بخش 5

صلوات بر محمد و آل او ( عليهم السلام )

سفيان ثوري حكايت مي كند ، در مكه مشغول طواف بودم ، ناگاه مردي را ديدم كه قدم از قدم برنمي داشت ، مگر اين كه صلواتي مي فرستاد . به آن شخص خطاب كردم : چرا تسبيح و تهليل نمي كني و اتصالا صلوات مي فرستي ؟ آيا تو را در اين خصوص حكايتي هست ؟ گفت : تو كيستي خدا تو را بيامرزد ؟ گفتم : من سفيان ثوري هستم . جواب داد : به جهت اين كه تو در اهل زمان خود غريبي ، حكايت خود را به تو نقل مي كنم .

سالي من در معيّت پدرم سفر مكّه نموديم . در يكي از منازل پدرم مريض شد وبا همان مرض از دنيا رفت . صورتش سياه شد و چشمانش كبود و شكمش آماس كرد . من گريه كردم و به خود گفتم كه پدرم در غربت فوت كرد آن هم به اين وضعيت ، ناچار رويش را با لباسي پوشانيدم و همان ساعت خواب بر من غلبه كرد . در خواب شخصي را ديدم بي اندازه زيبا و خوش صورت بود و لباس هاي فاخر در برداشت . شخص مزبور نزد پدرم آمد و دستش را به صورت پدرم كشيد ؛ ناگهان صورتش سفيدتر از شير شد و دستش را به شكم پدرم مسح كرد ، به حال اوّلي برگشت و اراده نمود كه برود . برخاستم و دامن عباي او را گرفتم و عرض كردم : اي سرورم ! تو را قسم مي دهم به خدايي كه در همچو وقتي تو را بر

121

سر بالين پدرم رسانيد ، تو كيستي ؟

فرمود : مگر مرا نمي شناسي ؟ من محمد رسول خدايم . پدر تو معصيّت بسيار مي نمود ، الاّ آن كه به من بسيار صلوات مي فرستاد . همين كه اين حالت به پدرت روي داد ، مرا استغاثه نمود و من پناه مي دهم به كسي كه مرا صلوات زياد بفرستد . پس من از خواب بيدار شدم ، ديدم رنگ پدرم سفيد شده و بدنش به حال اوّلي برگشته . اين است از كه از آن زمان به بعد من شب و روز به صلوات مداومت دارم . ^{( 1 )}

دو هزار سال قبل از آدم

زراره گويد : به امام صادق ( عليه السلام ) عرض كردم : جانم به فدايت ! چهل سال است من احكام و مسائل حجّ را از شما پرسش مي كنم و شما پاسخ مي دهيد ( و هنوز احكام آن تمام نشده است ) ؟ حضرت فرمودند : اي زراره ! خانه اي كه دو هزار سال قبل از آدم ، زيارت مي شده ، مي خواهي در مدّت چهل سال تمام مسائلش را فراگيري ؟ ^{( 2 )}

پيادگان حاج

سعدي گويد :

سالي نزاعي در پيادگاه حجيج ( حاجيان ) افتاده بود و داعي در آن سفر هم پياده ، انصاف در سرو روي هم فتاديم و داد فسوق ( بگو ومگو ) و جدال بداديم .

كجاوه نشيني را شنيدم كه با عديل خود مي گفت : ياللعجب ! پياده عاج

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . رنگارنگ ، ج 2 ، ص 445 و 446

2 . وسائل الشيعه ، ج 7 ، ص 7

122

چون عرصه شطرنج به سر مي برد ، فرزين مي شود ؛ يعني ، به از آن مي گردد كه بود و پيادگان حاج به سر بردند و بتر شدند .

از من بگوي حاجي مردم گزاي را * * * كو پوستين خلق به آزار مي درد

حاجي تو نيستي ، شترست از براي آنك * * * بيچاره خار مي خورد و بار مي برد ^{( 1 )}

حريم امن

مرد مؤمني به شخصي گفت : هر كس تلاش كند وبه كعبه رود ، در امان خواهد بود . آن مرد سختي هاي راه را به جان خريد و عازم مكّه گرديد . او به آن جا رفته بود كه الطاف الهي را ببيند و در مكان امني مستقر گردد و به آرامش خاطر دست يابد ، ولي عربي نادان حرمت آن حريم مقدس را نگه نداشت و با خفّت و خواري دست به گناه زد و دستار آن مرد را از سرش ربود و فرار كرد .

هنوز از كعبه پاي او به در بود * * * كه بر بودند دستارش زسر زود

يكي اعرابي را ديد بي نور * * * كه دستارش بتگ مي برد از دور

مرد زبان به گله گشود و گفت : ايمني اين مكان برايم آشكار شد ؟ او با خود مي انديشيد كه وقتي در اين جا دستارم را از سرم بدزدند ، در درون خانه سرم را خواهند بريد .

زفان بگشاد آن مجنون به گفتار * * * كه اينك ايمني آمد پديدار

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . گلستان ، باب 7

123

چو دستارم زسر بردند بردر * * * ميان خانه ، خود كي ماندم سر ؟

نشان ايمني بر سر پديدست * * * به خانه چون روم ؟ بردر پديدست

او در اين فكرها بود كه ناگاه جرّقه اي در خاطرش زده مي شود و متوّجه مي گردد كه در چنان مكاني به فكر دستار و سر بودن خطاست . انسان بايد در اين مكان از پوست پيشين بدر آيد ؛ زيرا تا وقتي يك سر موي به فكر خود باشد ، ايمن نخواهد بود .

هزاران سر برين در ذرّه اي نيست * * * هزاران بحر اين جا قطره اي نيست

توتا بيرون نيايي از سرو پوست * * * نيابي ايمني بر درگه دوست

زتو تا هست باقي يك سر موي * * * يقين مي دان كه نبود ايمني روي ^{( 1 )}

حاجي درستكار

شخصي بود پرهيزكار كه هميشه حقوق واجب اموال خود رامي پرداخت و چيزي از مال مردم را با مال خودش مخلوط نمي كرد .

