بخش 1

1

3

با كاروان صفا

گزارش حج 82

رسول جعفريان

19

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ
الرَّحِيمِ ، و الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبَّ الْعَالَمِينَ

وَصَلَّي اللهُ عَليَ سَيِّدِنا
مُحَمَّد وَآلِهِ الطَّيِّبِينَ الطّاهِرِين

مقدمه

مقايسه اي اجمالي ميان حج گزاري حاجيان ايراني با
زائران ديگر كشورها ، نشان مي دهد كه گرچه همه مسلمانان در امر حج ( و اعمال و
مناسك آن ) رويه مشابهي دارند و اختلافات آنان در اين محدوده بسيار اندك است ، ليكن
تأثير انقلاب اسلامي ايران و رهبري امام خميني ( قدس
سره ) سبب شده است كه حجّ ايرانيان ، به لحاظ آرماني ، به
آنچه كه به ابراهيم و محمد و امامان ( عليهم
السلام ) مربوط است ، نزديك تر باشد . فرياد برائت از
مشركين ، كه به نوعي روح حجّ ابراهيمي در برخورد با شرك و كفر است ، تنها و تنها از
حلقوم حجاج ايراني و ديگر پيروان راستين امام خميني بر مي آيد . طبيعي است كه
ديگران هم مناسك خود را انجام مي دهند و كسي هم نگفته است كه حجّ آنان در نظر
شرع باطل است ، اما توجه داشتن به روحِ حج و نيز بروز آن در صحنه عمل ، به طور
طبيعي به حج گزاري جدّي ايرانيان كه حج را حركتي بر ضدّ شرك و كفر
مي بينند ، نزديك تر است .

اين ديدگاه از آغاز سبب شد تا بعثه حجّ جمهوري اسلامي ايران و
در رأس آن نماينده ولي فقيه در امور حج و زيارت ، در تمامي ادوار ، پس از انقلاب
اسلامي و نيز دوره چهارده ساله اخير ، با سرپرستي حضرت حجت الاسلام و المسلمين محمدي
ري شهري ، حج را جدي تر بگيرد و براي حسن اجراي آن ، برنامه ريزي كند . رسالت بعثه هاي ديگر كشورها ، در حدّ تأمين نيازهاي مادّي زائران است و تنها در
محدوده مناسك تلاش مي كنند تا مطابق آيين فقهيِ خود به راهنمايي زائران
بپردازند ؛

20

اما بعثه جمهوري اسلامي ايران ، مي كوشد تا روح حج را
دقيق تر و جدّي تر تلقّي كند و نه تنها از آن بُعد ، بلكه در بُعد ايجاد
ارتباط با ديگر مسلمانان ، فعالانه تر برخورد كرده و حج را عرصه فعاليتهاي
فرهنگي ، اطلاع رساني اسلامي ، ايجاد حس مشترك اسلامي ، توجه به بلايا و مسائل عمومي
جهان اسلام و ايجاد رشته هاي استوار پيوند ميان مسلمانان قرار دهد . اين امر در
مكتب تشيّع جدي تر مطرح است ؛ زيرا بُعدي از حج توجه به ولايت و رهبري است و
اين بدان معناست كه حج تنها انجام مناسك ساده نيست بلكه تجديد عهد با وليّ امر
مسلمين نيز هست .

به همين دليل ، حج ايرانيان از پس از انقلاب اسلامي ، با همه
كاستي ها و فراز و فرودهايي كه داشته ، متفاوت با حج ديگر حجاج بوده است . طبيعي
است كه اين شيوه برگزاري ، دشمناني هم داشته كه با تمام توان بر ضدّ آن فعاليت
كرده اند ، اما در اين ميان ، همّت مسؤولان ايراني و حضور جوانان انقلابي و حزب
اللهي و فعالان بعثه جمهوري اسلامي در اين عرصه بوده است كه تاكنون اين عَلَم را
برافراشته نگاه داشته و از تسليم شدن در برابر موج هايي كه سستي و تنبلي و
بي خاصيتي را در امر حج ترويج مي كند ، مقاومت كرده و حفاظت از
نشانه هاي حج ابراهيمي را برعهده گرفته است .

بعثه حجّ جمهوري اسلامي ، با تمام توان خود ، پيوسته
مي كوشد در تمام عرصه ها ، به روح حج و حقيقت عبادت توجه كند و در كنار
امر حج ، به انجام زيارت و برگزاري دعاي كميل بپردازد و زائران شيعه را از پرداختن
به مسائلي كه سبب وهن تشيع مي شود ، باز دارد و آنان را به سوي مسائل معنوي و
فكري سوق دهد .

اينها آرزوهايي بود كه سالهاي سال ، پيش از انقلاب ، براي بسياري
از فرهيختگان ما مطرح بود و با حسرت از آن ياد مي كردند و امروز بحمدالله جامه
عمل به خود پوشيده است . روشن است كه كسان بسياري براي آن سرمايه گذاشتند و جان
تقديم نمودند و يا وقت و زبان و قلمشان را در آن راه صرف كردند .

