بخش 4
توسل توسل یا استمداد از ارواح مقدسه حماسه عاشورا به بیان حضرت مهدی (علیه السلام) جنات الثمانیه در حریم ولایت درسهایی از زیارت عاشورا درود و درد الدّرة البیضاء فی شرح زیارة العاشوراء دعا و توسل روضات الجنان و جنات الجنان ره توشه دیدار (آداب و اسرار زیارت اهل بیت (علیهم السلام)
توسل
سيدمحمد ضياء آبادي. چاپ پنجم: تهران، انتشارات بنياد بعثت، 1384، 280 ص. (موضوع: مفهومشناسي توسل)
*
اين كتاب، تحقيقي درباره مفهوم توسل و زيارت در اسلام است. مؤلف اين كتاب را در پاسخ به شبهات وهابيان و روشنفكر مآباني كه اين مفاهيم والاي اسلامي را زير سؤال بردهاند. در رشته تحرير درآوده است:
او در مقدمه كتاب آورده است:
اين ناچيز كمترين از نظر وظيفه دفاع از حريم مقدس دين در اين مقام برآمد كه گوشهاي از تشكيلات فرقه گمراه مشكلات را كه تحت عنوان توسل مطرح كردهاند، مورد بحث و بررسي قرار داده و با استمداد از عنايات خداوند منان و اولياي كرامش از طريق استدلال به ادلة عقيله و آيات قرآنيه و احاديث نبويه مطلب را روشن مينمايد. (ص 20)
مؤلف با بهرهگيري از آيات قرآن و تفاسير آنها در كتب تفسير و با استناد به احاديث اهل بيت به شرح و تبيين معنا و ابعاد عقيدتي توسل و شفاعت پرداخته است.
فهرست
فصل اول / توسل: توسل در لغت، توسل از نظر طبيعت و فطرت، توسل
از نظر قرآن و روايات، از شافعي در باب توسل به اهل بيت، حدود توسل و استشفاع از موجودات جهان.
فصل دوم / طرح شبهات و پاسخ به آنها: شبهة شرك، شبهه استعانت از ميت و غائب، شبهه بدعت.
فصل سوم / مسأله شفاعت.
فصل چهارم / اشارهاي كوتاه به ريشه و اساس ملك وهابيت.
فصل پنجم / خاتمه: توسل از بعد سياسي آن، تولي و تبري از بعد سياست، اشارهاي كوتاه به انقلاب اسلامي ايران.
توسل يا استمداد از ارواح مقدسه
جعفر سبحاني. چاپ اول، نشر قدر، 1362، 256 ص. (موضوع: مفهومشناسي توسل)
*
اين نوشتار، تحقيقي درباره مفهوم توسل در فرهنگ اسلامي است كه مؤلف با بهره گرفتن از آيات قرآن و احاديث اهل بيت (عليهم السلام) و با استناد به مهمترين كتاب‌هاي اسلامي، به شرح و تبيين آن پرداخته است:
آنچه در اين رساله ميگذرد، پاسخ به پرسشهايي است كه امروز از طرف گروهي عنوان شده و ميخواهند اذهان را آلوده سازند. اين پنج پرسش عبارتند از:
1. استغاثه و استمداد و حاجت خواهي از غير خدا چگونه است؟
2. درخواست شفاعت از پيامبران و پيشوايان معصوم جايز است يا نه؟
3. در مقام درخواست چيزي از خدا، وسيله قرار دادن اولياي الهي چگونه است؟
4. در مقام درخواست حاجت از خدا، سوگند دادن خدا به حق اوليا چگونه است؟
5. سوگند خوردن به غير خدا مانند سوگند خوردن به قرآن و پيامبر و امام از نظر شرع چگونه است؟ (ص 14)
به گفتة مؤلف، اين پرسش را از دو ديدگاه ميتوان مطالعه و بررسي
كرد: آيا چنين استمدادها و توسلات، عبادت و پرستش غير خداست و با اصل يكتاپرستي منافات دارد؟ اگر ثابت شود كه اين نوع اعمال، از اقسام عبادت غير خدا نيست، آيا چنين كارهايي از نظر شرع جايز است يا نه؟
مؤلف مفهوم توسل را از ديدگاه اول، بررسي نكرده و خواننده، كتاب را به كتاب ديگر خود به نام مباني توحيد از نظر قرآن ارجاع داده است:
