بخش 2

26

و . . . ديدار داشت ، در اين ديدارها كه در فضايي صميمانه انجام گرديد ، مسائل مورد
علاقه طرفين مورد بحث و گفتگو قرار گرفت .

* 7 . ديدار با شخصيت هاي علمي و سياسي :

ديدارهاي نماينده ولي فقيه با تعدادي از شخصيت هاي علمي و سياسي ؛ چه در
داخل بعثه و چه در خارج آن ، ديدارهاي مفيدي بود . در ديدار با آقاي شيخ صالح الحصين
رييس شؤون حرمين ، در مورد ترجمه خطبه ها و سخنراني هاي برخي از ائمه
جماعات مساجد مكه به فارسي كه در گفته هاي آنان اهانتهايي به شيعه داشتند و
حتي در يك مورد سخنران به شخص پيامبر خدا اهانت كرده بود ! صحبت شده و از ايشان
خواسته شد با اين مسأله به طور جدّي برخورد كنند .

وزير حج يمن نيز جوان فاضل و فهيمي بود كه به مسائل كشور ما آگاهي داشت و از
اطلاعات علميِ خوبي برخوردار بود . به هرحال ، اين ديدارها مي تواند براي
روابط دو كشور مفيد و سودمند باشد .

* 8 . همايش ها :

در حج 82 تعداد 12 همايش داشتيم كه حدود نيمي از آن ، بين المللي بود و
براساس گزارش هايي كه داده شد ، تقريباً حدود چهار هزار نفر از ملّيت هاي
مختلف در اين همايش ها حضور يافتند .

* 9 . فعاليت هاي واحد اهل سنّت :

واحد اهل سنت نيز از بخش هاي فعّال بعثه بود ، علاوه بر صدها ديدار تبليغيِ
معمولي ، 30 ديدار با شخصيتهاي علمي و مذهبي عربستان و ديگر كشورهاي اسلامي
داشتند .

* 10 . تشديد فعاليت وهابيت :

در حج گذشته ملاحظات امنيتي ، به دليل ترس از حملات تندروها ، بيشتر شده بود ، و
سلفي ها از سوي دولت عربستان تحت فشار قرار داشتند ، ليكن حجاج ايراني در اين

27

زمينه مشكل خاصي نداشتند . گرچه سلفي ها در زمينه توزيع كتب و نشريات و
نوارهاي ضدّ شيعه فعاليت خود را تشديد كرده بودند ، ليكن مشكل حادي براي زائران ما
نتوانستند ايجاد كنند و در موسم حج 82 ، براي نخستين بار بود كه خطباي
مسجدالنبي و مسجدالحرام عليه شيعه اظهاراتي نداشتند ، نماينده ولي فقيه در امور حج و
زيارت نيز در پيامي كه توسط سفير كشورمان در عربستان براي آقاي امير نايف وزير كشور
عربستان فرستاد ، از اين امر تشكر كرده ، گفت : اين اولين سالي بود كه در نمازهاي
جمعه ، خطبا به جريانهاي غير وهابي اهانت نكردند .

* 11 . بازتاب موفقيت حزب الله لبنان :

ويژگي ديگر اينكه موفقيت و پيروزي حزب الله لبنان در آزادسازي اسراي لبناي
و فلسطيني در حج گذشته بازتاب بسيار خوبي داشت و پخش مراسم مبادله اسرا علاقمندي به
حزب الله و مقاومت اسلامي لبنان را بيشتر كرد .

* 12 . بازتاب اخبار مربوط به انتخابات مجلس
هفتم :

متأسفانه اخبار مربوط به انتخابات مجلس هفتم در ايران و اختلافاتي كه در اين
رابطه بهوجود آمده بود ، انعكاس نامطلوبي در ميان زائران داشت و كساني كه مسائل
ايران را دنبال مي كردند ، در اين زمينه مرتّب سئوالاتي مطرح مي نمودند و
دلايل آن را جويا مي شدند .

