، 224 ص. (موضوع: نقد و تفسير زيارتنامه)

*

اين اثر، شرح و تفسير زيارت وارث است كه مؤلف با بهره‏گيري از آيات قرآن و احاديث اهل بيت و با استناد به مهم‏ترين منابع حديثي مانند بحار الانوار، علل الشرايع و كامل الزيارت به شرح و تبيين مفاهيم اين زيارت پرداخته و فضيلت خواندن آن را بر شمرده است:

امام حسين (عليه السلام) از دو جهت وارث همه انبياء است: يك طرف وارث نخستين پيامبر خدا و از سوي ديگر وارث آخرين پيامبر معرفي شده، ديگر اينكه وارث پيامبراني شمرده شد كه به ملاحظه اهميت و مسئوليت خطيرشان اولوالعزم قلمداد شده‏اند و حضرت، وارث مهم‏ترين و بزرگان آنان محسوب مي‏شود. (ص 16)

فهرست

فصل اول / تحليلي بر وارث بدون امام حسين (عليه السلام) : وارث علم انبياء، وارث فضايل و رسالت و تقرب انبياء و...

فصل دوم / پاداش مظلوميت امام حسين (عليه السلام) : پاداش ايثار حسين، شفاي تربت حسين.

70

فصل سوم / فلسفه زيارت در اسلام: زيارت شدگان يا مقربان الهي، زائر و بينش سياسي.

فصل چهارم / اسلام و فلسفه اشك و تأثير آن در زائران.

فصل پنجم / زيارت و سوگواري انبياء و اوليا و ملائكه وجنيان بر امام حسين (عليه السلام) .

فصل ششم / جهان سوگوار و ناظر بر مصائب امام حسين (عليه السلام) .

فصل هفتم / سوگواري و عزاداري حيوانات و پرندگان بر امام حسين (عليه السلام) .

فصل هشتم / تنفر از تاركان زيارت و گريه براي امام حسين (عليه السلام) غذاب شديد بر قاتلان او.

فصل نهم / پاداش زيارت و سوگواري براي امام حسين (عليه السلام) . پاداش زائر با غسل در فرات.

71

توحيد و زيارت

سيدحسن طاهري خرم‏آبادي. چاپ اول: قم، بوستان كتاب، 1385، 293 ص. (موضوع: مفهوم‏شناسي زيارت)

*

اين اثر، اولين نوشته از مجموعه كتاب‏هايي با عنوان: تبيين باورهاي شيعي است كه مؤلف به طور مستند و مستدل به شرح و تبيين آن پرداخته و ابعاد معنايي آن را رازگشايي كرده است.

در مقدمه ناشر آمده است:

با كمال تأسف در ميان فرقه‏هاي مسلمان، وهابيت كه اصالت و ريشه‏اي ندارد، در اخلاص توحيدي شيعه ترديد افكنده و عقايدي چون شفاعت، زيارت توسل و مانند آن را اعمال شرك‏آميز معرفي كرده و شبهه‏هاي بي‏اساس را طرح ساخته‏اند.

دانشمندان شيعه و حتي برخي عالمان منصف و حقيقت طلب اهل سنت به اين تهمت‏ها و شبهه‏ها پاسخ گفته و آثار گرانسنگي پديد آورده‏اند. يكي از اين آثار، مجموعه پنج جلدي حاضر است كه در آن، با مدد جستن از قرآن و احاديث و نيز با استفاده از منابع كهن و دست اول اهل سنت تبيين [شده] است. (ص 12)

مؤلف در مقدمه خود، بيان مي‏كند كه اين كتاب، حاصل سخنراني‏هايي است كه در ايام ماه رمضان براي علما و طلاب پاكستاني مطرح شده است:

72

در ماه مبارك رمضان سال سوم، به نظر رسيد بهتر است به جاي تفسير قرآن مباحثي را كه آقايان علما و طلاب به آن نيازمندند، بحث و بررسي كنيم، لذا بحث را درباره شبهات وهابي‏ها و پيروان ابن تيميه و محمدبن عبد الوهاب قرار داديم. در سه ماه مبارك رمضان پياپي مباحثي بدين شرح مطرح گرديد:

تحريف قرآن... تأسيس بنابر قبور و تكريم قبور پيامبران و اولياء... زيارت كردن و تبرك جستن... شفاعت. (ص 16)

مؤلف با بهره‏گيري از منابع دست اول اهل سنت، پاسخ‏هايي مستند و مستدل شبهات وارده درباره زيارت قبور ارائه كرده است و جايگاه والاي اين آموزة اسلامي را به خوبي ترسيم نموده است. عنوان برخي از منابع اين كتاب عبارت است از: تفسير روح المعاني، شرح نهج البلاغه ابن ابي الحديد، تفسير ابن كثير، سنن ابن ماجه، مسند احمد حنبل، الغدير علامه اميني، سنن بيهقي، الميزان.

