بخش 6

149

ع

عالم به دنيا و جاهل به آخرت

دانش زماني ارزشمند است كه به مسائل مادي و دنيوي محدود نگردد و سعادت دنيا و آخرت صاحب دانش را تأمين كند . امروز بيشتر ويراني ها و خرابي ها ، به دليل نگاه يك بُعدي به علوم بوده است . به گونه اي كه برخي در مسائل مادي اطلاعات بسيار ريز و دقيقي دارند ، ولي متأسفانه در مسائل ديني و اخروي بسيار كم خبرند . بنابراين ، چنانچه علوم مادي با علوم مربوط به دين و آخرت همراه شود ، بشر را به سعادت و سربلندي مي رساند .

هر عالمي بايد باتوجه به فايده هاي دنيوي و اخروي هر علم ، با بينشي درست و حساب شده ، آن را به كار برد . پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) مي فرمايد :

150

اِنّ اللهَ يُبْغِضُ كُلَّ عالِم بِالدُّنْيا جاهِل بِالآخِرَةِ . ^{( 1 )}

خداوند هر كسي را كه به كار دنيا ، دانا و در كار آخرت ، نادان است ، دشمن مي دارد .

عبادت مخفي

برخي عبادت ها در دين اسلام ، جنبه شعاري دارند ؛ يعني براي تعظيم شعاير ، بايد آنها را آشكارا انجام داد . عبادت هايي چون اذان ، نماز جماعت ، حج و جهاد ، روح يگانگي را در همگان تقويت مي كند و مردم را در راه اجراي آنها مصمم تر مي سازد . بعضي ديگر از عبادت ها بايد مخفيانه انجام گيرد . عبادت هايي مانند نماز شب ، روزه و دستگيري از مستمندان اگر پنهاني انجام گيرد ، ارزشمندتر و مطلوب تر است ؛ زيرا بيم رياكاري و وسوسه هاي شيطاني در اين موارد زياد است . پيامبر گرامي اسلام تأكيد دارد كه اين گونه كارها پنهاني صورت گيرد تا جنبه خودنمايي به خود نگيرد و پاداش آن از بين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 796 .

151

نرود . بنابراين مي فرمايد :

اَعْظَمُ الْعِبادةِ اَجْرَاً أَخْفيها . ^{( 1 )}

بالاترين عبادت از نظر پاداش ، مخفي ترين آنهاست .

عذرپذيري

گاهي انسان در برخوردهاي اجتماعي خويش ، با ديگران اختلاف پيدا مي كند كه گاه به مشاجره لفظي يا برخورد فيزيكي مي انجامد ، ولي سرانجام ممكن است خود آن فرد يا با واسطه نزدش بيايد و عذرخواهي كند . در چنين حالي ، مروّت و جوان مردي اجازه نمي دهد دست رد به سينه او بزنيم ؛ زيرا وي خودش را شرمسار مي داند و از عذاب وجدان رنج مي برد . پسنديده است كه با برخوردي بزرگوارانه ، عذرش را بپذيريم و براي انجام اين كار نيك ، از او سپاس گزاري كنيم . رسول گرامي اسلام در اين باره مي فرمايد :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحة ، ش 349 .

152

مَنْ لَمْ يَقْبَلِ الْعُذْرَ مِنْ مُتَنَصِّل صادِقاً كانَ اوْ كاذِباً لَمْ يَنَلْ شَفاعَتي . ^{( 1 )}

هركس عذر پوزش گري را ـ راست باشد يا دروغ ـ نپذيرد ، به شفاعت من نمي رسد .

عزت نفس

برخي نيازمندان چون طبع بلند دارند ، همواره مي كوشند خود را بي نياز نشان دهند و به اصطلاح « با سيلي ، صورت خود را سرخ نگه دارند » . در مقابل ، به افرادي برمي خوريم كه با داشتن رفاه و برخورداري از امكانات مالي ، همچنان دست نياز به سوي اين و آن دراز مي كنند . اينان ، فرومايگاني هستند كه به آساني ، عزت نفس خود را از دست مي دهند و دين و شخصيت خود را مي فروشند . آيين اسلام به پيروانش دستور مي دهد كه هيچ گاه شخصيت والاي خود را به بهاي ناچيز نفروشند و براي به دست آوردن نيازهاي مادي خويش ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 2757 .

