بخش 1

ادعيه و زيارات مدينه منوّره

پيشگفتار

دعا چيست و چند قسم دعا داريم ؟

دعا در لغت به معناي خواندن و در اصطلاح ، درخواست حاجت از خداوند مي باشد .

دعا بر دو قسم است :

1 ـ گاه دعا كننده مطالب و نيازهاي خود را به زبان خود و به هر بياني كه قدرت بر آن دارد در پيشگاه خداوند اظهار مي كند ، اين قسم را « دعاهاي غير وارده » مي نامند .

2 ـ قسم دوّم آنكه دعاكننده مطالب و خواسته هاي خودرا با الفاظ مخصوصي كه ازمعصومين ( عليهم السلام ) رسيده است اظهارمي نمايد ، اين قسم ادعيه را « دعاهاي وارده » يا « ادعيه مأثوره » مي نامند .

ادعيه مأثوره نيز بر دو قسم است :

الف ـ ادعيه اي كه بايد در شرايط خاصّي خوانده شود ، مثلاً در وقت مخصوص يا محل معلوم ، و بالاخره آداب و شرايط

ويژه اي از زبان معصوم ( عليه السلام ) براي آن ذكر شده باشد .

ب ـ دعاهايي كه از معصوم رسيده ولي براي آنها هيچ گونه شرطي ذكر نشده است .

البته هر نوع دعا و درخواست از پروردگار يكتا ، مطلوب شارع است ، و در روايت وارد شده : « الدُّعاءُ مُخُّ العِبادَةِ » ^{( 1 )} مغز و روح عبادت همان دعا است . همچنين در قرآن كريم در مناسبت هاي مختلف از زبان پيامبران و اولياي الهي دعاهايي نقل شده است ، لكن ثواب و فضيلت دعاهاي مأثوره ـ وارده از معصوم ( عليه السلام ) ـ براي كسي كه آشنا به معاني آنها باشد ، به مراتب بيش از دعاهاي معمولي است ، زيرا معصومين ( عليهم السلام ) به امراض روحي فرد و جامعه آشناتر و به كيفيّت راز و نياز با حق تعالي آگاه تر هستند ، و ساير انسان ها گاهي به جاي خير خويش شرّ ، و گاهي به جاي سود و سعادت ، زيان و شقاوت مي طلبند : (  وَيَدْعُ الاِْنسانُ بِالشَّرِّ دُعاءَهُ بِالْخَيْرِ وَكانَ الاِْنْسانُ عَجُولاً ) . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحار ، ج93 ، ص300 .

2 ـ اِسراء : 11 ، ترجمه : « انسان ( بر اثر شتابزدگي ) بديها را طلب مي كند آنگونه كه نيكي ها را مي طلبد و انسان هميشه عجول بوده است » .

بنابر اين سزاوار است دعا كننده چگونگي درخواست مطالب و حاجات خود را از معصوم فرا گيرد .

البته تشخيص دادن دعاهاي وارده و آگاهي از سخن معصوم كار آساني نيست . اگر كسي بتواند از مدارك موجود ، و با موازين علمي صحّت صدور دعا از معصوم را به دست آورد ، مي تواند آن را به قصد ورود بخواند ، ولي اگر دليل معتبر و مدرك قابل اعتمادي پيدا نكند و در پژوهش ها و بررسي هاي خود به اين نتيجه برسد كه سند فلان دعا ضعيف و غير قابل اعتماد است ، نبايد آن را به طور جزم به معصوم نسبت دهد ، بلكه به اميد درك ثواب و رسيدن به پاداش آن را بخواند ، در اين صورت حتّي اگر در تشخيص خود به خطا رفته باشد ، به ثواب آن خواهد رسيد .

رجاء مطلوبيت

گاهي دعا يا عملي كه سند معتبر هم دارد مربوط به زمان يا مكان خاصّي است ، مانند دعاهاي ماه رمضان يا مناجات مسجد كوفه ، در چنين مواردي اگر كسي بخواهد آنها را در غير آن زمان يا آن مكان انجام دهد بايد آنها را فقط به

عنوان رجاء و احتمال مطلوبيت بجا آورد ، نه به قصد استحباب يا ثواب ثابت ، يعني چنين نيت كند : « اين دعا را ميخوانم و اين عمل را انجام مي دهم به اميد آنكه مطلوب باشد و مأجور باشم » .

