بخش 4

73

فصل پنجم

آثار تاريخي

75

آثار تاريخي و مذهبي و اماكن حج

128 ـ آثار اسلامي مكه و مدينه

رسول جعفريان ، قم ، نشر مشعر ، 1371 ، 110 صفحه ، رقعي .

حجّ واقعي هنگامي برگزار مي شود كه فلسفه و ابعاد و آثار و بركات آن شناسايي شود و حاجي با آگاهي كامل از راز و رمز آن مواقف كريمه گام نهد . براي دستيابي به اين هدف ، كتاب هايي تدوين شده است كه هر كدام زاويه اي از آثار مشاهد يا اسرار حج را بازگو مي كنند .

اين اثر آشنايي و اطلاعات فشرده اي را در باره جزيرة العرب ، آثار مكه و مسجدالحرام ، مسجدالنبي ، بقيع و آثار و مساجد مهم مدينه و برخي از دانستني هايي را كه زائر به آن نياز دارد ، در اختيار جويندگان قرار مي دهد . بخش آخر كتاب نقشه ها و تصاوير مفيدي را ارائه مي دهد كه بر جذابيت آن افزوده است .

اين كتاب در سال 1379 با تجديد نظر و اضافات ، در 312 صفحه به طور كامل تري به چاپ رسيده است .

129 ـ آثار اسلامي مكه و مدينه

مركز تحقيقات حج ، قم ، نشر مشعر ، 35صفحه + نقشه ، جيبي .

76

اين كتاب ، وضع جغرافيايي و تاريخي شبه جزيره عربستان و اماكن متعددي را كه در مكه و مدينه است مي شناساند و خواننده با مسجدالحرام ، كعبه ، اركان كعبه ، صفا و مروه ، غار حِرا ، شعب ابي طالب و . . . در مكه و مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) ، صُفّه ، بقيع و مساجد مدينه آشنا مي شود . نقشه هاي متعدد ، فايده كتاب را دوچندان كرده است .

130 ـ اُحد

قم ، نشر مشعر ، 16صفحه ، پالتويي .

اُحد نام مجموعه اي از كوه هاي بزرگ و كوچك در شمال مدينه است كه دومين جنگ بزرگ ميان مسلمانان و مشركان در كنار آن ، در سال سوم هجري رخ داد .

كتاب حاضر به معرفي موقعيت اين كوه و شهداي اين جنگ و زيارت آنان اختصاص يافته است .

131 ـ اخبار مدينه ( ترجمه خلاصة الوفاء بأخبار دار المصطفي )

نورالدين سمهودي ، مترجم : سيد كمال حاج سيد جوادي ، قم ، نشر مشعر ، 1376 ، 597 صفحه ، وزيري .

اين كتاب از كتاب هاي مهم و معتبر اهل سنّت است كه به عنوان مرجع نخست و اوّل مدينه شناسي ، شناخته شده و در عين حال مورد توجه علماي معظم شيعه نيز قرار گرفته است و مطالب مندرج در آن عبارت است از : اسامي مدينه ، فضيلت زيارت و فضل مسجد نبوي ، اخبار ساكنان مدينه تا زمان ورود پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) به آن شهر ، معماري

77

مسجد نبوي ، مساجدي كه پيامبر در آنها نماز خوانده ، اسامي چاه ها ، مساجدي كه بين راه مكه در راه غزوات بود و پيامبر در آنها نماز خواند و جغرافياي مدينه كه در هشت باب تنظيم شده است .

132 ـ عرشيان

سيد جعفر شهيدي ، قم ، نشر مشعر ، 1371 ، 136صفحه ، رقعي .

در اين كتاب موقعيت عربستان ، مذهب مردمان آن سامان و اماكن متبركه مكه و مدينه ، همراه با تصاويري از آنها بيان شده است .

133 ـ بقيع

حوزه نمايندگي وليّ فقيه در امور حج و زيارت ، تهران ، نشر مشعر ، 1376 ، 26صفحه ، پالتويي .

بقيع ، مزار مطهّر چهارتن از پيشوايان معصوم شيعه ، آرامگاه جمعي از صحابه و همسران و فرزندان پيامبر خدا ( صلّي الله عليه وآله ) است و از اين جهت شيفتگان مقام ولايت پس از زيارت پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) به سوي بقيع براي زيارت پيشوايان خويش مي شتابند .

اين كتاب به منظور آشنايي زائران محترم با دفن شدگان در بقيع ، به صورت مختصر تدوين گرديده است .