153

به سوي اين و آن دست دراز نكنند . پيامبر عظيم الشأن اسلام مي فرمايد :

إِسْتَغْنُوا عَنِ النّاسِ وَلَوْ بِشَوْصِ السِّواكِ . ^{( 1 )}

از مردم بي نياز باشيد و از آنان ، يك قطعه چوب مسواك هم نخواهيد .

عفو به هنگام قدرت

هر انساني حق دارد نسبت به آن مقدار حقي كه از او ضايع شده است ، دادخواهي كند و حق خود را باز پس گيرد . با اين حال شايسته است انسان خود را به گونه اي تربيت كند كه عفو و بخشش را اصل قرار دهد و فقط در مواردي كه ضرورت دارد ، از حق انتقام استفاده كند . اين خصلت ، ويژه كساني است كه از كرامت نفس و روحيه والاي گذشت برخوردارند . چه بسا ممكن است با اين روح بزرگوارشان ، انسان هاي گناه كار و متجاوز را دگرگون سازند و به پاسداري از حقوق ديگران ، رهنمون شوند . پيامبر

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 283 .

154

رحمت در اين باره مي فرمايد :

اِذِا قَدَرْتَ عَلي عَدُوِّكَ فَاجْعَلِ الْعَفْوَ شُكْراً لِلْقُدْرَةِ عَلَيْهِ . ^{( 1 )}

وقتي بر دشمنت چيره شدي ، عفو را شكرانه اين چيرگي قرار ده .

عيادت از بيماران

نشاط روحي و رواني تأثير فراواني در بهبودي بيماري دارد . بيمار به دليل درد و رنج ، به غم و اندوه مبتلا مي شود و با فرو رفتن در خود ، خزيدن در گوشه تنهايي و دوري از اجتماع ، بر عذاب روح خود مي افزايد . پيامبر عزيز اسلام به دوستان و خويشان بيمار توصيه مي كند كه به ديدار وي بروند ؛ چون براي قدم هايي كه در اين راه برمي دارند ، ثواب هاي فراواني در نظر گرفته شده است . آن گاه كه كنار بيمار مي نشينيد ، از خوشي ها و اميدها و سلامتي سخن بگوييد تا حالت نشاط و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 227 .

155

سرزندگي و اميد در او پديد آيد و با روحيه مناسب با بيماري مبارزه كند . ايشان در سخني جاوداني مي فرمايد :

عائِدُ الْمَريضِ يَمْشي في طَريقِ الْجَنَّةِ حَتّي يَرْجِعَ . ^{( 1 )}

كسي كه بيماري را عيادت مي كند ، تا هنگامي كه باز مي گردد ، در راه بهشت قدم مي زند .

عيادت بيماران ، آداب و شرايط ويژه اي دارد . بيمار به استراحت و آرامش جسمي و روحي نياز دارد . ازاين رو ، عيادت طولاني نه تنها او را شادمان نمي كند ، بلكه مايه رنجش خاطر وي نيز خواهد شد . همچنين شايسته است عيادت كننده هنگام ديدار ، ارمغاني را كه با ذايقه بيمار سازگار است ، به او هديه كند . عيادت كننده نبايد بسيار سخن بگويد ، بلكه بايد براي سلامتي بيمار دعا كند و وعده بهبودي بدهد تا او را به آينده اميدوار سازد . پيامبر ارجمند اسلام در ستايش اين عمل پسنديده و توجه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحة ، ش 1926 .

156

به آداب آن مي فرمايد :

اَفْضَلُ الْعِبادَةِ أَجْراً سُرْعَةُ الْقِيام مِنْ عِنْدِ الْمَريضِ . ^{( 1 )}

از بهترين عبادت اين است كه از نزد بيمار ، زودتر برخيزي .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 412 .