بحث از اين نظر در اين رساله مطرح نيست، زيرا غور در اين مورد بستگي دارد كه معني عبادت را از قرآن و حديث و لغت به دست آوريم، آن گاه اين اعمال را با ميزاني كه از اين مدارك به دست ميآيد، بسنجيم تا روشن شود كه آيا اين نوع استغاثهها و در خواستها، عبادت و پرستش است يا نه و از اقسام عبادت غير خدا شمرده ميشود يا نه؟ (ص 15)
خلاصه ديدگاه مؤلف در كتاب مباني توحيد از نظر قرآن اينگونه است:
به روشني ثابت شده است كه اين نوع كارها از مصاديق عبادت و پرستش نيست، زيرا عبادت آن نوع خضوع زباني و عمل در برابر كسي است كه به الوهيت و بر بيت او معتقد گرديم و به اصطلاح طرف سؤال خدا را بدانيم، آنگاه در برابر او خضوع كنيم... (ص 15)
آنچه در اين كتاب به آن پرداخته شده، به پنج پرسش آغازين كتاب از ديدگاه دوم است:
اگر ثابت شود كه اين نوع اعمال، از اقسام عيادت غير خدا نيست باز جاي بحث باقي ميماند و بايد بحث شود كه آيا چنين كارهايي از نظر شرع (هر چند عبادت غير خدا نيست) جايز است يا نه؟ زيرا ممكن است عملي عبادت غير خدا شمرده شود، اما به عللي حرام گردد. مثلا به عنوان بدعت و غيره تحريم شود. (ص 16)
فهرست
بخش اول / استمداد از اولياي خدا: آيات قرآن بر بقاي روح گواهي ميدهند، ارتباط با ارواح برقرار است، مسلمانان و درخواست حاجت از ارواح مقدسه.
بخش دوم / شفاعتخواهي از اولياي خدا: دلايل جايز نبودن درخواست شفاعت از اولياي خدا، درخواست شفاعت شرك است؟ شرك مشركان به خاطر طلب شفاعت از بتها بود؟ درخواست شفاعت از مرده لغو است؟
بخش سوم / توسل به پيامبران و صالحان: عبادت امر توفيقي است، چه ارتباطي ميان درخواست و مقام صالحان وجود دارد؟ دلايل جواز توسل، سيره مسلمانان درباره توسل.
بخش چهارم / خداوند را به حق و مقام اوليا سوگند دادن.
بخش پنجم / سوگند ياد كردن به غير خدا: دلايل ما بر جواز قسم به غير خدا، دلايل وهابيان براي تحريم سوگند به غير خدا.
حماسه عاشورا به بيان حضرت مهدي (عليه السلام)
جلال برنجيان. چاپ پنجم: تهران، انتشارات طور، 1378، 232 ص. (موضوع: متن چند زيارتنامه)
*
اين اثر، ترجمهاي از زيارت ناحية مقدسه است كه در آن علاوه بر زيارت ناحية مقدسة معروف، دعاهاي ديگري نيز كه از آن ناحيه مقدس رسيده، افزوده شده است:
در چاپ نخست اين كتاب، تنها به نقل زيارت بسنده كرديم كه در كتب مزار و دعا به زيارت ناحيه مقدسه معروف است. ليكن در نگاهي دوباره بر كتاب و اصلاح اشتباهات آن چاپ، بر آن شديم در يك پژوهشي افزونتر، دعاهاي ديگري را كه از آن ناحيه مقدس رسيده است و يا بر خواندنش فرمان صادر گرديده، بر مجموعه خويش بيفزاييم.
(ص 17)
مترجم، علاوه بر ترجمه زيارت، اين متن را با نسخه‌هاي گوناگون مقابله كرده و نسخه بدلها را در داخل پرانتز مشخص ساخته است.
فهرست
بخش اول / زيارت: زيارت شهدا، بررسي زيارت شهدا، زيارت ناحيه، زيارتي در روز عاشورا، زيارت روز ولادت، سفارش به زيارت عاشورا، متن زيارت عاشورا.
بخش دوم / توقيعات و ديدارها و رؤياها: شباهت به حضرت يحيي، انحصار امامت دو برادر، حكمت شهادت، شرافت تربت، شفا با تربت، شرافت زيارت امام حسين (عليه السلام) ، نماز زيارت، راهگشاي كربلا، نگاهبان زائران، آثار دعا.
