بخش 7

179

ل

لبخند

بعضي چهره اي گرفته و خشن دارند ، به گونه اي كه آدمي با ديدن آنان به ياد گرفتاري هاي خويش مي افتد . بعضي نيز چهره اي تبسم آميز و روحيه اي شاد دارند كه ديگران با ديدن آنان ، رنج و مصيبت خود را از ياد مي برند و دوست دارند ساعت ها با آنان باشند . افراد خنده رو به سرعت در قلب ديگران ، نفوذ و محبت آنان را به خود جلب مي كنند . به گونه اي كه انسان ، ناخودآگاه احساس مي كند ساليان درازي است با آنان آشنايي و صميمت دارد . باري ، اولياي الهي نيز همواره با چهره اي گشاده و شاد با مردم روبه رو مي شوند كه در اين ميان ، پيامبر رحمت ، زبانزد خاص و عام است . آن وجود نازنين مي فرمايد :

تَبَسُّمُكَ فِي وَجْهِ اَخيكَ لَكَ صَدَقَةٌ . ^{( 1 )}

لبخند تو بر روي برادرت ، براي تو صدقه اي است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحه ، ش 1119 .

180

لجاجت و ستيزه جويي

افراد ستيزه جو ، انسان هاي خودخواه و بي گذشتي هستند كه مي كوشند با لجاجت و دشمني با ديگران ، رنج و ناراحتي دروني خويش را كاهش دهند . اين در حالي است كه هرچه ميزان لجاجت و ستيزه جويي آنان بيشتر شود ، فشار روحي و جسمي آنان نيز افزايش مي يابد . برعكس ، آدم هاي معتدل همواره مي كوشند تحت تأثير احساسات ناشي از خشم و غريزه قرار نگيرند و بي درنگ به ستيزه جويي و لجاجت نپردازند . بسيار اتفاق افتاده است كه كنترل نفس و بردباري ، نتيجه شيرين و خوشايندي چون مودت و دوستي به همراه داشته است و فردي كه ممكن بود با يك برخورد تند و ناسنجيده ، در شمار مخالفان و دشمنان انسان درآيد ، به يكي از دوستان و مريدان او تبديل شده است . نه تنها افراد جامعه به انسان لجوج ، بي اعتنا مي شوند ، بلكه خداوند نيز او را از عنايت خود محروم مي كند .

181

پيامبر عطوفت و مدارا مي فرمايد :

اَبْغَضُ الرِّجالِ اِليَ اللهِ الاَْلَدُّ الْخَصِمُ . ^{( 1 )}

منفورترين مردان نزد خدا ، مرد لجوج و ستيزه جوست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 18 .

183

م

مبارزه با هواي نفس

به هر ميزان كه انسان خواهان اميال نفساني باشد ، به همان اندازه ، از نيروي عقل و اراده فاصله مي گيرد . آدمي به دليل افراط در هواپرستي ، سست اراده و بي اختيار مي شود و همه فضايل انساني را از دست مي دهد . از نظر اسلام ، منشأ همه گناهان ، پيروي بي چون و چرا از هواي نفس است و پرهيزگار كسي است كه از دام هوا و هوس رهيده باشد . پيامبر اعظم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) ، هوسْ گريزان را از شجاعان امت خويش مي شمارد و مي فرمايد :

اَشْجَعُ النّاسِ مَنْ غَلَبَ هَواهُ . ^{( 1 )}

شجاع ترين مردم كسي است كه بر خواسته هاي نفساني چيره شود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 299 .

184

مدارا با بدهكاران

چون برخي افراد ، امكانات مالي بسياري ندارند ، ممكن است در پاره اي موارد ، وام بگيرند ، ولي از بازپرداخت آن در زمان تعيين شده ، ناتوان باشند . در اين حال ، برخورد وام دهندگان متفاوت است . گروهي با سعه صدر و واقع نگري ، درصدد تمديد بازپرداخت برمي آيند يا حتي در پاره اي موارد ، آن را مي بخشند كه البته از پاداش فراواني برخوردار خواهند شد . گروهي ديگر با سرسختي و لجاجت بسيار تلاش مي كنند كه به هر شكل ممكن ، حتي با آبروريزي و فشار و سخت گيري بر بدهكار ، طلب خود را باز پس بگيرند كه كار بسيار نكوهيده اي است . به يقين ، اگر كسي با بزرگواري و درك موقعيت طرف مقابل ، با بدهكار مدارا كند ، در پيش گاه خداوند روسپيد خواهد بود . بر اين اساس ، رسول الله ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) مي فرمايد :