157

غ

غذاي دسته جمعي

يكي از آسيب هاي زندگي ماشيني و صنعتي اين است كه به دليل كثرت مشاغل و نيازهاي مادي ، ميان افراد خانواده ها جدايي انداخته است . كمتر اتفاق مي افتد كه همه اعضاي يك خانواده ، بر سر يك سفره ، غذا بخورند . اين وضعيت ، به تدريج ، روح انزواطلبي را در افراد خانواده پديد مي آورد و از محبت و الفت آنان نسبت به يكديگر مي كاهد . هم نشيني و گرد آمدن بر سر يك سفره ، صميميّت و صفاي خاصي دارد و حتي لذت خوردني ها را در ذايقه انسان افزايش مي دهد . چه بسا مشكلات خانوادگي هم پس از خوردن غذا ، قابل بررسي و نتيجه گيري است . پيامبر رحمت درباره دل چسب بودن خوردني ها مي فرمايد :

158

اَحَبُّ الطَّعامِ اِلَي اللهِ ما كَثُرَتْ عَلَيْهِ الاَْيدي . ^{( 1 )}

بهترين غذاها آن است كه گروه زيادي بر گرد آن بنشينند .

غرور علمي

بي شك ، بهره مندي از دانش ، كمال انساني است و همه مردم ، دوستدار دانش و دانشمندند . دانشمندان همانند درختان ميوه ، هرچه پربارتر باشند ، بيشتر فروتن خواهند شد . گذشته از عالمان واقعي ، عده اي نيز بي دليل ، ادعاي برخورداري از دانش را دارند . در حقيقت ، اين مدعيان دروغين كه با تبليغات نادرست ، براي خويش ، مقام و موقعيتي كسب كرده اند ، از تجربه هاي علمي بي بهره اند . دانشمندان واقعي هيچ گاه در دانش خود ، تظاهر نكرده اند و از دانش خود ، براي تكامل مادي و معنوي جامعه استفاده مي كنند . پيامبر گرامي اسلام به مدعيان دانش هشدار مي دهد :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 82 .

159

مَنْ سَمَّعَ النّاسَ بِعِلْمِهِ سَمَّعَ اللهُ بِهِ مَسامِعَ خَلْقِهِ يَوْمَ الْقِيامَةِ وَحَقَّرَهُ وَصَغَّرَهُ . ^{( 1 )}

هركس ، گوش مردم را از علم خود پر كند [ و به آن ببالد ] ، خداوند در روز رستاخيز ، گوش مردم را از رسوايي وي پر و او را حقير و ناچيز مي سازد .

غنيمت شمردن لحظه ها

حقيقت اين است كه هيچ كس نمي تواند به زندگي فرداي خود اعتماد داشته باشد ؛ زيرا هر لحظه در معرض مرگ است و نمي داند چه چيزي برايش اتفاق خواهد افتاد . چگونه انسان مي تواند فردا را جزو عمر خود به حساب آورد ، در حالي كه پيرامون خويش ، كساني را مي بيند كه در يك چشم برهم زدن با مرگ طبيعي يا حوادث ناگهاني ، به سوي سراي ديگر كوچ مي كنند . پس براي تهيه ره توشه آخرت ، با اميد به فردا و فرداها نمي توان زيست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحه ، ش 2821 .

160

بايد لحظه ها را غنيمت دانست و از آن بهره برد ؛ زيرا جز ذات الهي ، كسي نمي داند چه سرنوشتي براي فرادي او رقم خورده است . پيامبر اعظم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) درباره اميد داشتن واهي به فرداها مي فرمايد :

مَنْ عَدَّ غَداً مِنْ أَجَلِهِ فَقَدْ أَساءَ صُحْبَةَ الْمَوْتِ . ^{( 1 )}

هر كس ، فردا را از عمر خويش شمارد ، مرگ را خوب نشناخته است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحة ، ش 2926 .