جنات الثمانيه
محمد باقر بن مرتضي حسيني خلخالي، تحقيق محمد رضا انصاري قمي. چاپ اول: قم، انتشارات دليل ما، 1381، 896 ص. (موضوع: زيارتگاههاي اسلامي)
*
اين كتاب، بررسي تاريخ و جغرافياي هشت زيارتگاه مهم جهان اسلام است. مؤلف در ابتدا، پيشينة تاريخي هر يك از اين زيارتگاهها را بررسي مي‌كند و در ادامه، به روايت ديني و گفتار مورخان اعتماد كرده، دورنماي تاريخيِ هر كدام از اين زيارتگاهها و شهرهاي مورد نظر را براي خواننده ترسيم مي‌كند. سپس به تاريخ جايگاه مقدس هر شهر پرداخته و تمامي روايتهاي مذهبي و تاريخي دربارة آن را جمع آوري نموده و دسته بندي و نقد و بررسي مي‌كند.
مؤلف بررسي سه شهر مقدس مكه، مدينه و بيت المقدس، به تفصيل درباره كعبه، مسجد الحرام، مسجد النّبي و ديگر مزارهاي مدينه و اطراف مسجد الاقصي و قبة الصخرة سخن ميگويد. اما در بررسي ديگر شهرها، به زندگاني امامان معصوم آرميده در اين شهرها پرداخته و درباره تولد، دوران امامت، خلفاي معاصر آنان و مسائل جنبي و تاريخي و وقايع ويژه هر يك از آنان، به تفصيل نوشته و در پايان سبب شهادت و چگونگي دفن و سير تاريخي ساختمانسازي و معماري بقعه مقدسه آنان و حوادث تاريخي گذشته بر اين آرامگاهها را بررسي مي‌كند:
نويسنده اين كتاب، علاوه بر دارا بودن فضايل علمي، از آنجا كه يك واعظ ديني به شمار ميرفته، از اين رو به تناسب وظيفة خود گريز به صحراي كربلا را از ياد نبرده و در جاي جاي كتاب و به مناسبتهاي مختلف، سالار شهيدان ابي عبدالله الحسين را ياد كرده، و بر ظلم و ستم و جفاي مردمان دون بر آن بزرگوار و خاندان و يارانش لعن و نفرين فرستاده است. (ص 13)
مؤلف در مقدمه كتاب، درباره انگيزه تأليف مي‌نويسد:
چون از بدو تمييز تا كنون كه سال هزار و سيصد و بيست چهار هجري است، به مقتضاي شوقي كه به زيارت مشاهد مقدسه اهل بيت طاهرين داشتم، اگر چه كرات و دفعات به عتبات عاليات مشرف شده بودم، باز روزي از روزها كه دستم به كعبه خداوند و مشاهد ائمه هدي نميرسيد، جذبه تجليات حضرت الله و جذبات محبت اولياء الله، دل اين محزون بينوا را به هيجان آورد، خواستم چيزي از براي سكون دل پر درد خود را به مصداق «المجاز قنطرة الحقيقه» به ذكر مكه معظمه و بقاع متبركه آن برگزيدگان، مشغول سازم. (ص 18)
از آنجا كه كتاب مستقلي درباره تاريخ و جغرافياي مشاهد مقدس وجود نداشته و يا اگر هم بوده، قابل فهم براي عموم مردم نبوده، مؤلف تصميم ميگيرد كتابي را براي راهنمايي زائران، به زباني ساده بنويسد:
بسياري از مؤلفين و مورخين از علماي جغرافي، هيچ كدام از ايشان، جغرافي مشاهد مقدسه و شرح بقاع بلاد اسلام را در يك مجموعه كه عوام فهم باشد، مرقوم نداشتهاند تا از براي حاجيان بيت الله الحرام و زائرين ائمه هدي، دليل و بينايي بوده، از روي بصيرت و معرفت به جانب مقصد رفته باشند، لهذا آنچه از اخبار ائمه اطهار و از كتب اركان دين به يقين رسيده بود، به تأليف درآوردم.
اوقات تدوين اين وجيزه از كتب احاديث و تواريخ و انساب و رجال و جغرافي و لغات و اخبار از خاصه و عامه، تقريباً شصت مجلد كتاب حاضر داشتم كه از روي اخبارصحيحه و با اسناد موثقه معتبره، به تحرير درآوردم. (ص 18)
فهرست
مقدمه / در آداب سفر و زائر و ذكر فوايد آن: تحقيق در آل رسول و فضايل سادات عالي درجات و...
