بخش 5

125

س

سست ايماني و تجمل گرايي

بعضي مردم عادت كرده اند زندگي تجملي داشته باشند . اينان كه به رفاه طلبي و دنيادوستي روآورده اند ، ساده زيستان را كه در راهي جز راه آنان گام برمي دارند ، عقب افتاده و واپس گرا مي نامند . آنان چنان در تجمل گرايي فرورفته اند كه به كلي از كاروان انسانيت عقب مانده اند و ساده زيستي را كه هنر مردان خداست ، به باد تمسخر و استهزا مي گيرند . خانه دل و جان تجمل گرايان از معنويت تهي است و هميشه سزاوار نكوهشند . ساده زيستي ، روش پسنديده پيامبران و امامان معصوم ( عليهم السلام ) است و آنان اسوه و الگوي ديگرانند . پيامبر اسلام مي فرمايد :

أَخْشي ما خَشيتُ عَلي أُمَّتي كِبَرُ البَطْنِ وَمُداوَمَةُ النَّوْمِ وَالْكَسَلُ وَضَعْفُ الْيَقينِ . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحه ، ش 109 .

126

بر امت خويش بيشتر از هر چيز ، از شكم پرستي و پرخوابي و كسالت و سست ايماني بيم ناكم .

ستايش بدكار

بي شك ، هر انساني به تشويق و تنبيه نياز دارد تا از كارهاي نيك و بد خود آگاه شود و در به كار بستن روش درست دقت كند . آدمي با تشويق ، انگيزه قوي تري نسبت به انجام دادن كار مي يابد و با تنبيه مي كوشد از تكرار آن پرهيز كند . اين اصل مسلّم بايد در جاي خود به كار گرفته شود . اگر شخص بدكاري از تشويق و تحسين بهره مند شود ، نه تنها نوعي بي عدالتي نسبت به نيكوكاران خواهد بود ، بلكه اين كار به زيان بدكاران هم است ؛ زيرا او را به ادامه دادن و تكرار كار زشتش مصمم تر خواهد كرد . از آن گذشته ، تحسين فرد بدكار در حقيقت نشانه رضايت از كار زشت او خواهد بود كه چنين تمجيدي خلاف عقل و منطق است . اين رويه حتي تعادل اخلاقي جامعه را برهم مي زند و روز به روز بر

127

شمار زشت كاران مي افزايد . بنابراين ، تشويق و تنبيه هر چند اهرم هاي كارسازي در انجام عمل و بازدارندگي هستند ، ولي شيوه استفاده بجا از آنها بسيار مهم است . پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) در نهي از ستايش بدكاران مي فرمايد :

اِذا مُدِحَ الْفاجِرُ اهْتَزَّ الْعَرْشُ وَغَضِبَ الرَّبُّ . ^{( 1 )}

هنگامي كه از آدم بدكار ستايش شود ، عرش الهي به لرزه درمي آيد و خداوند خشمناك مي شود .

سحرخيزي و بي نيازي

سحرخيزي و بي نيازي از ويژگي هاي مردان خداست . آنان در سايه سحرخيزي ، روحي سرشار از عشق الهي و صفاي باطن دارند ، به گونه اي كه انسان ، ناخودآگاه در نگاه نافذ آنان گم مي شود و تحت تأثير عظمت و بزرگواري آنان قرار مي گيرد . اينان هر چند از امكانات مادي بي بهره اند ، ولي چنان

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحف العقول ، ص 46 .

128

عزت نفسي دارند كه هيچ كس نمي تواند از اسرارشان آگاه شود . آنان نزد همه كس حتي دشمنان خود ، عزيز و قابل احترامند . سخن شان اثرگذار و كارشان مورد تأييد همگان است . اين بزرگ مردان هميشه از الطاف الهي برخوردار بوده اند و پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) نيز وجود اين خصلت هاي نيكو را در آنان مي ستايد :

شَرَفُ الْمُؤْمِنِ قِيامُهُ بِاللَّيْلِ وَعِزُّهُ اسْتِغْناؤُهُ عَنِ النّاسِ . ^{( 1 )}

شرف مؤمن در شب زنده داري اوست و عزت وي در بي نيازي از مردم است .