161

ف

فداكاري براي دين

در اسلام ، مال و جان و دين اهميت ويژه اي دارند و انسان مسلمان بايد در برابر به خطر افتادن هر يك از آنها حساسيت نشان دهد و براي احياي آنها مبارزه كند . البته اهميت اينها به يك اندازه نيست . درست است كه مال و جان ارزشمندند و به دفاع نياز دارند ، ولي وقتي پاي دين به ميان مي آيد ، همه چيز را تحت الشعاع قرار مي دهد . پيشوايان ما نيز وقتي صحبت دين به ميان مي آمد ، دشوارترين سختي ها و از دست دادن اموال را به راحتي تحمل مي كردند تا دين پاينده بماند . اين گذشت ها در زندگي ائمه معصومين به ويژه پيامبر گرامي اسلام به خوبي ديده مي شود . ايشان در 23 سال سخت ترين شرايط را در مكه و مدينه تحمل كرد تا نهال اسلام بارور شود وانسان ها بتوانند در پرتو آموزه هاي ديني راه كمال و

162

سعادت بپيمايند . ايشان در پندي گران بها به حضرت علي ( عليه السلام ) مي فرمايد :

وَ ابْذُلْ مَالَكَ وَنَفْسَكَ دُونَ دِيْنِكَ . ^{( 1 )}

مال و جانت را در راه دين خود فدا كن .

فريب كاران

مردم دو دسته اند ؛ گروهي راه صواب مي پيمايند و ديگران را يا از هم نوعان خود يا از هم كيشان خويش مي شمارند . ازاين رو ، در برخوردهاي فردي و اجتماعي با صداقت و سلامت با آنان روبه رو مي شوند . گروه ديگر ، در پي حيله گري و فريب دادن ديگران براي به دست آوردن مقام و موقعيت اجتماعي يا زرق و برق دنيايي برمي آيند و براي به دست آوردن توشه دو روزه دنيا ، از زيان رساندن به ديگران هيچ گونه پروايي ندارند . اينان در روابط اجتماعي خود با ديگران از در نيرنگ وارد مي شوند . بي شك ، مردم در روياروي با اين افراد سودجو ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحف العقول ، ص 6 .

163

آرامش خويش را از دست مي دهند و تلاش مي كنند از شر نقشه هاي آنان رها شوند . اين افراد ، اعتماد اجتماعي را از ميان مي برند و امنيت رواني را نابود مي سازند . چگونه است كه بعضي افراد ، از مسلماني و پيروي از اسوه فضيلت و تقوا ؛ يعني پيامبر گرامي اسلام دم مي زنند ، ولي در عمل ، هيچ بهره اي از رفتار پيامبر ندارند . حضرت رسول الله ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) اين افراد را از دايره مسلماني جدا مي سازد و مي فرمايد :

لَيْسَ مِنّا مَنْ غَشَّ مُسْلِماً اَوْ ضَرَّهُ اَوْ ماكَرَهُ . ^{( 1 )}

كسي كه با مسلماني غل و غش كند يا به او زيان برساند يا با او از در مكر و خدعه درآيد ، از ما نيست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحف العقول ، ص 42 .

165

ق

قرض گرفتن

برخي عادت كرده اند كه به شيوه هاي گوناگون از ديگران ، پول قرض بگيرند . اين افراد به دليل فزوني بدهي ها ، آسايش روحي و رواني خود را از دست مي دهند و هميشه در انديشه بازپرداخت دَين هاي خود هستند و چه بسا آرزو مي كنند كه كاش به اين كار دست نمي زدند . اگر اين اشخاص با چشم پوشي از زياده خواهي ، به آنچه داشتند ، راضي مي شدند و زندگي خود را متناسب با دارايي خويش تنظيم مي كردند ، به چنين بلايي گرفتار نمي شدند . رعايت اعتدال در فراهم آوردن امكانات رفاهي زندگي سبب خواهد شد افراد ، بي دليل زير بار سنگين قرض هاي متعدد فرو نروند . پيامبر اعظم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) ، دَيْن و بدهي را به از دست دادن آزادي تعبير كرده و فرموده است :

166

اَقِلَّ مِنَ الدَّيْنِ تَعِشْ حُرَّاً . ^{( 1 )}

قرض كمتر بگير ، تا آزاد زندگي كني .

