بخش 4

سپس جريان مهمي پيش آمد كه كم مانده بود به بحران شديد و خطرناكي كشيده شود . بدين ترتيب كه همراهان آيت الله كاشاني به مقامات محلّي سعودي اطلاع دادندكه روز وقوف عرفات در ايران شنبه است ^{( 1 )} و پيشواي ايران روز شنبه را هم در عرفات خواهد ماند تا طبق وقت ايران مراسم حج را بجا آورد . ^{( 2 )}

در مقابل اين پيغام ، امير سعود دستور داد كه مقامات محلّي به اطلاع آيت الله كاشاني برسانند كه حجاج در اراضي مقدسه تابع قوانين و مقررات دولتي حكومت عربي سعودي هستند و شايسته نيست آقاي كاشاني ثبوت رؤيت هلال را ، كه كليه حجاج پذيرفته اند نپذيرد و تصديق نكند .

دولت سعودي به هيچوجه اجازه نخواهد داد كه فرد مسلماني از كشور ديگري بيايد و بخواهد قانون يا مقرراتي را كه در كشور ما معمول نيست به كار بندد و دولت سعودي به آقاي كاشاني يا ديگري اجازه نخواهد داد كه بعد از بازگشت حجاج از عرفات ، يك دقيقه هم در آنجا بماند و اگر به اين دستور سر فرود نياورد ، فوراً يكي از هواپيماها او ( آيت الله كاشاني ) را طوعاً يا جبراً به كشور خود بازخواهد گردانيد ! ^{( 3 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . برخلاف اظهار مخبر روزنامه ، يكشنبه بود .

2 . اين قسمت هم مطابق حقيقت نيست .

3 . اين شرح دور از حقيقت است و جريان حقيقي و واقعي همان است كه در گزارشي علي حده مشروحاً عرض شده است .

آقاي كاشاني هم در برابر اين پيغام ها جز سر فرود آوردن چاره اي نديد . در اينجا لازم است گفته شود كه اختلاف اوقات ، اعياد و ايّام مذهبي ، مانند وقوف عرفات و غيره در ميان كشورهاي اسلامي حسني ندارد و بايد كليه اين كشورها ترتيبي پيش گيرند و همه متّفقاً روزهايي را تعيين كنند تا جرياني شبيه جريان امسال پيش نيايد كه در تمام اقطار اسلامي ، عيد قربان يكشنبه بود ، در صورتي كه ميان آنها فقط دولت سعودي روز شنبه را عيد گرفت ! مگر اينكه « نظر » دولت عربي سعودي از نظر ساير دولت ها قوي تر و دوربين تر باشد ! ^{( 1 )}

ادامه سفر از زبان همراهان

آقاي حاج محمد علي سيگاري در ادامه گزارش سفر مي گويد :

پس از اعمال مكه ، به جده آمده و از آنجا با هواپيما به مدينه منوّره مشرّف شديم ، در مدينه باغي به نام باغ صفا بود كه چند روز در آنجا بوديم .

و پس از خاتمه برنامه ها در مدينه ، به جده بازگشته و از آنجا با هواپيما به دمشق پايتخت سوريه آمديم .

در سوريه مصدّق تلفني با مرحوم آيت الله كاشاني صحبت و از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . پايان گزارش روزنامه المصوّر .

ايشان خواست تا زودتر به ايران بازگردند ، ليكن مرحوم كاشاني به دليل دعوتي كه قبلاً از بيروت به عمل آمده بود ، نپذيرفتند و ما همراه ايشان از سوريه به بيروت رفتيم .

نزديك 250 ماشين به استقبال آمده بودند و تقريباً شش يا هفت شب نيز آنجا ميهمان بوديم .

هر شب مجلس با شكوهي با حدود 300 نفر تشكيل مي شد . در آن زمان رشيد بيضون رييس مجلس لبنان بود و استقبال و پذيرايي خوبي از ايشان در بيروت به عمل آمد .

بازگشت به ايران

در پايان سفر نيز در ميان استقبال پرشور مردم به ايران بازگشتيم . جمعيت در فرودگاه به حدّي بود كه پسر من نتوانسته بود به داخل فرودگاه بيايد . من مأمور كارهاي گمركي و تحويل ساك ها شدم و ايشان در ميان استقبال با شكوه مردم به خانه منتقل شدند .

اينجانب ميهماني مفصّلي به افتخار مراجعت ايشان از حج در روز چهارشنبه 2/7/31 در تهران ترتيب دادم كه كارت دعوت آن موجود است .

آقاي حسن گرامي نيز در نامه اي به نگارنده اينچنين مرقوم داشته اند : پس از تشريف آوردن حضرت آية الله كاشاني مجالس وليمه و شام توسط طبقات مختلف مردم و نيز در منزل اينجانب برگزار گرديد كه به دليل شور و هيجان خاصّ شركت كنندگان ، انعكاس وسيعي در مطبوعات آن زمان داشت .