* 13 . حضور گسترده زائران عراقي :

ويژگي ديگرِ حج 82 ، حضور گسترده زائران و شيعيان عراقي در حج بود
كه

اوّلين حضور آنان پس از سقوط صدام بشمار مي آمد ، البته گفته شد كه
بخشي

از هزينه حج آنان را دولت سعودي پرداخت كرده است . در سالهاي قبل ،
عراقي ها

به شدت كنترل مي شدند و مأموران رژيم صدام ارتباطهاي آنها با
ديگران را با دقت

زير نظر داشتند ، ليكن امسال احساس آزادي مي كردند و
محدوديتي براي آنها وجود

نداشت .

28

* 14 . مشكلات كنار بقيع :

در حجّي كه گذشت ، در كنار قبرستان بقيع و اُحُد مشكلات كمتري داشتيم ،

عوامل
به اصطلاح امر به معروف ! و به تعبير بهتر سلفي ها ، حضور پر سروصدايي
نداشتند و در نتيجه زائران احساس راحتي بيشتري مي كردند . البته برخي از زائران
ايراني و غير ايراني ، رفتارهاي تحريك آميزي داشتند و با خواندن نماز در داخل و
بيرون قبرستان ، بهانه به دست آنان مي دادند كه براي سالهاي بعد بايد براي
حلّ اين مشكل

چاره انديشي شود .

* 15 . اعزام 145 خانم مبلّغ :

براي نخستين بار در حج 82 ، از 145 خواهر مبلغ براي خدمت رساني فرهنگي
به بانوان ايراني بهره گيري شد كه ارزيابي رابطين بعثه حاكي از موفقيت بيش از
حد انتظار بود . اين خواهران در مكه و مدينه نيز برنامه هاي توجيهي آموزشي
داشتند و ما اميدواريم طي يك برنامه پنچ ساله براي همه كاروانهاي حج ، مُعِين زن
تربيت كنيم . همچنين تعدادي از خواهران نيز در بعثه استقرار يافته و پاسخگوي مسائل
شرعي بانوان بودند و در مسجد شجره نيز هنگام حركت كاروانها به مكه حضور يافته به
پرسش هاي بانوان پاسخ مي دادند .

* 16 . پاسخ به مسائل فقهي :

اعضاي محترم استفتاي بعثه مقام معظم رهبري ، از آغاز تا پايان ، حضور جدّي و مستمر
داشتند و با برنامه ريزي قبلي ، در ميقاتها ، مسجدالحرام و مشاعر ، پاسخگوي مسائل
شرعيِ زائران بودند و حتي شيعيان عراقي و افغاني و ديگر كشورها نيز به آنان مراجعه
و پاسخ مسائل خود را دريافت مي كردند .

* 17 . عملكرد رابطين بعثه :

ويژگي ديگرِ حج 82 اين بود كه رابطين بعثه ، عملكرد روحانيون و معين هاي
كاروانها در مكه و مدينه را ارزيابي كردند و تعداد 76 نفر از آنان را به عنوان
روحانيِ

29

برگزيده ، انتخاب و توسط معاونت امور روحانيون معرّفي شدند كه اميد است در سالهاي
آينده از وجود آنان بهتر استفاده شود .

* 18 . گروههاي ارشاد :

در حج 82 گروههاي ارشادِ كاروانها ، تلاش شايسته اي داشتند . اين گروهها كه
در ايران تشكيل و جزوات ارشادي ميانشان توزيع شده بود ، در همراهي و همكاري فرهنگي
با روحاني و مدير و زائرانِ هر كاروان ، كارهاي خوبي انجام دادند . در ميان گروههاي
ارشاد 110 نفر داراي تحصيلات دكترا ، 198 نفر مدرك كارشناسي ارشد ، 933 نفر كارشناسي
و 103 نفر داراي تحصيلات حوزوي بودند كه لازم است از زحمات همه عزيزان ، كه با
گروههاي ارشاد همكاري داشتند ، تشكر و سپاسگزاري شود .

* 19 . نظر سنجي از زائران :

فرم هاي نظر سنجي از زائران ، طبق برنامه سال گذشته ، با 13 فرم و 215 پرسش ،
تكثير و ميان زائران توزيع شد كه حاصل آن ، پس از استخراج پاسخ ها و تجزيه و
تحليل آن ، مي تواند در تصميم گيري هاي سال آينده مؤثر واقع شود .