حرم اول / مكه معظمه: جغرافياي مسجد الحرام، حدود حرم، فضيلت حجر الاسود، ثواب حج، وجه تسميه مكه و معاني آن، شرايط طواف، مولد رسول الله، قبور منوره انبيا و اوصيا در اراضي مكه.
حرم دوم / مدينه منوره: جغرافياي مدينه و شرح مشاهد آن، مرقد منوره پيغمبر، مدفن شريف، بناي مسجد رسول الله، مقام جبرئيل، تاريخ وفات پيامبر، مسجد و معابد اطراف مدينه، مدفن حضرت فاطمه و...
حرم سوم / بيت المقدس: مشاهد منور انبيا و اوليا در بيت المقدس، ذكر مشاهد خليل الرحمان.
حرم چهارم / نجف الاشرف: در ذكر احوال امير المؤمنين، ذكر دفن و شرح قبر و لحد حضرت، مزار آدم صفي الله، مزار حضرت نوح، فضيلت نجف، ذكر مسجد كوفه و...
حرم پنجم / مشهد الحسينيه: موضع قبر علي اكبر، مدفن شهدا و اصحاب، در فضيلت زيارت قبر امام حسين، شفاعت امام حسين و زيارت نافعه زائرين، قبور علما، آداب زيارت حضرت عباس و...
حرم ششم / كاظمين: در شرح احوال امام موسي كاظم، در بيان شهادت آن بزرگوار، در شرايط زيارت امام و...
حرم هفتم / مشهد مقدس: در شرح حرم منور و روضه مطهر، مسافرت امام و شهادت او، آداب زيارت، مقدمات زيارت، مزارات مشهد مقدس و...
حرم هشتم / سامراء: در ذكر مشاهد منوره و شرح بقاع و قبور، آداب زيارت، تكليف زوار در حرم عسكرين.
حرم نهم / قم: فضيلت و شرافت قم و ثواب زيارت حضرت معصومه، ذكر مشاهد اصحاب و محدثين و فقها.
در حريم ولايت
آقا نجفي اصفهاني، به كوشش تقي صوفي نياركي. چاپ اول: قم، انتشارات مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني، 1385، 272 ص. (موضوع: نقد و تفسير زيارتنامه)
*
اين اثر، ترجمه و تفسير عرفاني زيارت جامعه كبيره است. مؤلف با بهرهگيري از آيات قرآن و روايات معصومان (عليهم السلام) ، به شرح و تبيين اسرار عرفاني اين زيارت مقدسه پرداخته است. مصحّح كتاب در مقدمه مي‌نويسد:
كتاب، اسرار الزيارة و برهان الانابة، از جمله تأليفات عرفاني ايشان (مرحوم آقا نجفي اصفهاني) مي‌باشد كه پيشتر در حاشيه كتاب حقايق الاسرار چاپ شده است، اكنون به صورت مجزا خدمت پويندگان طريق معرفت اهل بيت عصمت و طهارت (عليهم السلام) تقديم ميشود.
در بين كتب عرفاني آقا نجفي، كتابي كه بيش از همه مورد توجه نام‌برده بوده و در برخي از آثار به مناسبت از آن ياد مينموده، كتاب شرح زيارت جامعه مي‌باشد. (ص 61)
مؤلف نيز در يادداشتهايي به فرزند بزرگش، دربارة انگيزه تأليف اين كتاب نوشته است:
به تحقيق در مسجد صعصعه در كوفه بودم، در حالي كه مشغول به نوشتن كتاب شرح زيارت جامعه بودم به خواب رفتم و در حالت خواب، مولاي خود حضرت صاحب الزمان ـ روحي له الفداء ـ را ديدم، در حالي كه آقا تصديق فرمود مرا در آنچه در زيارت جامعه نوشتم. پس خداي سبحان را بر اين نعمت كريمه حمد نمودم. (ص 62)
مؤلف پس از ترجمه اين زيارت، به شرح عرفاني آن پرداخته و با استناد به آيات قرآن و روايات اهل بيت (عليهم السلام) از كتاب‌هاي اصول كافي، ثواب الاعمال، بحار الانوار و... اسرار معنوي اين زيارت را تشريع كرده است.
فهرست
مقدمه / سيري در حيات علمي و فرهنگي آقا نجفي اصفهاني: زندگي‌نامه، تحصيلات، عنايت امام حسين (عليه السلام) و صعود پلههاي ترقي، استادان، شاگردان، تأليفات، فعاليتهاي فرهنگي ـ سياسي.