روزنامه شورش در تاريخ 5/7/1331 در رابطه با مهماني برگزار شده در منزل اينجانب اينچنين نوشت :

ضيافت شام به افتخار حضرت آية الله كاشاني

شب يكشنبه هفته گذشته در منزل آقاي حسن گرامي داماد حضرت آية الله كه از تجّار محترم و مبارز بازار مي باشند ، ضيافت مفصّل و مجللّي به شام به افتخار ورود حضرت آية الله كاشاني از مكّه معظّمه داده شد كه در اين ضيافت مهمّ عده اي از وكلاي آزادي خواه مجلس و رجال و روحانيون و دو سه روزنامه نگار از جمله آقاي جلالي ناييني مسؤول روزنامه باختر امروز ، آقاي كريمپور شيرازي مدير اين روزنامه نيز حضور داشتند و در موقع شام حضرت آية الله كاشاني با مزاح و ؟ ؟ ؟ مخصوص خودشان مدعويين را جدا جدا مورد محبّت قرار مي دادند و مي توان ؟ ؟ ؟ ؟ و در عين حال مجلّل فوق العاده به مدعوين كه ؟ ؟ ؟ فكر بودند فوق العاده خوش گذشت .

آيت الله كاشاني در طول اين سفر با نمايندگان مطبوعات و رسانه ها نيز ديدارهايي داشته اند كه برخي از آنها در روزنامه اطلاعات آن زمان به چاپ رسيده است . ايشان به خبرنگار روزنامه « الاهرام » چاپ مصر گفته اند :

مطبوعات در كشور ما وظيفه بسيار مهمي بر عهده دارند و در مبارزات ملت ايران سهم بزرگي داشته و نقش مؤثري را ايفا نمودند .

سپس مي گويد :

« اميدوارم كشور مصر و ساير ممالك عرب ، از

فداكاري هايي كه ملت ايران در اين مبارزات حياتي نشان دادند ، درس هاي مفيدي گرفته باشند و به خوبي دريابند كه براي در هم شكستن نفوذ استعماري و سيادت اقتصادي و سياسيِ اجانب ، بايد فداكاري نمود و اطمينان داشت كه مبارزه ملل شرق ، اگر با فداكاري و اتحاد توأم باشد ، قطعاً به نتيجه خواهد رسيد . »

و در پايان مي گويند :

در مراجعت از حجاز ممكن است چند روزي در لبنان توقف كنم من مدتي در كشور لبنان تبعيد بودم و در ميان رجال اين كشور دوستان فراواني دارم كه در ايران هم با آنها مكاتبه مي كردم . ^{( 1 )}

همچنين آيت الله كاشاني در طول سفر ، پيوسته در جريان اخبار مربوط به ايران قرار داشته و به موقع موضعگيري مي كرده است .

خبرنگار روزنامه اطلاعات از مدينه چنين گزارش داده است :

حضرت آيت الله كاشاني راجع به قرارداد پيشنهادي دولت انگليس و پيام چرچيل و ترومن چنين اظهار عقيده كرده اند :

قرارداد پيشنهادي دولت استعماري انگليس بار ديگر ثابت كرد كه اين دولت نمي خواهد از تجاوز به حقوق ملل شرق

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . روزنامه اطلاعات مورّخ 11/6/1331 هـ . ش . ص4

دست بردارد و هنوز در صدد است كه سلطه خود را بر منابع زرخيز اين ملل ، پايدار نگه داشته و تا آنجا كه مي تواند آنها را بدوشد .

قرارداد پيشنهادي كه بسيار ماهرانه تهيه شده ، علاوه براينكه آثار شوم قرارداد 1933 را زنده مي كند و طوق استعمار را از گردن اين ملت برنمي دارد ، بر فداكاري هاي ملت ايران نيز خط بطلان كشيده و هدف ما را كه استقلال اقتصادي و سياسي است ، تأمين نمي نمايد .

حريف مكار ، اين دفعه مقاصد استعماري خود را به لباسي تازه در آورده ، غافل از اينكه ملت و دولت ايران كاملاً هوشيارند و به هيچوجه اجازه نخواهند داد كه از منابع زرخيزي كه مردم لخت و پابرهنه اين كشور بايد از منافع آن بهره بگيرند ، استعمارطلبان منتفع گردند و قدرت خود را بار ديگر براي ساليان دراز بر اين مملكت تحميل كنند ، دولت و ملت ايران نمي توانند قرارداد و شرايط پيشنهادي را بپذيرند و به نظر من برخلاف آنچه كه ادعا شده و مي شود ، در اين مرحله قدمي به جلو برداشته نشده و مقاصد استعماري كاملا بر جاي خود استوار است .

من بسيار خوشوقتم كه طبق اخباري كه رسيده ، هم دولت و هم مردم ، عكس العمل مخالفت نسبت به قرارداد انگليس نشان داده اند و به دنيا ثابت كرده اند كه ملت ايران ديگر فريب نخواهد خورد . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . روزنامه اطلاعات ، مورخ 15/6/1331 هـ . ش . ص1 و 7

حج گزاران سال 1331 هـ . ش .