مَنْ نَفَّسَ عَنْ غَريمِه أَوْ مَحي عَنْهُ كانَ في ظِلِّ

185

الْعَرْشِ يَوْمَ الْقِيامَةِ . ^{( 1 )}

هر كه به بدهكار خويش مهلت دهد يا قرض او را ببخشد ، روز قيامت در سايه عرش الهي خواهد بود .

مداراي مشروط

تا آنجا كه مي توان و شريعت به ما اجازه داده ، نرمش و مدارا با مردم پسنديده است . در حقوق شخصي و امور جاري ، بايد از لغزش ديگران چشم پوشيد و با گذشت ، باآنان روبه رو شد . البته مدارا با مردم آن گونه نيست كه در صورت آسيب ديدن دين ، حيثيت و عزت آدمي با ديگران كنار بياييم ؛ زيرا كوتاه آمدن در اين موارد ، رفته رفته از ارزش و اهميتشان مي كاهد و آنها را به اموري معمولي و ابتدايي تبديل مي كند . اگر قرار باشد آدمي در برابر حق كشي يا حق گريزي ، در برابر ديگران كنار بيايد ، چگونه مي توان دوام و قوام ارزش ها را انتظار داشت .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحه ، ش 2849 .

186

ارزش ها حساسند و واكنش مدافعانه در برابر آنها لازم و ضروري است ، ولي همان گونه كه گفته شد ، در برابر چيزهاي كم ارزش و غيراصولي نبايد سخت گيري نشان داد ؛ زيرا با گذشت مي توان ديگران را نسبت به شخصيت خود و دستورهاي اخلاقي و ظريف پيامبر گرامي اسلام متمايل ساخت . حضرت محمد ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) درباره نوع مدارا با مردم مي فرمايد :

رَأسُ الْعَقْلِ بَعْدَ الاِْيمانِ بِاللّهِ مُداراةُ النّاسِ فِي غَيْرِ تَرْكِ حَقٍّ . ^{( 1 )}

عاقلانه ترين كارها پس از ايمان به خداوند ، مدارا كردن با مردم است ، به گونه اي كه حقي ضايع نشود .

مردم آزاري

مردم آزاري در اجتماع نمودهاي گوناگوني دارد . براي مثال ، همسايه اي با بي مبالاتي و سر و صداي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحف العقول ، ص 42 .

187

زياد ، كارمندي با بي پاسخ گذاشتن خواسته ارباب رجوع ، راننده اي با بوق هاي زدن هاي ممتد و بي جا و نيز ديگران با صدها كردار خلاف و دور از نزاكت ، سبب رنجش خاطر اطرافيان مي شوند . از آن بدتر وقتي است كه در برابر هرگونه اعتراض ، خود را بي گناه و حتي صاحب حق مي دانند . آيا پسنديده است كه آسايش و آرامش ديگران را به هم بريزيم و خود را بي گناه نيز بدانيم ؟ پيامبر اعظم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) در نكوهش اين رفتار ناپسند مي فرمايد :

كُلُّ مُوذ فِي النَّار . ^{( 1 )}

هر آزارگري در دوزخ است .

مزد كارگر

بنا بر وظيفه اخلاقي و انساني ، انسان بايد حق كارگر را با احترام به او بپردازد و حتي اگر پرداخت مزد بدون درخواست كارگر انجام گيرد ، پسنديده تر است . بعضي افراد نه تنها پس از انجام كار ، قدرداني

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 2171 .

188

نمي كنند ، بلكه با منّت نهادن ، حقوق كارگر را مي پردازند كه اسلام ، اين كار را بسيار نكوهش كرده است . همچنين بسيار شايسته است اگر كارگري بيش از مقدار كارش ، تلاش كرد و كار را به خوبي به پايان رساند ، مزد بيشتري به او پرداخت شود . پرداخت مزد نيز بايد در زودترين وقت ممكن انجام شود . پيامبر گرامي اسلام ، دست كارگران را مي بوسيد و به آنان بسيار احترام مي گذاشت . ايشان مي فرمايد :

. . . اَعْطِ الاَْجيرَ حَقَّهُ قَبْلَ اَنْ يَجُفَّ عَرَقُهُ . ^{( 1 )}

. . . پيش از اينكه عرق كارگر خشك شود ، حق او را بپردازيد .