سالي به سفر حجّ رفته بود ، در بين راه پول خود را سهواً در سر چشمه گذاشت و رفت . قدري راه رفته بود كه به يادش آمد . رفقايش گفتند : برگرد هميانت را بياور . گفت : من در اموال خود چيزي از حقوق نگذاشته ام و مال من تلف نمي شود . در برگشتن از مكّه و بعد از انجام فرايض حجّ مي آيم و برمي دارم . مبلغي از رفقا قرض كرد . رفت و مناسك حجّ را انجام داد ، سپس برگشت و به نزديكي آن چشمه رسيد . ديد راه را عوض كرده اند ، پرسيد : چرا راه را عوض كرده اند ؟ گفتند : مدّتي است در آن راه اژدهايي پيدا شده است كه راه را بسته و كسي جرأت نمي كند از آن راه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . عطّار نيشابوري ، اسرار نامه ، ص 130

124

برود . گفت : آن اژدها پول من است . با چند نفر از رفقا از آن راه آمدند ،

چون نزديك چشمه رسيدند ، اژدها را ديدند . صاحب هميان خودش آمد به نزديك و ديد هميان اوست ، برداشت و راه باز شد . ^{( 1 )}

امر به معروف و نهي از منكر در سفر حجّ

سالي هارون الرشيد به جهت حجّ به مكّه آمد . تصادفاً عبدالله عبدالعزيز العمروي كه يكي از بزرگان علماي زمان خود بود ، نيز در مكّه بود . هارون از مروه پايين آمده و قصد صفا داشت . عبدالله العمروي فرياد زد : اي هارون ! همين كه هارون نگاه كرد ، عبدالله را ديد ، گفت : بلي . عمروي گفت : اي هارون : نگاه كن به طرف كعبه ، جماعتي به عبادت مشغولند تعدادشان چه قدر است ؟ هارون جواب داد : خدا مي داند كه عددايشان چيست ؟ عمروي گفت : اي مرد ! خداوند از هر يك از اينها ، فقط از نفس خودش سؤال مي كند ، ولي از تو از همه اينها سؤال خواهد كرد ، آماده جواب باش .

هارون نشست و زار زار گريست . گفت : اي هارون ! آيا باز حرفي به تو بگويم ؟ هارون گفت : بگو . عبدالله گفت : مگر نه اين است كه اگر كسي مال خود را بيهوده خرج كند ، بايد او را جلوگيري كنند ؟ هارون گفت : بلي همين طور است . عبدالله گفت : پس اگر كسي مال ديگران را تلف كند با او چه بايد كرد ؟

گريه هارون بيشتر شد و عمروي از او دور گرديد . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . تحفة الواعظين ، ج 1 ، ص 207 ، ( به نقل از جواهر الكلمات )

2 . كشكول طبسي ، ج 1 ، ص 40

125

عمل ناپسند در مكاني باعظمت

فضيل گفت : من زاهدترين شخصي كه ديدم مردي از اهل خراسان بود . او نزد من در مسجد الحرام نشسته بود ، سپس برخاست تا طواف كند ؛ در همان وقت پول هاي او را ربودند و او شروع به گريستن كرد . به او گفتم : آيا براي پول هايت ناراحتي و گريه مي كني ؟ گفت : نه بلكه گريه مي كنم بر او كه بايد در دادگاه الهي بايستد و محاكمه شود . مي گريم براي اين كه در چنين مكان باعظمتي ، چنين عمل زشتي را انجام داده است . من دلم براي او مي سوزد . ^{( 1 )}

رفيق راه

شخصي عازم حجّ بود . يك نفر تصميم گرفت با او همراه باشد و رفيق راه او گردد ، امّا او نپذيرفت و گفت : بگذار به تنهايي سفر كنم ؛ زيرا مي ترسم ، از يكديگر اموري را مشاهده كنيم كه موجب ايجاد دشمني و عداوت بين ما شود . ^{( 2 )} در اين سفر پربركت ، حاجيان عزيز بايد مراقب همديگر باشند و به يكديگر كمك نمايند و موجبات آزار و اذيت ديگران را فراهم نسازند تا از ثواب بيكران الهي بهره مند شوند .

مرد سعادتمند

علي بن هشام آملي از بزرگان طبرستان بود . مال بسيار داشت و كرم وافر . در شهر خويش هر روز هزار بينوا را بر سر سفره مي نشاند و به دست خود غذا به آنان مي داد . هر سال كه به زيارت خانه خدا مي رفت چندين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . شنيدنيهاي تاريخ ، ص 314

2 . همان ، ص 105

126

نفر از كساني را كه بيش از ديگران شوق و آرزوي زيارت كعبه داشتند و تنگ مايه بودند ، با خود مي برد . در همه منزل ها براي آنان سفره مي گسترد و به گرمي و مهرباني پذيرايي مي فرمود . وي در طي چند بار مسافرت به كعبه معظمه ، هزار نفر را بدين گونه به زيارت برد .

در سالي كه مأمون خليفه نيز به زيارت خانه خدا رفته بود ، چون مُنادي علي آملي زائران را به سفره وي خواند ، مأمون به خشم آمد و گفت : اين كيست كه چنين خوان بي دريغ گسترده است و دعوي مهتري مي كند ؟ گفتند : بزرگ مردي از مردم آمل است . گفت : كه تا به بغداد رسيد ، هيمه و تره به او نفروشند . علي تا به بغداد در آمد ، براي پختن غذا كاغذ مي خريد و مي سوزاند و به جاي تره ، حرير سبز پاره پاره مي كرد و آراستگي سفره را به جاي تره برخوان مي نهاد . ^{( 1 )}

تو غفارالذنوبي

از بزرگان پادشاه ستمگري را ديد كه در عرفات پاي برهنه روي سنگريزه هاي گرم ايستاده بود و دست به دعا برداشته بود و مي گفت : بار خدايا ! توتويي و من منم . كار من آن است كه هر زمان سر تا پا غرق گناه شدم و كار تو آن است كه غفارالذنوب هستي . بر من رحمت كن . يكي از بزرگان گفت : بنگريد كه جبّار زمين پيش جبار آسمان چه رازونياز مي كند . ^{( 2 )}

سروري كه عفو مي كند

روايت شده كه اعرابي اي را ديدند كه حلقه در كعبه را گرفته بود و

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . اقبال يغمايي ، طرفه ها ، ص 268

2 . كشكول ناصري ، ص 100

127

مي گفت : بنده تو بردرگاه تو ايستاده است . روزگارش بگذشته ، گناهانش

مانده ، شهواتش بگسسته و پيامدهاي آن شهوات باقي مانده . از او خشنود شو يا عفوش كن . چه گاه شود كه سروري بي آن كه از برده اش راضي باشد ، او را عفو مي كند . ^{( 1 )}

توسّل به امام زمان

يكي از علما گويد : در سفر اوّل كه به حجّ مشرّف مي شدم ، از كربلا ماشيني تهيّه كرديم به سرپرستي پرهيز كاري موسوم به حاجي علي اصغر اصفهاني كه آن زمان مجاور حضرت سيدالشهدا بود و بعد از اخراج ايرانيان مجاور مدينه طيبّه شد .

اين مرد مؤمن عده اي از مسافرينش گذرنامه درستي نداشتند . من به او گفتم : چگونه اين حاجيان را رد مي كني ؟ گفت : هر جا كه كار به جاي سخت برسد ، اگر وقت وسيع باشد ، 140 مرتبه والاّ چهارده مرتبه مي گويم : يا ابا صالح يا مولانا يا صاحب الزمان ادركن و مشكل حل مي گردد .