در سال 1331 هـ . ش . حدود دو هزار و پانصد نفر از حجاج ايراني در مراسم حج شركت كرده اند . خبرنگار روزنامه اطلاعات در اين باره مي نويسد :

مراسم حج با شركت حضرت آيت الله كاشاني به خوبي برگزار شد . قريب به دو هزار و پانصد نفر از حجاج ايراني در اين مراسم شركت كرده بودند .

وضع مالي حجاج امسال بهتر از سال هاي گذشته بود و اكثر حجاجي كه به حج آمده بودند ، بضاعت مالي داشتند و به عدّه معدودي كه پولشان تمام شده بود ، مساعدت و كمك به عمل آمد .

ده نفر از حجاج ايراني به واسطه كِبَر سن و عارضه كسالت هاي ناگهاني و گرمازدگي فوت نموده و جنازه آنان در نقاط معين به خاك سپرده شد .

گرچه بر خلاف هر سال بادهاي گرم و سوزان كمتر بود ، ولي شدت گرما و عوارض ناشي از آن ، عده اي از حجاج را مبتلا به بيماري نمود و از ميان آنها ده نفر فوت نمودند ، مجموع تلفات كلّيه حجاج در سال جاري 98 نفر بود . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . روزنامه اطلاعات ، مورخ 15/6/1331 هـ . ش . ص1

پايان سفر به گزارش اطلاعات

روزنامه اطلاعات مورخ 16/6/1331 هـ . ش . پايان سفر را چنين گزارش مي دهد :

آيت الله كاشاني پس از انجام فريضه حج ، به مدينه منوره رفته ، روز يازدهم شهريور 1331 هـ . ش . وارد اين شهر شده و صبح روز پانزدهم شهريور از مدينه به سوريه پرواز مي كند . ^{( 1 )}

ايشان در دمشق از رجال و معاريف سوريه و نيز با مفتي اعظم و نخست وزير لبنان ديدارهايي داشته و سپس در روز يكشنبه 23/6/1331 هـ . ش . با هواپيماي سوئدي به تهران وارد مي شوند . ^{( 2 )}

پيش از ورود به تهران هيأت رئيسه مجلس شوراي ملّي ، با حضور آقايان حائري زاده ، سرتيپ كمال رييس شهرباني ، سرتيپ عظيمي فرماندار نظامي تهران ، مير سيد محمد كاشاني و سرتيپ خاتمي رييس سركلانتري ، به منظور تنظيم برنامه تشريفات استقبال از حضرت آيت الله كاشاني و رعايت حفظ نظم و آرامش ، تشكيل جلسه داده و در پايان آقاي محمد ذوالفقاري نايب رييس مجلس درجواب سؤال خبرنگاران جرايد مي گويد :

تمام وقت جلسه امروز ما صرف بحث درباره حفظ آرامش و انتظامات ، هنگام ورود حضرت آيت الله گرديد و پس از مذاكرات

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . روزنامه اطلاعات ، مورخ 16/6/1331 هـ . ش . ص8

2 . روزنامه اطلاعات ، مورخ 17/6/1331 ، ص1

مفصلي كه صورت گرفت ، قرار شد قواي شهرباني و فرماندار با تشريك مساعي يكديگر ، مسؤوليت حفظ انتظامات شهر را هنگام ورود ايشان به عهده بگيرند .

همچنين اداره بازرسي مجلس مأموريت يافت كه از طرف هيأت رئيسه مجلس از عموم آقايان نمايندگان دعوت نمايد كه ساعت 13 فردا در فرودگاه حاضر باشند . آقاي مهندس رضوي نيز ساعت ورود آيت الله را ساعت دو بعد از ظهر اعلام كرد . ^{( 1 )}

مسافرت آيت الله كاشاني به حج و سوريه و لبنان ، جمعاً نوزده روز طول كشيد . ايشان پيش از ترك دمشق ، پايتخت سوريه ، در پاسخ به خبرنگار روزنامه الاهرام مصر كه پرسيد : آيا به نظر آيت الله ، لازم نيست اسامي كساني از افراد ملل اسلامي كه خيانت و ضعف آنهاباعث شدكشور اسرائيل به وجود آيد در معرض اعلام و انتشار قرار گيرد تا همه مسلمان هاي دنيا اين افراد را بشناسد ؟ پاسخ داد :

البته اعلام كردن و معرفي اين افراد ضروري است ولي به عقيده من ، فعلاً بايد از اين كار خودداري كرد ، شايد اين افراد معدود هوشيار شوند و متنبّه گشته ، به راه راست برگردند . ولي ضمناً بايد اينگونه اشخاص را تحت مراقبت شديد قرار داد ، مبادا باز هم مرتكب اشتباهي گردند .

خبرنگار پرسيد : آيا به عقيده شما در ساير ممالك عرب هم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . روزنامه اطلاعات ، مورخ 22/6/1331 هـ . ش . ص10

بايد مانند مصر و سوريه ، قيام ارتشي صورت گيرد و به طور كلي چه خدماتي از اين قيام ها ممكن است عايد شود ؟

آيت الله كاشاني اظهار داشت :

هرحكومتي كه نماينده احساسات ملت باشد ، قطعاً براي دينوملت مفيد خواهد بود .

