بخش 5

براي آنها ناگوار است ؟ ! در شرايط جاري با عنايت به رهنمودهاي حضرت عالي براي اينكه راه هرگونه بهانه جويي مقامات سعودي براي هتك حركت حرم امن الهي بسته شود ، برگزاري مراسم برائت « لغو » گرديد . بايد عرض كنم هرچند نيروهاي نظامي مانع از انجام فريضه برائت شدند و نگذاشتند فرياد برائت زائران متعهد خانه خدا از مركز توحيد در جهان طنين افكن شود ، ولي بي شك سكوت مظلومانه آنها بيش از هر فرياد كاخ مشركان و مستكبران را خواهد لرزاند و پيام انقلاب اسلامي را به گوش جهانيان خواهد رساند . بر خود لازم مي دانم نسبت به وظيفه شناسي و هوشمندي برادران و خواهران زائر بويژه روحانيت متعهد ، جانبازان ، آزادگان و خانواده هاي شهدا كه همواره شايستگي و بلوغ سياسي خود را در دفاع از گيان اسلام عزيز و انقلاب اسلامي و پيروي از منويات مقام معظم رهبري نشان داده اند قدرداني و سپاسگزاري نمايم . خداوند منّان انقلاب اسلامي ايران را زمينه ساز حكومت جهاني اسلام نموده و سايه پر بركت حضرت عالي را بر سر مسلمين جهان مستدام دارد .

محمد محمدي ري شهري

نماينده ولي فقيه و سرپرست حجاج

پنجم ذي الحجة الحرام 1414

متن پاسخ رهبر معظم انقالاب اسلامي :

حجت الاسلام والمسلمين آقاي محمدي ري شهري دامت بقائه و دامت تأييداته ، با سلام و تحيت وافر ، پيام شما را دريافت كردم ؛ با توجه به وصفي كه از آن خبر داده ايد لغو كردن مراسم برائت مورد تأييد اينجانب است خداوند جنابعالي و همه حجاج بيت الله الحرام و بخصوص حجاج عزيز ايراني را مشمول رحمت و هدايت خويش قرار دهد .

سيد علي خامنه اي

پنجم ذي حجه 1414

پيام رهبر معظم انقلاب اسلامي به مناسبت حج سال 1373

امسال نيز همانند سال هاي گذشته رهبر معظم انقلاب اسلامي پيامي به حجاج بيت الله الحرام دادند كه در اينجا متن كامل آن را كه در مكه توزيع شده بود نقل مي كنيم . لازم به يادآوري است كه پيام مزبور به دو سه زبان ترجمه و پخش گرديد .

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله رب العالمين وصلي الله علي رسوله الكريم الامين و علي آله الميامين واصحابه المخلصين والسلام علينا وعلي عبادالله الصالحين

وَاذّن فِي النّاسِ بِالحجّ يَأتوكَ رِجالاً عَلَي كلِّ ضَامِر يَأتِينَ مِن كلِ فَج عَمِيق

ذي حجة الحرام با ذخيره ابدي اش براي امت اسلامي از راه رسيده است . خدا را سپاس ، بر اين هديه تمام نشدني و سرچشمه هميشه جوشان كه مسلمانان جهان به قدر همت و معرفت خود ، مي توانند هرساله از آن بهره مند گردند و توشه بردارند . گستردگي و تنوع مصالح و منافعي كه دست علم و حمت الهي در فريضه حج گنجانيده ، بقدري است كه در هيچ فريضه ديگر اسلامي شبيه آن ديده نمي شود ، از ذكر و حضور معنوي و خويشتن يابي انسان مسلمان در خلوت خود با خدا و شستشوي دل از زنگارهاي گناه و غفلت ، تا احساس حضور فرد در جمع و احساس وحدت هر مسلمان با همه امت اسلامي و احساس اقتدار ناشي از عظمتِ جماعت مسلمين و از تلاش هر فرد براي شفا يافتن از زخم ها و بيماري هاي معنوي يعني گناهان ، تا كنجكاوي و تلاش براي شناختن و درمان كردن دردها و جراحت هاي عميق پيكره امت ، و همدردي با ملت هاي مسلمان ، يعني اندام هاي اين پيكره عظيم . همه و همه در حج و در كالبد اعمال و مناسك گوناگون آن گنجانيده شده است .

قرآن اعمال حج را « شعائر » مي نامد . اين بدان معني است كه اينها فقط عملي فردي و براي اداي تكليفي شخصي نيست ، بلكه نشانه اي است تا برانيگزاننده

شعور و معرفتِ انسان به چيزي باشد كه اين عمل ، علامت و نشانه آن است . در وراي اين نشانه ها ، توحيد قرار دارد يعني نفي همه قدرت هايي كه به نحوي جسم و جان آدمي را در قبضه اقتدار خويش گرفته اند . و اثبات حاكميت مطلق الهي بر همه وجود و به عبارت روشن و آشنا : حاكميت نظام اسلامي و مقررات اسلامي بر زندگي فردي و اجتماعي مسلمين . در خلال آيات حج ، قرآن همه را به برائت از بت هاي مشركين فرا مي خواند : « فاجتنبوا الرجس من الاوثان . . . »

اين بت ها ممكن است يكروز همان بت هاي اويخته بر كعبه باشد ، اما بي شك امروز و هميشه ، همان قدرت هايي است كه حاكميت بر نظام زندگي آدمي را بناحق در دست گرفته اند و امروز ـ واضح تر از همه ـ قدرت شيطاني آمريكا و قدرت فرهنگ غرب و فساد و ابتذالي است كه بر كشورها و ملت هاي مسلمان تحميل مي كنند . البته عالم نمايان وابسته و مزدور حكومت هاي پوشالي اصرار خواهند كرد كه خير ، بت ها همان منات و لات و هبل اند . . همان ها كه در روز فتح مكه زير پاي سپاهيان پيروزمند پيامبر بزرگ ( صلّي الله عليه وآله ) خُرد و نابود شدند . !

مقصود اين آخوند السلطنه ها آن است كه حج را بزعم خود از هرگونه مضمون سياسي ، تهي سازند . ! غافل از آنكه همين اجتماع ميليوني مسلمانان از هر گوشه جهان ، در يك نقطه ، در يك زمان ، خود داراي بزرگترين مضمون سياسي است . اين نمايش امت اسلامي است كه در آن اختلافات نژادي و زباني و جغرافياي و تاريخي همه رنگ باخته و از همه ، يك « كُلّ » پديد آمده است .

آنان و اربابانشان براي اينكه مسلمين از اين واحد بزرگ چيزي نفهمند و فَردها احساس « جمع » نكنند ، همه گونه دروغ و فريب و سخن باطل به ميان آورده اند و مي آورند تا عرصه را بر دعوت كنندگان به وحدت و مناديان برائت از سردمداران شرك ، تنگ كنند . ايران اسلامي خواسته است اگر نه بيشتر ، كمترين كاري را كه با مضمون حج مناسب است انجام دهد ، و آن دعوت

مسلمين به اتحاد ، و كسب خبرهاي راستِ ملت ها از يكديگر ، و ابراز نفرت و بيزاري از سردمداران شرك و فساد است ، هركس با اين هدف هاي ارزشمند و والا مقابله كند هرچه بگويد ناحق گفته است : كه قرآن درباره آن مي فرمايد : « واجتنبوا قول الزور . . . »

قول زور ، سخن باطل كساني است كه بَدِ جمهوري اسلامي را مي گويند ، زيرا : جمهوري اسلامي حاكميت دولت صهيونيت بر فلسطين اسلامي را ردّ مي كند و سازش چند فرد فاسد و مطرود با غاصبان را فاقد ارزش مي شمارد ، دخالت مالكانه آمريكا بر كشورهاي عربي را محكوم مي كند ، خيانت بعضي از سران اسلامي به ملت هاي مسلمان خود را براي خوشامد آمريكا و صهيونيست ها ، زشت مي دارد ، مسلمانان را به شناختن قدرت عظيم خود كه امروز هيچ ابرقدرتي تاب مقابله با آن ندارد ؛ فرا مي خواند معرفت اسلامي و مقررات شريعت را قادر بر اداره كشورهاي اسلامي مي داند . فرهنگ تحميلي غرب را كه مظهر آن برهنگي و مستي و بي ايماني است براي كشورهاي اسلامي زيانبخش مي شمارد ، و كوته سخن ، بر پيروي از قرآن و اسلام پاي مي فشارد .