قناعت

قناعت پيشگان در برابر حوادثي كه به گونه اي شرف و عزّت آنان را به خطر مي اندازد ، پايدارند . قناعت ، فرصت مناسبي را براي آدمي فراهم مي كند تا جنبه هاي معنوي خويش را تقويت كند و به آسايش و خوشبختي جاودان برسد . قناعت از حرص و آزمندي انسان پيش گيري مي كند و به او اعتدال مي بخشد . فرد قانع ، وقت گران بهاي خود را صرف خواسته هاي نابجا نمي كند و آسان تر مي تواند نردبان تعالي و تكامل را بپيمايد . پيامبر اعظم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) به پيروان خود توصيه مي كند كه به اين ويژگي پسنديده آراسته شوند :

عَلَيْكُمْ بِالقَناعَةِ فَاِنَّ الْقَناعَةَ مالٌ لايَنْفَدُ . ^{( 2 )}

به قناعت خو كنيد ؛ كه به راستي ، قناعت مالي پايان ناپذير است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحه ، ش 432 .

2 . همان ، ش 1980 .

167

ك

كم حوصله بودن

كم حوصله بودن يا نشانه بيماري جسمي است يا از ضعف روحي حكايت دارد . انساني كه از روح و جسمي سالم برخوردار است ، توانِ رويارويي با مشكلات را دارد و هيچ گاه خود را نمي بازد و هياهو به راه نمي اندازد . در مقابل ، انسان هاي كم حوصله ، به تدريج محبوبيت خويش را از دست مي دهند و در مواقع حساس ، از قضاوت و تصميم گيري درست باز مي مانند . انسان هاي صبور و مقاوم كه از نعمت صبر و دقت نظر بهره مندند ، هيچ گاه در كارها و اظهارنظرهاي خود ، شتاب نمي كنند . به گفته پيامبر گرامي اسلام ، در امور مربوط به دنيا با حوصله و تأمل اقدام كنيد ، ولي در كارهاي خير و فراهم ساختن توشه آخرت ، به خود ترديد راه ندهيد :

168

التَّوْدَةُ في كُلِّ شَيْئ خَيْرٌ اِلاّ فِي عَمَلِ الآخرةِ . ^{( 1 )}

حوصله كردن در همه چيز خوب است جز در كار آخرت .

كمك به نابينايان

هرچند انسان ها از نظر شخصيتي با هم فرقي ندارند ، ولي ممكن است افرادي به دليل نداشتن قدرت بينايي ، در انجام دادن بعضي كارها ، نيازمند كمك ديگران باشند . انسان مسلمان در اين باره ، وظيفه اي دارد و نبايد آسوده خاطر باشد . هر انسان با وجدان و آزاده اي ، وظيفه دارد به هم نوعان خود كمك كند . شكرانه دست توانا و نعمت هاي فراوان الهي ، گرفتن دست ناتوان است . اگر ما بگوييم ديگران به او كمك مي كنند و به كمك من نيازي ندارد ، ممكن است ديگران نيز چنين تصوري داشته باشند . در نتيجه ، انتظارهاي آن نيازمند بي پاسخ مي ماند . پيامبر گرامي ما درباره كمك و ياري رساندن به نابينايان مي فرمايد :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحه ، ش 1208 .

169

مَنْ قادَ اَعَمي أَرْبَعينَ خُطْوَةً غُفِرَلَهُ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِهِ . ^{( 1 )}

هركس ، نابينايي را تا چهل قدم بكشد ، گناهاني كه تاكنون كرده است ، آمرزيده خواهد شد .

كوچك شمردن مشكلات

اگر انسان اراده كند ، مي تواند به تدريج ، به نيرويي دست يابد كه تحمل مشكلات را آسان پندارد . اين مسئله با قدرت تحمل آدمي ، رابطه مستقيم دارد . اگر مشكلات را كوچك شمارد و با آن مبارزه كند ، مي تواند به راحتي بر مشكلات بزرگ نيز چيره شود . اين همه در سايه پشتكار و ايستادگي ممكن است و مهم اين است كه در برابر گرفتاري ها ، خود را نبازد و از ميدان به در نرود . گاهي انسان در رويايي با مشكلات ، از آن معضل ، تصوير نادرستي در ذهن خود ترسيم مي كند ؛ يعني مشكل بسيار بزرگ نمايي مي شود . در حالي كه با كوچك شمردن مشكلات

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 2916 .

170

بزرگ ، مي توان بر آن چيره شد . پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) در اين باره مي فرمايد :

لا سَهْلَ اِلاّ ما جَعَلْتَ سَهْلا . ^{( 1 )}

هر قدر آسان بگيري ، آسان مي گذرد .