جدّاً همان طور شد كه گفت : هر جا بازرسان پيش آمدند ، به بركت توسّلي كه آن مرد و سايرين داشتند ، از شرّشان نجات يافتيم . ^{( 2 )}

شجاعت مرد حج گزار

طاووس يماني گويد : در مكّه بودم كه از طرف حجّاج بن يوسف مرا دعوت كردند ومن پيش او رفتم . او مرا نزد خود نشاند و صحبت مي كرديم كه شنيديم مردي با صداي بلند تلبيه و لبيّك مي گفت و طواف مي كرد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . كشكول شيخ بهايي ، ص 369

2 . شمّه اي از آثار ادعيّه . . . ، ص 292 و 293

128

حجّاج گفت : آن مرد را حاضر كنيد . وقتي او را آوردند ، حجّاج پرسيد : اي مرد ! كيستي ؟ گفت : از مسلمانانم . حجّاج گفت : من از شهر و قبيله ات مي پرسم . آن شخص گفت : از اهل يمنم . حجاج گفت : برادرم محمد را كه والي و حاكم يمن است ، چگونه ديدي ؟ گفت : او را مردي تن پرور و تجمّلاتي كه بسيار به لباس حرير و سواركاري و ولخرجي و شهوتراني علاقه مند بود ، يافتم .

حجاج گفت : من از سيره و رفتار او پرسيدم ؟ آن مرد گفت : او را مردي ظالم و ستمگر خونريز ، فرمان بردار مخلوق و عصيانگر نسبت به خالق يافتم .

حجّاج گفت : با اين كه مقام و منزلت او را نسبت به من مي داني ، نسبت به او اين چنين جسورانه حرف مي زني ؟ آن شخص گفت : آيا مكان و منزلت او نسبت به تو از مكان و منزلت من نسبت به خدا بيشتر است كه من زائر خانه خدا و مصدق پيامبر او هستم ؟ آن وقت بدون اجازه خارج شد و رفت . طاووس گويد : من به دنبال او رفتم و به او گفتم : اي مرد ! مرا به مصاحبت خود قبول كن . گفت : من ديدم مردم درباره دين خود از تو استفتا مي كردند ، آن وقت تو در اين مكان مقدّس و گرامي با آن ظالم مشغول صحبت بودي ؟ گفتم : مرا هم مانند تو مجبوراً آورده بودند . گفت : آيا تو نمي توانستي او را موعظه و نصيحت كني كه به رعيت ستم نكند ؟ گفتم : استغفر الله ربّي و اتوب اليه اكنون مرا قبول كن . گفت : من هم صحبتي شديد الغيرة دارم كه اگر با كس ديگرانس بگيرم ، مرا ول مي كند .

اين را گفت و مرا گذاشت و رفت . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . حيوة الحيوان ، ج 1 ، ص 652 ( به نقل از مردان علم در ميدان عمل ، ج 2 ، ص 480 )

129

غلامي خاشع و خاضع

آورده اند ، بزرگي گفت : در مسجدالحرام طواف مي كردم . گفتم غلامي را ديدم كه با خضوع و خشوع نماز مي كرد و باكسي سخن نمي گفت . با خود گفتم : از اين غلام بوي آشنايي مي آيد ؛ پس به او گفتم : اي بنده خدا ! توقّف كن تا باتو سخني بگويم . گفت : از خواجه خود اجازه ندارم ، امشب از خواجه خود دستوري مي خواهم و فردا سخن تو را مي شنوم . به او گفتم : به اين طريق كه نماز به جا مي آوري و طواف مي كني ، مي دانم كه در نزد خدا قرب و منزلتي داري ، هيچ حاجتي از خداي تعالي خواسته اي كه

اجابت شده باشد گفت : آري ، روزي در مناجات گفتم : خداوندا ! يكي از اهل عذاب را به من بنما تا او را ببينم . آوازي برآمد كه به فلان وادي برو . چون به آن جا رسيدم شخصي را ديدم كه تمام اعضاي او سياه شده و آتش در روي او افتاده و مار عظيمي بر او پيچيده ، هر لحظه او را زخم مي زند . گفتم : اي بدبخت ! تو در دنيا چه عمل داشته اي كه به اين عذاب گرفتار شده اي ؟ گفت : من حجاج بن يوسفم . براي ظلم و تعدّي كه بر مسلمانان كرده ام ، مرا عذاب مي كنند . و اين عذاب كه حال مشاهده مي كني براي آن است كه روزي بر عالمي ظلم كردم و او را رنجانيدم . ^{( 1 )}

سفارش به تقوا

موسم حجّ بود . عبدالملك خليفه هم به قصد حجّ در مكّه بود . روزي در مجلس خود بر تخت نشسته بود و اشراف از هر قبيله حضور داشتند . عطاء بن ابي رباح ـ كه از جمله بزرگان بود ـ وارد مجلس شد . همين كه خليفه او را ديد برخاست و او را در پهلوي خود جاي داده گفت : اي عطاء !

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . كليات جامع التمثيل ، ص 186 و 187

130

حاجتت چيست ؟ جواب داد : اتّق الله في حرم الله و رسوله ؛ تقواي الهي را

در حرم خداوند و رسولش رعايت كن . سپس افزود تقواي الهي را در خصوص اولاد مهاجرين و انصار كه توبه جهت آنها به به مرتبه خلافت رسيده اي به عمل آور و عنايتي به اهالي سرحدهاي اسلام كن كه آنها حصار مسلمانانند و از امورات و كيفيات مسلمين خبردار شو ، به جهت آن كه تو در نزد خداوند جهت آنها مورد سؤال قرار خواهي گرفت .

عبدالملك گفت : همه اينها را گفتي قبول دارم . عطاء از جاي خود حركت كرد . عبدالملك او را رها نكرد و گفت : حوايج مردمان را گفتي ، حاجت خودت را هم بيان كن . گفت : به سوي مخلوق هيچ حاجتي ندارم ، بلكه به صاحب اين خانه دارم ( و اشاره به بيت الله كرد ) . عبدالملك گفت : اين است شرافت و بزرگواري . ^{( 1 )}

در كنار كعبه

نويسنده كتاب شمّه اي از آثار ادعيه و . . . مي نويسد : اوّلين تشرّفم به بيت الله الحرام در سال 1386 هـ . ق صورت گرفت . در آن زمان بين معان آخرين شهر اردن و تبوك اوّلين شهر حجاز شن بود ، منطقه اي خسته كننده و خطرناك موسوم به وادي غول كه گاهي اتوبوس قريب نيم متر در شن زرد رنگ فرو مي رفت كه در نتيجه دير به مكّه مكرّمه رسيديم .