درباره ديكتاتوري ، آيت الله كاشاني گفت :

من هرگز با ديكتاتوري موافقت نداشته و ندارم ، چون ديكتاتوري ضامن مصالح ملت نيست . آزادي بالاترين نعمتي است كه خداوند متعال بر هر ملت عطا مي فرمايد . ديانت اسلام ، ملت را به مشورت و حكومت مشورتي دعوت كرده است .

آيت الله در پاسخ سؤال ديگر خبرنگار مزبور راجع به دعوت براي تشكيل يك كنفرانس عالي اسلامي فرمودند :

من جداً طرفدار تشكيل كنفرانس هاي مرتب و متوالي از زعماي اسلام هستم تا به اين وسيله همكاري و اتحاد ميان ملل مسلمان تحكيم گردد و تقويت شود .

درباره فلسطين و حكومت فعلي يهود و فعاليت صهيونيست ها در دنيا ، بايد بگويم كه ايجاد اين حكومت و فعاليت هاي صهيوني به طور كلّي يكي از هزاران دسايس كساني است كه از عظمت ممالك اسلامي و اتحاد و پيشرفت ما ملل مسلمان بيم دارند و به هر وسيله بتوانند بر ضدّ ما كارشكني مي كنند .

بنابراين ، بايد به وسيله تشكيل كنگره هاي عالي اسلامي ، مايه

همكاري ملل اسلامي را ، كه زمينه و ضامن پيشرفت عمومي مسلمانان است ، مستحكم ساخت و روابط دوستي و همكاري پردامنه ممالك اسلامي را تقويت كرد .

در پاسخ سؤال ديگر خبرنگار الأهرام ، آيت الله كاشاني اظهار داشت :

ملل عرب و ساير ملل اسلامي بايد نه به جبهه شرقي ملحق شوند نه به جبهه غربي ، بلكه بايد بي طرفي خود را ميان اين دو دسته بندي حفظ كنند .

همانطور كه دولت ايران هم تصميم قطعي دارد بي طرفي خود را ميان اين دو دسته بندي حفظ كند . چون بي طرفي را بهترين وسيله تضمين و حفظ خود تشخيص داده است .

آيت الله در جواب پرسش ديگر خبرنگار الأهرام راجع به بحرين گفت :

بحرين جزو لايتجزّاي ايران است و ما تصميم داريم پس از خاتمه يافتن كار نفت با استناد به اسناد و مدارك انكار ناپذيري كه حقانيت ايران را در بحرين ثابت مي كند ، براي استرداد بحرين اقدام كنيم و كلّيه قواي خود را براي نيل به اين مقصود متمركز سازيم .

خبرنگار سؤال كرد : در خبرها نوشته آمده ، كه حزب توده سعي دارد آيت الله را به طرف خود جلب كند ، موضوع چيست ؟

آيت الله جواب داد :

من كلّيه افراد ايراني را به منزله فرزندان خود مي دانم و به هيچ

حزبي تمايل خاصي ندارم ، خودم هم حزب جداگانه اي ندارم . هدف من فقط طرد استعمارگران و اعتلاي اسلام و سعادت مسلمانان است و بس ، درباره نفت ، ايشان گفت :

ايران منابع سرشاري از نفت دارد ، دولت ايران تصميم دارد نفت خود را به نفع ملت بهره برداري كند ، بدون اينكه امتياز بهره برداري را ، به هيچ شركت خارجي از هر ملت و مملكت باشد ، واگذار كند .

اينكه گفته مي شود دولت ايران قصد دارد امتياز نفت ايران را به آمريكايي ها بدهد به هيچوجه صحت ندارد .

ما هنوز از زير تأثير كابوس استعمار انگليس ها كاملاً خلاص و آزاد نشده ايم و يادگارهاي آن ايام از خاطر ما محو نشده ، چطور ممكن است يك استثمار جديد را جانشين استثمار قديم نماييم ؟ ! ما نمي خواهيم مصداق آن مثل معروف شويم كه مي گويد :

هر كس آزموده اي را بيازمايد مستحق پشيماني و ندامت است .

در خاتمه مصاحبه ، آيت الله كاشاني گفتند :

انتظار مي رود در نتيجه تماس و مذاكره با دكتر شاخت ، كارشناس مشهور آلماني و تهيه طرح هاي مالي و اقتصادي مفيد ، وضع اقتصادي ايران بهبود يابد و راه براي پيشرفت هاي اقتصادي مهمي به روي ملت ايران باز شود . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . روزنامه اطلاعات ، مورخ 23/6/1331 هـ . ش . ص1 و 5

ورود به تهران

هواپيماي آيت الله كاشاني كمي با تأخير و در ساعت سه و نيم بعد از ظهر وارد تهران شد و پس از آنكه دوبار در آسمان چرخيد ، براي فرود آمدن به قسمت شمال غربي رفت و چند دقيقه بعد روي باند فرود آمد و در مقابل صف مستقبلين توقف نمود . توقف هواپيما با فرياد و هلهلهه مستقبلين توأم گرديد . از بلندگوها فرياد زنده باد پيشواي مذهبي ايران شنيده مي شد . يك نفر نيز با صداي بلند كلام الله مجيد تلاوت مي كرد .