سراشيبي سقوط

پيروي از هوا و هوس ، به بخل رو كردن ، به حرص درآويختن ، به خود باليدن ، خود بزرگ بيني و مانند آن ، آدمي را به ورطه هلاكت و نابودي نزديك مي سازد و او را به سراشيبي سقوط مي كشاند . انسان

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحة ، ش 1815 .

129

در هر حال به راهبري قابل اعتماد نياز دارد كه با يادآوري ، او را از پيروي هوا و هوس و گرايش به رذايل اخلاقي باز دارد و جاده سلامت دنيا و سعادت عقبي را به او نشان دهد . اين راهنمايان ، پيامبران الهي هستند كه همواره در كنار مردم مي زيستند . ايشان با گفتار و رفتار نيكوي خود ، اسوه هاي عملي براي بشريت به شمار مي روند . آناني كه پيش از سفارش كاري به ديگران ، خود ، عامل آن كار بودند . پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) دستوري سعادت آفرين و نجات بخش به آدميان هديه كرده است :

ثَلاَثٌ مُوبِقاتٌ : هَويً مُتَّبَعٌ وَشُحٌّ مُطاعٌ وَاِعْجابُ الْمَرْءِ بِنَفْسِهِ . ^{( 1 )}

سه چيز موجب هلاكت است : هوا و هوسي كه پيروي مي شود ؛ حرص و بخلي كه از آن فرمان برند و خود پسندي كه عايد انسان شود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحف العقول ، ص 8 .

130

سرعت در خيرات

برخي مردم ، دارايي و اندوخته هاي خود را در راه خدا انفاق مي كنند و هنگام ديدار خدا ، سبك بارند ؛ زيرا زاد و توشه سفر آخرت را از پيش فرستاده اند . گروهي ديگر ، تنها هنگامي به انديشه انفاق مي افتند كه سلامت جسم را از دست داده و در يك قدمي مرگ قرار گرفته اند . در اين حال ، چون از نبود زاد و راحله سفر آخرت ، وحشت كرده اند ، با شتاب ، به انفاق و بخشش مي پردازند . هرچند اين عمل نيز از پاداش برخوردار است ، ولي بخششي كه براي رضاي خداست ، با بخششي كه از ترس مرگ است ، بسيار فرق دارد . گروه سوم ، كساني هستند كه حتي هنگام مرگ نيز دست بخشش ندارند و آشكار نيست كه دارايي شان پس از مرگ ، در چه راهي مصرف خواهد شد . بر اين اساس ، پيامبر اسلام مي فرمايد :

لاََنْ يَتَصَدَّقَ الْمَرْءُ في حَياتِهِ بِدِرْهَم خَيْرٌ لَهُ

131

مِنْ أَنْ يَتَصَدَّقَ بِمِأَئة عِنْدَ مَوْتِهِ . ^{( 1 )}

اگر انسان در حيات خود ، درهمي صدقه دهد ، بهتر است از اينكه هنگام مرگش ، صد درهم صدقه بدهد .

سستي در عبادت

سستي در هر كاري ناپسند است و سبب مي شود كه كارها به درستي انجام نشود و در نتيجه ، اثر مطلوبي در پي نداشته باشد . عبادت هم از كارهايي است كه به اخلاص ، نشاط و سرزندگي نياز دارد . اگر يكي از اين عوامل نباشد ، به همان اندازه به عبادت آسيب مي رساند . در اين ميان ، سستي و كاهلي و بي ميلي در عبادت به شدت ، از دامنه اثر آن مي كاهد . بي ميلي نشانه بي انگيزه بودن است و هنگامي كه شوق و علاقه در كار نباشد ، عبادت ، اثر روحي و معنوي نخواهد داشت .

نمازي آدمي را از منكر و زشتي باز مي دارد كه با رعايت تمام شرط ها انجام شود تا اثر گذار و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحه ، ش 2210 .