اوائل شب هشتم ذي الحجّه بود و از تمام اوقات ، جمعيت در مكّه مكرّمه و خصوص در مسجدالحرام بيشتر موج مي زد . بعد از آن كه محل شروع طواف را پيدا كردم ، آماده گشتم و داخل در جمعيّت طواف كننده

شدم . همين كه چند قدمي برداشتم ، حالم به شدّت بد شد و ديدم الآن

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . رنگارنگ ، ج 1 ، ص 295 و 296

131

است كه از پا درآيم ؛ ناچار خود را با زحمت از ميان جمعيت خارج كردم و

متحيّر در كنار كعبه ( نزديك ركن يماني كه علامت شكاف ديوار خانه در وقت ولادت با سعادت امير المؤمنين علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) در آن جا ديده مي شود ) در حالي غير قابل توصيف از شدّت كسالت راه و غربت و تنهايي و از همه بالاتر ناواردي ، ايستاده و مشغول درد و دل با پروردگارم شدم و با دعايي خداوند بزرگ را خواندم كه ناگهان يك سيد طلبه بسيار متين و مؤدّب ـ كه در قم و در نجف با او ملاقات داشتم ـ در لباس احرام مقابلم ظاهر شد و از وضع عجيب و غريب من مطلّع گشت . گفت : شما السّاعه برويد به منزلتان و استراحت كنيد . فردا كه روز هشتم است ، اكثر اين جمعيت به عرفات مي روند با اين كه از روز نهم وقت وقوف در عرفات است ؛ ولي غير از شيعه از همان صبح هشتم ، مهيّاي حركت مي شوند و در نتيجه مكّه مكرّمه خلوت مي شود و شما فردا عصر كه خلوت است مشرّف شويد و باخيال راحت اعمال عمره تمتّع را به جا آوريد .

بدين ترتيب بنده از آن شرايط سخت به لطف حقّ نجات يافتم وعادتاً اين برخورد بجا را در آن شلوغي از جانب غير خداي عزيز دانستن ، دور از انصاف است . ^{( 1 )}

سفارش در كنار كعبه

روزي جناب ابوذر ( رحمه الله ) كنار كعبه ايستاده بود و مردم را موعظه مي كرد و به سفر آخرت تحريص مي كرد . پرسيدند : توشه اين سفر چيست ؟

فرمود : براي ذخيره قيامت و رهايي از عذاب آن ، در شدّت گرما روزه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . شمّه اي از آثار ادعيه و انفاس قدسيه ، ص 25 و 27

132

بگير و براي رفع مشكلات هولناك آن حجّ خانه خدا كن . براي رفع

وحشت و هراس از تاريكي قبر ، در شب نماز بگزار . و براي نجات از سختي و تنگدستي صدقه بده و اگر خواهي از خطر روز سخت و دشوار قيامت برهي مال را دو نيمه كن : نيمي صرف خانواده و نيمي ديگر ذخيره آخرت كن . غير از اين كني زيان ببيني و سودي نبري . ^{( 1 )}

نماز در مسجدالحرام

نقل شده كه ابو اميّه در مسجد الحرام نماز مي خواند ، ولي يك جا نمي خواند ؛ بلكه در مواضع و نقاط متعدّد و مختلف انجام مي داد . كسي به او گفت : اي ابو اميّه ! اين چه كاري است كه مي كني ؟ چرا يك جا نمي ايستي ؟ او در جواب گفت : من اين آيه كريمه را قراءت كردم كه يومئذ تحدّث اخباره اكنون مي خواهم كه اين مواضع مختلف و مقدّس براي من در روز قيامت گواهي دهند . ^{( 2 )}

انفاق در حرم

يكي از كساني كه مجاورت مكّه را برگزيده بود ، گفت : مقداري پول براي انفاق كردن در راه خدا با خود برداشته و به مسجدالحرام رفتم . در آن جا شنيدم فقيري پس از انجام طوافش به صورت بسيار آهسته مي گفت : خداوندا ! من گرسنه و برهنه هستم ، تو مرا ياري فرما . من ديدم مردم توجهي به او ندارند ، با خود گفتم : بهترين محلّ براي انفاق پول هايم اين

شخص است . پس نزد او رفته و پول ها را به او دادم ؛ ولي او فقط پنج درهم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . حلية المتقين ، ص 246 ؛ داستانها و حكايتهاي نماز ، ص 145

2 . نمونه هايي از تأثير و نفوذ قرآن ، ص 186

133

از آنها را برداشت و گفت : چهار درهم آن براي خريدن لباس و يك درهم آن مخارج سه روز من مي باشد و مابقي مورد نيازم نيست .

شب بعد كه به مسجدالحرام وارد شدم او را ديدم كه لباس نوبرتن كرده است . او مرا ديد ، برخاست و دستم را گرفت . باهم طواف كعبه نموديم . در حال طواف من مي ديدم كه زير پاي ما مملوّ از طلا و نقره و ياقوت است و پاهاي ما تا مچ داخل آنها مي شود ، در حالي كه مردم اين صحنه را نمي ديدند . در اين هنگام آن مرد به من گفت : همه اين اموال را خدا به من عنايت فرموده است ؛ ولي من از آنها صرف نظر كرده و زهد و رزيده ام و براي مخارج خود از مردم پول مي گيرم ؛ زيرا اين كار براي من نجات از سنگيني ها و فتنه ها و براي مؤمنين رحمت و نعمت است . ^{( 1 )}

جلب رضايت برادر مؤمن

محمدبن علي صوفي گفت : ابراهيم ساربان اجازه خواست كه حضور وزير علي بن يقطين برسد . علي بن يقطين به او اجازه نداد .

در همان سال علي بن يقطين به مكّه رفت ، وقتي وارد مدينه شد ، اجازه خواست تا خدمت موسي بن جعفر ( عليه السلام ) برسد ، مولا اجازه نداد . روز دوّم علي بن يقطين ، موسي بن جعفر ( عليه السلام ) را ملاقات كرد ، عرض نمود : آقا گناه من چه بود ؟

فرمود : تو را مانع شدم براي اين كه مانع برادرت ابراهيم ساربان شدي . خداوند نيز سعي و حجّ تو را نمي پذيرد ، مگر اين كه ابراهيم را راضي كني . عرض كرد : آقا من چگونه مي توانم ابراهيم را ملاقات كنم ، در اين ساعت من در مدينه هستم و او در كوفه است ؟

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . محجّة البيضاء ، ج 7 ، ص 334 ؛ شنيدنيهاي تاريخ ، ص 396

134

فرمود : شب تنها بدون اين كه كسي از همراهانت با تو باشد ، به جانب بقيع مي روي ، در آن جا اسبي با زين و برگ مشاهده خواهي كرد ، سوار آن اسب مي شوي . علي بن يقطين به بقيع رفت ، سوار بر آن اسب شد ، طولي نكشيد كه كنار درب خانه ابراهيم ساربان پياده شد .

درب خانه را كوبيده گفت : من علي بن يقطينم . ابراهيم از درون خانه صدا زد : علي بن يقطين وزير هارون درب خانه من چكار دارد ؟ علي گفت : گرفتاري بزرگي دارم ، او را قسم داد كه درب را باز كند . او در را باز كرد و علي داخل اتاق شد ، به ابراهيم گفت : مولايم موسي بن جعفر ( عليه السلام ) از پذيرفتن من امتناع ورزيده ، مگر اينكه تو مرا ببخشي . ابراهيم گفت : خدا تو را ببخشد .