فصل اول / اسرار الزيارة و برهان الانابة: مدخلي بر شرح زيارت جامعه كبيره، سند زيارت جامعه كبيره، آداب زيارت، ترجمه و شرح زيارت جامعه كبيره.
فصل دوم / زيارت حضرت رسول و ائمه بقيع (عليهم السلام) : ثواب زيارة النبي و الائمه، توديع قبر النبي، زيارة قبور الائمة.
فصل سوم / زيارت حضرت امير المؤمنين علي (عليه السلام) : باب موضع قبر اميرالمؤمنين، باب زيارت قبر امير المؤمنين (عليه السلام) .
فصل چهارم / زيارت حضرت فاطمة الزهرا (عليها السلام) : موضع قبر حضرت زهرا (عليها السلام) ، متن زيارت حضرت زهرا (عليها السلام) .
فصل پنجم / زيارت امام حسين (عليه السلام) : ثواب زيارت امام حسين (عليه السلام) .
فصل ششم / زيارت حضرت امام رضا (عليه السلام) : ثواب زيارت امام رضا (عليه السلام) .
درسهايي از زيارت عاشورا
جواد محدثي. چاپ دوم: قم، انتشارات دار الحديث، 1377، 70 ص. (موضوع: نقد و تفسير زيارتنامه)
*
اين اثر، مجموعه پيامهاي تربيتي ـ اجتماعي است كه نويسنده از متن زيارت عاشورا استخراج و با زباني ساده و روان ارائه كرده است. نويسنده در مقدمه كوتاهي، فلسفه تربيتي و سياسي زيارت ـ به ويژه زيارت عاشورا ـ را بيان و اهميت خواندن و درك معاني والاي آن را يادآوري نموده و گفته است:
زيارتنامههاي ما مجموعهاي از فرهنگ شيعه و تعاليم ائمه، اخلاقيات، ارزشهاي متعالي، روش خوب نيايش و راز و نياز، افشاي چهره ستمكاران، آشنايي با شؤون نبوت و امامت و دهها مسأله مهم ديگر است.
نويسنده با استناد به آيات قرآن و احاديث معصومان (عليهم السلام) ، درسها و پيامهاي ارزشمندي از زيارت عاشورا را ارائه كرده است كه خواندن آن به ويژه براي نسل جوان، آموزههاي فراواني به همراه خواهد داشت:
در اين نوشته، مقصود ما ترجمه اين زيارتنامه نيست، بلكه تكيه روي چند عنصر و محور حساس مي‌باشد كه در اين متن مقدس و مبارك مطرح شده است.
به اميد آن كه در خواندن زيارتنامهها، بيش از لفظ به معني بينديشيم و بيش از ثواب، به اثر تربيتي و سازندة زيارت فكر كنيم و از حيات و آموزشها و سخنان امامي كه زيارتش ميكنيم، در زندگي فردي و اجتماعيمان بهرهبرداري كنيم.
(ص 10)
فهرست
فلسفه تربيتي و سياسي زيارت، شجره نوراني نبوت، خون خدا، سوگ بزرگ و مصيبت عظمي، مباشران و زمينه‌سازان قتل عام، ولايت خون و شمشير، خون‌خواهي كربلا در ركاب حسين زمان، برائت شرط نخستين تقرب، آل محمد و خط زندگي و شهادت، شجره ملعونه بني اميه، موالات و معادات وسيله تقرب به حق، تجديد پيمان و تحكيم ميثاق، صبر و رضا مقام عاشقان صادق، متن زيارت عاشورا.
درود و درد
سعيد مقدّس. چاپ اول: تهران، انتشارات مكيال، 1379، 208 ص. (موضوع: نقد و تفسير زيارتنامه)
*
اين كتاب، شرحي بر زيارت آل ياسين است، نويسنده با بهرهگيري از آيات قرآن و احاديث معصومان (عليهم السلام) و به سبك قطعات ادبي، به شرح زيارت آل ياسين پرداخته است. نثر كتاب آهنگين و موزون است كه بر جذابيت آن افزوده است:
محبوب من! نامه را كه گشودم، قدري عطشم فرو نشست... نوشته بودي: آنگاه كه دلتنگ ما شدي، وقتي سراغ ما را در دل جستي، آن زمان كه دستان بيرحم بغض، گلويت را فشرد و هر هنگام پاكي احساست، ما را طلب كرد، دستهاي ياس بردار و ببوي و از حرير گلبرگهايش، قامت ساقههايش و دفتر برگهايش بخوان نام ما را: «سلام علي آل ياسين». (ص 15)
اشعاري از حافظ و سعدي نيز بنا بر مناسبت موضوع زيارت، در جاي جاي كتاب آمده است.