132

بازدارنده باشد . در غير اين صورت ، عبادت زباني كه تنها لقلقه زبان آدمي است ، نمي تواند آدمي را از زشتي ها باز دارد . پيامبر گرامي اسلام به نماز اهميت فراوان مي داد . با شادابي و نشاط بسيار ، براي برگزاري نماز آماده مي شد و نماز تا عمق جان او مي نشست ، به گونه اي كه گفته اند پيامبر در حال نماز بود و آواي گريستن او همچون آواي جوشيدن ديگ بود . ايشان نماز خواندن را چنان سازنده مي دانست كه با اشتياق تمام ، وقت نماز را انتظار مي كشيد و آن را با آداب كامل بجا مي آورد . ايشان در سفارشي زيبا به علي ( عليه السلام ) براي آموزش پيروانشان اين گونه سخن مي گويد :

يَا عَلِيُّ آفَةُ الْعِبَادَةِ الْفَتْرَةُ . ^{( 1 )}

اي علي ! آفت عبادت ، سستي است .

سلام

سلام ، بهترين هديه اي است كه با كمترين هزينه و بيشترين فايده به همديگر مي بخشيم . سلام ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحف العقول ، ص 6 .

133

واژه اي معجزه آفرين است كه غبار كدورت را مي زدايد و رشته هاي محبت را مستحكم مي سازد . از درود و سلام فرستادن دريغ نورزيم و اين كلمه زيبا را با تكان دادن سر يا برداشتن كلاه يا اشاره و رفتارهاي ماشيني عوض نكنيم . سلام را آشكار كنيم و صداقت و صفا و احترام به ديگران هديه دهيم . در سيره پيامبر گرامي اسلام آمده است كه ايشان در سلام دادن حتي به كودكان ، پيش قدم بود و كسي نتوانست در اين مسابقه ، گوي سبقت را از ايشان بربايد . آن پيامبر رحمت مي فرمايد :

اَفشُوا السَّلامَ تَسْلَموا . ^{( 1 )}

سلام را آشكار سازيد تا سلامت بمانيد .

سوغات سفر

سوغات سفر ، صرف نظر از ارزش مادي ، نشان دهنده محبت و علاقه افراد به يكديگر است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحه ، ش 382 .

134

در واقع ، مسافر با اين كار مي فهماند كه در سفر نيز به ياد دوست خود بوده است . در حقيقت ، اين كار ، يكي از بهترين راه هاي تحكيم پيمان دوستي و جلب محبت طرف مقابل است . بنابراين ، بسيار شايسته است انسان هنگام بازگشت از مسافرت ، در حد توان ، سوغات دوستان و خويشان را تهيه كند . البته در اين رهگذر ، نبايد خود را به تكلف و سختي افكند و به ارزش مادي اشيا توجه كند ؛ زيرا راضي كردن ديگران به بهاي به زحمت انداختن بيش از حد خود ، مطلوب نيست . پيامبر اسلام براي احياي اين سنت حسنه مي فرمايد :

اِذا قَدِمَ اَحَدُكُمْ مِنْ سَفَر فَلْيَقْدَمْ مَعَهُ بِهَدِيَّة وَلَوْ يُلْقي في مِخْلاتِهِ حَجَراً . ^{( 1 )}

هرگاه كسي از سفر مي آيد ، بايد با خود سوغاتي بياورد ، اگر چه سنگي در توبره خود بياندازد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحه ، ش 228 .

135

سوگند ناصواب

بعضي افراد عادت كرده اند براي اثبات گفته هاي خود در امور كوچك و بزرگ ، قسم مي خورند . اگر سوگند به دروغ باشد ، حرام و غيرشرعي است . اگر راست باشد و براي امور ضروري باشد ، مانند اثبات حق يا برطرف كردن ستم ، مانعي ندارد . با اين حال ، اگر فرد در امور جزئي و پيش پا افتاده قسم بخورد ، خدا را كوچك مي كند و رفته رفته از عظمت و قداست الهي مي كاهد . البته انسان براي ترك هر عادتي بايد رنج آن را بر خود هموار كند تا عادت هاي نكوهيده از او دور شوند و خود را به خلق نيكو بيارايد . پيشوايان معصوم ، اين عادت ناپسند را برنمي تابند و از پيروان خود مي خواهند آن را ترك كنند . پيامبر محبوب اسلام مي فرمايد :