علي بن يقطين قسم داد كه ابراهيم قدم روي صورت او بگذارد ، ولي ابراهيم امتناع ورزيد . براي بار دوّم او را قسم داد ، قبول كرد در آن موقعي كه ابراهيم پاي خود را روي صورت علي بن يقطين گذاشته بود ، علي مي گفت : خدايا ! تو شاهد باش .

از جاي حركت كرده سوار اسب شد و در همان شب به در خانه حضرت موسي بن جعفر ( عليه السلام ) آمده ، اجازه ورود خواست . آن حضرت نيز اجازه داد و او را پذيرفت . ^{( 1 )}

حاجي حقيقي

در زمان هاي گذشته ، شخصي از اصفهان ، با وسايل زمان خود با شتر و كشتي و . . . براي انجام مراسم حجّ به مكّه رفت . در سرزمين منا ـ كه مشغول اعمال آن جا بود ـ شبي در عالم خواب ديد دو فرشته از طرف خدا فرود

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بحار الانوار ، ج 11 ، ص 74 و 75

135

آمده اند و بر فراز جمعيّت قرار گرفته اند ، بعضي را مي بينند ، به او اشاره كرده مي گويند : هذا حاجٌّ ؛ اين شخص حاجي است ( يعني حجّش مورد قبول است ) و بعضي را مي بينند و به او اشاره كرده و مي گويند : هذا ليس بحاجّ ؛ اين شخص حاجي نيست ، تا اين كه آن دو فرشته به بالاي سر خودش رسيدند و گفتند : هذا ليس بحاجّ ؛ اين شخص حاجي نيست .

آن مرد اصفهاني ، هنگامي كه بيدار شد ، بسيار مضطرب گرديد و در فكر فرو رفت كه چه چيز باعث پذيرفته نشدن حجّش شده است . سرانجام به اين نتيجه رسيد كه خمس و زكات اموالش را شايد به طور كامل نداده است . نامه اي براي فرزندانش نوشت كه من امسال در مكّه مي مانم ، شما همه اموال مرا دقيقاً به حساب بياوريد و وجوهات آنها را بپردازيد . نامه به آنان رسيد و دستور پدر را اجرا كردند .

سال آينده ، آن مرد اصفهاني در مراسم حج شركت نمود و در سرزمين منا باز همان شب در عالم خواب ديد دو فرشته برفراز جمعيّت حاجيان آمدند و اشاره به افراد مي كردند ، به بعضي مي گفتند : هذا حاجّ ؛ اين حاجي است و به بعضي مي گفتند هذا ليس بحاج ؛ اين حاجي نيست و وقتي كه به آن مرد اصفهاني رسيدند ، به او اشاره كرده و گفتند : هذا ليس بحاجّ ؛ اين حاجي نيست .

بار ديگر آن مرد اصفهاني شديداً پريشان و نگران گرديد و در فكر فرو رفت كه آخر من چه كرده ام كه حج من قبول نمي شود . در فكر خود به اين نتيجه رسيد كه در اصفهان همسايه مستضعفي داشتم كه داراي خانه كوچكي بود و من مي خواستم خانه دو طبقه ( و يا سه طبقه ) بسازم . همسايه ام نزد من آمده بود و خواهش مي كرد كه ساختمان را زياد بالانبريد تا خانه كوچك ما تاريك نگردد و جلوي نور خورشيد را نگيرد ؛ ولي من

136

به خواهش او اعتنا نكردم و خانه ام را در دو طبقه يا سه طبقه بنا نمودم ، شايد راز عدم قبولي حجّ من همين باشد .

مرد اصفهاني نامه اي براي بستگانش نوشت كه من امسال نيز در مكّه مي مانم و شما فلان همسايه را ببينيد يا خانه اش را بفروشد و اگر نمي فروشد دو طبقه خانه مرا خراب كنيد تا خانه همسايه در تاريكي قرار نگيرد .

بستگان او پس از دريافت نامه جريان را به همسايه گفتند . همسايه به فروش خانه حاضر نشد ، به ناچار طبقه بالاي خانه مرد اصفهاني را طبق دستور او خراب كردند و در نتيجه همسايه او شادمان گرديد .

موسم حجّ فرا رسيد اين بار نيز همان شب ، آن مرد اصفهاني در سرزمين منا در خواب ديد دو فرشته بر فراز جمعيّت آمدند و با اشاره به بعضي مي گفتند : هذا حاجّ و به بعضي مي گفتند : هذا ليس بحاجّ . وقتي كه آن دو فرشته به آن مرد اصفهاني رسيدند ، چندين بار گفتند : هذا حاجّ ، هذا حاجّ ، هذا حاجّ .

اين رؤياي صادقه به ما پيام مي دهد كه سعي كنيم به حجّ درست برويم و موانع قبولي حجّ را از سر راه خود برداريم ، حقوق همسايگان و . . . را ادا كنيم تا حجّمان قبول گردد . ^{( 1 )}

دولت جاويد

ابن سمعون در بدايت حال به نهايت فقر مبتلا بود و يكي از درويشان پريشان و مساكين بي سامان به شمار مي رفت و با كتابت امرار معاش مي كرد . او مادري سالخورده داشت كه در خدمت و پذيرايي به او نهايت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . محمدي اشتهاردي ، حكايتهاي شنيدني ، ص 45 و 48

137

كوشش مي كرد و در هيچ باب از فرمان او سرپيچي نمي كرد . روزي به نزديك مادر نشسته بود و به وضع او رسيدگي مي كرد و در ضمن با او صحبت مي نمود . در اثناي سخن گفت : اي مادر ! هواي زيارت بيت الله الحرام و لقاي جمال كعبه ، خاطر مرا سخت پريشان كرده است . اگر براين فرزندت بذل عطوفت فرموده ، رخصت مفارقت مي دادي به هر نحوي كه ممكن بود ، راه مكّه را پيش مي گرفتم و مي رفتم و در هر مكان مقدّس و مشهد مبارك به نيابت از تو زيارت مي كردم .

مادر گفت : اي پسر ! با اين تهيدستي و عدم استطاعت به اين سفر مي روي ؟ ابن سمعون به احترام مادر ساكت شد و ديگر چيزي نگفت تا آن كه آن زن را خواب ربود ، وقتي كه بيدار شد ، ابن سمعون را صدا كرد و گفت : اي فرزند ! به عزم زيارت بيت الله حركت كن و من مانع رفتن تو نيستم ؛ چون همين ساعت رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) را در خواب ديدم كه به من فرمود : چرا فرزند خود را از آن دولت جاويد محروم ساختي ؟ زينهار كه فرزندت را از پي خيال خويش روانه دار كه خير دنيا و آخرت وي در اين سفر است . اي فرزند سعادتمند ! حال كه حضرت نبوي مرا به چنين ، نويد دلخوش داشته ، چگونه تو را مانع شوم . ابن سمعون از شنيدن اين خبر خوشحال شد ، فوري برخاست و چندتا كتاب داشت برد و فروخت و پول آنها را براي خرجي مادر نهاد و با قافله حاجيان راه مكه را در پيش گرفت . اتفاقاً در اثناي راه جمعي از دزدان حمله كردند و تمام زائران بيت الله الحرام را برهنه ساختند ، از جمله ابن سمعون را چنان برهنه كردند كه اندام او مكشوف ماند . خود او گويد : پس از وقوع اين حادثه در بيابان برهنه ايستاده و به شدّت خجل بودم ناگاه نظرم به يكي از همراهان افتاد . ديدم عبايي در دست دارد ، پيش او رفته و گفتم : اي برادر ! به حال من ترحّم كن

138

و اين عبا را از من دريغ مدار . آن شخص بي مضايقه عبا را به من داد . من

آن را به دو نيمه كردم ؛ نيمي برميان بستم و نيمي ديگر را به دوش افكندم و ديدم در گوشه آن نوشته بود : يارب سلّم و بلّغ رحمتك يا ارحم الراحمين .