134 ـ تاريخ حرم ائمه بقيع ( عليهم السلام ) و آثار ديگر در مدينه منوره

محمدصادق نجمي ، قم ، نشر مشعر ، 1383 ، 375 صفحه ، وزيري .

كتاب حاضر پيش از اين به صورت مقالات متعدد از سال 1371 تا

78

1379 در مجله ميقات حج چاپ و منتشر شده است .

فهرست كلي مباحث مطرح شده در اين اثر بدين شرح است :

وهابيت و انگيزه تخريب حرم ها ، تاريخ حرم ائمه بقيع ، بيت الاحزان ، حرم جناب ابراهيم و عثمان بن مظعون ، حرم همسران و دختران رسول خدا ، بقاع پيشوايان اهل سنت در بقيع ، بقعه اسماعيل فرزند امام صادق ( عليه السلام ) ، بقعه جناب عبدالله پدر گرامي رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) ، حرم حضرت حمزه ( عليه السلام ) .

135 ـ تاريخ مدينه منوره

ابوزيد عمر بن شبّه نميري ، تحقيق علي محمد دندل و ياسين سعدالدين بيان ، مترجم : حسين صابري ، قم ، نشر مشعر ، 1380 ، 676 صفحه ، وزيري .

عمر بن شبّه نميري محدث و مورّخ به سال 173 در بصره به دنيا آمد و در سال 262ق . از دنيا رفت . وي آگاه از اخبار و آثار ، راوي پركار ، اديب و فقيه ، داراي تصنيف ها و تأليف ها و خبره سير و مغازي و تاريخ و احوال مردم بود .

« تاريخ المدينة المنوره » يكي از آثار اوست كه در چند نوبت و با تحقيق هايي چند چاپ شده و شامل سه بخش است : بخش نخست به مدينه در روزگار پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) اختصاص دارد ؛ بخش دوم مربوط به مدينه در عصر خلافت عمر بن خطاب است ؛ سومين بخش درباره مدينه در عصر خلافت عثمان بن عفان است و تصويري از رخدادهاي اين دوره را فراروي مي نهد .

نظر به اهميت بخش نخست كتاب و اين كه تاريخ ابن شبّه از كهن ترين آثار درباره مدينه است ؛ اين بخش به فارسي ترجمه شده

79

است . نسخه ترجمه شده ، با تحقيق و پاورقي هاي آقايان علي محمد دندل و ياسين سعدالدين بيان ، به سال 1417ق . از سوي انتشارات دارالكتب العلميه در بيروت منتشر شده است .

136 ـ تاريخ و آثار اسلامي مكه مكرمه و مدينه منوره

اصغر قائدان ، قم ، نشر مشعر ، 1372 ، 377صفحه ، وزيري .

كتاب حاضر ، پژوهش و بررسي اي كامل و مستند براي شناسايي هويت تاريخي دو شهر مكه مكرمه و مدينه منوره است .

چاپ مجدد اين كتاب در سال 1377 ، با تجديد نظر و اضافاتي مفيد در 448 صفحه در اختيار عموم قرار گرفته است .

137 ـ تعمير و توسعه مسجد شريف نبوي در طول تاريخ

ناجي محمدحسن الانصاري ، مترجم : عبدالمحمد آيتي ، قم ، نشر مشعر ، 1378 ، 223 صفحه ، رقعي .

مسجدالنبي پس از بناي آغازين ، پيوسته دستخوش تغييرات و تعميرات واقع شده است . تفصيل توسعه و تعميرات آن در فصل هاي ششگانه كتاب ، به صورت مستند بيان شده است .

138 ـ حجاز در صدر اسلام

صالح احمدالعلي ، مترجم : عبدالمحمد آيتي ، قم ، نشر مشعر ، 1375 ، 608 صفحه .

حجاز ، در تاريخ اسلام و دولت اسلامي ، مكانتي ممتاز دارد . در

80

شناساندن سرزمين حجاز ، تلاش هاي زيادي صورت گرفته و تأليفات گوناگوني در قالب سيره و انساب و تراجم و سفرنامه و . . . پديد آمده است . كتاب حاضر ، اثري محققانه و كم نظير است . مؤلف ، در تأليف آن ، رنج فراوان برده و كوشيده ، از منابع كهن تاريخي بهره برد ، لذا اكثر منابع او مربوط به پيش از قرن چهارم است .

اين كتاب ، در شانزده فصل ، به موضوعاتي مانند : حدود حجاز و راه هاي آن و آداب و رسوم مردم حجاز و نظام اداري آن سرزمين و . . . پرداخته است .

139 ـ زمزم

محمدتقي رهبر ، قم ، نشر مشعر ، 1382 ، 179 صفحه ، پالتويي .