الدّرة البيضاء في شرح زيارة العاشوراء
سيد عزيز الله امامت كاشاني. چاپ اول: كاشان، انتشارات مجمع متوسلين به آل محمد (عليهم السلام) ، 1378، 448 ص. (موضوع: نقد و تفسير زيارتنامه)
*
اين اثر، شرح و تفسيري بر زيارت عاشورا است. مؤلف با استناد به آيات قرآن و احاديث معصومان (عليهم السلام) ، معارف والاي زيارت عاشورا را شرح و تبيين كرده است. اين كتاب در واقع ترجمة آزاد، همراه با شرح رسالهاي از ملاّ حبيبالله كاشاني است كه به زبان عربي نوشته شده است:
مرحوم آيتالله العظمي آقاي ملاّ حبيب الله شريف كاشاني، رسالهاي در شرح زيارت معروفه عاشورا مرقوم فرموده بود. از آنجايي كه عربي بود، اكثر مردمان نميتوانستند از آن استفاده كنند. بعضي از برادران ايماني از اين فقير خواستند تا آن را به زبان فارسي بنويسم، لذا اين رساله را در شرح زيارت عاشورا به زبان فارسي محرر داشتم و بسياري از مطالب آن رساله را نيز در اينجا آوردم تا انشاءالله نفعش عام بوده و ذخيرهاي باشد. (ص 1)
بخش دوم، رساله كوتاهي با نام «رسالة فضائل اهل بيت (عليهم السلام) و ثواب زيارت سيدالشهدا (عليه السلام) » است كه در آن، فضايل ثواب زيارت اهل بيت (عليهم السلام) به ويژه زيارت امام حسين (عليه السلام) ، با استناد به احاديث آمده است.
بخش سوم، شرح فارسي بر مخمّسه، سرودة شيخ زينالدين (1009ـ1064 ق) در مراثي حضرت سيدالشهدا (عليه السلام) است كه ملاّحبيبالله كاشاني آن را ترجمه و شرح نموده است.(
بخش چهارم، امامزادگان معتبر ايران و رجال مدفون كاشان نام دارد. اين بخش، زندگينامة كوتاهي از مهمترين امامزادگاني است كه در ايران مدفون‌اند كه به همراه فضايل زيارتشان آمده است:
اين، مجموعهاي است در حالات زيارات بعضي از امامزادگان بزرگوار و سادات عالي مقدار با اشاره به پارهاي از فضايل و مناقب ايشان كه محض تيمن و تبرك و توسل و استجابه به مقامات عاليه محمد و آل اطهارش يادآور ميشود. (ص 425)
فهرست برخي از عناوين اين بخش عبارت است از: ثواب زيارت حضرت معصومه (عليها السلام) ، حالات حضرت عبدالعظيم (عليه السلام) در ري، حالات امامزاده يحيي، حالات امامزاده شاهچراغ، مزار سيد ابوالرضا راوندي، حالات بابا افضل كاشاني، مقبره شيخ عبدالرزاق كاشاني و...
دعا و توسل
سيد حسن طاهري خرمآبادي. چاپ دوم: قم، انتشارات بوستان كتاب، 1386، 152 ص. (موضوع: مفهومشناسي دعا و توسل)
*
اين اثر، دومين نوشته از مجموعه كتابهايي با عنوان «تبيين باورهاي شيعي» است كه مؤلف در پاسخ به شبهات وهابيون درباره دعا و توسل نوشته است. مؤلف با بهرهگيري از آيات الهي و احاديث اهل بيت، جايگاه والاي دعا و توسل در اسلام را ترسيم كرده است.