اين نوشته را به فال نيك گرفتم تا به ميقات مردم عراق رسيدم ، پس عبا را احرام خود قرار داده و وارد حرم شدم .

و مشغول مناسك و وظايف حجّ و عمره گشتم ، آن گاه روزي به نزد يكي از بني شيبه ـ كه كليد بيت اقدس در دست او بود ـ رفته و شرح حال خود را به او گفتم ، چندان كه وي را به تنگدستي و بي معاشي من رقّت آمد ، آن گاه به او گفتم : حال كه به حال من رحم آوردي بر حسب اختياري كه داري مرا به درون خانه مباركه در آور تا در آن جا با خداي خود خلوت كنم و عرض حاجت و نياز نمايم . آن مرد خواهش مرا پذيرفته و مرا به درون خانه خدا راه داد . من وارد شده با حضرت ربّ العزّة گرم راز و نياز شدم و در طي مناجات اين كلمات را به زبان آوردم :

خدايا ! علم تو بر حقيقت حال چنان است كه به شرح مسكنت و اعلام نياز نباشد . بار الها ! مرا قسمتي نصيب كن كه به غير از تو محتاج كسي نشوم . همين كه اين دعا را بر زبان راندم ، آوازي شنيدم كه گفت : خدايا ! سمعون ترا نيكو نتواند خواند و سود فقر از خسران غنا نتواند داد . كردگارا ! عمري قرين فقر ببخشاي و فوايد نيازمندي به او ارزاني دار .

من از حرم وداع كرده و خارج شدم و عزم حركت نمودم و خداوند با اسباب خود نعمت هاي فراواني به من عنايت فرمود . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . مردان علم در ميان عمل ، ج 2 ، ص 341 و 344

139

قطع دست دزد

شيخ طاووس الحرمين گويد : وقتي در مكّه معظّمه بودم و در مسجد الحرام ايستاده بودم ، اعرابيي را ديدم كه بر شتر نشسته مي آيد ، وقتي كه به در مسجد رسيد ، فرود آمد و شتر را خواباند و هر دو زانويش را بست . آن گاه سربه سوي آسمان كرده گفت : بار خدايا ! اين شتر و آنچه بر اوست به تو سپردم . داخل مسجد الحرام شد و طواف كرد و مشغول نماز گرديد . چون از مسجد بيرون آمد ديد ، شتر را دزد برده است . سر به سوي آسمان كرد و گفت : الهي ! در شرع مطهّر چنان است كه مال را از آن كس طلب مي كنند كه به او امانت سپرده اند . اكنون شتر را به تو سپرده ام ، تو به من بازرسان و چون اين را بگفت ، ديدم كه در پس كوه ابوقبيس كسي مي آيد و مهار شتر را به دست چپ دارد و دست راستش بريده و در گردنش آويخته بود . نزديك اعرابي آمده وگفت : اي جوان ! بگير شتر خود را .

گفتم : تو كيستي و اين چه حالت است ؟ گفت : من مردي بودم درمانده و از روي ضرورت چنين كردم و در پشت كوه ابوقبيس رفتم . اين وقت سواري را ديدم كه مي آيد و بر اسب تازي سوار بود . بانگ برمن زد و گفت : دستت را بيار . دست راست پيش بردم ، پس دست مرا بريد و برگردنم آويخت و گفت : اين شتر را ببر و به صاحبش باز رسان . ^{( 1 )}

همه برابرند

در يكي از سال ها هارون الرشيد ، خليفه مقتدر عباسي ، به زيارت خانه خدا و حج بيت الله رفت . هنگام طواف دستور داد از هجوم حاجيان جلوگيري كنند تا او بتوانند با آزادي طواف كند ؛ ولي درست وقتي هارون

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . خلاصة الاخبار ، ص 526 ؛ رهنماي سعادت ، ج 3 ، ص 147

140

خواست طواف كند ، مرد عربي سر رسيد و پيش از وي به طواف پرداخت .

اين موضوع بر هارون پرنخوّت و جاه طلب گران آمده ، با خشم به رئيس تشريفات خود اشاره كرد كه مرد عرب را دور كند تا وي طواف كند . رئيس تشريفات به عرب گفت : لحظه اي صبر كن تا خليفه از طواف كردن فارغ شود .

عرب گفت : مگر نمي داني خداوند در اين محل مقدس پادشاه و گدارا برابر دانسته و در قرآن مجيد فرموده است : مسجدالحرام ـ كه آن را براي استفاده همه مردم قرار داده ايم ـ مقيم و مسافر در آن يكسانند ، پس اگر كسي بخواهد در آن جا كفر ورزد يا ظلم كند ، عذاب دردناك را به وي خواهيم چشاند . ^{( 1 )}

شهيد طواف

در سال 310 هـ . ق قرمطيان در موسم حجّ به مكّه در آمدند . حجرالاسود را برداشتند و خلق بسياري را كشتند .

از كساني كه ايشان به شهادت رساندند ، علي بن بابويه است . وي در حال طواف بود ؛ زماني كه طوافش را به پايان رسانيد ، با شمشير زدند و شهيدش كردند . ^{( 2 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . داستانهاي ما ، ج 2 ، ص 143

2 . كشكول شيخ بهايي ، ص 559

141

بخش ششم

جوانان حج گزار

143

محبّ حق

ذالنون مصري گفت :

جواني را در طواف كعبه با تني نزار و روي زرد و ضعيف ديدم كه گويي استخوان هايش را گداخته بودند . نزديك رفته به او گفتم : گمانم اين است كه تو محبّي و از محبّت بدين سان سوخته و گداخته گشته اي ؟ گفت : بلي . گفتم : محبوب به تو نزديك است يا دور ؟ گفت : نزديك . گفتم : موافق است يا مخالف . گفت : موافق و مهربان .