در گستره زمان چه تحولاتي بر زمزم گذشته است ، آيا آنچه امروزه به نام آب زمزم در مكّه عرضه مي شود برآمده از همان چشمه اسماعيل است يا منابع ديگري آن را تقويت مي كند ؟

نگارنده كتاب با مراجعه به روايات و متون تاريخي به نكته هاي جالب و شنيدني و پاسخ هاي دلپذير همراه نكته هايي عرفاني درباره زمزم دست يافته كه پيشتر در فصلنامه « ميقات حج » عرضه شده است .

140 ـ ساختمان حرم نبوي ، مدينه منوره

سلمي سمر دملوجي ، مترجم : محمد رضا مرواريد و بنياد پژوهش هاي اسلامي ، قم ، نشر مشعر ، 1377 ، 63صفحه ، رقعي .

بخش اول اين كتاب به صورتي گزيده ، تحوّلات تاريخي

81

مسجدالنبي را در عهد پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) ، خلفاي نخستين ، امويان ، عباسيان ، مملوكيان ، عثماني و سعودي تشريح مي كند و در بخش دوم به آموزه ها و عناصر طرح توسعه جديد ، طرح معماري و زيبايي هاي هنري و . . . معرفي زوايا و اطراف مسجد مي پردازد . حجم كم و تصاوير متعدد و زيباي اين اثر ، بر جاذبه اش افزوده و خواننده را دلداده حرم پيامبر مي سازد . نقص اين اثر نپرداختن به مزار رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) و نقاط متبرك مسجد است ، اميد آن كه در چاپ هاي بعد تكميل گردد .

141 ـ ساختمان مسجد الحرام ، مكه مكرّمه

سليم سمر دملوجي ، مترجم : محمدرضا مرواريد ، قم ، نشر مشعر ، 1377 ، 63 صفحه .

شهر مكه مكرّمه در دل مجموعه اي از درّه ها و رشته كوه هاي حجاز و مسجد الحرام در ميان درّه ابراهيم واقع است . در عهد پيامبر خدا ( صلّي الله عليه وآله ) اطراف مسجد الحرام ديواري نداشت و از هر سو خانه هاي مكّيان آن را دربرگرفته بود ، آنچه در اين كتاب مي خوانيد ، تاريخچه مختصري است از اين دو كه خواننده را در شناخت آنها ياري مي رساند .

142 ـ سرزمين يادها و نشانه ها

محمّد فرقاني ، قم ، نشر مشعر ، 1379 ، 191صفحه ، پالتويي .

راهيان كعبه و ميهمانان حضرت حق بايد شيوه حضور در محضر يار را فراگيرند و رسم آن را بياموزند و اين كتاب ، ضمن معرّفي اماكن و آثار اين سرزمين مقدّس و شرحي كوتاه از رويدادهاي تاريخي و

82

فضايل و آداب و رسوم آن ، زائران گرامي را در اين راستا ياري مي رساند .

143 ـ سيري در اماكن سرزمين وحي

علي اكبر حسني ، قم ، نشر مشعر ، 1371 ، 136صفحه ، رقعي .

اين اثر براي آشنايي زائران ايراني با كشور عربستان و مسائل حج و مواقف و مشاهد مشرفه و اماكن متبركه تهيه شده ، با حجم كوچكش پاسخ مناسبي است به بسياري از سؤال ها و ابهام هاي زائران عزيز و در دو بخش مدينه و مكه تنظيم گشته است .

فهرست منابع و مآخذ كتاب ، گوياي اعتبار كتاب و استفاده مؤلف پرتلاش آن از منابع موثق و دست اول است .

144 ـ شناخت عربستان

علي محمدي آشناني ، تهران ، نشر مشعر ، 1382 ، 151صفحه ، رقعي .

اين كتاب در سه فصل به شناسايي عربستان سعودي ، مي پردازد :

فصل اول : درباره جغرافياي طبيعي ، جغرافياي انساني ، جغرافياي سياسي ، جغرافياي اجتماعي و جغرافياي آموزشي و فرهنگي .

فصل دوم : تاريخ فراز و فرود حاكمان آن سامان از سال هاي 1140 تا عصر حاضر . مؤلف بيشتر از منابع وهابيان استفاده كرده و در بيان تاريخ نقلي است نه تحليلي . ساختار سياسي و اركان حاكميت عربستان و قواي حكومتي ، اهرم هاي قدرت ، قوه مجريه ، مقننه و قوه قضائيه در اين فصل آمده است .