در كنار اينها ، توجه به فعاليتهاي خاص فرهنگي براي شناخت حج ،
يكي از مهم ترين ابعاد حج گزاري ايرانيان است . انتشار بيش از چهارصد
عنوان كتاب و مجله توسّط بعثه حجّ جمهوري اسلامي ايران ، تلاش

21

براي بازشناسي اماكن مقدس اسلامي و معرفي آنها به زائران ،
گوشه اي از اين فعاليتهاي جدّي است . همچنين گامهايي كه براي سامان دهي به
بُعد شرعي و مذهبي حج توسط امور روحانيون برداشته شده ، با حج گزاريِ ديگر
كشورها قابل قياس نيست .

اكنون پرسش ما اين است : آيا اين گونه فعاليتها ، در تاريخ
به يادگار خواهد ماند تا آيندگان بدانند نسل انقلابي و تربيت شده امام خميني و خلف
صالح او ، چگونه تلاش كردند تا آرمانهاي حج ابراهيمي امام را حفظ كنند ؟

نوشته حاضر تلاشي است اندك براي نشان دادن بخشي از اين
فعّاليتها و نيز كوششي است كه براي رفاه حال حجاج صورت گرفته است . تلاش هايي
كه واقعاً قابل تقدير است و كمتر كسي است ـ حتي از ميان حاجيان ـ كه بداند در درون
بعثه و ستاد ، چه انسانهايي با تمام توان و خلوص ، به طور شبانه روز زحمت
مي كشند تا زائران در آسايش باشند . مي كوشند كه مشكلات ريز و درشت زائران
را رفع و از حقوق آنان دفاع كنند و خيالشان را براي رسيدن به اعمال و مناسك و زيارت
و توجه به روح حج آزاد بگذارند .

فراهم آمدن اين گزارش عمومي از حجّ سال 1382 بر پايه
گزارش هاي تهيه شده واحدهاي مختلف بعثه است . در درجه بعد ، تلاش فرديِ نويسنده
اين سطور درتهيه و تدوين اين كتاب است . اين منابع ، برخي با مصاحبه به دست آمده ،
شماري برگرفته از روزنامه هاي عربستان و بخشي هم مشاهدات و تحليل هاي
شخصي است . حضور در بسياري از جلسات عمومي نيز عامل ديگري براي ثبت برخي از
گزارش ها بوده است .

در اين مسير و در جهت بارور شدن اين مجموعه ، بسياري از عزيزان
و دوستان همراهي كرده اند كه از همه آنان سپاسگزاري مي كنم .

رسول جعفريان

23

ويژگي هاي حجّ 82

مقدّمه

در پايان مراسم حجّ هر سال ، فصلنامه ميقات حج گفتگويي صميمانه با نماينده محترم
وليّ فقيه و سرپرست حجّاج ايراني ، حضرت حجّت الاسلام والمسلمين آقاي محمّدي
ري شهري ـ دامت توفيقاته ـ انجام مي دهد و معظّم له گزارشي اجمالي و
كوتاه از تلاش ها و فعاليت هاي انجام شده در زمينه هاي مختلف اجرايي
و فرهنگي و نيز مشكلات و نارسايي هاي موجود به مردم ارائه مي كنند .

مطالبي كه در پي مي آيد ، برگرفته از مصاحبه ايشان ، پس از حجّ سال 1382هـ . ش . است كه در شماره 47 فصلنامه ميقات حج به چاپ رسيده و به
عنوان پيشگفتار تقديم خوانندگان عزيز مي گردد :

* 1 . آمار زائران ايراني

زائران خانه خدا ، كه در سال 1382 از ايران به عربستان اعزام شدند ، 96103 نفر
بودند . از اين تعداد ، 85973 نفر زائر ايراني ، 1813 نفر زائر افغاني و 167 نفر
زائران عراقي بودند و بقيه را عوامل خدماتي ، اعضاي بعثه و ستاد ، هيأت پزشكي ، صدا و
سيما ، قاريان ، هواپيمايي و ارگانهاي همكار و دست اندركاران طرح تغذيه متمركز و
قرباني تشكيل مي دادند .

گفتني است ، از اين تعداد ، هزينه 527 نفر به وسيله ارگانهاي مربوط و نيمي از
هزينه

24

30 نفر قاري قرآن نيز توسط سازمان اوقاف و امور خيريه پرداخت شد .

مجموع زائران ايراني در 522 كاروان سازماندهي و اعزام گرديدند كه 87/53% آنان را
مردان و 13/46% را زنان تشكيل مي دادند و بيش از 55% آنها با سواد
بودند .