گفتم : سبحان الله ! محبوب به تو نزديك و موافق و مهربان است و تو بدين گونه نزار ونحيفي ؟

گفت : اي بطّال ! مگر تو ندانسته اي كه آتش قرب و موافقت بس سوزنده تر است از آتش بعد و مخالفت ؛ چه ، در قرب ، بيم فراق است وزوال و در بعد ، اميدوصال . مرا از گفته او تغيير حالت پديد گشته ، بر قول او اذعان كردم . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . داستان عارفان ، ص 127 ؛ وفيات ، ج 1 ، ص 280

144

آه عارفانه

جوان فرزانه اي مي خواست مناسك حجّ واجب را انجام دهد ، ولي مشكلي پيش آمد و حجّ او فوت شد . جوان از ته دل آهي كشيد و بر اين عدم توفيق افسوس خورد .

شد جواني را حجّ اسلام فوت * * * از دلش آهي برون آمد به صوت

سفيان ثوري كه در آن جا حاضر بود ، رو به جوان كرد و گفت : من چهار بار حجّ خانه خدا را به جاي آورده ام ، آيا حاضري پاداش آن آهت را با ثواب حجّ هاي من عوض كني ؟ آن جوان جواب داد : بلي ، حاضرم . معامله نيكويي انجام گرفت و هر دو طرف راضي شدند .

بود سفيان حاضر آن جا غمزده * * * آن جوان را گفت : اي ماتم زده !

چهار حجّ دارم برين درگاه من * * * مي فروشم آن بدين يك آه من

آن جوان گفتا خريدم و او فروخت * * * آن نكو بخريد و اين نيكو فروخت

در آن شب سفيان در خواب ديد كه از هاتف غيبي ندايي آمد كه : اي سفيان ! تجارت پرسودي كردي و اگر منفعتي خواستي امروز برايت حاصل شد . از اين سود فراوان تو ، خداوند همه حجّ ها را قبول كرد و از تو خشنود گرديد . خوش به حالت كه حجّ واقعي از آن تو است .

ديد آن شب اي عجب سفيان به خواب * * * كامدي از حق تعاليش اين خطاب

145

كز تجارت سود بسيار آمدت * * * گربه كاري آمد اين بار آمدت

شد همه حج ها قبول از سود تو * * * تو زحق خشنود و حق خشنود تو ^{( 1 )}

جواني عارف

يكي از بزرگان گفته است : سالي از سال ها اراده حجّ كردم . در اثناي راه از قافله باز ماندم . توكّل بر خدا كرده ، شتر مي راندم . جواني را ديدم كه از كناره بيابان تنها مي آمد و جامه مختصر پوشيده بود . نه زادي ، نه راحله اي ، نه انيسي ؛ همين كه به من رسيد ، به او گفتم : اي جوان ! از زندگاني سير شده اي كه اين چنين در باديه آمده اي و يا چون من از قافله جدا مانده اي ؟

گفت : جدا نمانده ام ، خود آمده ام . گفتم : زاد و راحله و طعام و آبت كجاست ؟ اشاره به سوي آسمان كرد . خواستم او را امتحان كنم ، گفتم : من تشنه ام ، شربتي آب سرد به من بده . او دست در هوا كرد ، قدحي آب بگرفت گويا اين كه در داخل آن يخ انداخته بودند . آن را به من داد ، آشاميدم . من در تعجّب مانده ، گفتم : اين مقام و منزلت را از كجا يافتي ؟ گفت : اذكره في الخلوات يذكرني في الفلوات ؛ او را در خلوت ها ياد مي كنم ، او هم مرا در سختي ها ياد مي كند . ^{( 2 )}

بر خداست به مقصد رسانيدن

شيخ فتح موصلي روايت مي كند : در صحرا سلام كردم ، نوجواني را

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . عطّار نيشابوري ، مصيبت نامه ، ص 308

2 . رنگارنگ ، ج 2 ، ص 276

146

ديدم كه گفتم هنوز به حدّ بلوغ نرسيده بود . آن نوجوان ذكر مي گفت . به او

سلام كردم ، جواب داد . گفتم : كجا مي روي ؟ گفت : به زيارت بيت الله الحرام . گفتم : چه ذكر مي كني ؟ گفت : قرآن مي خوانم . گفتم : هنوز تو مكلّف نيستي ، چرا به خودت زحمت مي دهي ؟ جواب داد : من به چشم خويش مي بينم كه از من كوچك ترها را مرگ در كام خود مي كشد . گفتم : قدم هاي تو خيلي كوتاه است و منزل و مقصودت بس دراز ؟ جواب داد : بر من است رفتن و برخداست به مقصد رسانيدن . گفتم : زاد و راحله اي براي تو نمي بينم ؟ گفت توشه من يقين و مركبم پاهايم است .

سد ره توفيق بود گرد علايق * * * خواهي كه به منزل برسي راحله بگذار

گفتم : از نان و آبت مي پرسم ؟ جواب داد : آيا ديده اي كه كسي تو را ميهمان كند و تو طعامت را همراه ببري ؟ مولاي من مرا به زيارت بيت خود دعوت كرده و دليلي ندارد من توشه خود را همراه ببرم . آيا پروردگار من مرا گرسنه خواهد گذاشت ؟ گفتم : حاشا .

از نظر من غايب شد . در مكّه او را ديدم كه طواف مي كند . گفت : اي شيخ ! آيا شكّ تو زايل شد ؟ ^{( 1 )}

راز و نياز نوجوان

مالك بن دينار گويد : شبي خانه خدا را طواف مي كردم . نوجواني را ديدم از پرده كعبه گرفته مي گويد : پروردگارا ! لذّت ها تمام شدند ، ولي آثار آنها باقي مانده است . يارب ! چه بسا يك ساعت شهوت ، حزن طويلي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . رنگارنگ ، ج 2 ، ص 306 و 307

147

در پي داشته باشد . پروردگارا ! عقوبت و ادب كردن تو جز با آتش نيست

و . . . او در اين حال بود كه فجر طالع شد .

مالك گويد : من دستانم را بر سرم گذاشتم و با گريه و ناراحتي گفتم : مادرت به عزايت بنشيند مالك ! در اين شب ، نوجواني در عبادت بر تو سبقت گرفت . ^{( 1 )}

ترس از خدا

يكي از گذشتگان گويد : در موقف عرفه جواني را ديدم كه سرش را به طرف زمين گرفته بود و هيچ حركتي نمي كرد و چيزي نمي گفت ، در حالي كه همه مردم در عرفات بودند ( و راز ونياز مي كردند و حاجت مي خواستند ) . من به او گفتم : اي جوان ! دستانت را براي دعا كردن بگشاي كه اين جا ، جايگاه دعاست . به من گفت : با اين وحشت و ترس چه كنم ؟ گفتم : اين روز ، روز بخشش گناهان است ، سپس او دستانش را از هم گشود و در حال دعا بود كه از دنيا رفت . ^{( 2 )}

نافرماني پدر

يكي از بزرگان بصره گفت : خواستم به سفر حج بروم ، از بصره خارج شدم در راه جواني را ديدم كه پشت سر من مي آمد و عصايي در دست به تعجيل مي رفت . چون كمي از من دور شد ، ديدم كه ناگهان فريادي برآورد و در زمين فرو رفت . مشك و عصاي او ماند . من متحيّر شدم ، پير مردي را