مشورت

انسان در هر مرتبه از آگاهي و دانش قرار داشته باشد ، هرگز از مشورت بي نياز نخواهد شد . تجربه ثابت كرده است كه گاهي انسان در مسائل ساده نيز

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 347 .

189

دچار اشتباه و غفلت مي شود ، در حالي كه اگر با افراد آگاه و با تجربه مشورت مي كرد ، به اين اشتباه دچار نمي شد . هنگامي كه انسان با كسي مشورت مي كند ، فكر او را با فكر خود شريك مي سازد . در حقيقت ، نيروي فكري او قوي تر مي شود و بدين ترتيب ، از اشتباه در امان مي ماند . پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) در توصيه به مشورت مي فرمايد :

لا مُظاهَرَةَ اَوْثَقُ مِنَ الْمُشاوَرَةِ . ^{( 1 )}

پشتيباني مطمئن تر از مشاوره نيست .

ملاحظه كاري

اخلاص و خدامحوري در انجام دادن كارها سبب موفقيت و ذخيره سازي پاداش آن براي جهان آخرت مي شود . اخلاص ، اكسيري است كه در برخورد با كار و تلاش ، آن را پربها و مانا مي سازد و در جريده عالم ثبت مي كند ؛ همان گونه كه ريا و خودنمايي از ارزش كار مي كاهد و آن را مانند كف

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحه ، ش 2506 .

190

روي آب ، زودگذر و بي دوام مي سازد . بنابراين ، مغز كارها ، اخلاص و انجام عمل براي خداوند است و بايد به كارها رنگ خدايي زد تا ماندگار شود . وقتي كاري مورد رضايت الهي است ، هرگز نمي توان آن را براي ملاحظه يا خوشامد خلق رها كرد . چگونه مي توان رضايت مخلوق را بر رضاي خدا ترجيح داد يا بر اثر شرم و حياي نكوهش شده ، از انجام كاري طفره رفت . از اين رو اگر كسي در جمعي است كه با او هم عقيده نيستند يا از آنها شرم دارد ، بايد با صلابت به پاخيزد و كارش را بدون شرم و ملاحظه كاري انجام دهد .

پيامبر اعظم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) فرمود :

لا تَعْمَلْ شَيْئاً مِنَ الْخَيْرِ رِياءً وَلا تَدَعْهُ حَياءً . ^{( 1 )}

هيچ كار خيري را براي ريا انجام مده و هيچ كار نيكي را به سبب خجالت كشيدن رها مكن .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحف العقول ، ص 58 .

191

مهمان ناخوانده

برخي مردم با آنكه از وضع مالي خوبي برخوردارند ، ولي مي كوشند بدون دعوت به خانه اين و آن بروند و در اين راه ، چه بسا اعضاي خانواده يا دوستانشان را نيز با خود همراه مي سازند . اين كار پسنديده نيست ؛ زيرا صاحب خانه را به زحمت مي افكنند و بي اطلاع ميزبان ، او را غافل گير و در برابر مهمان ناخوانده ، شرمسار مي كنند . بنابراين ، بدون هماهنگي و دعوت ، به خانه كسي نرويم ؛ چون اين كار در هر مكتب و مرامي ناشايست و خلاف اخلاق است . پيامبر گرامي اسلام ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) در يكي از هشدارهاي شديد مي فرمايد :

مَنْ مَشي إِلي طَعام لَمْ يُدْعَ إِلَيْهِ فَقَدْ دَخَلَ سارِقاً وَخَرَجَ مُعَيِّراً . ^{( 1 )}

هر كه بي دعوت به مهماني رود ، دزد مي رود و ننگين بيرون مي آيد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحه ، ش 2767 .

