بخش 1

1

بسم الله الرحمن الرحيم

3

آداب سخن و سخنوري

جعفر اسلامي فر

11

تقديم به :

مبلّغ راستي و صداقت حضرت خاتم الأنبياء محمد( صلي اللّه عليه و آله وسلم )

و منادي حق و عدالت امير المؤمنين علي( عليه السلام )

و مدافع حريم ولايت امّ الأئمة النجباء حضرت فاطمة زهرا( عليه السلام )

و فرزندان پاك و طاهرين آن حضرت، تبيين كنندگان حقيقي هدايت.

و تقديم به محضر مولا و مقتداي صالحان،

حضرت حجة بن الحسن المهدي( عَجَّل‏ اللّه‏ تعالي فرجَه الشريف ) نجات بخش بشريّت از گمراهي و ضلالت.

وثواب آن بر روح پدر بزرگوارم مرحوم حاج ذبيح الله اسلامي فر و همة شهداي اسلام، خصوصاً برادر شهيدم، محمد جواد اسلامي فر.

13

پيش‌گفتار

اهميت تبليغ دين

(الَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللَّهِ وَيَخْشَوْنَهُ وَلا يَخْشَوْنَ أَحَداً إِلاَّ اللَّهَ وَكَفي بِاللَّهِ حَسِيباً)⁽¹⁾ ؛ همان كساني كه پيام‌هاي خدا را ابلاغ مي كنند و از او مي ترسند و از هيچ كس جز خدا بيم ندارند. و خدا براي حسابرسي كفايت مي كند.

تبليغ و بيان احكام و معارف ديني براي مردم و آشنا كردن آنان با پيام آسماني از وظايف مهم انبياي الهي بوده است. آنان زندگي خود را در راه تبليغ پيام الهي و آشنا كردن مردم با خداوند و احكام پاك او گذرانده‌اند، چرا كه نجات و سعادت انسان‌ها در گرو انجام تكاليف و دوري از همة‌ آفات و انحرافات مي‌باشد. اين مهم يعني تبليغ معارف ديني در قرآن كريم نيز به‌عنوان يكي از بهترين اعمال، شناخته شده است و مبلّغان از مقام و جايگاه رفيعي برخوردار گشته‌اند.

از ميان همة روش‌هايي كه براي تبليغ دين، امروزه در دسترس مي‌باشد، روش مشافهه‌اي و مستقيم اولي يا (داراي اولويت است.) به نظر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . احزاب، 39

14

مي‌رسد، اگرچه رسانه‌ها و وسايل نرم افزاري جديد به شكل‌هاي مختلف مي‌تواند مورد بهره‌برداري قرار گيرد ولي تذكر مستقيم و تبليغ معارف ديني به‌صورت دوستانه و در يك محفل انس ديني تأثيرات ويژه‌اي داشته كه هميشه مورد توجّه بزرگان دين بوده است. استفادة صحيح از منابر و محافل ديني از تأثير گذارترين ابزار تبليغ دين است.

از آنجا كه روحانيون و طلاب محترم در مواطن مختلف و زمان‌هاي گوناگون به اين مهم مي پردازند، آگاهي از اسباب تأثير گذاري و يا علل عدم موفقيت به‌عنوان پيش نياز هر طلبه و مبلّغ لازم و ضروري است.

بسياري از روحانيون به‌جهت وجود مشاغل خاص و گرفتاري در امور اجرايي و يا تحصيل و تدريس گوشة انزوا را برگزيده و از اهميت تبليغ دين و وظيفة اوّلية خود غافل گشته‌اند.

در زماني كه افرادي هدفشان بي اعتقاد كردن جوانان، سست كردن پايه‌هاي اعتقادي مردم و وارونه جلوه دادن حقايق دين است، بايد فرصت استثنايي جواني و تبليغ را غنيمت شمرد. حوزه‌هاي علميه اگرچه تلاش‌هاي بي وقفه‌اي را در راستاي تربيت جوانان مستعد و طلاب خوش فكر انجام داده‌اند ليكن در ايجاد فضاي مطلوب براي تعليم علم بيان و زمينه‌سازي براي پياده شدن دانستني‌هاي فراوان در اين باب بايد قدم‌هاي بيشتري را برداشته و طلاب جوان را با شيوه‌هاي بهتر استفاده كردن از ابزار مهمي مثل منبر و تبليغ رو در رو و همچنين در مرحلة بعدي استفاده از قلم و نوشتن مقالات علمي ـ پژوهشي بيش از پيش آشنا سازند تا همگان در بيان احكام و معارف دين، ممتاز و در نوشتن مقالات علمي و ثبت معلومات و تراوشات پاك ذهني موفق باشند.

15

لذا بر آن شديم تا با در نظر گرفتن همة جوانب، سبك‌ها و روش‌هاي پياده كردن يك منبر موفق را در قالب اين نوشتار به طلاب عزيز منتقل نموده و از اجر و ثواب مبلّغين بهره‌اي برده باشيم.