كساني كه در محوّطه ايستاده بودند ، به طرف پلّكان هواپيما رفتند و پنج دقيقه بعد درِ هواپيما باز شد و حضرت آيت الله كاشاني در آستانه در ظاهر گرديدند . عده اي كف زدند و عده اي فرياد كشيدند : زنده باد آيت الله كاشاني !

آيت الله چند لحظه روي پلكان هواپيما با علامت دست و سر به ابراز احساسات استقبال كنندگان جواب مي دادند و بعد به كمك همراهان از پلكان پايين آمدند . آقايان كاظمي و مهندس رضوي از طرف دولت و مجلس شوراي ملي خير مقدم گفتند .

سپس آيت الله با عده زيادي از استقبال كنندگان دست دادند و چون هجوم و فشار حضار هر لحظه زيادتر مي شد و بيم آن مي رفت كه دسته جات سياسي و حزبي نيز براي ملاقات آيت الله به محوّطه وارد شوند ، لذا آقاي رييس مجلس شوراي ملي ، پس از اظهار تشكّر از هيأت رييسه مجلس و نماينده دولت ، سوار اتومبيل شده و

محوّطه فرودگاه را ترك گفتند .

موقعي كه اتومبيل ايشان وارد خيابان مهرآباد شد ، با تظاهرات مستقبلين و ابراز احساسات آنان مواجه گرديد و عده اي نيز گرد اتومبيل ايشان حلقه زدند ، اما مأمورين انتظامي جمعيت را متفرّق كرده و راه را براي اتومبيل باز كردند . چندين اتومبيل سواري پشت سر اتومبيل رييس مجلس حركت مي كرد و تشكيل يك خط زنجير طولاني را مي داد .

در ميدان 24 اسفند ^{( 1 )} نيز مردم شروع به تظاهرات نمودند . اتومبيل حامل ايشان ، پس از گذشتن از خيابان مسير ، وارد ميدان سپه ^{( 2 )} شد و از آنجا به خيابان اميركبير رفت .

دو طاق نصرت در خيابان اميركبير زده بودند و در زير آن عده اي از بازرگانان و محترمين ، صف بسته و ابراز احساسات كردند و چند گوسفند نيز ذبح كردند .

برنامه پذيرايي از حضرت آيت الله به وسيله جامعه بازرگانان و اصناف تنظيم و تهيه شده بود و اين برنامه از ساعت سه و چهل دقيقه تا چهار و نيم بعد از ظهر ، به خوبي اجرا گرديد .

همراهان آيت الله جملگي از مسافرت نوزده روزه خود اظهار رضايت كرده و گفتند كه اين مسافرت براي شناساندن نهضت ضدّ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نام فعلي آن : ميدان انقلاب .

2 . نام فعلي آن : ميدان امام خميني ( قدس سره )

استعماري اخير به ملل عرب و دفاع از حقانيت ايران مفيد و مؤثر بوده است . ^{( 1 )}

در كنار خانه آيت الله نيز اجتماع مردم به حدّي زياد بود كه نزديك بود رييس كلانتري و عده اي از مأمورين در زير دست و پا مجروح شوند .

از ساعت 5/5 بعد از ظهر تا ده شب ، آيت الله چندين ملاقات خصوصي داشتند و عده اي از نمايندگان مجلس و رجال و روزنامه نگاران به ديدن ايشان رفته و خير مقدم گفتند .

روز بعد ، از طرف جامعه بازرگانان و اصناف براي انجام برنامه پذيرايي عمومي ، حياط بزرگ بيروني منزل مفروش شده و براي تلاوت كلام الله مجيد و ايراد سخنراني ها ، بلندگويي در قسمت شمالي نصب گرديده بود .

ساعت هشت صبح حضرت آيت الله از اندرون به حياط آمدند و اولين دسته ملاقات كنندگان از ساعت شش صبح در انتظار رييس مجلس شوراي ملّي بودند .

در ضمن اين ديدارها از آن ساعت تا نزديك ظهر ، عده اي از نمايندگان جمعيت هاي سياسي و مذهبي و همچنين چند نفر از وعاظ و خطباي ديني نطق هاي مشروحي ايراد كردند و بعضي هم اشعاري را سروده ، مي خواندند و اين مراسم بعد از ظهر و فرداي آن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . روزنامه اطلاعات ، مورخ 23/6/1331 هـ . ش . ص1 و 8

روز نيز ادامه يافت .

همراهان ايشان به طور عموم عقيده داشتند كه در اين مسافرت نوزده روزه ، در كليه شهرها و كشورهاي عربي ، از رييس مجلس شوراي ملي ايران بسيار تجليل شد و همه جا در موقع ورود و خروج رجال و معاريف شهر ، به استقبال يا بدرقه مي آمدند .