192

ميزان سنجش عقل

عقل چيست و عاقل كيست ؟ هر كسي ، عقل را بر اساس فهم و خرد خود معني مي كند . ازاين رو ، ممكن است برداشت بعضي افراد ، با تفسيري كه پيشوايان ديني از عقل و خرد دارند ، متفاوت باشد . چه بسا كساني از نظر افراد معمولي ، عاقل شمرده مي شوند ، ولي بر اساس معيارهاي معصومين ( عليهم السلام ) در شمار افراد عاقل قرار نگيرند .

آورده اند : مردي نصراني از اهل نجران به مدينه آمد . او مردي خوش بيان ، باوقار و با فضيلت بود . مردم به رسول الله ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) گفتند : اين مرد نصراني چقدر با عقل و خرد است . پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) پس از شنيدن اين سخنان ، معيار داوري براي انسان خردمند را چنين بيان فرمود :

مَهْ اِنَّ العاقِلَ مَنْ وَحَّدَ اللّهَ وَعَمِلَ بِطاعَتِهِ . ^{( 1 )}

دست نگه دار ! خردمند كسي است كه خدا را به يگانگي بشناسد و به فرمان او عمل كند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحف العقول ، ص 54 .

193

ن

نزديك ترينان به پيامبر اعظم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم )

رسول رحمت و هدايت آمد تا چراغ راه آدميان به سوي خير و نيك بختي باشد . ايشان براي رسيدن انسان به كمال و سعادت ، دستورهايي داده است كه انسان ها با عمل به آنها ، خود را به خلق و خوي محمدي خواهند آراست .

انسان ها اگر چنين كنند ، در سايه لطف پيامبر قرار مي گيرند و از آسيب هاي روز واپسين در امان مي مانند . در اين صورت ، در آخرت نيز از ياران و نزديكان آن حضرت خواهند بود . در مقابل ، كساني كه دستورهاي نبوي را ناديده بيانگارند و در دنيا ، خود را از نبي مكرم اسلام جدا سازند ، در آخرت نيز از ايشان دور خواهند بود . بنابراين ، چه خوب است كه با آراسته شدن به اوصاف نبوي ، خود را مشمول رحمت الهي و قرين عطوفت محمدي قرار

194

دهيم كه آن پيامبر مهرپرور مي فرمايد :

اَقْرَبُكُمْ مِنّي غَداً فِي الْمَوْقِفِ اَصْدَقُكُم لِلْحَدِيثِ وَآداكُم لِلاَمانَةِ وَاَوْفاكُم بِالْعَهْدِ وَاَحْسَنُكُم خُلْقاً وَاَقْرَبُكم مِنَ النّاسِ . ^{( 1 )}

نزديك ترين شما به من در فرداي قيامت ، آن كسي است كه بيش از همه سخن راست بگويد ، اداي امانت كند ، به پيمان وفا كند و اخلاق وي نيكوتر و به مردم نزديك تر باشد .

نفرين ستم ديدگان

مظلومان ، دل هاي پراندوه و خاطري افسرده از ستم بيدادگران دارند و مباد كه دست دعا به نفرين بلند كنند ؛ زيرا آتش دل سوختگان ، ويراني ها به بار مي آورد و از اين آتش سوزان ، گريزي نيست . اصولا واژه اي زيباتر از عدالت وجود ندارد و اين مهم ، از اهداف عالي پيامبران و امامان معصوم ( عليهم السلام ) بوده است . چگونه انسان مي تواند گلبانگ عدالت را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ص 46 .

195

نشنيده انگارد و به سوي ستم و تعدي ره پويد . منادي قسط و عدل و مبارزه با جور و ستم مي فرمايد :

اِتَّقُوا دَعْوَةَ الْمَظْلُومِ فَاِنَّها تَصْعَدُ اِلي السَّماءِ كَأَنَّها شَرارَةٌ . ^{( 1 )}

از نفرين ستم ديده بترسيد ؛ كه چون شعله آتش به آسمان مي رود .

نماز

ترك نماز ، بزرگ ترين گناه است . نماز براي تربيت و تكامل روحي انسان ها واجب شده است ، ولي برخي افراد براي گريز از انجام تكليف و پيروي از هواي نفس يا تنبلي و كسالت ، آن را انجام نمي دهند . اين بندگان به جاي شكرگزاري به درگاه حق و همراهي و هم نوايي با برگ درختان سبز و زمين و زمان و پرندگان و خزندگان در مدح خداي روزي رسان ، به بهانه هاي گوناگون از زير بار اين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحه ، ش 47 .