در زمينة سخن و شيوة بيان و وظايف مبلّغان كتاب‌هاي متعددي نگاشته شده است و هر كدام نيز در نوع خود قابل استفاده مي‌باشد و از آن جمله مي توان كتاب «سخن و سخنوري»، نوشتة خطيب توانا و دانشمند شهير مرحوم حجة‌الاسلام و المسلمين آقاي فلسفي و كتاب «تبليغ بر پاية قرآن و حديث» نوشتة حجةالاسلام و المسلمين محمدي ري شهري را نام برد.

قبل از مطالعة كتاب، توجه به چند نكته ضروري است:

1ـ در بخش اول، از آنجا كه محور مباحث، هميشه قرآن و عترت است، در ابتداي هر قسمت و بحث، آيه‌اي از قرآن و در انتهاي آن، احاديث معصومين( عليهم السلام ) آورده شده است.

2ـ شرح و توضيح آيات به طلاب عزيز واگذار گرديده است تا با مطالعة تفاسير به معلومات و معارف بيشتري دست يابند.

16

3ـ در بخش دوم، هدف، بيان روش و شيوه بوده است و مي طلبد تا عزيزان طلبه در جلسات تمرين، ضمن پياده كردن شيوه ها، به غناي آن بيفزايند.

4 ـ در بخش سوم كتاب، تذكراتي در رابطه با مرثيه و مصيبت‌خواني ارائه گرديده كه اميد است مورد توجه طلاب و مداحان محترم قرار گيرد.

ادب اقتضا دارد از دوستان عزيز حجةالاسلام سالم و حجةالاسلام محمد قادري و برادر عزيز سيد ناصر ماهاني كه در جهت غناي بيشتر مباحث و تنظيم آن اينجانب را ياري رساندند، تشكر و قدرداني نمايم.

جعفر اسلامي‌فر

17

بخش اوّل

بايسته‌هاي مبلّغ دين

19

تذكّر

كسي كه هدفي دارد و در راه آن كوشش مي‌كند، براي رسيدن به هدف، بايد ابزار مورد نياز و راه‌هاي منتهي به هدف را بشناسد و تمامي آنچه در اين راه ضروري است تهيه نمايد، ظرفيت‌هاي موجود را به‌خوبي شناخته و بر مبناي آن برنامه‌ريزي كند و به قول بزرگان مقتضي را ايجاد و موانع را برطرف نمايد.

بعضي، در راه تبليغ، اين عدم موفقيت خود را، به موانع خارج از خود نسبت مي‌دهند ولي بايد پرسيد آيا حقيقتاً طلاب عزيز و مبلّغين معارف ديني تمامي مقتضيات را درخود ايجاد نموده‌اند و آيا تمامي عيب‌هاي نهفته در نوع نگرش و نوع بيان و سخن و غيره را برطرف كرده‌اند؟ تا زماني كه ما و مبلّغين معارف ديني نتوانسته‌ايم تمامي ظرفيت‌هاي خود را به‌كار ببنديم و جميع موانع موجود در رفتار و روش‌هاي خود را اصلاح كنيم هرگونه نسبت عدم موفقيت به خارج از خود، نوعي فرار از مسئوليت است.

پس بر طلاب و مبلّغين عزيز است تا، بايدها و نبايدهاي تبليغي را دانسته و در راه اصلاح خود و يا رشد بيش از پيش برآيند و در روش‌ها و

20

شيوه‌هاي خود تجديد نظر كنند. ما در اين كتاب، بخش اول را به اين موضوع اختصاص داده و بايدهاي فردي و اجتماعي و موارد لازم و ضروري در حين سخنراني را يادآور شده‌ايم.

21

فصل اول

فردي

23

1-اخلاص

(قُلْ إِنِّي أُمِرْتُ أَنْ أَعْبُدَ اللَّهَ مُخْلِصاً لَهُ الدِّينَ * وَأُمِرْتُ لأَِنْ أَكُونَ أَوَّلَ الْمُسْلِمِينَ)⁽¹⁾

بگو: «من مأمورم كه خدا را - در حالي كه آيينم را براي او خالص گردانيده ام- بپرستم. * و مأمورم كه نخستينِ مسلمانان باشم.»

همة افراد جامعه نياز به زاد و توشه براي آخرت دارند و روحانيون نيز از اين امر مستثني نيستند، اگر چه شكل ظاهري فعاليت‌هاي آنان در مسير دين و الهي است، ولي روشن است كه بدون نيت پاك و خالص، حتي نماز كه بالاترين عبادت است ارزش خود را از دست مي دهد. پس مبلّغ دين بايد بيش از ديگران در اين راه كوشا بوده و نيت خود را براي ذات باري تعالي خالص گرداند.

جاودانگي و حيات طيبة انسان و ماندگاري سخنان او در قلب‌ها و بهره‌مندي از آثار وضعي و دنيايي اعمال، همه و همه در گرو اخلاص و پاكي نيت است. بايد دانست كه مخلَص شدن و از تيررس شيطان در امان گشتن و در مأمن و حصن الهي قرار گرفتن زماني ميسر است كه آدمي خود و روح خود