امروز هريك از كشورهاي اسلامي كه آشكارا همين سخن را بگويد و همين مواضع را اتخاذ كند ، يعني اسرائيل غاصب را نفي كند ، دخالت هاي قلدرانه آمريكا را نفي كند ، خيانت سازشكاران با صهيونيست ها را نفي كند ، مسلمانان را به وحدت و مقاومت در برابر قردت ها فرا بخواند ، احكام اسلامي را در حكومت و اقتصاد و سياست و غيره عملي كند ، همين تبليغاتي كه امروز بر ضدّ ايران اسلامي همه جا مي پراكنند ، بر ضدّ آن كشور و سران آن عيناً همه اين تهمت ها و دشنام ها و نارواها را خواهند گفت و خبرگزاري هاي استكباري و صهيونيستي و راديوهاي آمريكا و انگليس و پيروان آنها همين بددهني و ياوه پردازي ها را درباره آن خواهند كرد . اين است قول زور كه خداوند آن را همتاي شرك و در كنار آن آورده است .

شگفتا كه وعاظ السلاطين نيز در بعضِ مناطق جهان در اين كار حرام و ضدّاسلامي ، مقلّد تبليغاتچي هاي آمريكا و صهيونيست اند ! ! البته تسليم مطلق آنان در برابر حكّام جائر كه متأسفانه سرنوشت روحانيون بعضي كشورهاي مسلمان است ، جايي براي تعجب نمي گذارد !

اينك حجّ ، نعمت بزرگ خدا در برابر شما است ، بايد آحاد مسلمين و امّت اسلامي از آن سود ببرند و چنان كه فرموده است : « جعل الله الكعبة البيت الحرام قياماً للناس . . . » از آن براي اقامه و صلاح دين و دنياي خود بهره گيرند . امروز دين مسلمانان بوسيله تهاجم فرهنگي دشمن و ترويج فساد و ظلم و بي ايماني و بي بند و باري در ميان جوامع اسلامي كه غالباً با ابتكار قدرت هاي ضدّ اسلامي و به كمك تبليغات و رسانه هاي آنان و غير آن انجام مي گيرد در خطر است ، و دنياي آنان بوسيله سلطه روزافزون استكبار بر اموور كشورهاي اسلامي و فشار و دشمني مضاعف بر هر دولت يا گروهي كه بخواهد افكار را به سوي حاكميت واقعي اسلام و استقلال و اقتدار ملت هاي مسلمان متوجه كند . . و البته جلودار اين تهاجم همه جانبه به اسلام ، شيطان بزرگ يعني دولت ايالات متحده آمريكا است . هر چشم دقيقي مي تواند دست يا اراده آن دولت ضدّ اسلام را در پشت سرِ مصائبي كه بر اسلام و مسلمين وارد مي شود ببيند .

در فلسطين اشغالي عمده ترين عامل خيره سري و گستاخي صهيونيست ها و مهم ترين عامل به سازش كشانيدن بيشتر دولت هاي عرب در برابر زياده طلبي در برابر اسرائيل ، آمريكا است . بدون پشتيباني آمريكا دولت هاي مرتجع منطقه كه به سرسپردگي در برابر آمريكا شناخته شده اند ، تبديل به مدافع دولت غاصب و مدّعيِ فلسطينيان ضدّ سازش ، نمي شد و آنهايي كه بايد طبق وظيفه اسلامي خود ، با اسرائيل مقابله كنند ، لباس مقابله با مخالفان اسرائيل را نمي پوشيدند . . . و بدون حمايت بي قيد و شرط آمريكا ، دولت غاصب نمي توانست فاجعه عظيمي مانند كشتار حرم شريف ابراهيمي ( عليه السلام ) را پديد آورد و آنچنان بي دغدغه خود را از عواقب آن بركنار دارد .

شبيه اين مطلب در مورد مسلمانان بوسني و هرزگوين نيز صادق است . قتل عام تاريخي مردم كوراژده و سارايوو ، بوسيله صرب ها كه حقيقتاً در شمار لكه هاي ننگ بشريت در دوران معاصر است مسئوليت سنگيني بر دوش قدرت هاي مسلط جهان و بيش از همه آمريكا است . اگر دخالت و سياستگذاري آنان نمي بود ، مسلمانان بوسني در برابر صرب هاي مسلّح و مجهز ، از دريافت كمك تسليحاتي ممنوع و محروم نمي شدند و ملتي دست بسته و محاصره شده ، قرباني مهاجميني خونخوار و گستاخ و تشويق شده ، قرار نمي گرفت .

دردآور آن است كه آمريكا و ناتو پس از اين زمينه سازي بيرحمانه براي قتل عام مسلمانان بوسني ، و پس از اينكه سازمان ملل و دبيركلّ آن را كاملاً در جهت همين ساست به كار انداخته اند ، و پس از نشان دادن علايم رضايت خود از قلع و قمع مسلمانان به دست صرب ها ، و پس از گذشت چند هفته از حمله سبعانه مهاجمين به زن و كودك و پير و جوان مسلمان ، و كشته شدن هزاران بيگناه و پديد آمدن محنتي بدان عظمت براي مردم شهر گوراژده ، پس از اين همه ، با تهديد صرب ها به بمباران هوايي ، شكنجه را متوقف مي كنند و آنگاه اين را به حساب انسان دوستي و صله دوستي و بي طرفي خود مي گذارند ! ! آيا اگر جلادي پس از ساعت ها و روزها ، شكنجه شخصي را موقوف كند مي تواند مدعي انسان دوستي خود شود و ادامه ندادن شكنجه را دليل بياورد ؟ !

همين موضع ظاهراً بي طرف ولي عملاً خصمانه نسبت به مسلمين ، در همه قضايايي كه در آن مسلمانان مظلوم ، يك طرف قضيه و مورد ستم و فشار دشمنان خود هستند ، نيز از آمريكا و همدستان اروپايي اش مانند انگليس ديده مي شود . كه نمونه آن ، قضاياي گريه آور كشمير و محنت شديد مسلمانان قره باغ و تاجيكستان است .

هرجا دولت يا جمعيتي شعار اسلام مي دهند و براي حاكميت اسلام تلاش مي كنند ، بطور بي قيد و شرط مورد اهانت و تهمت و سختگيري و دشمنيِ خباثت آميز آمريكا قرار مي گيرند ، مثال واضح ، دولت سودان ، نهضت اسلامي الجزاير ،

حزب الله لبنان ، حماس و جهاد اسلامي فلسطين ، مسلمانان مصر و امثال آنهايند .

در همه اين موارد ، عناصر استكبار جهاني و بيش از همه آمريكا ، رفتاري همراه با تعصب و شبيه رفتارهاي قبيله ايِ جوامع قبائلي از خود بروز مي دهند . .

ماجراهاي دشمني هاي كينه توزانه و همراه با خشم و بي انصافي از سوي آمريكا نسبت به ايران اسلامي و البته به فضل و اراده الهي ، غالباً بي اثر ، هم خود داستان جداگانه اي دارد كه بسياري در سطح جهان از آن باخبرند .

اكنون آيا امت بزرگ اسلامي و رؤسا و سياستمداران و روشنفكران و علماي دينيِ آن ، نسبت به اين وضع دردناك مسلمانان در سراسر جهان ، هيچ مسئوليتي ندارد ؟

آنان كه به صدق فرموده پيامبر بزرگ اسلام ( صلّي الله عليه وآله ) كه فرمود : « من اصبح و لم يهتم بامور المسلمين فليس بمسلم » ، عقيده دارند آيا براي بروز دادن اين اهتمام ، جايي بهتر از حج بيت الله و زماني مناسب تر از ايام معلومات سراغ دارند ؟

يقيناً بي دليل نبوده است كه پيامبر عظيم الشأن ( صلّي الله عليه وآله ) براي اعلام برائت از مشركين كه يك عمل كاملاً سياسي و در چهارچوب سياست كلي نظام و دولت اسلامي اول بود ايام حج را انتخاب فرمود و دستور الهي و قرآني ، اعلام كرد كه : « وَاَذان مِن اللّهِ وَرَسُولِهِ اِلي النّاس يَومَ الحَجِّ الاَكبرِ اَنّ اللّه بَري من المُشركينَ وَرَسُلُهُ فان تُبتُم فَهُوَ خَير لكم واِن تَوَليتُم فَاعلمُوا انّكم غَيرُ مُعجِزِي اللّهِ وَبَشِّرِ الذينَ كَفروا بَعَذاب اَليم . »

آري ، حج فريضه اي است كه مهمترين گرفتاري هاي سياسي در آن و با آن قابل حلّ است . بدين معني ، حج ، فريضه اي سياسي است و طبيعت و خصوصيات آن ، اين را به روشني نشان مي دهد . كساني كه اين را انكار و بر ضد آن تبليغات مي كنند ، در واقع با حل آن گرفتاري ها مخالفند . بطور خلاصه ، حج ، فريضه امت ، فريضه وحدت ، فريضه اقتدار مسلمين ، فريضه اصلاح فرد و جمع و در يك كلمه : فريضه دنيا و آخرت است .