ملاقات هايي نيز با پيشوايان مذهبي و رجال عربي به عمل آمده ، كه داراي اهميت است و ممكن است در آينده ، در امور سياسي و اجتماعي منشأ آثار قابل ملاحظه اي گردد . . . ^{( 1 )}

ديدار مصدق با آية الله كاشاني

دكتر محمد مصدق ، شب ورود آيت الله كاشاني تلفني به ايشان خير مقدم گفت و روز 26/6/1331 هـ . ش . ساعت 5/3 بعد از ظهر بدون اطلاع قبلي ، به ديدار ايشان آمد . هيچ كس جز فرزند آيت الله از اين ديدار خبر نداشت ، ساعت 5/3 بعد از ظهر اتومبيل نخست وزير وارد پامنار شد و بدون آنكه كسي بفهمد نخست وزير براي ملاقات آيت الله آمده ، اتومبيل وي در مقابل كوچه صدراعظم نوري توقف كرد و وي به كمك مستخدم خود پياده شد و وارد كوچه گشت و از در كوچك اندروني به داخل منزل رفت .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . روزنامه اطلاعات ، مورخ 24/6/1331 هـ . ش . ص 5

در يك اتاق كوچك كه فقط يك ميز ودو صندلي درآن قرارداشت نخست وزير و آيت الله ملاقات كرده و روي يكديگر را بوسيدند و بعد در اطراف ميزي كه روي آن يك بشقاب هندوانه گذاشته شده بود ، نشسته و تا بيست و چند دقيقه به مذاكره و گفتگو پرداختند .

ساعت سه و پنجاه دقيقه نخست وزير از آيت الله خداحافظي كرد و چون عده اي از آمدن وي خبردار شده و در ابتداي كوچه اجتماع كرده بودند ، اين بار ايشان را از در بزرگ هدايت كردند .

اما در مقابل در بزرگ مردم دور اتومبيل حلقه زدند و تا چند دقيقه ابراز احساسات كرده و مانع از حركت اتومبيل وي شدند . بالأخره مأمورين انتظامي جمعيت را از سر راه اتومبيل متفرق كردند و نخست وزير بدين ترتيب به منزل خود مراجعت كرد . ^{( 1 )}

قدرداني از مردم

پيام قدرداني از مردم

سرانجام ديدوبازديدها خاتمه يافت وآيت الله كاشاني به منظور قدرداني از مردم و مسؤولان ، پيامي خطاب به ملت ايران صادر كرد و توسط فرزند ايشان سيد مصطفي كاشاني در راديو قرائت شد . متن پيام به اين شرح است :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . روزنامه اطلاعات ، مورخ 26/6/1331هـ . ش . ص 1 و 8

بسم الله الرحمن الرحيم

پس از سلام به برادران عزيزم ، از لحظه اي كه پروردگار توانا با پرتو عنايت و توجه ، مرا به خانه خود كشيد ، با آنكه آتش اشتياق اين مسافرت به قدري سوزان است كه مجال انديشه ديگري باقي نمي گذارد ، خاطرات اين مسافرت موجب گرديد كه هميشه روح مردانگي و صفا و حقيقت و وفاي شما در فراغت از عبادت در نظرم مجسم شده و در دعا و نيابت زيارت كوتاهي نگردد .

تجليل و احترام و محبت و اكرامي كه از طرف بزرگان و رجال ملّي و ملّيون هر منطقه و كشوري به عمل آمد ، نه تنها اين ضعيف را به توجّهات الهي خاضع و خاشع تر مي ساخت ، بلكه نهضت مقدس شما را در نظرم عظيم تر و بارزتر پديدار مي نمود و ثمره نيكوي اين نهضت كه مقدّمه بيداري ملل مسلمان جهان و بلكه كلّيه ملل شرق و آمادگي آنها براي رهايي از پنجه استعمار و استبداد است ، مرا در برابر آنها سربلند و مفتخر مي نمود .

امروز شما نمونه شرافت و نشانه اي از روح حرّيت و غيرت و قهرمان مبارزه با استعمار در دنياي رنجبر و ستمكش شناخته شده و اگر اين خدمتگزار آماده خدمت ، به دنيا معرفي شده است ، آن هم پس از تفضّل الهي ، مرهون مردانگي و حقيقت شما بوده و مي باشد .

باري ، همانطوري كه در سفر پيش ، تضرّعات ملتي پريشان حال و دل ريش را به پيشگاه ربوبيت و مقام مقدس ختمي مرتبت و ائمه ( عليهم السلام ) و استدعاي رهايي آنها را كرده بودم ، در اين بار كه به كرّات

زيارت خانه خدا و مرقد پيامبر بزرگ اسلام ( صلّي الله عليه وآله ) و قبور ائمه هداي بقيع ( عليهم السلام ) و مزار جدّه طيّبه ام زهرا ( عليها السلام ) نصيب مي شد در دنبال شكرگزاري ، پيروزي قطعي و كامل را مسألت مي نمودم .

ناگفته نماند با آنكه اساس اسلام با رزانت و شدت هر چه تمامتر در سراسر حجاز برقرار است ، ولي ديده دل را به سوي روزي دارم كه هرگونه اختلاف و بغض از بين شعب و فرق اسلامي برداشته شود و در آن انتظارم كه سنن برانگيخته از دماغ هاي بشرهاي عادي كه موجب جورها و فتن در عالم اسلام است ، جاي خود را به صفا و صميميّت دهد .