83

فصل سوم : مذهب اهل حديث ( مذهب حاكم ) و پيشينه وهابيت و همكاري رجال دين و دولت . در چاپ جديد اين كتاب ، تغييرات اصلاحاتي صورت گرفته است .

145 ـ حمزه سيد الشهداء ( عليه السلام )

محمد صادق نجمي ، قم ، نشر مشعر ، 1383 ، 215 صفحه پالتويي .

مؤلف در اين كتاب به معرفي شخصيت والاي حضرت حمزه عموي پيامبر پرداخته و كتاب را در پنج موضوع تنظيم نموده است :

1 ـ حضرت حمزه در ديدگاه قرآن .

2 ـ حضرت حمزه در كلام رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) و ائمه هدي ( عليهم السلام ) .

3 ـ حضرت حمزه در جنگ ها .

4 ـ تلاش فرهنگي در مخدوش كردن شخصيت آن حضرت .

5 ـ حرم حضرت حمزه در بستر تاريخ .

146 ـ فرازهايي از تاريخ پيامبر اسلام

جعفر سبحاني ، قم ، نشر مشعر ، 1376 ، 536 صفحه ، وزيري .

كتاب حاضر ، دوره اي كامل و گويا از زندگي پيامبر اسلام است كه با استناد به معتبرترين مدارك تاريخي تهيه شده و با قلمي روان و شيوا نگارش يافته است .

يكي از مزاياي مهمّ اين كتاب ، سعي نويسنده محترم بر تجزيه و تحليل لازم درباره حوادث گوناگون است تا تاريخي آموزنده ، تقديم جامعه بشري شود .

84

147 ـ كعبه و جامه آن از آغاز تاكنون

محمد الدّقن ، ترجمه و تحقيق : دكتر هادي انصاري ، قم ، نشر مشعر ، 1383 ، 303 صفحه ، وزيري .

مؤلف كتاب ، نخستين كسي است كه به تحقيق ارزنده درباره « جامه كعبه در طول تاريخ » پرداخته و چگونگي و تغييرات آن از زمان حضرت ابراهيم ( عليه السلام ) تاكنون را نگاشته است . او خود از كارگاه جامه بافي قديم ، كه در خرنفش قاهره بوده ، بازديد كرده و قسمت هاي جالب توجهي از آن را به قلم آورده است . سپس در پايان ، چگونگي بافت آن در كارگاه جامه بافي كنوني در مكه را كه به نام « امّ الجود » است شرح مي دهد .

اين ترجمه پيش از اين با عنوان « جامه كعبه در طول تاريخ » در فصلنامه « ميقات حج » چاپ شده است . بيش از شصت صفحه از ابتداي كتاب درباره چگونگي ساخت و بناي كعبه است كه در ترجمه ، به اصل كتاب افزوده شده است .

148 ـ كعبه و مسجد الحرام در گذر تاريخ ( گزيده التاريخ القويم بمكّة و بيت الله الكريم )

محمدطاهر كردي مكي ، مترجم : هادي انصاري ، قم ، نشر مشعر ، 1378 ، 236صفحه ، رقعي .

اين كتاب زواياي تاريخ كهن كعبه و مسجد الحرام و شهر مكه را به صورتي جالب بيان مي كند و شامل پاره اي اطلاعات تاريخي است كه در ديگر كتاب هاي تاريخ اين سرزمين مقدّس نيامده است .

85

149 ـ مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله )

نمايندگي وليّ فقيه در امور حج و زيارت ، قم ، نشر مشعر ، 24 صفحه ، پالتويي .

شريف ترين مسجد پس از مسجد الحرام ، مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله ) در مدينه است . اين مسجد با افزايش جمعيت مسلمانان ، مراحل مختلفي از توسعه و تحوّل را ، تا عصر كنوني پشت سر گذاشته است . اين كتاب به طور فشرده ، آگاهي هاي مفيدي درباره تاريخچه بنا و سير گسترش آن تا زمان حاضر ، در اختيار خوانندگان محترم قرار مي دهد .

150 ـ مسجد شريف نبوي

ناجي محمدحسن عبدالقادر الأنصاري ، مترجم : عبدالمحمد آيتي ، تلخيص : رضا مختاري ، تهران ، نشر مشعر ، 1379 ، 215 صفحه ، جيبي .

درباره مسجد شريف نبوي و توسعه آن در طول تاريخ ، تاكنون آثار بسياري نگاشته شده است كه از جمله جديدترين و كامل ترين آنها كتاب « عمارة و توسعة المسجد الشريف النبوي عبر التاريخ » نگاشته ناجي محمدحسن عبدالقادر الأنصاري است . مؤلف ، متولد مدينه به سال 1363 قمري است و كتاب را در سال 1415ق . در يك مقدمه ، شش فصل و يك خاتمه ، همراه با فهرست مآخذ و جدول ها و تصاوير زيبايي از مدينه و مسجدالنبي به پايان برده است .