شرايط استجابت و قبولي دعا

در احاديث و روايات ما براي اجابت دعا شرايط متعدّدي بيان شده كه براي آگاهي از آنها مي توان به كتاب هاي مفصّل روايي مراجعه كرد كه ما در اينجا به برخي از آنها اشاره مي كنيم : ^{( 1 )}

امام صادق ( عليه السلام ) درجواب قومي كه عرض كردند :

ما دعا مي كنيم ولي مستجاب نمي شود ، فرمودند : چون كسي را مي خوانيد كه نمي شناسيد : « لاَِنَّكُمْ تَدْعُونَ مَنْ لا تَعْرِفُونَهُ » . ^{( 2 )}

شرط اوّل استجابت دعا معرفت پروردگار است ، زيرا هر كس را به قدر معرفتش مزد مي دهند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحار ، ج90 ، طبع بيروت ، و ج93 طبع ايران .

2 ـ بحار ، ج90 ، ص368 .

از حضرت علي ( عليه السلام ) سؤال شد : « فَما بالُنا نَدْعُوا فَلا نُجابُ ؟ » چرا دعاي ما مستجاب نمي شود ؟ حضرت فرمود : « إِنَّ قُلُوبَكُمْ خانَتْ بِثَمانِ خِصال : أَوَّلُها أَنَّكُمْ عَرَفْتُمُ اللهَ فَلَمْ تُؤَدُّوا حَقَّهُ كَما أَوْجَبَ عَلَيْكُمْ . . . » . ^{( 1 )}

اوّلين علّت آن است كه نسبت به خداوند معرفت و شناخت پيدا كرديد ، ولي حقّ معرفت را عملاً پياده نكرديد .

رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : هر كس مي خواهد دعايش مستجاب شود بايد لقمه و كارش حلال باشد . ^{( 2 )}

امام صادق ( عليه السلام ) فرمود : خداوند دعاي بنده اي را كه برعهده اش ، مظالم و حقوق مردم باشد يا غذاي حرام بخورد ، قبول نمي كند . ^{( 3 )}

رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : خداوند دعاي كسي را كه حضور قلب ندارد ، قبول نمي كند . ^{( 4 )}

امام صادق ( عليه السلام ) فرمود : خداوند به عزّت و جلال خود قسم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحار ، ج90 ، ص376 .

2 ـ همان ، ص372 .

3 ـ همان .

4 ـ همان ، ص321 .

ياد كرده كه من دعاي مظلومي را كه خود در حقّ ديگري چنين ظلمي نموده است ، مستجاب نمي كنم . ^{( 1 )}

رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : دعايي كه اوّلش « بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحيم » باشد ، رَد نمي شود . ^{( 2 )}

رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) فرمود : صلوات شما بر من مايه اجابت دعاي شما خواهد بود . ^{( 3 )}

امام صادق ( عليه السلام ) فرمود : هر كس پيش از خود به چهل مؤمن دعا كند ، دعايش مستجاب مي شود . ^{( 4 )}

در حديث قُدسي وارد شده است : خداوند به حضرت عيسي ( عليه السلام ) فرمود : اي عيسي مرا بخوان همانند خواندن شخص اندوهناك و غرق شده اي كه هيچ فريادرسي ندارد ^{( 5 )} .

ملاحظه مي كنيد كه براي اجابت دعا شرايطي بيان شده است ، و از همه بيشتر بر روي خود سازي و آمادگي براي ضيافت پروردگار و شناخت ميزبان حقيقي تكيه شده است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحار ، ج90 ، ص320 .

2 ـ همان ، ج313 .

3 ـ بحار ، ج91 ، ص54 .

4 ـ بحار ، ج90 ، ص317 .

5 ـ همان ، ص314 .

آثار پذيرفته شدن دعا و زيارت در زندگي انسان

قبولي دعا و زيارت از دو جهت قابل بررسي است :

الف : صحيح خواندن و قصد قربت داشتن ادعيه و زيارات و اگر غلط خوانده شود معناي آن به كلّي تغيير يافته و انسان را از رسيدن به اهداف آن دور مي كند .

ب : قبولي دعا و زيارت و پذيرفته شدن عند الله . يعني علاوه بر اينكه قربةً إِلَي الله انجام داده است ، حضور قلب و معرفت الهي هم داشته و توانسته از تمايلات نفساني رهايي پيدا كند ، و باخضوع و خشوع دعا و زيارت را انجام دهد ، و در طول سفر خصلت هاي زشت دروني را يكي پس از ديگري ترك كرده و از سفره گسترده حق تعالي بهره مند شود ، يعني در مهماني رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) و زهراي مرضيه ( عليها السلام ) و ائمه بقيع ( عليهم السلام ) شركت نمايد و به قدر توان از غذاهاي معنوي تناول كند . چنين فردي توانسته است درجاتي از تقوا را به دست آورد .