با استناد به مهمترين كتاب‌هاي اهل سنت، مانند صحيح بخاري و صحيح مسلم، ديدگاه عالمان اهل سنت دربارة اين موضوع مهم اسلامي بيان و ثابت شده كه شبهات وهابيون، بياساس و سند است:
وقتي شيعيان به ائمه (عليهم السلام) متوسل ميشوند، بدين معنا نيست كه آنان فاعل مستقل هستند، بلكه واسطه بين خداوند و مردم ميباشند. وقتي انبيا و ائمه معصومين (عليهم السلام) در قيد حيات باشند، هيچ مانعي نيست كه براي شفاي مريضان و بينا شدن كور مادر زاد به آنان متوسل شد، اما وقتي انبيا و ائمه معصومين فوت كرده باشند، آيا باز متوسل شدن به آنان جايز است يا خير؟ نهايت اين است كه متوسل شدن به آنان بعد از حياتشان، جايز نباشد، اما شرك نيست. ولي وهابيها ميگويند: در حال ممات اگر كسي متوسل به انبيا و ائمه شود جايز نيست، حتي شرك مي‌باشد. (ص 14)
فهرست
بخش اول / حاجت خواستن از پيامبر و اولياي خدا.
بخش دوم / فاعل حقيقي خداوند است: برهان وهابيها، سخن گفتن پيامبر با كشتههاي بدر.
بخش سوم / حاجت خواستن از پيامبر بعد از وفات آن حضرت: اصل اباحه يا حرمت؟ مغالطة محمد بن عبدالوهاب، استغاثه به غير از خدا از نظر حديث.
بخش چهارم / توسل به انبيا و اولياي خدا در دعا: توسل چيست؟ جواز توسل از ديدگاه روايات، توسل شافعي به اهل بيت (عليهم السلام) ، توسل به پيامبر در حيات و بعد از وفات.
روضات الجنان و جنات الجنان
حافظ حسين كربلايي تبريزي، مقدمه و تصحيح جعفر سلطان القرائي، به كوشش محمد امين سلطان القرائي. چاپ اول: تبريز، انتشارات ستوده، 1382، دو جلد. (موضوع: مزارات و زيارتگاههاي اسلامي)
*
اين كتاب، يكي از مهمترين متون عرفاني است كه در آن، سرگذشتنامه عالمان و عارفان آذربايجان و ذكر مساجد و معابد و مزارهاي تبريز آمده است:
كتاب حاضر روي [يك] مقدمه و هشت روضه و خاتمه وضع شده، تفصيلي كه در ديباچه كتاب مذكور است، ثبت متون و مكاتيب بعضي از علما و مشايخ و نقل اجازات و بيان سنن و آداب مذهبي و اخلاقي و... تعيين قبور و مدفن آنهاست.
مندرجات كتاب، مقترن به مأخذ و مستندات و روايات و حكايات، خواه از طريق كتب و خواه از مسير شهرت يا از راه سمع و بصر غالباً مصرّح و مبيّن است. (ص 75)
مؤلف اين كتاب، حافظ حسين كربلايي، از عارفان و عالمان قرن دهم هجري است كه از مريدان صفي الدين شاه لاله بود. كتاب او از همان آغاز تا امروز، جزو منابع مهم و معتبر محسوب ميشود و كمتر كتابي دربارة سرگذشتنامهها و مزارهاي عارفان به چشم ميخورد كه مؤلف آن، از اين كتاب، بهره نبرده باشد. مؤلف در مقدمه، انگيزة خود از
تأليف اين كتاب را اينگونه بيان كرده است:
به خاطر فاتر اين حقير فقير خطور كرد كه احوال و آثار مدفن و مزار اولياي كبار و علماي عالي مقدار كه در تبريز و حدود آن را بلده عنبر بيزند، كه در رشتة التيام و پيوند ارتكام كشد...
چون ديگر كسي قدم در اين وادي ننهاده بوده، بل به وقت اين نيفتاده، بعد از استخاره و استجاره به اين امر قيام و اقدام نمود و چون ذكر مقابر و راقد اين اكابر هر يك في الحقيقه، روضهاي است در روضات الجنان، موسوم گشت به «روضات الجنان و جنات الجنان». (ص 2)
مؤلف در مقدمهاي كوتاه اما مستند و پربار، فلسفة زيارت قبور و فضيلت آن را بر اساس كتاب و سنت بيان كرده و گفته است:
بدان كه مستحب است زيارت كردن قبور اوليا و اتقيا و صلحا و پدران و مادران و عامه مؤمنان و در شرع شريف زيارت قبور از سنن اسلام است و حضرت رسول (صلّي الله عليه وآله) فرمود: زيارت كنيد گذشتگان را، چه گذشتگان را مؤانست باشد به زيارتكنندگان. (ص 5)
در ادامة مقدمه، پاسخ به چند مسأله فقهي، مربوط به زيارت قبور آمده است. مسائلي همچون: كراهت بوسيدن قبر، كراهت خوابيدن در قبرستان، خواندن قرآن بر سر قبر و...
