بخش 3
مکّه سرزمین وحی برنامه‌های مکه حجاج امسال فریاد برائت در مسجد الحرام جانبازان ایران در نگاه دیگران
كه مكه را به منا متصل مي‌كند. از طريق اين تونل‌ها زائران به راحتي به منا منتقل مي‌‌شوند و از بار ترافيكي سال‌هاي قبل، به شدت كاسته شده است. بخشي از پروژة تونل‌سازي را شركت STFA1 انجام داده است (11 كيلومتر). به گفتة رييس آن «علي اروالي»، در امر تونل‌سازي در مكه، ركورد جهاني به دست آمده است.(2)
حدود 4000 سال پيش، حضرت ابراهيم عليه السلام وضعيت طبيعي اين شهر را با بهترين تعبير توضيح داده است: (وادٍ غَيْرِ ذِي زَرْعٍ)؛ يعني سرزميني كه هيچ چيز در آن نمي‌رويد، و واقعا ً انسان با خود مي‌انديشد كه اگر زمزم نبود، اسماعيل و هاجر در اين سرزمين چه مي‌كردند؟3 مكه بيشتر در لابه‌لاي كوه‌ها و از طرف شرق و غرب توسعه پيدا كرده است. مكة قديم در قسمت شمال و جنوب غربي واقع است. در طول پنجاه سال گذشته، شهر در امتداد مسير منا، جده و مدينه توسعه يافته و در حال حاضر بيشتر بخش‌هاي مكة قديم به خاطر توسعة مسجد الحرام تخريب شده است.(4)