* 20 . حضور قاريان برجسته در حج :

حضور قاريان برجسته ميهن اسلامي در حج 82 و اجراي مراسم در مسجدالحرام ، توزيع
جزوات توجيهي و تبليغي ميان روحانيون جهت پاسخگويي به شبهات وهابيان ، ثبت چگونگي
حج گزاري ايرانيان و مقايسه آن با حج گزاري ديگر كشورها و برگزاري
جلسات در داخل بعثه براي زائران ايراني ، از ديگر اقدامات فرهنگي
حج 82 بود .

* 21 . اطلاع رسانيِ گسترده و مؤثر توسط خبرگزاري جمهوري
اسلامي و . . .

اطلاع رساني قوي و مؤثر خبرگزاري جمهوري اسلامي و صدا و سيما از ويژگي هاي
حجّ گذشته به شمار مي رفت كه نتيجه آن ايجاد فضايي معنوي و الهي در كشور
بود .

30

همچنين نياز كاروانهاي ممتاز و با سواد به نشريه زائر ، بيشتر احساس
مي شد و اگرچه تنها كاروان اساتيد دانشگاهها به رايانه و اينترنت مجهّز شده
بود ، ليكن به نظر مي رسد كه در سالهاي آينده لازم است به اين بخش توجّه
ويژه صورت گيرد و در خدمات الكترونيكي و اطلاع رساني از اين طريق همگاني شود .

* 22 . از ويژگي هاي حجّ سال 82 ، انتقال
مستقيم زائران به مدينه بود :

مسؤولان اجرايي توانستند 46432 نفر از زائران را به طور مسقيم به مدينه و 47918 نفر از زائران را ، كه مدينه بعد بودند ، به جده منتقل كنند . همچنين حدود 60% از منازل زائران در منطقه مركزي و هتل هاي اطراف مسجد النبي ( صلي الله عليه وآله ) واقع شده بود كه در بهره برداري
معنوي زائران نقش بسزايي داشت .

* 23 . طبخ متمركز :

طبخ متمركزِ غذا در محدوده مركزي و اجازه طبخ در داخل كاروان براي خارج آن
محدوده ، اجراي طرح متمركز قرباني و انجام قرباني 62% در روز عيد قربان و 38% در روز
يازدهم ذي حجه ، از ديگر ويژگي هاي اجراييِ حج 82 بود .

* 24 . ضعف ها ، كاستي ها و برخي
مشكلات :

نارسايي در سرويس دهي مناسب حمل و نقل درون شهري ، نامناسب بودن بعضي ساختمانها ،
برخي كاستي ها دربخش تداركات ، تأخير تعدادي پروازها و . . . برخي از مشكلات حج
سال 82 بود كه اميد است با برنامه ريزي هايي كه به عمل خواهد آمد ، در سال
آينده حلّ و از تكرار آن جلوگيري شود .

31

منشور حج ، در آستانه حج سال 1382

در نخستين ديدار نماينده مقام معظم رهبري ، حضرت
حجت الاسلام والمسلمين آقاي محمدي ري شهري با آقاي سيد احمد زرهاني ،
رياست جديد سازمان حج و زيارت ، مطالبي از سوي نماينده محترم وليّ فقيه در امور حج و
زيارت مطرح شد كه عنوان منشور حج يافت . محتواي اين متن ، نشانگرِ استراتژي كلي و خطوط اساسي است كه
مي بايد در جريان برگزاري حجّ مورد توجه سازمان حج و بعثه مقام معظم رهبري و
همه دست اندركاران حج باشد . منشور ياد شده ، چشم انداز سياستهاي آينده اين
سازمان نيز هست كه بايد با ايجاد تغييرات اساسي ، به نيازهاي جاري حج ، كه پيش از اين
كمتر مطرح بوده است پاسخ دهد .