196

مسئوليت انسان ساز مي گريزند . گاهي مي گويند : « خداوند به نماز ما احتياج ندارد » . در پاسخ بايد گفت نخستين چيزي كه در قيامت از مسلمان مي پرسند ، درباره ستون دين است و براي ترك كنندگان نماز ، عذاب دردناكي مقرّر شده است . آيا شايسته است انسان به دليل تنبلي و كسالت ، در دسته ناسپاسان قرار گيرد و از به جا آوردن نماز كه وظيفه بندگي است ، سرباز زند ؟ پيامبر اعظم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) در اين باره مي فرمايد :

اَوَّلُ ما يُحاسَبُ بِهِ الصَّلوةُ . ^{( 1 )}

نخستين چيزي كه از آن حساب رسي مي كنند ، نماز است .

نماز شب

اسلام به جز نمازهاي واجب ، بر اداي بعضي نمازها به دليل آثار بسيار مهم تربيتي كه در پي دارند ، تأكيد كرده است . در اين ميان ، نماز شب از اهميت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 979 .

197

بيشتري برخوردار است . وقت اين نماز ، از نيمه هاي شب تا نزديك نماز صبح است و سحرخيزان و شب زنده داران با راز و نيازهاي شبانه خود ، به حال و هواي معنوي ويژه اي دست مي يابند . اينان در خلوت رباني خود ، محو ديدار معشوق حقيقي مي شوند و جز خدا ، همه چيز را به فراموشي مي سپارند . رمز موفقيت بسياري از علما و اولياي الهي را در اداي نافله نماز شب دانسته اند . پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) در ترغيب به اداي نماز شب مي فرمايد :

مَنْ كَثُرَتْ صَلوتُهُ بِالّلَيْلِ حَسُنَ وَجْهُهُ بِالنَّهارِ . ^{( 1 )}

هر كس در شب ، نماز بسيار بخواند ، در روز ، چهره اش نوراني مي شود .

نماز صبح در مسجد

آن گاه كه تاريكي همه جا را فرا گرفته و سكوتي سنگين بر زمين حاكم است ، بندگان صالح خدا از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 2813 .

198

بستر برمي خيزند و براي به جا آوردن نماز صبح ، به سوي مسجد مي روند . اين حركت و خيزش به سوي مساجد ، صفاي خاصي دارد . در فضاي سراسر ملكوتي مساجد و در اين تماشاگه راز ، بندگان خاص خدا را در حالت هاي گوناگون مي توان ديد . يكي در حال ركوع ، ديگري با چشمان گريان از خدا طلب عفو مي كند و با او در راز و نياز است و آن ديگر ، غرق در تفكر و تعمق . چه زيباست همراه شدن با اين جماعت عاشق . در آن سو مي بينيم كه گروهي بي خبر از عالم معنا در خوابي عميق فرو رفته اند و به دور از اين غوغاي ملكوتي ، تنها به اين مي انديشند كه پاسي از صبح گذشته از خواب برخيزند و زندگي تكراري فردا و فرداها را آغاز كنند . رسول الله ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) در بشارتي نيكو به سحرخيزان مي فرمايد :

بَشِّرِ الْمَشّائينَ فِي ظُلَمِ اللَّيْلِ إِلَي المَساجِدِ بالنُّورِ التّامِ يَوْمَ القِيامَةِ . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحه ، ش 1090 .

199

به آنان كه در ظلمات شب به سوي مساجد مي روند ، بشارت بده كه در روز رستاخيز ، روشني كامل دارند .