بخش مهمي از اين كتاب به توسعه مسجد شريف نبوي در عهد سعودي اختصاص يافته ، ولي از نابود شدن بخشي از آثار مهم تاريخي مدينه منوره بر اثر توسعه مسجد ، همچنين درباره بقيع سخني در ميان نيست .

86

با توجه به اهميت موضوع و كتاب ، توسّط استاد عبدالمحمد آيتي ـ به جز حدود يك سوم آن كه براي خواننده فارسي زبان لازم نبوده ـ به فارسي ترجمه شده و با عنوان « تعمير و توسعه مسجد شريف نبوي در طول تاريخ » منتشر شده است .

از آنجا كه مطالبي ويژه اهل فن و متخصّصان دارد و عموم زائران را به كار نمي آيد به منظور عام تر شدن فايده آن و استفاده بيشتر فارسي زبانان ، فاضل ارجمند جناب آقاي رضا مختاري آن را تلخيص كرده اند و از جمله مطالب محذوف ، عمده مآخذ مطالب در پاورقي ها و فهرست مآخذ است .

151 ـ مكه و مدينه

حوزه نمايندگي وليّ فقيه در امور حج و زيارت ، تهران ، نشر مشعر ، بي تا ، 36صفحه ، پالتويي .

مكه ، اُمّ القري و مركز ظهور دين اسلام است و مدينه هجرتگاه پيامبرخدا ( صلّي الله عليه وآله ) و مركز تأسيس حكومت اسلامي . كتاب حاضر به معرفي اين دو شهر مقدّس و آثار و اماكن آنها به صورت اختصار مي پردازد .

152 ـ فرهنگ اعلام جغرافيايي ـ تاريخي ، در حديث و سيره نبوي

محمّد محمّد حسن شُرّاب ، مترجم : حميدرضا شيخي ، تحقيق : محمدرضا نعمتي ، قم ، نشرمشعر ، 1386 ، 435 صفحه ، وزيري .

محققان و پژوهشگران در حديث و سيره نبوي ( صلّي الله عليه وآله ) گاهي به مواردي از أعلام تاريخي و يا جغرافيايي برخورد مي كنند كه از معنا و مفهوم آن

87

آگاهي كامل ندارند ، از اين رو نويسندگان و محققاني ، با تلاش و سعي فراوان ، از نزديك به شناسايي و بررسي موقعيت ها و مكان هاي تاريخي و جغرافيايي مي پردازند تا راه بر ديگر طالبان و پژوهشگران هموار سازند . كتاب حاضر با پي بردن و درك اهميّت اين موضوع ، سعي كرده است به اين نياز و ضرورت پاسخ دهد .

153 ـ مدينه شناسي

سيد محمد باقر نجفي ، تهران ، نشرمشعر ، 1386 ، دو مجلد ( 512+640 صفحه ) ، وزيري .

مدينه شناسي ، شناخت بافت اصلي شهر مدينه است كه نويسنده محترم با حضور در جاي جاي مدينه و با تحقيق و پژوهش در آثار مشابهِ قدما ، آن را نگاشته است . از آنجا كه مدينه شهر پيامبر اكرم اسلام مي باشد ، شناخت صحيح از تاريخچه ، اماكن و اطراف و اكناف آن مي تواند ما را در مطالعه و پژوهشِ درست ، درحوزه اسلامي مدينه كمك كند . بعضي از موضوعاتي كه مؤلف محترم به آن پرداخته ، چنين است :

مسجدهاي مدينه ، خانه هاي مدينه ، چاه هاي مدينه ، جنگ هاي پيامبر در مدينه و اطراف آن .

154 ـ رقابت عباسيان و فاطميان در سيادت بر حرمين شريفين

سليمان الخرابشه ، مترجم : رسول جعفريان ، تهران ، نشرمشعر ، 1385 ، 144صفحه ، رقعي .

88

سرزمين حجاز ، به علّت نزول وحي ، ظهور رسالت نبوي و وجود كعبه در آن ، اهمّيت ويژه اي براي عامّه مسلمانان دارد . اين امر باعث مي شد تا قبايل ، سلسله ها و حكومت ها براي سيادت آن با هم اختلاف پيدا كرده و گاهي به نزاع بپردازند . پژوهش حاضر در صدد بيان اين مطلب است كه دو دولت عباسي و فاطمي ، چگونه تلاش مي كردند تا نفوذ و سيادت خود را در حرمين شريفين حفظ كرده و از مزاياي معنوي و سياسي آن بهره مند شوند .