برادران عزيزم ، بحمدالله و المنّه مراسم حج به پايان رسيد و زيارت قبور بقيع ( عليهم السلام ) عقده دلها را گشود و محبت هاي وافر برادران لبناني ، بخصوص جناب رشيد بيضون زعيم شيعيان لبنان ، مرا مديون خود نمود و عنايات حضرت آيت الله سيد عبدالحسين شرف الدين پيشواي مذهبي شيعيان لبنان مرا به ادامه خدمت تشويق كرد .

درسراسراين مسافرت ، منظره اي بهتر وصحنه اي بي رياتراز شوق برادران مسلمان و تكريم آنها به مسلمانان وافراد غيور ايران ديده نمي شد .

اما نكته جالب آنكه پس از پايان اعمال حج ، ديگر هيچ شوقي جز ورود به وطن و ديدار شما نداشتم و به همين جهت دعوت هايي كه از طرف مصر وعراق شد با تشكر از احساسات عاليه آنها ، معذرت خواستم و با اشتياقي هر چه فراوان به سوي ايران پرواز نمودم .

هنگام ورود كه آن همه محبت و مهر در برابر ديدگانم رژه مي رفتند ، جز اظهار امتنان و تشكّر و دعاي خير عوضي براي شما نداشتم .

يقين دارم كه آن دست پنهاني و آن رمز معنوي كه مشكل گشاي متوسلين به درگاه احديت است و هميشه ايران و ايرانيان را از شرّ بيگانگان مصون داشته ، ما را يار و مددكار خواهد بود و با چشم هاي دل ، روزي را مي بينم كه پرچم هاي مختلفه ممالك اسلامي رنگ واقعي و يگانه توحيد را به خود گرفته و هميشه در زير لواي { إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ . . . } نقش ها و آثار نكبت بار استعمار را از صحنه آسيا خواهد برداشت .

در خاتمه ، ازكليه مستقبلين گرامي تهران وشهرستان هاكه در هواي گرم ، رنج استقبال را به خود هموار نموده و مرا به خدمتگزاري تشويق فرمودند ، مخصوصاً از قاطبه علماي اعلامونمايندگان محترم مجلس شوراي ملي وسنا ورجال وجدّيت رييس محترم شهرباني و معاونين و قواي انتظامي ، كه حقاً وظيفه خود را به خوبي انجام داده اند صميمانه تشكر مي كنم و همواره موفقيت همه را در راه خدمت به دين و ملت و مملكت خواهانم .

والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته

سيد ابوالقاسم كاشاني ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . روزنامه اطلاعات ، مورخ 25/6/1331 هـ . ش . ص 1 و 4

پيام خطاب به ملل مسلمان جهان

آيت الله كاشاني پيامي نيز خطاب به ملل مسلمان جهان صادر نمودند كه حاوي نكات مهمي در جهت وحدت امّت اسلامي و تشكيل كنگره اي جهاني براي چاره انديشي در زمينه مشكلات جهان اسلام است . متن اين پيام به اين شرح است :

پيام به ملل مسلمان جهان

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله رب العالمين و الصلاة و السلام علي محمد و آله الطاهرين و صحبه المنتجبين و لا حول و لا قوّة الاّ بالله . { يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذا دَعاكُمْ لِما يُحْيِيكُمْ . . . } .

برادران مسلمانم ، دين اسلام كه سعادت دوجهان را براي بشريت عهده دار شده است ، هميشه شما را به يگانگي و هماهنگي مي خواند .

{ يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللهَ حَقَّ تُقاتِهِ وَلا تَمُوتُنَّ إِلاّ وَأَنْتُمْ مُسْلِمُونَ * وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمِيعاً وَلا تَفَرَّقُوا . . . } .

« اي مردمي كه ايمان آورده ايد ، چنانكه بايد از خدا بپرهيزيد و جز بر اسلام نميريد ، همگي چنگ به ريسمان خدا بزنيد و پراكنده نشويد . » دين اسلام شما را به كمك و نوازش يكديگر خوانده و به پيروي كتاب خدا و پيغمبر بزرگ او ( صلّي الله عليه وآله ) دعوت مي كند .

برادران مسلمان ، درنتيجه پيروي از اين فرمان بود كه رجال صدر اسلام توانستند غلغله درجهان افكنده بايگانگيو هماهنگي و فداركاي و سرسختي ، در مدت كوتاهي با عدّه كم بر دشمن بسيار خود چيره

شوند و دامنه اقتدار و نفوذ خود را تا چين و مركز فرانسه برسانند .

برادران من ! اين وضع جانگداز و خطرناك ، اين پراكندگي و عدم هماهنگي ملل اسلامي ، كه مولود دخالت هاي نابه جاي استعمار طلبان مي باشد ، مسلمانان را به اين ذلّت و خواري كشانده است و در نتيجه اين نقشه شوم و سياست پليد بود كه برادري محمدي ( صلّي الله عليه وآله ) و وحدت اسلامي را از ميان مسلمانان بردند .