نيكوكاري

هر كاري مي تواند آثار مثبت يا منفي دربرداشته باشد . خداوند بزرگ به انسان ، حق انتخاب داده است و انسان هاي شايسته كساني هستند كه راه هاي مفيد را مي پيمايند . اينان فرصت هاي الهي را از دست نمي دهند و با نيت خداپسندانه ، براي رفع نياز خود و ديگران مي كوشند . بر عكس ، انسان هاي ناسپاس ، نعمت هاي الهي را به رايگان از دست مي دهند و در برخورد با نيازمندان ، آنان را به تمسخر مي گيرند . اينان مي گويند : « اگر خدا مي خواست به فقيران روزي مي داد و به كمك ما نيازي نيست . » اين گونه افراد نمي دانند كه كمك به نيازمندان ، انسان را از سقوط به پستي ها و حوادث ناگوار و ناگهاني در امان نگاه مي دارد . نيكوكاري و صدقه پنهاني و

200

آشكار از كارهايي است كه مايه سپيدرويي انسان در جهان آخرت خواهد شد . پيامبر گرامي اسلام در توصيه به اين عمل پسنديده مي فرمايد :

صَنائِعُ الْمَعروفِ تَقِي مَصارِعَ السُّوءِ . ^{( 1 )}

نيكوكاري ، انسان را از مرگ هاي ناگوار در امان نگاه مي دارد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 1852 .

201

و

وساطت در ازدواج

در فرهنگ اسلام اين كار از ارزشمندترين وساطت ها به شمار آمده است . البته اين كار به دليل اهميت و حقانيتش نيازمند تجربه و دقت و امانت داري است . فرد ميانجي بايد ويژگي هاي دو طرف را به خوبي و بدون كم و كاست براي يكديگر بيان كند و زمينه شناخت آن دو را فراهم آورد . در اين صورت است كه مي تواند زمينه سعادت و آرامش دو جوان را فراهم كند و فرد ميانجي را نيز به پاداش الهي برساند . ازاين رو ، پيامبر خدا ، محمد مصطفي ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) در اين باره مي فرمايد :

مِنْ اَفْضَلِ الشَّفاعَةِ أَنْ تَشْفَعَ بَيْنَ اثْنَيْنِ في النِّكاحِ . ^{( 1 )}

از جمله بهترين وساطت ها اين است كه ميان دو نفر در ازدواج ، وساطت كنيد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 3073 .

202

وصيت نامه

بي شك ، همه موجودات ، طعم تلخ مرگ را خواهند چشيد جز ذات لايزال الهي كه هميشه بوده و خواهد بود . مخلوقات دير يا زود ، از اين جهان فاني خواهند رفت ، ولي نياز به سفارش پس از مرگ ، بسيار ضروري است تا نظام خانوادگي و روابط اجتماعي دچار مشكل نگردد . چه بسا انسان هايي كه بدون وصيت ، از اين جهان رفته اند و پس از مرگ آنان ، اختلاف هاي شديد مالي ميان اعضاي خانواده اتفاق افتاده است يا اشخاص بيگانه ، ادعاي طلب كاري داشته اند . آيا بهتر نيست انسان با نوشتن وصيت نامه ، از رخ دادن اين غايله ها پيش گيري كند و خداي نكرده زير دَين ديگران قرار نگيرد و سبب اختلاف خانواده نيز نشود . پيامبر اسلام مي فرمايد :

تَرْكُ الْوَصيَّةِ عارٌفِي الدُّنْيا وَنارٌ وَشَنارٌ فِي الاْخِرَةِ . ^{( 1 )}

وصيت نكردن ، مايه ننگ اين جهان و مايه آتش و رسوايي آن جهان است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحه ، ش 1141 .

203

هـ

هديه

هديه ، محبت ميان انسان ها را افزايش مي دهد . در حقيقت ، هديه دهنده با اين كار ، علاقه و محبت خود را بيان مي كند . قيمت و ارزش بالاي هديه ، معيار و ملاك جلب محبت نيست ؛ زيرا ممكن است هداياي غيرمادي كه نشان دهنده حسن نيت و صداقت اهدا كننده است ، بسيار كارسازتر باشد . در اسلام ، نفس و اصل عمل مورد توجه است . بنابراين ، تهيه هداياي گران بهاي مادي را خردمندانه نمي داند .