155 ـ قبرستان ابوطالب ( بروشور )

حوزه نمايندگي ولي فقيه درامور حج و زيارت ، تهران ، نشرمشعر ، بروشور .

حجّاج محترم در اين بروشور با گزيده اي از تاريخ قبرستان ابوطالب و همچنين بزرگاني كه در اين قبرستان مدفون اند آشنا مي شوند .

156 ـ اطلس اماكن مكه مكرمه و مدينه منوره

معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبري ، تهران ، نشر مشعر ، 1382 ، 42صفحه ، خشتي .

در اين كتاب ، خواننده به صورت تصويري با اماكن مكه و مدينه آشنا مي شود ، نقشه هاي شهر مكه و مدينه ، مسجد الحرام و مسجد النبي ، كعبه معظمه و گاهي نقشه هاي مراحل توسعه را نيز به تصوير كشيده است .

157 ـ موزه و پرده بافي مكّه مكرّمه

عمار ابوطالبي ، قم ، نشرمشعر ، 1387 ، 144صفحه ، خشتي كوچك .

89

اين كتاب به معرفي موزه مكّه مكرمه ، كه در راستاي حفظ اشياي قديمي كعبه و مسجدالحرام بنا شده مي پردازد كه به شكل مصوّر و زيبايي طراحي شده است . در بخشي ديگري به خصوص به پرده كعبه پرداخته و با معرفي كارگاه پرده بافي ، آيات نوشته شده روي آن را هم مشخص نموده است . كتاب حاضر در سال 85 با قطع پالتويي ، به چاپ رسيده بود كه در چاپ جديد ، مطالب مفيدي به آن اضافه شده است .

90

اماكن متبركه سوريه

158 ـ تاريخ و اماكن سياحتي و زيارتي سوريه

اصغر قائدان ، قم ، نشر مشعر ، 1383 ، 390صفحه ، وزيري .

براي آشنايي ايرانيان و زائران مرقد حضرت زينب ( عليها السلام ) با اوضاع تاريخي و جغرافيايي سوريه ، كتاب حاضر در دو بخش نگارش يافته است :

بخش اول به تاريخ و اماكن زيارتي و سياحتي استان دمشق اختصاص يافته و اوضاع جغرافيايي ، مقابر زيارتي و تاريخي ، مساجد و مدارس و دارالقرآن هاي تاريخي را توصيف مي كند .

در بخش دوم ، تاريخ و اماكن ساير استان هاي سوريه : حلب ، صفين ، حمص ، حماة و سويدا شرح داده مي شود .

159 ـ اماكن سياحتي و زيارتي دمشق

اصغر قائدان ، قم ، نشر مشعر ، 1376 ، 64صفحه ، پالتويي .

دمشق ، از قديمي ترين شهرهاي آباد جهان و از مهمترين پايتخت هاي تمدّن قديم محسوب مي شود ؛ از اين رو از ابنيه و آثار تاريخي در خور اهميتي برخوردار است كه بخشي از آنها به اماكن و آثار بازمانده از دوره اسلامي اختصاص دارد .

آنچه در اين كتاب مي خوانيد ، نگاهي است گذرا به اين آثار كه از دو بُعد زيارتي و سياحتي ، مورد توجه قرار گرفته است .

91

160 ـ زينب عقيله بني هاشم

سيد هاشم رسولي محلاّتي ، نشر مشعر ، بي تا ، 115صفحه ، پالتويي .

مؤلّف در اين كتاب بخش هايي از زندگي اين بانوي بزرگ را به صورت فشرده و گويا نگاشته است .

161 ـ شيرزن كربلا يا زينب دختر علي ( عليه السلام )

عايشه بنت الشاطي ، مترجم : سيد جعفر شهيدي ، قم ، نشر مشعر ، 1372 ، 127صفحه ، رقعي .

مؤلف كتاب ، كه اهل سنّت است ، با تحقيق و تتبّعي نيكو مطالب گرانبهايي را فراهم آورده ، هرچند اگر از ديدگاه معتقدات شيعي بخواهيم بدين كتاب بنگريم آن را بدون نقص نخواهيم يافت ، ولي جاي كتابي چنين در شرح حال آن بانوي بزرگوار خالي است .

مرحوم دكتر شهيدي به زباني پخته و استوار آن را ترجمه كرده است .