آنان كه نمي خواهند مضمون سياسي حج را بپذيرند ، در واقع اسلام را دور از سياست ، و دين را از سياست جدا مي خواهند . شعار جدايي دين از سياست همان چيزي است كه دشمنان حاكميت اسلام بر جوامع اسلامي ، ده ها سال است آن را مطرح كرده اند و امروز كه حكومتي ر اساس دين مقدس اسلام در ايران پديد آمده است و شوق روز افزون به تشكيل اسلام را فراگرفته است ، آن شعار را سراسيمه تر و خشن تر از هميشه مطرح مي كنند ، اگر بتوانند با خشونت و جديتي تمام بر ضد آن وارد ميدان شوند ، حاكميت اسلام ، متضمّنِ مقابله با دخالت مستكبران در كشورهاي اسلامي و نيز مستلزم كوتاه شدن دست وابستگان به اين قدرت ها و بندگان شيطان نفس و شيطان استكبار ، از اداره اين كشورها است . پس طبيعي است كه استكبار و وابستگانش و شيطان ها و پيروانشان ، از آن ناراضي و خشمگين باشند . و به همان اندازه بايد مؤمنان به خدا و روز جزا و معتقدان راستين اسلام از آن استقبال و در راه آن مجاهدت كنند .

اينك كه از همه جاي جهان ، سعادتمنداني توفيق آن يافته اند كه ايام معلومات و حجّ خانه خدا را درك كنند اينجانب با ابتهال و تضرع از خداوند متعال مي خواهم كه حجّ آنان را مقبول و مأجور و آنان و همه امت اسلامي را از منافع آن برخوردار فرمايد ، و ضمناً برادران و خواهران را به اموري چند توصيه مي كنم :

1ـ اين فرصت را براي خود سازي و انابه و تضرع ، مغتنم بشماريد و توشه اي معنوي براي همه عمر خود از آن برگيريد .

2ـ رفع گرفتاري هاي بزرگ مسلمين را از خداي متعال بخواهيد و بارها و بارها اين خواسته را در دعا و مناجات خود بگنجانيد .

3ـ از هر فرصتي براي آشنا شدن با مسلمين كشورهاي ديگر و نقاط مثبت و منفي زندگي جاري آنان استفاده كنيد و مسلمانان غيرايراني بخصوص حقايق و قضاياي ايران اسلامي را از زبان برادران ايراني خود بشنوند و درست و

نادرستِ تبليغات جهاني را كشف كنند . همچنين امروز و هميشه تلاش كنند تعاليم امام عظيم الشأن راحل حضرت امام خميني ( قدس سره ) را درباره مسائل مسلمين فراگيرند و آن مصلح بزرگ تاريخ اسلام را بهتر و از نزديك بشناسند .

4ـ هر اطلاع و معرفت درستي از وضع امت اسلامي يا خصوص كشور خود را كه در اختيار داريد ، به مسلمين كشورهاي ديگر منتقل كنيد .

5ـ در گفتگو با برادران مسلمان خود از هر جاي جهان اسلام ، مسأله « امت اسلامي » و نگرش يكپارچه به جهان اسلام را مورد توجه قرار دهيد . انديشه خود و ديگران را از چهارچوب مرزهاي جغرافيايي ، نژادي ، عقايدي ، حزبي و امثال آن فراتر ببريد و به اسلام و مسلمانان بينديشيد .

6ـ اقتدار خداداده بيش از يك ميليارد مسلمان و ده ها كشور اسلامي با اينهمه ثورت مادي و معنوي و با ميراث عظيمي از فرهنگ و تمدن و دين و اخلاق ، را همواره به ياد مخاطبان خود بياوريد . 7ـ افسانه قردت لايزال غرب و خصوص آمريكا را كه استكبار همواره سعي كرده است آن را چندين برابر بزرگ كرده و بيوقفه به ذهن مسلمانان القاء كند ، بشكنيد . به ياد خود و ديگران بياوريد كه قدرتِ ظاهراً تسخير ناپذير كمونيسم ، در همين نزديكي ها در برابر چشم همين نسل ، فرو ريخت و از آن هيچ باقي نماند . . قدرت هاي بزرگنماي كنوني و از جمله قدرت آمريكا هم ممكن است به همان آساني نيست و نابود شوند .

8ـ مسئوليت علماي دين و روشنفكران كشورهاي مسلمانان را كه بسي بزرگ و سنگين است همواره به ياد خود آنان و ديگران بياوردي .

9ـ وظيفه رؤساي كشورهاي اسلامي را در قبال امت اسلامي و ايجاد وحدت مسلمين و دوري از قدرت هاي استكباري و گرايش و تكيه به ملت هاي خود و ايجاد حُسن رابطه ميان مردم و حكام ، را به عنوان « النصيحة لائمة المسلمين » به آنان يادآور شويد و اصلاح اين امر را از خداوند متعال بخواهيد .

10ـ همواره به ياد داشته باشيد كه مسئوليت رؤسا ، به معناي رفع مسئوليت از آحاد ملت نيست و آنان در همه اين هدف هاي بزرگ مي توانند نقش تعيين كننده اي ايفا كنند . اميت است به فضل الهي و با توجهات حضرت ولي الله العظم ارواحنا فداه و عجل الله فرجه ، حج مقوبل نصيب حجاج محترم ، و تفضلات و رحمت واسعه الهي شامل حال امت اسلامي و آحاد مسلمين بشود .

والسلام علي جمعيع عبادالله الصالحين

چهارم ذي حجة الاحرام 1414 برابر با 25 ارديبهشت 1373

علي الحسيني الخامنه اي

در زائر امروز چند خبر حجي بود يكي آنكه ديشب پس از برنامه شبي با قرآن در مسجدالحرام ، يكي از مبلغين رسمي حرم آقاي كريم منصوري ( قاري قرآن ) را به كنار مي كشد و از وي مي پرسد چرا در جمع ايراني ها كه مجوس هستند برنامه اجرا مي كنيد ؟ اين مبلغ وقتي پاسخ آقاي منصوري را مي شوند كه من خود ايراني هستم جا خورده و با سرافكندگي صحنه را ترك مي گويد . خبر ديگر زائر حاكي است كه چهار تن از مأموران سعودي در روز 24 / 2 وارد خوابگاه كاروان 19397 شده و عكس هاي مسئولان نظام را پاره كرده اند . تبليغات ضد شيعه در مساجد مكه فراوان بوده و در برخي از آنها نوارهاي ضد شيعه به رايگان توزيع مي شود . سرقت هاي جديد از زائران كه يكي از آن ها توسط مأموران سعودي در بازرسي اثاثيه يك زائر زن بوده است . اين موارد مكرر اتفاق افتاده است . يك زائر ايراني كه مبتلا به سكته قلبي شده قبل از رسيدن به بيمارستان درگذشت . كاهش شمار زائرين خساراتي براي مالكين ساختمان ها در مكه و مدينه داشته است . آقاي قرائتي در جمع حاضرين 9 كاروان سخنراني كرد .

امروز عملاً در بعثه حبس شده ايم زيرا اگر از آن خارج شويم اجازه ورود نداريم . برخي تصميم گرفتند به حرم بروند و تا شب بمانند ديگران نيز هريك در كنج اتاق خود به خواندن قرآن و دعا و كتاب مشغولند و برخي به بازديد يكديگر . خاطرم هست كه سال

گذشته نيز مجموعاً در دو نوبت قريب دو روز و نيم در بعثه حبس بوديم . از پنجره اتاق مي توان نيروهاي گسترده سعودي را كه برخي در كنار خيابان ايستاده و برخي در گشت زني هستند مشاهده كرد . ماشين هاي حاوي اب داغ روبروي بعثه همچنان مستقرند و از نقاط ديگر شهر نيز كه صبح خبر گرفتيم معلوم مي شود كه نيرهاي زيادي سر چهارراه ها و مراكز حساس ايستاده اند . معلوم نيست به جنگ چه لشكري آمده اند كه اين مقدار با خود تجهيزات آورده اند . در مجموع حضور اينها در شهر خود براي نشان دادن موضع ايران در برائت كافي است چون هركسي به دنبال يافتن دليل اين اقدامات است و به هر روي پاسخ خود را خواهد يافت .