لاَ تَحْلِفْ بِاللّهِ كَاذِباً وَلاَ صَادِقاً مِنْ غَيْرِ ضَرُورَة وَلاَ تَجْعَلِ اللّهَ عُرْضَةً لِيَمِينِكَ

136

فَاِنَّ اللّهَ لاَ يَرْحَمُ وَلاَ يَرْعي مَنْ حَلَفَ بِاسْمِهِ كَاذِباً . ^{( 1 )}

سوگند دروغ به خدا مخور و سوگند راست هم بدون ضرورت ياد مكن و خداوند را در معرض قسم خود قرارمده ؛ زيرا خدا به كسي كه به نام او سوگند دروغ مي خورد ، رحم نمي كند و او را مورد ملاطفت خود قرار نمي دهد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحف العقول ، ص 14 .

137

ش

شادي چشم ها

وحشتي بي سابقه ، دهشتي بي مانند ، هولي پريشان زا و هيبتي بيچاره كننده همه مردم را دربرمي گيرد . همه دل ها مضطرب و در تشويش ؛ همه بدن ها لرزان ؛ همه چشم ها گريان و همه در انديشه فرجام كار خويشند . جايي براي فرار نيست . نمي توان به مكر و حيله روي آورد و به گونه اي از مهلكه خود را رهانيد و نام آن را زرنگي نهاد . گاهي در دنياي خاكي ، بعضي افراد از اين راه ها براي گريز و رهايي سود مي جستند ، ولي اينجا پايان دنياست . جايي كه انسان ها همه در پيش گاه عدل الهي قرار مي گيرند و كردارها سنجيده مي شود . جملگي در اضطراب و هراسند جز مؤمنان و فرمانبرداران ؛ آنان كه توشه از پيش فرستاده و امنيت را با بندگي خريده و اينك در سايه سار لطف الهي قرار گرفته اند . آنان چنين فرجام

138

نيكي را با شب زنده داري و حركت در دايره شريعت براي خويش مهيا ساخته اند . همان وعده اي كه رسول رحمت به ايشان داده بود :

كُلُّ عَيْن بَاكِيَةٌ يَوْمَ الْقِيَامَةِ اِلاّ ثَلاثَةَ اَعْيُن : عَيْنٌ سَهِرَتْ فِي سَبِيلِ اللّهِ وَعَيْنٌ غُضَّتْ عَنْ مَحارِمِ اللّهِ وَعَيْنٌ فَاضَتْ مِنْ خَشْيَةِ اللّهِ . ^{( 1 )}

هر چشمي در روز قيامت گريان است ، جز سه چشم : چشمي كه در راه خدا شب بيداري كشيده باشد ؛ چشمي كه به چيزهايي كه خدا حرام كرده است ، نگاه نكرده باشد ؛ چشمي كه از خوف خدا اشك بسيار ريخته باشد .

شايسته سالاري

بايد گفت هر كسي اگر در جايگاه خود قرار گيرد ، مي تواند در كارها پيشرفت كمّي و كيفي ايجاد كند ، ولي اگر در راستاي انگيزه ها ، توانايي ها و علاقه هاي خود قرار نگيرد ، نه تنها پيشرفتي در كار ايجاد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحف العقول ، ص 8 .

139

نمي كند ، بلكه عامل ركود و افت در كارها مي شود . بنابراين ، شايسته است در تقسيم كارها بين نيروهاي انساني به اين مهم توجه شود . همچنين اگر كسي نابجا در جاي ديگري كه استحقاق آن كار را دارد ، قرار گيرد ، جلو رشد فردي و اجتماعي خودش گرفته مي شود ؛ زيرا شخصي كه داراي تخصص ، اطلاعات و توانايي مناسب باشد و در جاي خود قرار داده شود ، عامل پيشرفت و موفقيت در كارها مي گردد . بنابراين ، بهتر است براي پيشرفت كيفي در كارها و پيش گيري از ركود و كم كاري افراد ، كارها به دست اهلش سپرده شود . پيامبر اعظم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) مي فرمايد :

مَنْ عَمِلَ عَلَي غَيْرِ عِلْم كَانَ مَا يُفْسِدُ اَكْثَرَ مِمّا يُصْلِحُ . ^{( 1 )}

كسي كه از روي ناداني كاري انجام دهد ، افساد او بيش از اصلاحش خواهد بود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحف العقول ، ص 47 .