برادرانم ! دست هاي استعماري تا آنجاكه توانستند بنياد ايمان را در دل هاي مسلمانان سست كردند و اخلاق عاليه اسلامي را با ترويج مشروبات الكلي و ازدياد مراكز فحشا نابود ساختند تا پس از شكستن اين دژ محكم ، مانعي براي بردگي و بندگي و ذلّت و پست ساختن آنان موجود نباشد و چنانچه آشكار است و به چشم خود مي بينيد و حالت رقت آور مسلمانان گواهي مي دهد ، دشمن با به كار انداختن اين سلاح خطرناك ، پيروزي بزرگي يافت .

اينجاست كه بايد گفتار جدّ بزرگوار خود حسين ( عليه السلام ) را تكرار كرده و به برادرانم بگويم « اگر دين نداشته و از روز رستاخيز بيم نداريد در زندگاني آزاد مرد باشيد » .

برادران ! به خاطر اسلام بياييد از دو رويي و پراكندگي دست كشيده و عواقب شوم آن را يادآور شويد و فريب نيرنگ دشمن را نخورده ، نقشه خطرناك تفرقه بيانداز و حكومت كن او را كه براي نابودي شما كشيده است خنثي سازيد .

امروز حوادث جهان ايجاب مي كند كه ما براي شكست دشمن

و حفظ سيادت و استقلال خود ، دست به دست يكديگر داده ، با تفاهم و هماهنگي كامل ، اجنبي را از خاك و خانه خود برانيم .

اين پريشاني و سرشكستگي كه امروز گريبان مسلمانان را گرفته ، درنتيجه اين است كه دستورات ديني را پشت سرانداخته ، بنده شهوت و مادّيات شده اند ، اكنون براي ريشه كن ساختن اين آفت ، ناچار بايست آب را از سرچشمه قطع كرد .

برادرانم ! امروز روان جاويدان پدران شما كه در راه مجد و عظمت و بلندي نام اسلام ، جان خود را فدا ساخته اند ، شما را به قيام و مقاومت در مقابل هرگونه نفوذ استعماري دعوت مي كند و از اينكه مي بيند چهارصد ميليون فرزندان آنان طوق بندگي دشمنان خود را به گردن گزارده و به آنها جزيه مي پردازند ، نگاه هاي پراز خشم و نفرت را به شما متوجه مي سازند .

آري ، ديروز آنها با عدّه كم بر دشمن بسيار چيره بودند و امروز فرزندان آنها با عدّه بسيار ، زبون دشمنِ اندك خود شده اند .

من نداي آن روان هاي پاكيزه و جاويدان را تكرار كرده و به نام يك مسلمان براي عزت اسلام ، براي حفظ شرافت مسلمانان ، از شما فرزندان آن پدران كمك مي خواهم و انتظار دارم در اين دقايق سخت ، با قيام مردانه خود ثابت كنيد كه هنوز آن خون پاك در رگ هاي شما جريان دارد . اين پيام خدا و نويد رحمت او است :

{ وَلا تَهِنُوا وَلا تَحْزَنُوا وَأَنْتُمُ اْلأَعْلَوْنَ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ } .

« سست نشويد و اندوهناك نباشيد ، هر چند كه شما با

ايمان به سر بريد برتري داريد . »

برادران من ! وضع فعلي و حوادث روزمره جهان ، هر لحظه بر يقين ما مي افزايد كه وجود يك جبهه متشكل از ملل مسلمان و هماهنگي دولت وملت ضروري به نظرمي رسدتااز جنبه معنوي دين و راهنمايي پيامبربزرگ خود ( صلّي الله عليه وآله ) الهام گرفته و در برابر مطامع استعماري و نوكران ، سدّ محكمي ايجاد و از رخنه اجانب جلوگيري سازد .

برادران ! ايجاد دولت پوشالي اسرائيل يكي از هزاران تبه كاري هايي بود كه اجنبي به منظور نابود ساختن مسلمانان مرتكب شد .

شكي نيست اين وحدت اسلامي كه بتواند چنين وظيفه سنگيني را به عهده بگيرد ، جز با تشكيل كنگره ساليانه كه هر سال يكبار در پايتخت كشورهاي اسلامي تشكيل شود و شعب خود را در نقاط ديگر كشورها برقرار سازد ، مقدور نمي باشد .

در اين كنگره بايستي نمايندگان سياسي ، ديني ، فرهنگي و اقتصادي كشورهاي اسلامي كه علاقه شديد آنها نسبت به دين محرز باشد شركت كنند .

اين كنگره موظف است مسائل مربوط به امور سياسي ، ادبي ، فرهنگي و اقتصادي كشورهاي اسلامي را ( از هر مذهبي كه باشند ) مورد مطالعه دقيق قرار داده و در تأمين احتياجات و تكميل نواقص از هر يك از اين قسمتها تصميم لازم اتخاذ كند .

همچنين وظيفه دارد كه ملل اسلامي را از جنگ هاي جهاني