162 ـ شام سرزمين خاطره ها

مهدي پيشوايي ، تهران ، نشر مشعر ، 1369 ، 231صفحه ، وزيري .

اين كتاب براي آگاهي بخشي به راهنمايان و روحانيون كاروان ها تهيه شده و در مباحث ذيل با شما سخن مي گويد :

1 ـ معرفي سرزمين شام . 2ـ شام در مسير تاريخ . 3ـ پيدايش نُصيريه . 4ـ جنگ شش روزه اعراب و اسرائيل . 5ـ آثار تربيتي زيارت

92

و معرفي مزارهاي بزرگاني چون سر يحياي شهيد ، بلال بن رباح ، عبدالله بن جعفر ، ام سلمه ، ام حبيبه ، اسماء همسر جعفر طيّار ، ام كلثوم ، حضرت سكينه ، حضرت رقيّه ، عبدالله فرزند حضرت امام زين العابدين ( عليه السلام ) ، فضّه و محل سرهاي شهداي كربلا .

در آخرين بخش به مبارزات تبليغاتي امام سجاد ( عليه السلام ) و ذكر مقابر مقداد ، حجر بن عدي ، حضرت زينب ( سلام الله عليهم ) پرداخته است .

93

عتبات عاليات عراق

163 ـ اماكن زيارتي و سياحتي عراق

محمد رضا قمي ، قم ، نشر مشعر ، 1380 ، 96صفحه ، پالتويي .

اين اثر پس از مقدمه در هفت فصل ، شهرهاي زيارتي عراق را در بخش هاي متعدد و گوناگون معرفي مي نمايد ابتدا نجف اشرف ، سپس كوفه ، كاظمين ، بغداد و سامرا . بخش دوم و آخرين قسمت كتاب آثار باستاني عراق و برخي از تصاوير است . عراق داراي پيشينه تاريخي بسيار كهن و در جاي جاي آن آثار تاريخي و باستاني متعلق به دوره هاي گوناگون از هزاران سال پيش از تولد حضرت مسيح ( عليه السلام ) تا پس از ظهور اسلام را مي توان ديد .

164 ـ ره توشه عتبات عاليات

جمعي از نويسندگان ، قم ، نشر مشعر ، 1383 ، 503 صفحه ، وزيري .

اين اثر با همكاري پانزده تن از فضلاي حوزه علميه قم تدوين شده تا روحانيون كاروان هاي زيارتي و عموم زائران را در شناخت سرزمين عراق ، كربلاي معلي ، نجف اشرف ، كاظمين ، سامرا ، مراقد و آستان هاي مقدس امامزادگان و عارفان و عالمان بزرگ و مجاهدان تاريخ اسلام ياري دهد .

پس از صفحات آغازين كتاب كه به عناوين « زيارت ، تجديد عهد با خط امامت » ، « احكام فقهي سفر زيارتي عتبات » و « سيري در تاريخ

94

و جغرافياي عراق » پرداخته شده ، ادامه كتاب در شش فصل سامان يافته است : 1ـ نجف اشرف 2ـ كوفه 3ـ كربلا 4ـ كاظمين 5ـ سامراء 6ـ مدائن .

در زيرفصل هاي كتاب به شرح حال شش تن از ائمه معصومين به خاك سپرده شده در آن اماكن متبركه پرداخته شده و درباره ديگر خفتگان در آن ديار مقدس از امامزادگان و عالمان بزرگ نيز اين شيوه اعمال شده و به مختصري از شرح احوال آنان اشاره شده است .

165 ـ عتبات عاليات

اصغر قائدان ، قم ، نشر مشعر ، 1383 ، 280 صفحه ، وزيري .

در اين نوشتار ، آثار و مكان هاي مقدس عراق كه در اصطلاح از آن به « عتبات عاليات » ياد مي شود ارائه و بررسي شده است . مجموعه عتبات شامل چهار منطقه است كه در چهار فصل از آن سخن رفته است :

فصل اول : نجف اشرف شامل حرم اميرالمؤمنين ( عليه السلام ) و ساير آثار آن .

فصل دوم : شامل مسجد كوفه و مقابر و مقام هاي صحابه و ياران حضرت علي ( عليه السلام ) .

فصل سوم : كربلا ، شامل حرم و مرقد مطهر امام حسين ( عليه السلام ) ، شهيدان كربلا و نيز حضرت ابوالفضل ( عليه السلام ) .

فصل چهارم : كاظمين ، شامل مرقد مطهر امام كاظم و امام جواد ( عليهما السلام ) و نيز بغداد و مدائن .