طبيعي است پس از بيست و پنج سال تجربه جمهوري اسلامي ايران در
جهت برنامه ريزي براي زائران ( منهاي سه سال 1369 ـ 1367 كه حج در اين سالها
برگزار نشد ) و نيز به علاوه شش سال تجربه موجود در سازمان اوقافِ پيش از تحقّق
انقلاب كبير اسلامي ؛ يعني از زماني كه شوراي عالي حج تأسيس شد ( 1351 ش . ) امر اداره
زائران به نهادي خاص واگذار گرديد ، لازم بود خطوط اساسيِ برگزاري حج به صورت مكتوب
درآيد . روشن است كه اين تجربه ها فراوان است ، اما منشور حج توانسته است حاصل
آن تجربه ها را ـ با توجه به اهداف اسلام مقدس و عزيز و نيز جمهوري
اسلامي ايران به عنوان پاسدار حرمت زائران ايراني و مجري خوب انجام شدنِ حج
زائران ـ ارائه كند .

متن اين منشور ، كه مي تواند سياست گذاري هاي
آينده سازمان حج را در جهت

32

هدايت زائران و نيز اداره حج و حلّ دشواري هاي موجود بر
سر راهِ درست انجام شدن حج بر دارد ، بدين شرح است :

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ
الرَّحِيمِ

حج و زيارت ، از مهم ترين اركان مذهبي ، اخلاقي ، فرهنگي ، اجتماعي و سياسي در
جوامع اسلامي و جامعه ديني ما است و تنظيم گردش كارِ آن در يك نظام كارآمد و
قانونمند ، پشتوانه اي براي رشد معنوي جامعه است . اصول مندرج در اين منشور ،
نشانگر جهت گيريهاي سازمان در امور اجرايي و فرهنگي ، بر اساس معارف قرآن و سنت
رسول اكرم ( صلي الله عليه وآله ) و اهل بيت ( عليهم السلام ) و افكار امام راحل ( قدس
سره ) و سياستها و انديشه هاي مقام معظم رهبري و برنامه دولت خدمتگزار
است .

1 . حج و زيارت بهترين جايگاه و عرصه براي پرورش بُعد معنوي زائران و ارائه
فعاليتهاي فرهنگي است . از اين رو ، در تمام مراحل نگاه مديران كاروانها و روحانيون و
عوامل خدماتي ، معطوف به رشد فكري و معنويِ پويندگان راه ابراهيم ( عليه السلام ) است و فعاليتهاي اجرايي پشتوانه اي
براي اعتلا و ارتقاي برنامه هاي فرهنگي و آموزشي قلمداد مي شود و در اين
راستا بايد از متفكّران و هنرمندان ، مبتكران و صاحب نظران فرهنگي و علمي كشور ، براي
تقويت روح عبادي و درك لذّت انس و شكوفايي بُعد فرهنگي حج و سفرهاي زيارتي استمداد
شود تا ميدان توليد فكر و فرهنگ و آثار هنري در باب حج و زيارت وسعت يابد . در اين
راستا ، با توجه به عظمت و گستردگي امور و برنامه ريزي اصولي و اساسي در جهت
اعتلاي حجّ پويا ، ارتباط با اهل علم و هنر و مراكز علمي و تحقيقاتي ضروري و مفيد
است .

2 . كارگزاران ، مديران و برنامه ريزان حج و زيارت ، از كاروان تا
سازمان ، بايد از متعهّدترين ، كارآمدترين و بي ادعاترين و خادم ترين افراد
جامعه اسلامي باشند كه با انگيزه الهي و جهت تقرّب به خداي بزرگ ، جامه خدمت به
زائران بيت الله الحرام و عتبات عاليات بر تن كنند و از رويكرد مادي مبرّا و
بر حذر باشند و براي اعتلاي كيفيت حج ، چاره انديشي و همفكري كنند و راهبردهاي
اساسي و زير بنايي ، طراحي ، تدوين و اجرا نمايند . كساني كه براي عبادت و ارائه خدمات
به زائران حرمين شريفين ، به كاروان

33

بزرگ حج و زيارت مي پيوندند ، شايسيه است با مَنِشي ابراهيمي و نگاهي
موحّدانه به آثار اخروي و پاداش معنوي اين خدمت بينديشند و دل به زخارف دنيوي
نبندند و در راه رضاي خدا به توسعه كمّي و كيفي خدمات خود همّت گمارند و خويشتن را
خدمتگزار ضيوف الرحمان بپندارند .