اصالت هر هديه ، مفيد و معنوي بودن آن است و ارزش مادي آن اهميتي ندارد . از سوي ديگر ، اگر هديه پر قيمت باشد ، طرف مقابل نيز براي جبران آن گرفتار سختي و دردسر مي شود . گاهي اوقات ، تهيه هديه اي هم سنگ هديه آشنايان ، از عهده فرد خارج است . ازاين رو ، به ناچار از او فاصله مي گيرد . در اين حالت ، هديه نه تنها محبت را افزون نكرده ، بلكه

204

رشته هاي مودت و دوستي پيشين را نيز از هم گسيخته است . بر اين اساس ، براي تقويت رشته هاي محبت بايد شئون و توانايي طرف مقابل در نظر گرفته شود . پيامبر گرامي اسلام مي فرمايد :

تَهادَوْا تَحابُّوا . ^{( 1 )}

به يكديگر هديه دهيد تا رشته هاي محبت تان استوار گردد .

هديه معنوي

گاهي افرادي را مي بينيم كه وقتي سخن خوبي را مي شنوند يا مطلب سودمندي را در كتابي مي خوانند و آن را سودمند مي يابند ، بي درنگ يادداشت مي كنند تا در زمان مقتضي ، به اطلاع دوستان و آشنايان و ديگران برسانند . اين كار ، شيوه بسيار پسنديده اي است و در طول تاريخ ، بسياري از انسان ها ، از همين راه به آگاهي هاي بسيار ارزشمندي دست يافته اند . چه بسا اگر اين كار انجام نمي شد ، امروز بسياري از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحه ، ش 1189 .

205

دانستني هاي ما وجود نداشت . پس بكوشيم سخنان و گفتار سودمند را به آگاهي همگان برسانيم تا با ثبت و ضبط آن در حافظه ها و عمل به آن ، راه هدايت را بپيماييم . حضرت محمد ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) درباره هداياي كلامي مي فرمايد :

نِعْمَ العَطِيَّةُ كَلِمَةُ حَقٍّ تَسْمَعُها ثُمَّ تَحْمِلُها اِلي اَخ لَكَ مُسْلِم . ^{( 1 )}

چه نيكو عطايي است كلمه حقي كه آن را مي شنوي ، سپس به برادر مسلمانت مي رساني .

هم نشيني با فقيران

بعضي افراد هميشه از فقيران و نيازمندان فاصله مي گيرند تا مبادا از ايشان چيزي بخواهند يا اينكه شأن خود را از آنان بالاتر مي دانند . اين در حالي است كه ارزش هر كسي با تقواي او محك زده مي شود و چه بسا فقيري با جامه مندرس ، در پيش گاه الهي صاحب مقام و موقعيت والا باشد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 3127 .

206

هم نشيني با فقيران و رسيدگي به آنان در سيره تابناك اولياي الهي كاملا نمايان است . آنان همواره با فقيران نشست و برخاست داشتند و كساني را كه از فقيران فاصله مي گرفتند ، به شدت نكوهش مي كردند . پيامبر عظيم الشأن اسلام درباره دوستي با فقيران مي فرمايد :

اِتَّخِذُوا عِنْدَ الْفُقَراءِ أَيادِيَ فَاِنَّ لَهُمْ دَوْلَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ . ^{( 1 )}

با فقيران دوستي كنيد ؛ زيرا آنان در روز قيامت ، منزلت بزرگي دارند .

هم نشيني با نيكان

انسان هميشه نيازمند آموختن مسائل اخلاقي و تربيتي است تا راه كمال و پويايي را در پيش گيرد . يكي از راه هايي كه آدمي را در پيمودن نردبان قرب و تهذيب نفس ياري مي كند ، هم نشيني با خوبان است . نيكان كساني هستند كه فضايل و تجربه كافي دارند

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . همان ، ش 29 .

207

و انسان با خيال آسوده مي تواند به آنان اعتماد كند ؛ از گفتار و رفتارشان ، توشه سفر ، فراهم آورد و روح و روان خويش را پالايش كند . آن گاه هم چون فرشته اي سبك بال ، با عطر صفا و محبت ، پروازي دل نشين را بيازمايد و از لذت علم و عمل بهره مند شود . پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه و آله و سلَّم ) درباره معاشرت با نيك منشان مي فرمايد :

جالِسُوا الْكُبراءَ وَسائلِوُا الْعُلَمَاءَ وَخالِطُوا الْحُكَماءَ . ^{( 1 )}

با بزرگان هم نشين شويد ، از دانشمندان بپرسيد و با حكيمان ارتباط داشته باشيد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نهج الفصاحه ، ش 1300 .