140

شتاب در توبه

كاروان مرگ بي خبر به سراغ ما مي آيد . هميشه بيماري ، مقدمه مرگ نيست . چه بسا حوادث گوناگون به انسان مهلت نمي دهد تا چشمان باز خود را ببندد يا چشمان بسته اش را باز بگشايد . پس چرا اكنون كه فرصت باقي است ، از گذشته هاي خود باز نگرديم و ره به سوي سلامت و سعادت نسپاريم تا رحمت بي منتهاي الهي شامل حالمان شود . پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) در هشداري ارزنده مي فرمايد :

تُوبُوا اِلي رَبِّكُمْ مِنْ قَبْلِ اَنْ تَمُوتُوا . . . . ^{( 1 )}

پيش از آنكه مرگتان فرا رسد ، به سوي خداي خود توبه كنيد . . . .

شنيدن سخنان خوب

مؤمن ـ همچون عاشقي كه در راه رسيدن به معشوق سر از پا نمي شناسد ـ نه تنها از آموختن مطالب

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحه ، ش 1188 .

141

حكمت آميز و هر آنچه او را به سوي محبوب هدايت كند ، خسته نمي شود ، بلكه اشتياق او براي شنيدن حكمت ، روز به روز افزايش مي يابد . وي چنان در اين راه مصمم است كه هيچ گونه ضعف و سستي در او ديده نمي شود . مؤمن حيات معنوي خود را به اين سخنان خوب و باارزش وابسته مي داند و از هم نشيني با عالمان مهذب و مطالعه كتاب هاي سودمند لذت مي برد . هم نشيني با خوبان ، خواه ناخواه آثارمثبتي در انسان بر جا مي نهد . پس بكوشيم حقِّ گوش را كه شنيدن نيكوست ، ادا كنيم . پيامبر اسلام در تحسين اين رويه پسنديده مي فرمايد :

لَنْ يَشْبَعَ الْمُؤْمِنُ مِنْ خَيْر يَسْمَعُهُ حَتّي يَكُونَ مُنْتَهاهُ الجَنَّةَ . ^{( 1 )}

مؤمن هرگز از شنيدن سخنان خيري كه مي شنود ، خسته نخواهد شد تا به بهشت برسد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 2292 .

142

شهادت دروغ

دروغ يكي از گناهان بزرگ است و دروغ گو نزد مردم ارزش و جايگاهي ندارد ، ولي بدترين دروغ آن است كه شخص براي پاي مال كردن حق ديگران ، شهادت دروغ بدهد . اين كار ، روح فرد را به ناپاكي مي آلايد و حقوق ديگران را ضايع مي كند . شاهد دروغين ، افكار را به راه خطا و ناصواب مي كشاند . در نتيجه ، طرف مقابل نيز براي احقاق حق خود ، به ستيزه جويي روي مي آورد . پيامبر رحمت در هشداري به شهادت دهندگان دروغين مي فرمايد :

لَنْ تَزُولَ قَدَمُ شاهِدِ الزُّوُّرِ حَتّي يُوجِبَ اللهُ لَهُ النّارَ . ^{( 1 )}

شاهد دروغين از جاي نمي جنبد ، مگر اينكه خداوند ، دوزخ را بر او واجب مي كند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحة ، ش 2287 .

143

ص

صداقت در تجارت

اگر تجارت و معامله ، عادلانه و بر اساس قانون الهي باشد ، بسيار پسنديده است ، ولي بعضي سودجويان ، از اين رهگذر ، به انواع بي رحمي ها دست مي يازند . اين زياده طلبان ، براي غارت اموال مردم ، با انواع و اقسام حيله و بازارگرمي ، اجناس خود را به چندين و چند برابر مي فروشند و همچنان مي پندارند كه سرمايه مفيدي اندوخته اند . آيا درست است كه افزون خواهان ، با پنهان ساختن و انبار كردن اجناس مورد نياز مردم ، آن را به قيمت گزاف بفروشند و با گستاخي تمام ، خود را مسلمان نيز بدانند ؟ پيامبر خدا در توصيه به راستي و صداقت در كسب و كار مي فرمايد :