3 . برنامه حج بايد حتّي المقدور ارزان و آسان تنظيم و ارائه گردد . از اين
رو ، برنامه ريزان و كارگزاران حج و عمره بايد ضمن تلاش جهت تأمين رفاه و آسايش
مناسب از سوق دادن برنامه هاي زيارتي به عرضه خدمات گران قيمت و گزاف و
اسراف آميز اجتناب ورزند و فضاي عبادي و معنوي حج را در برابر جاذبه هاي
مادي و اشرافي كم رنگ نكنند . حج ابراهيمي نمادي از يك رنگي ، بلند همّتي و
ساده زيستي و مردم گرايي و بي ريايي است و بهتر است كه اين فرهنگ
متعالي تقويت شود و سفر معنوي حج ، با ساز و كارهاي اسلامي و متعارف و در خور شأن
ملّتِ مسلمان ايران برگزار گردد تا معرفت كافي كسب شود و زائران امكان بهره برداري
بيشتر از فرصتهاي مغتنم معنوي را كسب نمايند .

4 . زائران ، اساس و مبناي كارِ ما كارگزاران و برنامه ريزانِ امور حجّ
و زيارت هستند و همه اركان حج و زيارت بايد در جهت تأمين رضاي آنان ، كه پرتوي است
از رضاي خداي كعبه ، گام بردارند . بنابراين ، شايسته است فعاليت كاروان و ساماندهي
امور آن ، متأثر از آراي زائران و همسو با خواستهاي شرعي ، منطقي و عقلاني آنان ،
به خصوص در بُعد اخلاقي و معنوي ، تنظيم و تمشيت شود و كارگزاران حج و زيارت در
همه مراحل ، از همفكري و مشاركت آنان استفاده كنند و در ارزيابي عملكردها به نظريات
صائبِ زائران عنايت نمايند . مردمداري ركن مستحكمِ همه فعاليتهاي اجرايي است و بايد
سرلوحه كار دست اندركاران حج و زيارت قرار گيرد .

5 . سازمان حج و زيارت ضمن عزيز شمردن كارگزاران و حمايت از حقوق مادّي و
معنوي آنان ، به لحاظ جايگاه و رسالتي كه به نيابت از نظام مقدس جمهوري اسلامي دارد ،
در اجراي مراسم حج و عمره ، خود را متولّي و مدافع حقوق منطقي و شناخته شده
كارگزاران و زائران مي داند و بر اساس ضوابط و مقرّرات ، از گردشِ كار كاروانها
و روند خدمات رساني كارگزاران كسب اطلاع مي كند و در صورت قصور در انجام
وظايف ،

34

تذكّر داده و احياي حق مردم را بر هر امر ديگري ترجيح مي دهد . از اين رو ،
سازمان انتظار دارد تا همه عوامل اداري و اجرايي و مديريتي و فرهنگي كاروانها خود
را در كنار مردم ببينند و براي رفع كاستي ها و تأمين رضايت زائران به طور
خود انگيخته و جدّي عمل كنند و در محضر خداي بزرگ و ملّت مؤمن روسفيد و سربلند
باشند .

6 . سازمان حج و زيارت علاقه مند است زمام امور كاروانها را به كساني
واگذار كند كه دين باور ، پرتحرّك ، مردمدار ، با تجربه ، متعهّد و متخصّص باشند ؛
لذا كارگزاران حج و زيارت در گزينش و پذيرش همكاران بايد از افرادي با چنين
ويژگي هايي استفاده كنند و از سپردن كار خطير خدمت رساني به زائران
بيت الله الحرام ، به افراد ناپخته و فاقد تعهّد و تخصّص و ناآشنا به فضا و
حسّاسيت و اهميت كار ، دوري گزينند .

7 . سازمان حج و زيارت ، به عنوان نماينده نظام جمهوري اسلامي ايران ، بر
گردش كار امور زيارتي نظارت مستمر دارد و با اعتقاد به ضرورت حاكميت و اجراي مقررات
از كارگزاران ، مديران ، دست اندركاران متديّن و كاردان و مردمدار و
قانون گرا تجليل و قدرداني به عمل آورد و با كساني كه بر خلاف قوانين و
مقرّرات ، حقوق مردم را ضايع مي كنند ، از طريق قانوني برخورد مناسب خواهد
كرد .