اكنون وقت نماز مغرب و عشاء روز شنبه 6 ذي حجه است . از صبح تا بحال بعثه در محاصره نيروهاي نظامي است و الآن از پنجره اتاق شاهد نماز جماعت نيروهاي نظامي هستيم يك نفرشان جلو و مقداري در عقب او همه با تجيزات نظامي و كفش ؛ يعني پوتين نظامي ، درست مثل سال گذشته ، واقعاً چهره فريب كارانه به خود گرفته اند . حدود ساعت هفت شب بود كه خبر رسيد رفت و شد آزاد شده است . شب پس از نماز مغرب راهي چند فروشگاه كتاب در نزديكي دانشگاه ام القري شديم .

در كتابفروشي

در مدخل دانشگاه خيابان كوتاهي هست كه در دو سوي آن چند كتابفروشي و لوازم التحرير و تايپ وجود دارد . در طول راه تا آنجا سر هر كوچه اي چند مأمور نظامي مسلح با سپر ايستاده بودند . معمولاً در كتابفروشي ها سئوال مي شود : ايراني ؟ شيعي ؟ و البته پاسخ مثبت است و عكس العمل ها متفاوت . دو نفل سلفي ـ كه علامتشان ريش بلند است و سبيل كاملاً كوتاه شده ـ در يك كتابفروشي برخورد كردند وقتي فهميدند شيعه هستيم با نگاهي تحقيرآميز و متعصبانه اعتراض كردند . يكي از آنها گفت كه چرا بر مذهب سفل نيستيد و پاسخ من اين بود كه كدام سلف ؟ سلفي كه خود در جمل و صفين و بعد از با هم نزاع داشته اند ؟ و جواب او اينكه همه برحقند و پيغمبر خبر داده از اين وقايع ، پس بايد انجام مي شده و . . . گفتيم چرا آثار شيعه را نمي خوانيد و پاسخ اينكه اينها باطل است و . . . ؟ جوانكي

شيعه از احساء آمده بود و خيلي ظريف مشغول خريد كتاب و بعد از قدري صحبت چشمك زد كه شيعه است . يك يمني نيز در كتابفروشي بود پرسيدم زيدي ام شافعي گفت شافعي . اما نيم ساعتي بعد آرام كه صاحب كتابفروشي يعني رئيسش نشنود گفت زيدي هستم .

يك آدم بسيار معقولي نيز در كنار نشسته بود و گاه سئوالاتي مي كرد . بعد گفت كه خوب عربي صحبت مي كنيد گفتم كه متون درسي ما همه عربي است . در آخر خداحافظي بسيار گرمي كرد و بازويم را فشرد . او گفت : شركت مهندسي دارد . فراموش كردم بگويم كه يك عرب ديگر كه خود را از امارات معرفي كرد گفت : امروز چه روزي بود . گفتم « يوم البراءة » و ديدي كه با ما چه مي كنند ؟ گفت برائت از كي ؟ گفتم : آمريكا . اينجا بود كه صاحب كتابفروشي گفت ( و البته با لبخند ) كه بحث سياسي موقوف .

سخت گيري مجدد سعودي ها براي ورود و خروج

امروز صبح مجدداً ورود به بعثه از ساعت 10 ممنوع شد ، محتمل است كه حملات تند مسئولان ايران و راديو به عربستان سبب اين سختگيري شده باشد . امروز صبح يك ناشر شيعه بحريني را ديدم جواني بود فهميده و گفت كه تاكنون قريب شصت كتاب فارسي به عربي ترجمه و چاپ كرده اند . به نظر مي رسد در طول ده سال گذشته نهضت ترجمه از فارسي به عربي توسط ناشرين شيعه لبناني و بحريني اوج گرفته است به او توصيه كردم كه كتاب نقض را ترجمه و چاپ كند و قول دادم كه اگر امكان داشته باشد اجازه افست ترجمه عربي كتاب حيات امامان را براي او بگيرم .

كتاب هايي كه ديشب خريداري كرديم امروز آورده اند . عمده كتاب ها براي دانشكده دارالحديث جناب آقاي ري شهري است و شماري نيز براي مركز تحقيقات حج . در سه سال گذشته حجم زيادي از كتب مربوط به حديث و حرمين شريفين خريداري شده و به ايران برده شده است . قيمت كاب در اينجا نسبتاً بالاست و در قياس با ارزش ريال ما اصلاً خريد كتاب براي اشخاص صرف نمي كند .

ديشب دو كتاب خريدم يكي كتاب الهواتف از ابن ابي الدنيا و ديگري التنبيه والرد از ملطي شافعي در فرق و مذاهب . نكته جال آنكه اين كتاب با آنكه ضد شيعه است و

آغازش در صلوات بر رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) چنين آغاز مي شود كه : وصلي الله علي محمدالنبي المختار و علي اله الطيبين الاخيار وسلم تسليما و شاهديد كه هيچ اشاره اي به صحابه ندارد . براي نام علي ( عليه السلام ) نيز تعبير « عليه السلام » دارد . هم اتاقي ما آقاي لاريجاني صبح كه رفته حرم هنوز برنگشته و معلوم است كه آمده اما اجازه ورود به او نداده اند . عصري من هم رفتم حرم از باب الاجياد در پايين كوه ابوقبيس . قدري قرآن خواندم و براي نماز مغرب به طبقه سوم رفتم چه فضاي زيبا و ديدني . از آنجا كعبه و طواف كنندگان به قدري ديدني اند كه جمعيتي فراوان بر بام مسجد براي ديدن آنها جمع شده اند . اين روزها كه روز هفتم و هشتم ذي حجه است جمعيت زيادي براي انجام عمره تمتع به حرم هجوم آورده اند نوعاً احرام پوش . من در طبقه سوم جايي ايستادم كه روبرويم قصر ملك است در كنار و بر بام ابوقبيس . متأسفانه كوه به اين مقدسي كه آن همه روايت درباره آن هست با ساختمان پوشانده اند و حتي قسمت را از جا كنده اند و بر آن و در كنارش شش هفت بنا براي ملك و مهمانان ملك ساخته اند . به تدريج جمعيت زيادتر مي شود اطراف سطح مسجدالحرام صفها بسته مي شود اما هنوز طواف ادامه دارد تا اذان مغرب گفته شود . امام جماعت در طرف باب جعبه مي ايستد و چند نفر مأمور و شرطه پشت سرش مي ايستند و پس از آن مردم قرار مي گيرند . پس از نماز بيرون آمدم .

يكي از نكات جالب در مسجد مسأله دمپايي هاست . عجب است كه عرب ها هركدام دمپايي خود را در آغاز در گوشه اي مي اندازند و بعد هم كه مي آيند يك جفت مناسب خود از جمع آنچه به يك گوشه ريخته مي شود بر مي دارند و مي پوشند . در موقع شستشوي كف مسجد دمپايي ها به يك گوشه ريخته مي شود صدها جفت و گاه بيشتر و جمعيتي درون آن به گردش مشغولند و البته آنها كه محتاطند پاكتي همراه مي برند و دمپايي خود را درون آن مي نهند و در هر حال مراقبش هستند كه از آنان جدا نشود و ما از آن شماريم . در بازگشت تا معابده پياده آمدم . زير پل حجون سي چهل نفر نيروهاي نظامي مستقر بودند برخي مشغول نماز و تعدادي مشغول پاسوربازي . و قدري جلوتر به ميدان معابده رسيدم . در كنار اين ميدان در سال گذشته ساختمان بعثه بود و در برابرش مكتبة الفيصليه كه كتاب هاي زيادي از آن خريده بوديم . سري زدم ؛ اما هنوز چند دقيقه نگذشته بود كه نداي صلاة بلند شد و اجباراً بيرون .