يا مَعْشَرَ التُّجّارِ إِنَّ اللهَ باعِثُكُمْ يَوْمَ الْقِيامَةِ

144

فُجّاراً إِلاّ مَنْ صَدَقَ وَأَدَّي الاَْمانَةَ . ^{( 1 )}

اي گروه تاجران ! خدا شما را فاجر محشور مي كند جز آنان كه امين و درست كار هستند .

صله رحم

اسلام بر ديدار و رسيدگي به حال خويشاوندان بسيار تأكيد كرده است . اين امر ، محبت و دوستي را بين اقوام و خانواده ها پديد مي آورد و سبب مي شود آنان در گاه گرفتاري ، با انگيزه بيشتري به ياري يكديگر بشتابند . البته بايد كوشيد اين ديدارها ، به محفلي براي بدگويي و غيبت ديگران تبديل نشود . اين ديدارها زماني سودمند است كه با بحث هاي مفيد و آگاهي دادن به يكديگر همراه باشد . پيامبر گرامي اسلام نيز براي ديدار و رسيدگي به خويشاوندان ، اهميت بسياري قائل بود . ايشان مي فرمايد :

لايَدْخُلُ الْجَنَّةَ قاطِعُ رَحِم . ^{( 2 )}

قطع كننده رحم وارد بهشت نخواهد شد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 3204 .

2 . همان ، ش 2533 .

145

ض

ضيافت مقبول

ترتيب دادن مجلس مهماني كار بسيار خردمندانه و پسنديده اي است ، اگر :

1 . براي تحكيم رشته هاي محبت باشد .

2 . به شكرانه اعطاي نعمتي از جانب خداوند باشد .

3 . سبب اسراف و هدر رفتن نعمت هاي الهي نگردد .

در اين صورت ، نشست و برخاست ها ، وسايل رشد مادي و معنوي افراد را فراهم مي آورد . بنابراين ، بايد تلاش شود تا افزون بر پذيرايي ، به طور مستقيم يا غيرمستقيم ، ديگران را به وظايف انساني شان آگاه سازيم . در اين ميان ، آنچه مورد نكوهش اولياي الهي است ، اين است كه دعوت شدگان تنها از ميان ثروت مندان و صاحبان قدرت و شوكت باشند . به راستي آيا مي توان انسان هايي را كه

146

تنها گناهشان ، نداشتن مال و قدرت ظاهري است ، از ورود به چنين مجالسي منع كرد ؟ آيا اين بزرگ ترين توهين به مقام انسانيت نيست ؟ حضرت ختمي مرتبت مي فرمايد :

بِئْسَ الطَّعامُ طعامُ العُرْسِ يَطْعَمُهُ الأَغْنِياءُ وَيُمْنَعُهُ الْمَساكينُ . ^{( 1 )}

چه بد است خوراك عروسي كه ثروت مندان از آن بخورند و فقيران محروم بمانند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحة ، ش 1080 .

147

ط

طلب عافيت براي ديگران

برخي انسان ها پيش از دعا براي خود ، در حق ديگران دعا مي كنند و اين نشان دهنده علاقه و محبتي است كه نسبت به دوستان و نزديكان خود دارند . تجربه نشان داده است چنين كساني زودتر از ديگران به حاجت خود مي رسند . شايد اين موفقيت سريع آنان به دليل گذشت و نيت پاك آنان باشد ؛ زيرا چه بسا دعاي خالصانه آنان بدون اطلاع و تقاضاي طرف مقابل ، صورت مي گيرد و اين ، نشان دهنده اخلاص و علاقه بسيار آنان به شخص دعا شده است . رسول اسلام يكي از رمزهاي اجابت دعا را چنين معرفي مي كند :

اُطْلُبِ الْعافِيَةَ لِغَيْرِكَ تَرْزُقْها فِي نَفْسِكَ . ^{( 1 )}

براي ديگران عافيت بخواه تا نصيب تو گردد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 326 .