8 . ملاك عمل و معيار سازمان حج و زيارت ، رعايتِ عدالت و قوانين و مقررات و
ضوابط است . آنجا كه قوانين و مقرّرات ، روشن و مشخص است ، بايد همه اركان سازمان عمل
بر وفق آن را سرلوحه كار خود قرار دهند و آنجا كه ابهام وجود دارد با رعايت نظريه
كارشناسي در جهت تدوين مقرّرات و ضوابط اهتمام شود . در هر حال ، اِعمال تبعيض ناروا
پذيرفته نيست و بايد به سمت قانونگرايي حركت كرد .

9 . برگزاري مراسم عمره و حج و ساير امور زيارتيِ ارزان تر ،
آسان تر وبا معنويت تر ، اقتضا مي كند كه برنامه ريزان و
كارگزاران و مجريان ، از اسراف و تبذير اجتناب كنند و در حفظ و حراست بيت المال و
منابع مالي دقت و درايت به خرج دهند .

10 . حفظ حرمت و منزلت زائر ايراني ، اهميت بسزا دارد و همه اركان ، از
كاروان تا سازمان ، بايد با تكيه بر منطق و اصول مديريت ، از منزلت زائر ايراني دفاع
كنند و از نيروي فكري و دانش و بينش زائران براي اعتلاي منزلت و جايگاه رفيع
اجتماعي ايشان در حرمين شريفين بهره گيرند و از هدر رفتن فرصتهاي معنوي جلوگيري
كنند .

35

11 . بهبود روشهاي اداري واجرايي و فراهم آوردن تسهيلات
وساده كردن مقرّرات ، پشتوانه اي براي ارتقاي كيفيت خدمات و تأمين رضاي
مردم است . از اين رو ، سازمان از همه حوزه هاي برنامه ريزي و اجرايي
انتظار دارد تا با مشورت صاحب نظران و كارشناسان در راه اصلاح نظام هاي متعارف
اقدام كنند و از خلاّقيت و نوآوري سازنده كارگزاران و كاركنان حمايت نمايند . اجراي
نظام بهره گيري مستمر از پيشنهادها ، از ضروريات تحقّق اين مهم
مي باشد .

12 . بعثه مقام معظم رهبري وسازمان حج وزيارت لازم و ملزوم و مكمّل
همديگرند و به عنوان يك جريان همگن ، همراه با مديران و روحانيون و پزشكان و . . . در
خدمت زائران حرم شريف نبوي ( صلي الله عليه وآله ) و
سالكان طريق بيت الله الحرام مي باشند . تعامل سازنده مستمر و
هدف دار حوزه هاي فرهنگي و اجرايي ضامن اعتلاي برنامه هاي حج و
زيارت و افزايش اطمينان مردم نسبت به درستي و اتقان فعاليتها است .

13 . مديران ، كارشناسان ، كاركنان و كارگزاران سازمان حج و زيارت در مركز و
استانها و دفاتر و نمايندگي هاي خارج از كشور ، هماهنگ و همپاي بعثه مقام معظم
رهبري ضمن تلاش براي ارتقاي امور رفاهي و بهبود فعاليتهاي اجرايي ، در راه اعتلاي
امور فرهنگي و معنوي كاروانها همكاري مي كنند و با استفاده از منابع جاودان
قرآن و سنّت و عترت رسول اكرم ( صلي الله عليه
وآله ) و معارف اهل بيت عصمت و طهارت ( عليهم
السلام ) در جهت تنوير افكار رهپويان خانه دوست حركت مي نمايند .

14 . مديران و كارشناسان و كاركنان سازمان در مركز استانها ، به همه زائران
و كارگزاران ، با هر سليقه و منشِ قومي ، به چشم احترام و كرامت مي نگرند و ضمن
اجتناب از مشاركت در فعاليتهاي اقتصادي ، دفاتر زيارتي و جهانگردي در ساماندهي امور
حج و واگذاري مسؤوليتها ، عدالت و تقواي الهي را نصب العين قرار
مي دهند .