كيفيت بخشيدن به كار

برخي عادت كرده اند كه با سهل انگاري كارهاي خود را بدون كيفيت انجام دهند و پيش از انجام درست يك كار ، به كار ديگري بپردازند . آشكار است كه در اين صورت ، انسان نمي تواند از كارهاي آنان بهره برداري كند . در مقابل ، افراد نيكي هستند كه به دليل تعهد خويش ، كارهايي كه به آنان سپرده مي شوند ، به بهترين صورت انجام مي دهند و محبوبيت مردمي و رضايت الهي را از آن خود مي سازند . رسول اكرم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) در توصيه به اين مهم مي فرمايد :

يُحِبُّ اللهُ العامِلَ اِذا عَمِلَ اَنْ يَحْسُنَ . ^{( 2 )}

خداوند دوست دارد كه انسان وقتي كاري انجام مي دهد ، آن را خوب و كامل كند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 2498 .

2 . همان ، ش 3217 .

171

گ

گذشت

داشتن روحيه گذشت ، نشانه همت بلند و قدرتِ استقامت فرد است . كساني كه روحيه گذشت دارند ، افزون بر اينكه مي توانند در برابر سختي هاي روزگار استقامت كنند ، بر نيروي خشم خود نيز مسلط خواهند شد . چنين افرادي اين قدرت را دارند تا در مقابل بي ادبي ، آرامش خويش را حفظ و حتي در بعضي موارد ، از تقصير ديگران چشم پوشي كنند . از نظر اسلام ، انسان هاي با گذشت در اين جهان ، به ناراحتي و ناملايمات گرفتار نمي شوند و در آخرت نيز از لطف و محبت خاص الهي بهره مند خواهند شد . در حقيقت ، آنان بلند همتند و خداوند به دليل عظمت وجودي شان ، آنان را در پناه لطف و عنايت خاص خود قرار مي دهد . پيامبر رحمت مي فرمايد :

172

اِسْمَحْ يُسْمَحْ لَكَ . ^{( 1 )}

آسان گير تا بر تو آسان گيرند .

ايشان در حديث ديگري مي فرمايد :

خُلْقانِ يُحِبُّهُما اللهُ . . . فَاَمَّا اللِّذانِ يُحِبُّهُما اللهُ فَالسَّخاءُ وَالسَّماحَةُ . ^{( 2 )}

خدا ، دو صفت را دوست دارد . . . ولي آن دو چيزي كه خدا دوست دارد ، بخشش و گذشت است .

گردش ايام

انسان خردمند ، از گردش روزگار و پيشامدها و حوادث غافل نيست و از همه آنها درس عبرت و سازندگي مي آموزد . افراد بسياري از بهترين امكانات مادي برخوردار بودند ، ولي اينك به تكه اي نان محتاج شده اند يا چه بسا آدم هايي كه آه در بساط نداشتند ، ولي امروز صاحب مال و منال فراوانند . چه افراد توان مندي كه نعمت سلامتي و قدرت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحه ، ش 293 .

2 . همان ، ش 1454 .

173

جسماني داشتند ، ولي اينك زمين گير شده اند . آيا بهتر نيست انسان از آنچه در پيرامونش مي گذرد ، درس عبرت بگيرد و به قدرت جسماني و مال و دارايي خود مغرور نشود ؟

به ياد آوريم اين سخن ظريف قائم مقام فراهاني را :

روزگار است اين ، كه گه عزت دهد ، گه خوار دارد * * * چرخ بازيگر از اين بازيچه ها ، بسيار دارد

پيامبر اعظم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) مي فرمايد :

كَفي بِالدَّهْرِ واعِظاً وَبِالْمَوْتِ مُفَرِّقاً . ^{( 1 )}

چه آموزگاري است روزگار و چه جماعت پراكني است مرگ !

گشاده رويي

بسيار اتفاق مي افتد كه انسان حال مناسبي دارد ، ولي در برخورد با افراد اخم آلود و در خود فرورفته ، حال خوش خود را از دست مي دهد . همچنين چه بسا از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 2126 .