با اين حال كتاب فتوح مصر و اخبارها را كه از ابوالقاسم عبدالرحمان بن عبدالله بن عبدالحكم است به 25 ريال سعودي خريداري كردم . بعد از آن سوار يك « حافله » شده و دم در بعثه پياده شدم . در همان حال ديدم كه 30 نفري منتظر ورود به بعثه اند و اجازه ندارند . چند مأمور مسلح ايستاده اند . مأمور اصرار داشت كه عقب برويد و يكي يكي وارد شويد . چاره اي نبود بيست قدمي عقب رفتم و من دومين نفر به درون بعثه آمدم .

اما اخبار زائر امروز چهارشنبه 28 / 2 / 73 ( ذي حجه ) : از صبح ديروز محاصله بعثه مقام معظم رهبري شدت يافت . در اين خبر آمده كه علاوه بر كنترل ورودي هاي بعثه ، توسط دو دستگاه دوربين مداربسته با يك دستگاه دروبين پرتابل از نقاط مختلف بعثه فيلم برداري كردند . زائران ايراني : سطح روابط ديپلماتيك با عربستان را كاهش دهيد . بازتاب ممانعت از برگزاري مراسم برائت از مشركين در راديو بي بي سي . دعوت از زائر مضروب ايراني در بقيع براي شناسايي مأمور متخلف از طرف مقامات سعودي . واكنش شديد وزارت امور خارجه در مورد ممانعت دولت عربستان از برگزاري مراسم برائت از مشركين . يك زائر ايراني در بيمارستان النور درگذشت . عدم اقدام جدي عربستان براي جلوگيري از به سرقت رفتن اموال زائران . ليست اموال مسروقه از زائران ايراني . يادداشت شديد اللحن سفارت ايران به وزارت خارجه عربستان . اظهارات رئيس مجلس درباره ممانعت دلوت سعودي از برگزاري مراسم برائت از مشركين . اعلام آمادگي ايران براي حل گوشت هاي قرباني حج به بوسني . در اين شماره پيام رهبر انقلاب به مناسبت حج سال 73 چاپ شده است .

امشب ساعت 5/9 كه براي تماس ايران به پايي رفتم ديدم كه همه نيروهاي سعودي از اطراف عبهث رفته اند و ماشين ها و تجهيزات خود را نيز برده اند . ظاهراً فكر مي كرده اند كه شايد تا امروز ايراني ها درصدد برگزاري مراسم برائت بوده اند .

صبح امروز پنج شنبه هشتم ذي حجه خبر رسيد كه شب گذشته مسجدالحرام غلغله بوده و حتي يك نفر در سطح پايين مسجد نمي توانسته بنشيند . بويژه قسمت صفا تا مروه به قدري جمعيت فشرده بوده كه حركت در آن دشوار مي نموده است . دوستي گفت كه قريب يك ساعت و نيم سعي را انجام داده است .

امروز هشتم ذي حجه مجدداً سري به كتابفروشي احياء التراث الاسلامي در مدخل دانشگاه ام القري رفتم . بيشتر براي خريد كتاب فقه الزكاة از قرضاوي براي آقاي قرائتي كه اخيرا تصميم گرفته مركزي براي زكات درست كند .

يكي از دوستان از قول يك زائر ترك نقل كرد كه در تركيه به آنها گفته شده كه ممكن است در مكه اوضاع به هم بخورد شما خود را داخل ماجرا نكنيد . عجيب تر آنكه وقتي در گوشه اي از مسجد هنگام نماز قدري فشار باعث شلوغي شده بود چند نفر گفته بودند كه ايراني ها حمله كردند ! خبر ديگري حكايت از آن داشت كه ديشب در مني مانور نظامي بوده با تجهيزات ضدشورش و آب پاش ها و غير ذلك . خبري نيز حكايت از آن داشت كه سعودي ها گفته اند كه در عرفات نبايد دعاي دستجمعي خوانده شود . و گفته اند كه ذابحين ايراني را به مذبح جديد راه نمي دهند و طبعاً ايران نيز نمي تواند به سعودي ها واگذار كند و بحث ادامه دارد .

كتاب ديگري امروز خريدم با عنوان صحائف الصحابه كه درباره تاريخ حديث است .

اخبار حج از نشريه زائر روز پنج شنبه 29 / 2 / 73 ( 8 ذي حجه ) :

انجام اعمال ايام تشريق با مراقبت هاي ويژه پزشكي ؛ مراسم سالگرد شهادت حضرت امام محمدباقر ( عليه السلام ) توسط حجاج جمهوري آذربايجان برگزار شد . علاقه زائران مصري به كسب آگاهي از مذهب تشيع . حدود 65800 زائر از ايران وارد عربستان شدند . سفر با پاي پياده از انگوش تا مكه و اصل خبر اين است :

نه نفر از مسلمانان جمهوري انگوش در قفقاز كه تحت سلطه روسيه است براي انجام مراسم حج با پاي پياده به مكه مكرمه رسيدند . به نوشته روزنامه المدينه چاپ عربستان به گفته ايمر قافله سفر صلح از روسيه آغاز كرده و با عبور از كشورهاي آذربايجان ، تكريه ، سوريه و اردن فاصله 5000 كيلومتري را در مدت چهارماه و با سرعت روزي چهل كيرومتر طي كردند .

آقاي مرادمحمد فتياب امير قافله مي گويد :

هدف از اين سفر آشنايي مسلمانان جهان با مشكل مسلمانان فراموش شده انگوش و آگاهي آنان با كشتارها و قتل عام مسلمانان اين جمهوري به دست ارتش حكومت روسيه

است . زائران ايراني با راهنمايي نشريه زائر وسايل مفقود شده خود را تحويل گرفتند . ابراز علاقه پزشكان زائر جهت همكاري با هيئت پزشكي حج . عدم توجه به مسائل بهداشتي كاروان . يك زائر گمشده پس از دو روز پيدا شد . كمك هاي زائران ايراني به مردم مظلوم بوسني هرزگوين . وجود وسايل سرقت شده . وسايل پيدا شده زائران ايراني . يك زائر ايراني ( زن 61 ساله ) در مدينه منوره درگذشت . گزارش راديو آمريكا از ممانعت دولت عربستان از برگزاري مراسم برائت از مشركين . در اين گزارش جداي از آنچه از راديو ايران نقل شده از خبرگزاري فرانسه نقل شده كه بيش از پنجاه پليس ضدشورش در اطراف سفارت عربستان سعودي در تهران مستقر شده اند . يك افسر پليس در محل گفت :

مقامات عربستان سعودي در بحبوحه تنش فزاينده بين ايران و عربستان خواستار حفاظت از نمايندگي سياسي خود در ايران شدند . در اين شماره گزارشي از برنامه هاي ستاد امور گشمدگان در عرفات ، مشعر و منا آمده است .

شب عرفه

امشب شب عرفه است و همه در تب و تاب رفتن به عرفات ؛ سرزمين رحمت و بخشش ؛ فاصله اين منطقه تا حرم حدود 22 مايل است كه از طريق چند راه ارتباطي به مكه و مني ارتباط دارد . نوعاً اهل سنت شب عرفه را در مني مي مانند و صبح به عرفات مي روند و در فقه شيعه نيز اين امر استحببا دارد اما تنها تعدادي به آن عمل مي كنند كما اينكه از سنيان و البته شمار آنها به تناسب جمعيتشان زيادتر . كاروان هاي ايراني مثل امروز عصل و امشب به عرفات مي روند اما كاروان بعثه قرار است صبح عرفه ساعت 6 حركت كند .

ساعت يازده شب عرفه براي محرم شدن به حرم مشرف شديم . مكه خلوت شده و اطراف حرم تعداد كمي از زائران حضور دارند . بازارها همه بسته و اين دو سه روز مخصوص حج و عبادت . تعدادي از كاروان هاي ايراني براي محرم شدن به مسجد آمده بودند معمولا دستجمعي و آهسته مشغول خواندن دعاي كميل و دعاي شب عرفه و بعد هم نماز شب . عده اي قابل توجه در مطاف بودند . از دور گمان كرديم كه راحت مي توانيم طواف كنيم اما طواف ما حدود سه ربع طول كشيد . فضاي معنوي مسجد در شب عرفه از هر شب ديگر

گيراتر بود . عده زيادي خانواده همراه با كودكان خود در مسجد بودند كه طبعاً بومي و از اطراف مكه و نهايتا از خجاز بودند . يك صحنه ماندني از مسجد ديدن آقاي حسيني شاهرودي نماينده مردم شاهرود در مجلس شوراي اسلامي بود كه يكي دو سال است به سرطان مبتلاست . او كه اكنون بهبودي مختصري يافته به مكه مشرف شده است . امشب او را در حالي كه محخرم شده بود مشغول نماز ديدم . نمي تونستم به او بي توجه باشم با اينكه مرگ براي همه هست احساس مي كردم كه او بيش از سايرين به آن نزديك است ، برايش دعا كردم .