15 . آموزش و ارتقاي مهارتهاي حرفه اي و دانش و بينش كاركنان و
كارگزاران حج و زيارت ، با بهره گيري از فناوري روز ، اهميت به سزا در رشد
بينش و دانايي و توانمندي دست اندركاران دارد . تدوين كتب ، اصلاح
آيين نامه ها و مقرّرات و تنظيم گردش كار آموزش و برگزاري
كارگاه هاي آموزشي كاربردي ، پشتوانه هاي مفيد براي رشد دست اندركاران اين
برنامه معنوي و سازنده است . در اين مورد بايستي عين

36

واقعيات و امكانات و توانايي هاي موجود ، با ذكر الزامات و محدوديتها براي
مردم ذكر شود تا انتظارات آنان با مقدورات هماهنگ شود . طبيعي است تحقيق و پژوهش
علمي در حج ، زمينه سازِ واقعي تر شدن برنامه ها است و اجراي
طرح هاي تحقيقاتي در استحكام و قوّتِ برنامه ريزي مؤثر خواهد بود .

37

فعاليتهاي علمي ـ آموزشي بعثه
مقام معظم رهبري ، پيش از موسم حج

يكي از فعاليتهاي مستمر بعثه مقام معظم رهبري ، كه از سالهاي گذشته همچنان ادامه
دارد ، انتشار آثاري در باره حج و ابعاد مختلف عرفاني ، فقهي ، تاريخي و اجتماعي آن
است . در اين زمينه افزون بر بازچاپِ برخي از آثار پيشين ، كه مورد استقبال علاقمندان
قرار گرفته و برخي از آنها حتي در يك سال چند بار به چاپ رسيده و مي رسد ،
توليدات جديدي هم بوده است . اين توليدات توسط نشر مشعر عرضه مي شود كه طي
سالها ، ناشري موفق و پركار در ادبيات حج بوده و نزديك به چهارصد عنوان كتاب و مجله
در اين زمينه منتشر كرده است .

* فقه حج ؛ مهم ترين مسأله از مسائل مربوط به
اين سفر روحاني است كه به دليل حساسيت آن ، در كانون فعاليتهاي علمي بخش تحقيقات
قرار دارد . اين مسأله به طور معمول در دو بخش ادامه مي يابد :

نخست ؛ تكميل مناسك حج بر اساس
فتاوي مراجع . اين تكميل هم خود از دو ناحيه است : علاوه بر آنكه پرسشهاي جديدي پيش
مي آيد و مي بايست در باره حلّ آنها استفتائاتي صورت گيرد ، مواردي هم
وجود دارد كه تغييراتي در فتاوي علما پيش مي آيد و لازم است تا در ويرايش جديد
مناسك وارد شود . بخشي از اين استفتائات به مرور در فصلنامه ميقات
حج نيز انتشار مي يابد . اين موارد در پايان مناسك حج ( كه ويرايش دوم آن
در سال جاري [ 1382 ] انتشار يافته ،
آمده است . چاپ جديد مناسك حج مشتمل بر

38

فهرست تفصيلي عناوين مهم موجود در كتاب است كه مي تواند راهنماي بسيار
مناسبي براي يافتن مباحث و مفاهيم مورد نظر باشد .

دوم ؛ دنبال كردن مباحث تحقيقي مربوط به حج است كه
همچنان محل بحث و گفتگو ميان علما و فضلا است . در اين راستا ، مقالات متعدّدي در
فصلنامه ميقات حج انتشار مي يابد ، كه بسياري از آنها
در قالب مقاله يا ردّيه و پاسخ است و اين ، خود سبب بالا رفتن سطح مباحث و نزديك شدن
به حقايق مي شود .