طبق آمارهاي ارائه شده ، مجموع حاجياني كه از كشورهاي مختلف وارد عربستان شده
بودند ، 706/419/1 نفر و مجموع حج گزاران سال 1382 حدود 000/300/2

اعلام
گرديد كه معلوم مي شود حدود 800 هزار نفر از مردمِ خودِ عربستان
حج

گزارده اند .

برخي آمارها نيز گوياي آن است كه عربستان از رهگذر حج ، حدود 2/5 ميليارد ريال
سعودي معادل 45/1 ميليارد دلار كاركرد تجاري داشته است .

* 2 . احساس خلا رهبري در جهان اسلام و نياز به
منجي واحد :

مهمترين ويژگي قابل طرح در رابطه با حج سال 1412 هـ . ق . توجّه جهان اسلام
به خلا رهبري امّت اسلامي است . هم اكنون احساس نياز به منجي واحد به
تدريج در ميان مسلمانان جهان رو به گسترش است و در ملاقاتهايي كه حجاج كشورهاي ديگر
با اين جانب و يا اعضاي بعثه داشتند ، موضوع مهدويت بيش از سالهاي گذشته مطرح
مي شد و جالب توجه است كه با هدايت الهي و بدون اينكه ما از اين موضوع با خبر
باشيم ، در حج گذشته مسأله مهدويت محور اكثر گردهمايي ها و بحثهاي بعثه مقام
معظم رهبري در سطح بين المللي بود .

* 3 . انجام مراسم دعاي كميل ، ميان حرم رسول
الله ( صلي الله عليه وآله ) و
ائمه بقيع ( عليهم السلام ) :

نكته ديگر اينكه در حج گذشته برنامه هاي مربوط به دعاي كميل به خوبي اجرا
شد . در دعاي كميل اول ، به دليل احساس خطري كه دولت عربستان از تحرّكات وهابيان
تندرو داشت ، مأموران زيادي را براي حفاظت و پيشگيري از حوادث احتمالي در اطراف محل
مستقر كرده بودند كه به همين دليل حضور زائران غير ايراني در دعا كمتر بود و برخي
در حاشيه جمعيت و با فاصله استفاده مي كردند ، ليكن در دعاهاي بعدي حضور آنان
چشمگيرتر بود . حوادث مربوط به دعاي كميل در حجّ گذشته به خوبي نشان

25

داد كه ميان جريان وهابيت و مسؤولان عربستان در اين رابطه ، افتراق روشني وجود
دارد .

در اوّلين دعاي كميلِ مدينه بعد ، كه در حقيقت سوّمين دعاي كميل برگزار شده در
اين شهر نوراني بود ، تعداد محدودي از وهابي ها تصميم حمله به مراسم را داشتند
كه توسط سعوديها به شدّت با آنان برخورد شد و شماري از آنها دستگير شدند . بحمدالله
علي رغم اين مسائل ، هر چهار دعاي كميلِ مدينه قبل و مدينه بعد ، با حضور گسترده
زائران و با معنويتي خاص برگزار گرديد .

* 4 . مراسم برائت از مشركين :

در حج 82 مراسم برائت از مشركان در صحراي عرفات بسيار با شكوه انجام شد ، البته
در شب عرفه تا نزديكي هاي صبح اجازه نداده بودند خيمه ها را براي برگزاري
مراسم آماده كنند ، وقتي ما به عرفات آمديم و برخوردي كه با مسأله صورت گرفت ، رفع
مانع شد و به سرعت خيمه ها براي مراسم برائت آماده گرديد . از زماني كه بنده
عهده دار مسؤوليت حجاج ايراني بوده ام ؛ يعني در طول چهارده سال گذشته ،
شركت حجاج غير ايراني در مراسم برائت محسوس تر بود . متن فارسي و برگردانِ
عربيِ پيام مقام معظم رهبري در اين مراسم قرائت و شعارهاي كوبنده اي بر ضدّ
آمريكا و اسراييل و استكبار جهاني داده شد .

* 5 . مراجعه گسترده زائران غير ايراني به
بعثه :

ويژگي ديگر حج 82 ، گستردگي مراجعه زائران غير ايراني به بعثه مقام معظم
رهبري بود ؛ به شكلي كه گاهي اوقات محل اختصاص يافته به آنان ، به دليل كثرت
جمعيت ، گنجايش پذيرش افراد جديد را نداشت و اين امر نشان مي دهد كه جمهوري
اسلامي ايران نقطه اتكا و اميد مسلمانان است و اين اميد روز به روز
افزون تر مي شود .

* 6 . ديدار با رؤساي بعثه ها :

بعثه مقام معظم رهبري با 16 نفر از رؤساي بعثه هاي حجّ ديگر كشورها ؛ چون
وزير حج الجزاير ، وزير حج و اوقاف يمن ، رؤساي بعثه هاي افغانستان ، عمان ، عراق ،
حزب الله