174

پيشامدي ، اندوهگين است ، ولي با افرادي كه چهره اي بشاش و خوش رو دارند ، روبه رو مي شود و غم و غصه هاي خويش را از ياد مي برد . در حقيقت ، گشادگي چهره يا درهم كشيدن آن ، به اختيار انسان است ؛ با خوش رويي ، مي تواند توجه ديگران را به خود جلب كند و با اخم و ناراحتي ، ديگران را از خود خواهد راند . پيامبر گرامي اسلام ، گشاده رويي را نوعي صدقه شمرده است و مي فرمايد :

مِنَ الصَّدَقَةِ أَنْ تُسَلِّمَ عَلَي النّاسِ وَأَنْتَ طَلِقُ الْوَجْهِ . ^{( 1 )}

از جمله صدقات اين است كه با گشاده رويي به مردم سلام كني .

گشايش در زندگي

خداوند به هر كس به اندازه مناسب ، نعمت و روزي مي دهد و دوست دارد بنده اي به اندازه گشايش در زندگي ، براي خود و اهل و عيالش تسهيلاتي فراهم آورد . بعضي از انسان ها فكر مي كنند هرچه آدمي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 3068 .

175

ناچيزتر باشد و از امكانات مالي بهره نگيرد ، رضايت الهي را بهتر به دست آورده است ، در حالي كه چنين انديشه اي درست نيست . استفاده متعادل از زندگي متناسب با شأن آدمي ، مطلوب خداوند و توصيه ائمه معصومين ( عليهم السلام ) است . درست است كه آدمي نبايد براي به دست آوردن زندگي بهتر ، از عزت و آبروي خود هزينه كند و دست نياز به سوي اين و آن بگشايد ، ولي وقتي خداوند ، گشايشي در زندگي او ايجاد كرد و نعمتي را به او ارزاني داشت ، حق استفاده از آن را دارد . در اين صورت ، خداوند نيز راضي تر است . پيامبر اعظم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) مي فرمايد :

اِنَّ اللّهَ يُحِبُّ اِذَا اَنْعَمَ عَلَي عَبْد اَنْ يَري اَثَرَ نِعْمَتِهِ عَلَيهِ وَيُبْغِضُ الْبُؤْسَ وَالتَّبَؤُّسَ . ^{( 1 )}

هر وقت خداوند نعمتي به بنده اي داد ، دوست دارد اثر آن نعمت را بر آن بنده ببيند و از فقر و حالت ناداري به خود گرفتن ، بدش مي آيد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحف العقول ، ص 56 .

176

گوهرهاي درخشان

دست يابي به اهداف انساني در پرتو داشته هاي كمالي امكان پذير خواهد بود . ايمان از عواملي است كه آدمي را در برابر لغزش حفظ مي كند و همچون سپري است محكم در برابر هجوم افكار شيطاني و حصاري است كه سعادت و سلامت دنيوي و اخروي را در خود جاي داده است . در كنار ايمان و پرهيزگاري ، علمي كه بتواند براي او و ديگران ثمربخش باشد و همچنين تدبري كه وي را به نرم خويي فرا خواند تا با ديگران به مدارا رفتار كند ، بسيار ارزشمند است . اگر آدمي ، پرهيزگار باشد ، خود را نيز به زيور دانش بيارايد و وسيله سنجش اعمالش ، عقل و تدبير باشد ، مي تواند منشأ عمل خير باشد . رسول گرامي اسلام نيز بر اين سه گوهر ارزشمند تأكيد كرده است و مي فرمايد :

ثَلاثٌ مَنْ لَمْ يَكُنْ فِيهِ لَمْ يَقُمْ لَهُ عَمَلٌ : وَرَعٌ

177

يَحْجُزُهُ عَنْ مَعَاصِي اللّهُ عَزَّوَجَلَّ وَعِلْمٌ يَرُدُّ بِهِ جَهْلَ السَّفِيهِ وَعَقْلٌ يُدارِي بِهِ النّاسَ . ^{( 1 )}

سه چيز است كه اگر در كسي نباشد ، عملي از او سر نمي زند : پرهيزگاري كه او را از نافرماني هاي خداوند متعال باز دارد ؛ دانشي كه با آن ، ناداني آدم نادان را برطرف سازد ؛ عقلي كه به وسيله آن ، با مردم به مدارا رفتار كند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ص 7 .