در راه آمدن دوستي كنارم آمد و گفت كه سردبير نشريه فارابي است و برخي آثار مرا مي شناخت صحبتي شد راجع به اهميت تاريخ تفكر در دوره معاصر و قبل از آن صفوي و گفتم كه متأسفانه ما با مسائل تاريخي ، سياسي برخورد كرديم و به همين دليل نتوانستيم ارزيابي علمي كنيم و بعدهم زدگي از آن . در حالي كه مي بايست اين مسائل را از روز اول با واقع بيني و كاوش علمي به سراغش مي رفتيم نه آنكه آن را سياسي مطرح كنيم .

عرفات

صبح عرفه ساعت شش سوار ماشين سرباز شديم كه پس از نيم ساعت حركت كرد . مسير حركت بطور طبيعي مملو از ماشين ، از انواع و اقسام آن ، بسياري از حجاج بر بام ماشين ها نشسته اند و از هواي پُر دود ناشي از ترافيك استنشاق مي كنند . ما نيز از اين هوا بي بهره نيستم . نكته جالب آنكه همه يك شكل شده اند و ممكن است به دليل شباهت پوشش حتي نزديك ترين دوستت را نشناسي مگر بعد از تعمق كافي در چهره اش . البته برخي تفاوت ها همچنان باقي مانده ، كساني بر ماشين هاي شيك سوارند و كساني بر اتوبوس هاي فورد قديم موتور جلو كه تاريخ ساخت آنها به بيش از چهل سال قبل بر مي گردد . از نكات جالب زندگي ماشيني عربستان بوق زدن مكرر است و دوستي مي گفت كه ترمز آنها به بوق ماشينشان متصل است . و اي كاش فقط همين بود بالاخره ي ربع به هشت ، به مقر اسكان ايرانيان رسيديم .

گويا از قديم نه خيلي دور رسم بر آن بوده كه هر ناحيه اي به كشوري اختصاص داده

شود تا اگر كسي راه را گم كرد بتوانند او را براحتي راهنمايي كنند . صحراي عرفات در سال تنها يك روز شاهد حضور قريب دو ميليون حاجي سعودي و خارجي است . پيش از اين درختي در كار نبوده اما در طي چند سال گذشته اين بيابان برهوت شاهد درختكاري گسترده اي است كه همه آنها بيش از چهار پنج سال از عمرشان نمي گذرد .

چادرهاي سفيد كشورها در ميان درختان سرپا شده و فرش مختصري بر روي زمين . حجاج داخلي و كساني كه از شيخ نشين هاي ماشين سواري خود آمده اند چندان ساماني ندارند بلكه در هر گوشه اي در كنار خيابان سايباني به درخت يا تير چادر كاروان ها زده به استراحت پرداخته اند . كوه هاي پراكنده اطراف شاهد حضور سفيدپوشاني است كه دلبستگي خاصي به بالا رفتن روي آنها دارند . در طول راه شاهد بودم كه زائري بر بلندي كوهي به تنهايي آرميده بود . جبل الرحمة نيز كه در نزديكي محل اسكان ايراني هاست سفيدپوش ، هم از احرام زائران و هم چترهاي سفيدي كه بر سر گرفته اند .

امروز هوا ابري است و به همين دليل تا حدودي خفه . اگر ابر نباشد قاعدتاً آفتاب سوزنده است . به هر حال با گذشتن از خيابان هاي متعدد ، عرفات را دور زديم تا در محل موعود پياده شديم و پس از اسكان به خرودن صبحانه پرداخته . عرفات آداب غذايي خاص خود را دارد و يكي از رسمي ترين آنها هندوانه خنك است كه براي تسكين درجه حرارت بدن زائران به آنان تقديم مي شود . غذا نيز نوعاً ساده و بدون پيرايه و فاقد زمينه هايي است كه مسموم شدن را به همراه داشته باشد .

قدمي در اطراف زدم چند زن بادبزن مي فروشند ، بايد در اين روز تجارت خوبي باشد اما نه در ميان ايرانيان . چترفروشي نيز رواج دارد اما در ميان ايرانيان كه چتر را فقط براي باران بكار برده اند ، چاذبه اي ندارد . گاه در كنار خيابان ماشين « سبيل » يا « سبيل الله » هست كه آب و گاه آبميوه توزيع مي كند و هجوم و حمله مردم براي گرفتن اين هديه خادم حرمين شريفين ! . اكنون ساعت 5/10 است ، هنوز سيل جمعيت به عرفات سرازير است در اينجا بيشترين ارزش را آب و يخ دارد .

ماشين هاي بزرگ ، يخ توزيع مي كنند با كارتي كه مطوفي داده است . گداها نيز فراوانند ، يا دست ندارند يا پا ؛ از نمونه هايي كه در مسجدالحرام ديدم ، در عرض نيم ساعت

سه نمونه ، صف به صف مي گشتند . توالت ها نيز جلب توجه مي كنند با يك صف 7 تا ده نفري و البته آب فراوان و بناي تميز ؛ و فعلاً و در اين شرايط بهتر از اين قابل تصور نيست .

نوز دو سه ساعت از روز بر نيامده كه حجم زباله در كنار خيابان اوج گرفته و تپه تپه جمع شده ؛ اساسً هركس هرچه در خيابان مي خورد زباله آن را همانجا پرتاب مي كند . يك قسمت خيابان پوشيده از پوسته پرتغال . حكومت نيز لابد چون سر جمع يك شبانه روز بيشتر نيست ترجيح مي دهد كه در پايان روز كه همه رفتند نظافت را آغاز كند و البته خورشيد كه از ساعت حدود 11 از زير ابر درآمده در ضد عفوني كردن مؤثر است . در كنار خيابان لوله هاي آب به طول چهار متر و سر آنها چهارلوله بصورت « بعلاوه » آب را در فضا پخش مي كند كه در خنك كردن عابرين مؤثر است . يادم نيست سال قبل نيز اينها بود يا نه .

گداي زني را هم ديدم كه كاغذي در دست داشت ؛ دقت كردم تيتر آن اين بود : شهادة وفاة يعني شوهرش مرده و اين هم گواهي مرگ اوست . در صف توالت ديدم يك حاجي ايراني دستمال تري را روي سرش كشيده است . به او تذكر دادم كه تو محرم هستي و نبايد چنين كني ، گفت كه دستمال خشك است ! ! لابد مسأله را فراموش كرده بود گفتم كه به روحاني كاروانش مراجعه كند .

از دور جبل الرحمه آشكار است و برفراز آن ستوني احتمالا به طول پنج متر يا بيشتر و سطح آن مملو از سفيدپوش و چتر سفيد بر سر .

ساعت 11 و ربع كه به محل كاروان رسيدم زيارت وارث شروع شد . جمعيت قابل توجهي جمع شده بودند ، بعد از آن نيز زيارت آل ياسين كه مورد علاقه رياست بعثه است در اين چند سال مقيد به اجراي آن و بعد هم روضه خواني تا ساعت 12 كه با دعا خاتمه يافت .

بعد از نماز ناهار خورديم و قرار شد استراحت كنيم اما چنان هوا گرم شد و تنمان خيس و وجودمان كلافه كه هنوز نيم ساعتي از دراز كشيدن نگذشته بود كه برخاستم و بناي بادزدن و عرق مهلت بادزدن با بادبزن نمي داد و اكنون منتظر ساعت چهاريم تا دعا شروع شود .