ديدم كه مي آيد . او از من پرسيد : در زمين فرو شد ؟ گفتم : آري ، تو از كجا

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . هداية السالك ، ج 1 ، ص 163

2 . همان ، ص 167

148

مي داني ؟ گفت : او پسر من بود ، از وي آزرده بودم كه بدون اجازه من مي رود . به او گفتم : چون از بصره خارج شوي ، خداي تعالي تو را در زمين فرو برد . حق تعالي دعاي مرا اجابت كرد . ^{( 1 )}

عزيزترين مردم

ابراهيم خوّاص گويد : جواني را در حرم ديدم كه جامه هاي احرام به تن داشت . او بسيار طواف مي كرد و بسيار نماز مي گزارد . من او را به گونه اي ديدم كه گويا از همه چيز بريده و فقط مشغول به خداست . پس محبتش در قلب من داخل شد ، چهارصد درهم داشتم ، آنها را برداشته به طرف او ـ كه در پشت مقام نشسته بود ـ رفتم و به يك طرف جامه هايش گذاشتم . به او گفتم : اي برادر ! اينها را براي رفع حاجت هايت صرف كن . او برخاست و درهم ها را به زمين انداخت و گفت : اي ابراهيم ! من اين حالت و معنويت را به هفتصد هزار دينار خريده ام ، حال تو مي خواهي با اين چيزهاي چركين مرا از خداي باز داري ؟

ابراهيم گويد : من در نزد خود خواري و ذلّتي احساس كردم ، نشستم و آن درهم ها را از ميان ريگ ها جمع كردم ـ در آن حال در نظرم كسي از آن جوان عزيزتر نبود ـ او هم به من نگاه مي كرد و سپس از من دور گرديد . ^{( 2 )}

قرباني جان

مالك بن دينار گويد :

جواني را در منا ديدم كه مي گويد : پروردگارا ! همانا مردم قرباني

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . مصابيح القلوب ، ص 66

2 . هداية السالك ، ج 1 ، ص 161 و 162

149

مي كنند و به تو تقرّب مي جويند . خدايا ! در نزد من چيزي بزرگ تر و پر اهميت تر از جانم وجود ندارد ؛ پس آن را از من قبول كن . ناگهان شيهه اي كشيد ، من به او نزديك شدم ، ديدم قالب تهي كرده است . ^{( 1 )}

سوز و گداز

روزي شبلي به راه باديه مي رفت . جواني را ديد همچون شمع مجلس قد برافراشته و شاخه چندي نرگس به دست گرفته و قصبي بر سر بسته و نعلين به پا كرده و خرامان با لباس فاخر و با ناز و تكبّر چون كبكي ايمن از باز ، قدم بر مي دارد . شبلي از سر مهر نزد او رفته ، گفت : اين جوان زيبنده ! چنين گرم از كجا مي آيي و عزم كجا داري ؟

جوان گفت : از بغداد مي آيم ، صبحگاه از آن جا بر آمده و اكنون راه دشواري در پيش دارم ( به زيارت حرم الهي مي روم ) .

شبلي گويد : پنج روز در راه بودم و به سوي خانه خدا حركت مي كردم ؛ وقتي به حرم رسيدم ، ديدم يكي مست افتاده چهره اش زرد شده و ضعيف و ناتوان گشته ، دل از دست داده و بيم جان باخته .

ديدم همان جوان است كه در بيابان ديده بودم . تا مرا از دور ديد ، آهسته و نالان از پيش كعبه آواز داد و گفت : شبلي مرا مي شناسي ؟ من همان جوان زيباروي و زيبا پوش هستم كه در فلان جا ديدي .

جوان بسيار براي من اكرام كرد و دري به رويم گشود و در هر ساعت گنجي به من داد . هر دم آن چه جستم بيشتر به عمق كار پي بردم .

كنون چون آمدم با خود به يك بار * * * بگردانيد بر فرقم چو پرگار

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . هداية السالك ، ص 169

150

دلم خون كرد و آتش در من انداخت * * * ز صحن گلشنم در گلخن انداخت

به بيماري و فقرم مبتلا كرد * * * ز گردونم به يك ساعت جدا كرد

شبلي از او پرسيد : اي جوان ! چرا چنين از خود بي خود گشته اي ؟

گفت : اي شيخ يگانه ! چه كسي اين برگ جاودانه را دارد . من مست اين معمّا ندانم كه مي گويد يا تو باش و يا همه ما . من از آن مي سوزم و از آن مي گذرم كه مويي در من نمي گنجد .

تو خود در چشم خود نشستي * * * ز پيش چشم خود بر خيز و رستي

فرستاد بهر سودت اين جا * * * نديدم سود جز نابودت اين جا

آري هر كس در اين مكان ربّاني بيايد ، به اسراري پي ببرد و رازها بياموزد . اين جا مهبط ملائكه و مشهد عارفان بالله است . اگر كسي بتواند درد عشق را به جان خودش بچشاند ، ديگر از خود بي خود گشته وفناي في الله خواهد شد . ^{( 1 )}

مرا چيزي نيست ، جز جان

مالك بن دينار گويد : به جهت حجّ عازم مكّه شدم . در طول راه جواني را ديدم كه به وقت شب ، سر خود را به آسمان بلند كرده ، چنين مي گويد : اي خدايي كه طاعات بندگان او را مسرور نمي كند و مخالفت و عصيان بندگان به وي ضرري نمي رساند ! عطا فرما به من چيزي را كه تو را مسرور گرداند ، عفو فرما به جهت من چيزي را كه ضرري به تو ندارد .

مالك گويد : زماني كه حجاج احرام بستند ولبيّك مي گفتند ، او ساكت

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . حكايتهاي شهر عشق ، ص 143 و 144

151

بود . من به آن جوان گفتم : چرا لبيّك نمي گويي ؟ جواب داد : اي شيّخ ! لبيّك گفتن شخص را بي نياز نمي گرداند از گناهاني كه مقدمتاً به عمل آورده و جرايمي را كه در نامه عملش نوشته شده است . مي ترسم همين كه لبيّك گويم ، صدا در آيد : لالبيّك ولاسعديك ، كلام تو را نمي شنوم و به نظر رحمت بر تو نمي نگرم . اين را گفت و رفت . او را نديدم مگر در منا در حالي كه مي گفت : پروردگارا ! مردم قرباني كرده و بردرگاهت مقرّب شدند و مرا چيزي نيست كه به آن سبب به درگاه تو بيايم ، غير از جانم ، اين را از من قبول كن . پس از آن فريادي كشيد و برافتاد و روح از بدنش مفارقت كرد . ^{( 1 )}

جلوه بر من مفروش اي ملك الحاج كه تو * * * خانه مي بيني و من خانه خدا مي بينم

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . عبر من التاريخ ، ج 1 ، ص 184 و 185