مؤلف در بخش اول كتاب، مباحث مربوط به توحيد و شرك را تبيين كرده و اهميت توحيد در عبارت را بيان مي‏كند و با اين مقدمات، وارد بحث اصلي خود زيارت مي‏شود. در اين بخش نيز در ابتدا به جايگاه زيارت در فرهنگ اسلامي پرداخته مي‏شود و سپس شبهات مطرح شدة ابن تيميه درباره زيارت قبور، پاسخ داده مي‏شود.

بخش پاياي كتاب به مباحثي چون جشن و سوگواري و تبرك جستن اختصاصي دارد و برداشت‏هاي غلط وهابي‏ها درباره تشكيل مجلس سوگواري و گريه بر اموات و تبرك جستن به آثار انبياء و اوليا.

فهرست

مقدمه / شرح حال مختصري از پايه گذاران فرقه وهابيت: ابن تيميه، محمدبن عبدالوهاب.

بخش اول / توحيد و شرك: توحيد و شرك در عبادت، اقسام توحيد و

73

شرك (توحيد ذاتي، توحيد در صفات، توحيد در خلاقيت، توحيد در عبادت و...) اهميت توحيد در عبادت.

بخش دوم / زيارت: جايگاه بحث، علماي شيعه و زيارت مرقد رسول خدا، ابن تيميه و شبهه در زيارت مرقد رسول خدا، اجماع علماي اهل سنت بر جواز زيارت رسول خدا، آثار زيارت، جواز سفر براي زيارت خدا، زيارت رسول خدا، جواز زيارت قبور مؤمنين، بانوان و زيارت قبور.

بخش سوم / جشن، سوگواري و تبرك جستن: برداشت غلط وهابي‏ها از جشن و سرور در ميلاد رسول خدا، شبهه در تشكيل مجلس سوگواري و گريه بر اموات، برداشت غلط وهابي‏ها در تبرك جستن به آثار انبياء و اوليا.

74

توسل

علي اصغر رضواني. چاپ اول: قم، انتشارات مسجد مقدس جمكران، 1385، 58 ص. (موضوع: مفهوم‏شناسي توسل)

*

اين مجموعه كه در سلسله مباحث شناخت وهابيان منتشر شده، تحقيقي كوتاه اما مستند و مستدل درباره مفهوم زيارت و جايگاه آن در انديشة اسلامي است. مؤلف با بهره‏گيري از آيات قرآن و احاديث اهل بيت و با استناد به مهم‏ترين كتب حديثي اهل سنت به شرح اين آموزه مهم ديني پرداخته است:

يكي ديگر از موارد اختلاف بين وهابيان و ساير مسلمين، توسل به اولياي الهي، به تعبيري وسيله قرار دادن آنان نزد خداوند متعال است. وهابيان آن را جايز نمي‏دانند، اما عموم مسلمين نه تنها آن را جايز مي‏شمارند، بلكه در طول تاريخ به آن عمل كرده‏اند.

توسل انواع و اقسامي دارد كه نزد عموم مسلمين برخي از آنها صحيح و برخي باطل و دسته‏اي ديگر مورد اختلاف هست... (ص 9)

فهرست

تعريف توسل، فتواي وهابيان، فلسفه توسل، توسل از ديدگاه قرآن، انواع توسل، موارد اتفاق بر جواز توسل، (توسل به خدا، توسل به

75

اطاعت و ايمان، توسل به قرآن، توسل به پيامبر در روز قيامت، توسل به اوليا و انبيا و...) موارد انفاق بر عدم جواز توسل (توسل به طاغوت، توسل به بت‏ها) موارد اختلاف (توسل به جاه پيامبر از حيات برزخي، توسل به دعاي پيامبر در حيات برزخي و...)

پاسخ به شبهات، اشاره به توسل در شعائر دين، خلقت از طريق وسائط.