خبرهاي مربوط به حج نشريه زائر امروز جمعه 30 ارديبهشت ( روز نهم ذي حجه روز

عرفه ) چنين است : ديدار مسئولان بعثه حضرت آية الله العظمي اراكي با سرپرست حجاج ايراني ؛ درخواست توضيح المسائل حضرت آية الله العظمي اراكي از سوي شيعيان هند و پاكستان با فهرست كمك هاي شش كاروان به مسلمانان بوسني . درگذشت دو زائر ايراني در مكه كه يكي در حين طواف در مسجدالحرام درگذشت كه قبلاً يك نمونه ديگر نيز داشتيم . مراسم خاكسپاري يك زائر ايراني در قبرستان ابوطالب ( علي صدرزاده روحاني از مشهد ) . سرقت از زائران ايراني ؛ گله برخي مديران از مسئولان دفتر خدمات ايرانيان در جده . طرح مشكلات مسلمين در سخنان امام جماعت مسجد كويتي ها در مكه مكرمه كه درباره بوسني و كشمير سخن گفته و آيه « تبت يدا ابي لهب » را خوانده است . زائران يك كاروان پولي براي طواف روي طبق يك زن ناتوان از طواف كاروان خود را فراهم كردند . وضعيت نامطلوب مسكن و مشكلات زائران . كاروان 24215 پنج نوبت اياب و ذهاب براي رفتن به مسجدالحرام و استفاده از سه پزشك خود براي درمان بيماران .

سعات 5/3 دعا آغاز شد و بنا بود ساعت 4 باشد اما عده اي عاشق دعا زودتر در چادر بعثه اجتماع كردند و ناچار آقاي مرتضايي فر برنامه را شروع كرد اما مسأله چندان مزاحمت براي ديگران نداشت زيرا هيچكس از گرما خوابش نبرده و همه به نحوي با همين حال آمادگي دعاي عرفه را داشتند .

سال گذشته دعاي عرف را آقاي شيخ حسين انصاريان خواند و امسال نيز ؛ صداي گوش نواز وي مشتريان زيادي را به سوي چادر بعثه فرا مي خواند . اندكي قبل از شروع دعا آقاي پورنجاتي را ديدم ، از سفرنامه پرسيد . گفتم چيزهايي يادداشت كرده ام اما نه قلم ما قلم جلال است و نه تيزي او را داريم و او گفت كه اگر در يك كاروان معمولي بوديد مسائل بيشتري مي ديديد ، بويژه حال مسافراني كه اولين سفرشان است . راستي چنين است زائراني كه سفر اولشان است و تقريباً مي دانند ديگر نمي آيند با همه چيز با شگفتي برخورد مي كنند ؛ از هر صحنه اندوخته مي گيرند سختي ها را راحت تر تحمل مي كنند اما افسوس كه من كمتر با آنان برخورد دارد .

اول ، آيات قرآن توسط آقاي هروي ، آيات : « أجعلتم سقاية الحاج وعمارة المسجدالحرام كمن آمن بالله واليوم الاخر » و بعد هم آقاي شمسائي چند بيت شعر خواند . فراموش كردم

بگويم كه سر ظهر آقايي كه نيت وقوف را پشت بلندگو اعلام مي كرد ، همان لحظه غفلتاً قسم به نام جلاله الله خورد و مي دانيم كه تعمداً اگر سه بار تكرار شود كفاره دارد . در اينجا همه بايد مراقب باشند كه پاي خويش را از محدوده تعيين شده خارج نكنند و شعر شمسايي :

سرزمين عرفاتست اينجا * * * چشمه آب حيات است اينجا

عرفات بر شيعيان جداي از مصونيت ديني ، خاطره امام حسين ( عليه السلام ) را دارد لذا در روضه ها مكرر روي اين نكته تكيه مي شود .

اي حج ناتمام تو مقوبل كردگار * * * طي شد به وصف عمره تو عمرها حسين

مسأله ديگر حضور حضرت مهدي ( عليه السلام ) در عرفات است و لذا فرياد يابن الحسين از همه كاروان ها بلند است .

صبحي يكي از دوستان آمده بود كه كاروانشان روز سيزدهم عازم ايران است . يعني اولين پرواز . بهم ريختگي در تقويم رسمي عربستان با تقويم شرعي مسايلي را پديد آورده بود . طبق تقويم رسمي آنها قرار بود عيد روز جمعه باشد اما تقويم شرعي آنها كه اول ماه معلوم شد ، روز جمعه را روز عرفه دانست . دوست ما گفت هواپيمايي برنامه رفتن را بر اساس تقويم رسمي آنها گذاشته بود و اكنون با فشرده كردن پروازهاي اول تا حدودي مشكل حل شده است . امسال بيشتر كاروان ها 23 روز و شمالي 26 روز سفرشان به درازا مي كشد . اكنون نيز آقاي مرتضايي فر اعلام كرد كه مسئول بعثه قصد دارد مقدمه اي در باب اهميت دعاي عرفه بيان كند . به دنبال آن جناب آقاي ري شهري درباره اهميت روز عرفه و نيز فضيلت دعاي امام حسين ( عليه السلام ) در اين روز سخن گفتند . اقلاً حدود بيست زائر سياه پوست از اطراف جمع شده اند و ناله و زاري حاجيان ايراني را مي نگرند . پس از سخنراي آقاي انصاريان دعا را شروع كرد ( ساعت 38/4 دقيقه ) و ساعت 6 و ربع بود كه دعا تمام شد ، شام مختصر نماز جماعت به امامت آقاي جنتي و بعد هم سوار ماشين به سمت مشعرالحرام . هر سال براي آمدن به مشعر اقلاً سه تا چهار ساعت وقت صرف مي شد اما احتمالاً برنامه ريزي دقيق سبب شد تا ما ساعت 5/8 به مشعرالحرام برسيم . معمولاً ايراني ها در نزديكي پل بزرگي كه اندكي آن سوتر وادي محسر بود و تا قبل از طلوع نمي توانند از آن

گذر كنند مي ايستند . حجاج كشورهاي ديگر نيز در بيابان عظيم مشعر هريك در گوشه اي سكنا مي گيرند . عظيمت اين شب به قدري زياد است كه تنها با ديدن مي توان آن را دريافت . درست مثل بسياري از صحنه هاي ديگر حج .

قبل از مشعر به چند مسئله اشاره كنم ، اولاً هنوز مهمترين مشكل ، دستشويي ها است كه عصرها عرفات صف به 15 نفر مي رسيد . دوستي ايستاده بود از كاروانش پرسيدم و از اينكه بر حمل افراد ناتوان بر طبق طواف چقدر مي دهند ، معلوم شد 200 ريال . براي سعي نيز 5ـ ريال كه روز هشتم به 500 ريال رسيده بود . عصر عرفات شاهد بوديم كه زنان سياه محصول زحمت يك روزه را جمع آوري ( شامل ميوه و طبعاً پول حاصل از فروش بادبزن ها ) بر سر نهاده باز مي گشتند .

پس از اتمام دعا گشتي به چادرهاي اطراف زدم ، در اين گشت جناب آقاي طالقاني كه مسئول دفتر نمايندگي ايران در جده است را ديدم . از فرصت استفاده كرده از كار و كاسبي در عربستان پرسيدم . ايشان گفت كه شركت هاي استخدامي كارگر از كشورهاي خارجي يكجا شماري را اجير مي كنند ، آنها را در بيغوله ها جا مي دهند و با غذاي مختصر و ماهانه 400 تا 650 ريال با آنها قرارداد مي بندند . او گفت كه اخيراً در مطبوعات صحنه اي از حلبي آبادهاي اين كارگران را انداخته بود . همچنين درباره قيمت گوشت در داخل عربستان گفت كه هر كيلو 30 ريال سعودي است كه با قيمت معادل ريال امسال ما كه هر ريال سعودي 750 ريال است 2300 تومان مي شود .

بسوي مشعرالحرام

در اتوبوسي كه با آن از عرفات به مشعر آمديم اول آقاي سيد جواد علم الهدي سخن گفت و از زيارت حضرت عباس در روز عرفه ياد كرد . بعد آقاي شمسايي به تفصيل اشعاري درباره حضرت عباس ( عليه السلام ) خواند . پس از آن آقاي قرائتي نيز پشت بلندگو آمد و حدود بيست دقيقه سخن گفت از جمله قصه گربه ها كه پدرشان فرزندي نداشته همسايه به او گفته كه تو بچه نداري لااقل گربه هاي ما را نگه دار ، پدر او هم ناراحت شده و آن زمان كه 45 ساله بود به حج مشرف شد و كنار خانه خدا به خدا گفته است كه به ابراهيم كه بيش از

هشتاد سال داشته فرزند داده اي به من نيز بده . بعداً از يك زن يك فرزند و از ديگري كه مادر آقاي قرائتي است صاحب يازده فرزند شده . آقاي قرائتي گفت شايد تعداد گربه ها همين قدر بوده !