قرآن كريم مي فرمايد : گوشت و خون قرباني به خدا نمي رسد ، (  وَلكِنْ يَنالُهُ التَّقْوي مِنْكُمْ ) ^{( 1 )} ، بلكه تقواي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ حج : 37 .

حاصل از قرباني است كه انسان را بالا مي برد و به خدا نزديك مي كند .

در آيه ديگر مي فرمايد : در روزهاي مشخّص به ياد خدا باشيد ( اشاره به مَناسك مني ) .

آنگاه مي فرمايد : ( وَاتَّقُوا اللّهَ ) ^{( 1 )} ، از خدا پروا كنيد .

اگر زائر حرمين شريفين به ياد خدا باشد ، خود را از گناه حفظ نمايد ، تمرين ترك معاصي داشته باشد ، و حالت تقوا و پرهيزكاري پيدا كند ، پس از حج مرتكب گناه نمي شود ، و خصلت هاي خدايي در درونش جوانه مي زند ، رسول گرامي اسلام ( صلّي الله عليه وآله ) مي فرمايد : « آيَةُ قَبُولِ الْحَجِّ تَرْكُ ما كانَ عَلَيْهِ الْعَبْدُ مُقِيماً مِنَ الذُّنُوبِ » ، ^{( 2 )} يعني نشانه قبولي حج ، ترك گناهان گذشته است .

بنابراين نشانه قبولي اعمال ، دستيابي به تقوا و مراعات حدود الهي ، پرهيز از گناه ، و دوري از خصلت هاي زشت است ، و اين معنا امكان ندارد مگر اينكه انسان هميشه خود را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بقره : 203 .

2 ـ مستدرك الوسائل ، ج10 ، ص165 ، ح11767 .

در محضر حق سبحانه و تعالي ببيند ، و مراقب اعمال و رفتار خود باشد ، هر كاري را جهت رضاي پروردگار انجام دهد ، با مردم آن گونه رفتار نمايد كه دوست دارد مردم با او رفتار كنند ، بندگان خدا از دست و زبانش در امان باشند ، در سختي ها و گرفتاري ها تكيه گاه محكمي براي نزديكان به حساب آيد ، به اعمال عبادي بويژه نماز اهميّت دهد ، و سعي كند نمازهاي واجب را اوّل وقت و به « جماعت » برگزار نمايد .

چند توصيه در زمينه وحدت امّت اسلامي

اگرچه درباره توصيه هاي لازم به حجّاج محترم كتاب هاي جداگانه اي نوشته شده و به طور مفصّل نكاتي را تذكّر داده اند ، و ما هم در همين كتاب به مناسبت هاي مختلف به بعضي از آنها اشاره كرده ايم ، لكن به خاطر اهمّيّت موضوع سزاوار است برخي از نكات يادآوري شود :

الف ـ اهميّت وحدت امّت اسلامي

يكي از اسرار اعمال و مناسك حج و زيارت مَشاهد مشرّفه ، تمرين تواضع و اخلاص ، متخلّق شدن به اخلاق الهي ، نمايش وحدت و عزّت امّت اسلامي و ارتباط نزديك

با برادران ديني ، و همدلي و تبادل نظر با آنها است . از اين رو زائر بيت الله الحرام و حرم نبوي ( صلّي الله عليه وآله ) بايد به همه ميهمانان خانه خدا با هر مليّت و مذهب و از هر سرزميني كه باشند ، با چشم عزّت و برادري بنگرد ، و با برخورد مودّت آميز ، آن گونه كه مايل است بندگان خدا با او رفتار نمايند ، با ديگران رفتار كند ، و با اقتدا به پيشوايان ديني خود مايه عزّت و زينت اسلام و رسول الله ( صلّي الله عليه وآله ) و ائمّه اطهار ( عليهم السلام ) باشد ، و در يك سخن اختلاف در مذهب نبايد موجب بدبيني و تشتّت گردد ؛ زيرا مشتركات موجود ميان ما و مسلمانان فراوان است ، و بايد تمام مسلمين در برابر دشمنان قرآن و انسانيّت يَد واحده باشند ، و از عظمت و عزّت قرآن و اسلام دفاع كنند ، و شايد به همين دليل است كه در روايات ما توصيه هاي مؤكّدي درباره شركت در جماعات برادران ديني اهل سنت شده است .

پس زائران محترم از انجام كارهايي كه موجب بدبيني و تفرقه وجدايي امّت بزرگ اسلامي مي شود بايد پرهيز نمايند .

ب ـ رعايت حقوق ميهمانان خدا در سفر حج

زيارت خانه خدا و قبر مطهر پيامبر اكرم و ائمّه بقيع ـ صلوات الله عليهم اجمعين ـ سفر الهي و داراي ابعاد