فصل پنجم : سامرا ، شامل مرقد مطهر امام هادي و امام عسكري ( عليهما السلام ) و سرداب غيبت .

95

166 ـ كربلا

جواد محدّثي ، قم ، نشر مشعر ، 1378 ، 120صفحه ، پالتويي .

زيارت عتبات عاليات ، حق آن امامان معصوم ( عليهم السلام ) برگردن شيعيان است ، شناخت جايگاه زيارت ، بويژه زيارت قبر امام حسين ( عليه السلام ) و آثار سازنده آن ، فضاي دل را براي پذيرش رحمت الهي و فيض علوي و حسيني آماده تر مي سازد . كتاب حاضر به همين منظور نگاشته شده است .

167 ـ كربلا كعبه دل ها

جواد محدثي ، قم ، نشر مشعر ، 1375 ، 216 صفحه ، رقعي .

كتاب حاضر در پنج فصل به تحليل و بررسي زيارت ائمه عراق و معرفي شهرهاي مقدس آن كشور مي پردازد : مكتب زيارت ، كربلا قبله عشق ، نجف كوي ولايت ، كاظمين و سامرا ، تحليل محتوايي زيارتنامه ها ، عناوين كتاب به شمار مي آيند .

168 ـ كربلا و حرمهاي مطهّر

سلمان هادي آل طعمه ، مترجم : حسين صابري ، نشر مشعر ، 1378 ، 360صفحه ، وزيري .

كربلا گهواره دو زيارتگاه پر اهميّت است و مطالعه اين كتاب مي تواند صفحاتي درخشان از تاريخچه اين دو مرقد شكوه مند و اطلاعات پيرامون آن را در اختيار خواننده محترم قرار دهد .

96

169 ـ تخريب و بازسازي بقيع به روايت اسناد

سيد علي قاضي عسكر ، تهران ، نشر مشعر ، 1385 ، 168 صفحه ، پالتويي .

كتاب حاضر ابتدا شرح حال مختصري از مدفون شدگان معروف در بقيع دارد و سپس به تاريخ تخريب بقيع و بقاع متبركه مدينه و مكه مي پردازد و آن ها را به روايت اسناد تاريخي گزارش مي كند .

170 ـ سرزمين پيامبران

سيد ابراهيم علوي ، تهران ، نشر مشعر ، 1385 ، 264 صفحه ، رقعي .

كتاب حاضر كه در 12 فصل تدوين شده است خواننده را با سرزمين شام و كشور سوريه و ساختار اعتقادي مردم آن ديار و شهرهاي تاريخي آن سرزمين و زادگاه پيامبران الهي كه در آنجا مبعوث شده و همچنين آثار تاريخي قبل و بعد از اسلام و حوادث پيرامون ورود اهل بيت ( عليهم السلام ) پس از واقعه عاشورا به آن سرزمين و قبور شهدا و اصحابي كه در آن ديار واقع است به طور خلاصه و مفيد آشنا مي سازد .

171 ـ ابوطالب يزدي ، شهيد مروه

سيد علي قاضي عسكر ، تهران ، نشر مشعر ، 1384 ، 143 صفحه ، پالتويي .

كتاب حاضر ماجراي به شهادت رسيدن زائر جوان ايراني به واسطه جنجال آفريني افراد نادان كه پيشينه ذهني اشتباه و خرافي نسبت به شيعه داشته اند را گزارش مي كند و اسناد تاريخي اين ماجرا را نيز منعكس كرده است .

97

172 ـ تاريخ مكه

احمد السباعي ، محقق و مترجم : رسول جعفريان ، تهران ، نشر مشعر ، 1385 ، 799 صفحه ، وزيري .

كتاب حاضر كه تاريخ مكه مكرمه را از آغاز تا پايان حكومت اشراف و ورود وهابيان به مكه يعني آغاز دهه پنجم قرن چهاردهم هجري ـ 1350ق ـ در فصل هاي متعددي به بررسي نسبتاً جامع پرداخته است و مسائل و قضاياي هر دوران را مطرح كرده است . مترجم محترم هم با توضيحات لازم دسترسي و استفاده از كتاب را آسان نموده است .

173 ـ احكام فقهي سفر زيارتي عتبات

محمد حسين فلاح زاده ، قم ، نشر مشعر ، 1386 ، 60صفحه ، پالتويي .

مؤلف محترم ، آنچه از مسائل فقهي كه ممكن است زائر عتبات عاليات در طول سفر با آن مواجه باشد در اين كتاب گرد آوري كرده است ؛ از جمله : نماز مسافر ، نماز جماعت ، احكام عزاداري ، آداب مسجد و . . .