به هر حال به مشعر رسيديم . در مشعر براي نخستين بار دستشويي ساخته اند ، اما آنقدر كم كه صف پشت آن به ده پانزده متر مي رسيد و اين دستشويي از مشكلات سفر حج بويژه در ايام عرفات و مشعر و مني است . همين شلوغي سبب شده بود كه شمالي از حجاج به آن سوي اتوبوس ما كه پشت آن خوابيده بوديم آمده و ادرار مي كردند ، گويا كم كم تعداد بيشتري خبردار شده بطوري كه كم كم ابوال روان شده و برخي از دوستان به اجبار جاي خود را تغيير دادند .

ساعت 5/9 شب براي جمع آوري ريگ به كوه رفتيم ، در راه اردوگاهي از نيروهاي انتظامي مستقر بودند . زماني كه بالاي كوه مشغول جمع آوري ريگ بوديم جوان عربي آمد و گفت سعودي است . سئوالش اين بود كه وضع خدمات سعودي در عرفات و مشعر چگونه است . طبعاً من كه با آقاي خاتمي بودم از دادن پاسخ خودداري كرديم . او گفت كه از مأمورين دولن نيست فقط مي خواهد بداند نظر ما چيست . فرد ساده اي به نظر مي امد . ساعت سه شب دهم در مشعر چند قطره باران آمد اما در ساعت 4ا مقدار بيشتري آمد و تقريباً همه را بيدار كرد . دو مرتبه سكوت كه براي دو ساعتي حاكم بود بهم خورد ابتدا نمازهاي جماعت و بعد حركت ماشين ها .

فراموش كردم بگويم كه زيباترين صحنه هاي عرفات به سمت مشعر ، طريق الشماة است ، صدها هزار نفر در اين مسير طولاني همانند يك راهپيمايي منظم حركت مي كردند ، همه سفيدپوش و وسايل در دست و حتي برخي با فرزندانشان . اصولاً حاجيان در سفر عرفات تا مني دو گروهند . گروهي كه از امكانات رفاهي خوبي از قبيل چادر و غذاي منظم و ماشين رفت و شد برخوردارند و گروهي كه كمترين توشه را دارند ، پياده به عرفات مي آيند پياده بر مي گردند و در مني نيز هركجا سايه اي بيابند همانجا سكني مي گيرند . البته ايرانيان كه كارواني مي آيند از رفاه مذكور برخوردارند گرچه بايد اذعان كرد كه در ميان حجاج خارجي ترك ها و اندونزياي ها و مالزيايي ها تنها از اين ديد كه خانه هاي اجاره اي شان

دقيقاً در اطراف حرم است وضع بهتري در قياس با ديگران دارند . محتمل است كه آن ها نيز طبقه بندي داخل براساس هزينه هايي كه مي پردازند داشته باشند .

در مني

صحنه زيباي مني شاهد حضور دو روزه و نيم حجاج در خود مي باشد . اولين لحظه ورود حاجيان به خيمه ها ، روبرو شدن با استقبال خدمه است كه از قبل شربت خاكشير را آماده كرده اند . اين شربت چنان براي حاجي ايراني حياتي شده كه حتي يك كاروان نيز از آن مستثني نيست . اين بعد از آن است كه حاجي از انتهاي مشعر تا كاروان را با پاي پياده آمده يا آنكه اقلاً تا ساعت 9 در ماشين معطل شده است . البته افراد ضعيف را همان شب در مشعر وقوف اضطراري مي دهند و به مني مي آورند . هنوز اندكي نياسوده كه بنا به صلاحديد مدير و روحاني در اول صبح يا اندكي قبل از ظهر عازم رمي جمره عقبه مي شوند . چادرهاي اقامت ايرانيان در فاصله طولاني مني ، درست اين سو و جمره عقبه در آن سوي قرار دارد . اين فاصله در حدود 2 كيلومتر است كه دقيقاً طي آن حدود يك تا يك ساعت و نيم به طول مي انجامد . علت اصلي آن است كه طريق مشاة مملو از كساني است كه زير سايبان آن استراحت مي كند . در اين سو و آن سوي طريق پياده روها ، جمعيت زيادي حركت مي كند و متأسفانه ماشين نيز حق عبور دارد . بنده در سال گذشته به همراه يكي از دوستان تا سر حد له شدن زير پاي جمعيت پيش رفتيم و تنها شكسته شدن ديوارهاي حلب كه در آن سويش مصري ها بودند توانست راه را گشوده جان ما را نجات دهد . صدها جفت دمپايي و ده ها عدد حوله احرام نشان شدت فشارهايي است كه در اين راه وجود دارد . دو راه ديگر نيز در عرض همين راه ها وجود دارد يكي سينه كوه در اين سوي كه قصر ملك بر فراز آن است و ديگري نيز در طرف مقابل . به هر روي در اول صبح جمعيت موج مي زند بايد آن را تحمل كرد تا به جمرات رسيد . آن هم جمره عقبه در پاياني ترين نقطه مني .

اندكي به عقب برگردم . آقاي علم الهدي كه سال ها به حج آمده ، گفت كه زماني شايد حدود 25 سال قبل روحاني كاروان بود و از جمله زائران او فرشچيان نقاش معروف بود و گفت كهدر مدينه چندان توجهي به اطراف نمي كرد و گويي كه چيز مهمي نيست و تا عمره تمتع و بعد

عرفات تا رسيديم به مشعر ، و حاجيان براي جمع آوري ريگ متفرق شدند و من به آنان سر مي زدم تا راهنمايي كنم ، ديدم فرشچيان همين طور كه مشغول جمع آوري ريگ بود چنان گريه مي كرد كه به هق هق افتاده بود ، برگشتم و مزاحم او نشدم تا آنكه آمد ؛ از او پرسيدم كه چه شده ؟ گفت : اكنون فهميدم كه در برابر همه چيز هيچم و خدا اين چنين مرا به من شناساند .

همو گفت كه دوستي برايش چنين نقل كرد كه زماني فرزندي با مادرش در كاروان ما بودند ، مادر اين جوان در مدينه گرفتار گرمازدگي و مشرف بر مرگ ! پسرش بر سر او آمد و يكباره گفت : چرا تو ؟ با من در مشعر وعده كرده بودند ! آن دوست گفت : من اين سخن را در خاطر داشتم . مادر خوب شد و تا مشعر در آنجا مراقب فرزند بودم ، وقتي صبح سوار ماشين شديم حتي از بيرون او را نگاه مي كردم ، يك لحظه از او غفلت كردم و متوجه شدم نيست . آمدم پايين ديدم ، اندكي آن سوتر در گودالي پاي رو به قبله دراز كشيده و در گذشته است .

مخالفت عربستان با حضور ذابحين ايراني در مني

برگرديم به مني ؛ پس از رمي جمره عقبي با تحمل سختي فراوان به چادر بازگشتيم . امسال بر خلاف سال گذشته عربستان حاضر نشده بود تا ذابحين ايراني را به مسلخ جديد بروند و گفته بودند كه پول بدهيد ، ما خود ذبح مي كنيم ، اما ايران حاضر نشد لذا با كمال تأسف همه در مسلخ قديم ذبح كردند و بخش عمده گوشت ها تلف شد مگر اندكي كه عرب ها مي برند ، شايد مقداري كه استفاده مي شود نسبت به تلف شده ها يك در هزار باشد . طبعاً آوردن شمار زيادي ذابح نيز بدون فايده بود ، نمي دانم قبلاً با سعودي هماهنگ كرده بودند يا با اعتماد با آنچه در سال قبل بوده اين افراد را آورده بودند . برخورد عربستان غيردوستانه و بيشتر براي اذيت بود و الا سال گذشته لااقل تا حدودي كار به راحتي پيش رفت . بدين ترتيب شيوه سنتي اجرا شد ، به اين ترتيب كه هرچند نفر به يكي وكالت دادند و او رفت ذبح كرد و خبرش را آورد بعد حلق يا تقصير . بنده سر دو نفر را تراشيدم ؛ يكي آقاي شيخ صادق لاريجاني كه كسي ديگر فراز و پستي هاي باقيمانده را صاف كرد و به قول يك ژورناليست حاضر : اديت كرد ، و يكي هم سر پيرمردي كه گرچه موهاي سختي داشت اما در برخي