فهرست
روضه اول / در ذكر مقابر و مشاهد اصحاب سيّدالمرسلين و بعضي از تابعين، مانند مزار اسامه بن شريك الثعلبي الذبياني در كوه سهند، مزار امير مضر بن عجيل در چهار فرسنگي تبريز، مزار قيس در روستاي سردرود و...
روضه دوم / در ذكر مقابر اكابر جنّت مآب سُرخاب (مزارهاي مشهور تبريز) مانند مزار پير باب، بابا حسن، پير محمد، معين الدين صفّار، عبدالقادر نخجواني.
روضه سوم / در ذكر مقابر چرنداب (از محله‌هاي جنوبي تبريز) مانند مزار ابومنصور محمد طوسي، بابا شادان بن آشوب، صائن الدين يحيي تبريزي.
روضه چهارم / در ذكر مقابر گورستان گجيل تبريز مانند مزار سلطان بابا فرج، پيرحاجي حسن زهتاب.
روضه پنجم / در ذكر قبور اكابري كه مدفن ايشان در اندرون شهر واقع است، مانند مزار امامزاده ابوالحسن موسي از فرزندان امام كاظم (عليه السلام) .
روضه ششم / در ذكر مقابر اكابري كه در نواحي و حدود شهر تبريز واقع است، مانند مزار خواجه محمد خوش‌نام، بابا نعمت شادباري، خواجه محمد كججاني.
روضه هفتم / در ذكر احوال خواجه احمد حسيني موسوي.
روضه هشتم / در ذكر سلسله عبداللهيه علويه كبرويه.
خاتمه / در بيان معني نبي، رسول و ولّي و مرشد و نبوت و ولايت.
ره توشه ديدار (آداب و اسرار زيارت اهل بيت (عليهم السلام) )
مهدي طيّب. چاپ اول: تهران، نشر سفينه، 1381، 320 ص. (موضوع: آداب و رسوم زيارت)
*
اين نوشتار، تحقيقي مستند دربارة آداب و اسرار زيارت معصومان (عليهم السلام) است كه مؤلف با بهرهگيري از منابع مهم اسلامي، به ويژه كتاب‌هاي اخلاقي مانند خصال شيخ صدوق، جامع السعادات ملاّ مهدي نراقي، اقبال الاعمال سيد بن طاووس، به شرح و تبيين آداب و لطايف معنوي زيارت اهل بيت (عليهم السلام) پرداخته است:
زيارت، دوره آموزشي فشرده و بسيار پر محتوا و سازندهاي است كه اگر توأم با معرفت و توجه انجام شود، نقش به سزايي در نيل زائر به كمالات انساني دارد.
اعمال و اذكاري كه زائر در طول زيارت به آن مبادرت ميورزد، بسان مانور و تمرين آموزشياي است كه اگر با تأمل و درايت صورت گيرد، زائر را به زندگاني متعالي رهنمون ميشود. (ص 7)
مؤلف، به منظور حجيم نشدن كتاب كه ممكن است در شوق برخي خوانندگان به مطالعة آن بكاهد، مطالب را به طور مختصر، اما مستند و مفيد بيان كرده و از تفصيل بيشتر و پرداختن به مباحثي كه درك آنها مستلزم دانستن مقدماتي است، صرف نظر كرده است.
فهرست
فصل اول / آداب زيارت: آداب پيش از سفر، آداب حين سفر، آداب پيش از تشرف به حرم، آداب حين تشرف و زيارت، آداب وداع و مراجعت.
فصل دوم / اسرار زيارت: پيامبر و امام كيست و به زيارت كه ميرويم؟ زيارت چيست؟ زيارت چه آثاري دارد؟ چگونه به زيارت ميرويم؟ تقوي در زيارت؟ رضا در زيارت، در حرم چگونه باشيم و چه كنيم؟
فصل سوم / تأملي در زيارتنامه اهل بيت (عليهم السلام) : سلام تحيّت، سلام تسليم، سلام اقرار، جواب سلام، شهادت با زبان، شهادت و شهود، صلوات و تولّي، لعن و تبرّي، دعا و توسل، مراتب دعا، اجابت، استجابت دعا، توسل و استشفاع.