نمونه اي از آن ، بحث رمي جمرات است كه آيا اصابت سنگريزه
به ستون لازم است ؟ يا افتادن سنگريزه به محل ستون كافي است ؟ آيت الله مكارم شيرازي اخيراً فتوا به عدم وجوب اصابت سنگها به
جمره داده كه با واكنش هايي مواجه شده و مقالاتي در نقد آن نوشته اند . ايشان پاسخ تفصيلي و استدلالي اين مطالب را ضمن كتابي با عنوان تحقيقي جديد در باره
رمي جمرات نگاشته كه مشتمل بر ادله فتواي فوق الذكر و پيشينه تاريخي و قائلين به
اين فتوا از ميان فقهاي گذشته است .

تا پيش از تأسيس قربانگاههاي ماشيني در نزديكي منا ، برخي از فقها بدانجهت كه در
قربانگاه قبلي ، قرباني از بين مي رفت ، اجازه ذبح در محل زندگي زائر را داده
بودند . امااكنون كه مطمئن به استفاده از گوشت قرباني هستند ، بار ديگر به ذبح
در منا فتوا داده اند .

برخي از اين مسائل ، سبب راحت تر شدن كار زائران شده است ؛ نمونه اي از
آنها ، در سال اخير اين بود كه اگر روز عيد قربان نتوانستند قرباني كنند ، بتوانند
حلق و يا تقصير را انجام دهند و پيش از قرباني كردن ، از احرام خارج شوند .

مسأله جديدي كه از امسال ( 1382 ش . ) مطرح شده ، راه ندادن معلولان و
ويلچري ها و تخت روانها به صحن مسجد الحرام براي طواف است ، كه ناگزيرند از
طبقه دوم يا پشت بام طواف كنند . اين مسأله فقهي ، مورد پرسش بسياري از روحانيون قرار
گرفته و در حال حاضر پاسخ هاي متفاوتي از سوي مراجع داده شده است . فتواي مشهور
در اين باره ، عدم كفايت چنين طوافي است ، اگر محلّ طواف بالاتر از سطوح فوقاني كعبه
باشد . طبق اين فتوا ، اگر كساني ناگزير به طواف از طبقه دوم باشند و طواف در صحن ،
حتي با حمل كردن ديگران ، ممكن نباشد ، لازم است براي طواف ، مانند ساير معذورين ، نايب
گرفته شود .

39

تهيه و انتشار مناسك امام خميني ، با حواشي مقام معظم رهبري ، در يك مجلّد ، در آستانه حج سال 1381ش . انجام گرفت ، اما توزيع آن به سال
جاري موكول گرديد . با انتشار اين كتاب ، مقلّدان مقام معظم رهبري آسان تر
مي توانند به نظريات فقهي و فتاواي ايشان دسترسي داشته باشند .

* راهنماي زائران خردسال و سرپرستان آنها ؛ هر سال ،
بهويژه در عمره ، كودكاني به همراه والدين خود عازم حج مي شوند كه شماري از
آنان مميز هستند و قادرند متن هاي فقهيِ ساده را بخوانند و به همين دليل ، لازم
است براي آنان و در سطح معلوماتشان ، متوني منتشر شود . در اين راستا ، براي نخستين
بار در سال جاري ، كتاب زيارت خانه خد با قلمي بسيار ساده ،
كه توسط حجّت الاسلام والمسلمين محمد حسين فلاح زاده نگارش يافته و به
وسيله آقاي كمال محمّدي مجد طراحي گرديده ، منتشر شد . در اين كتاب ، فقه حج
به طور ساده و با كمك تصاوير براي كودكان بيان شده است . به علاوه ،
كتابچه اي تبليغاتي هم با عنوان راهنماي سرپرستان كودكان در
عمره مفرده انتشار يافته تا راهنماي والدين براي انجام درست اعمال عمره
كودكان باشد .

* ادعيه و آداب حرمين ؛ از آثار بسيار پر استفاده
در حج بوده كه طي سالهاي گذشته ، مكرّر به چاپ رسيده است . تصحيح شده متن عربي اين
كتاب نيز امسال انتشار يافت . بديهي است بسياري از شيعيانِ عرب زبان قادر به استفاده
از متن فارسي آن نبودند و تنها از متن دعاها و زيارتهاي آن بهره مي بردند .

* صحيفه حج ؛ اثري ابتكاري است كه با تلاشي گسترده
و دقّتي شايسته در سال جاري فراهم آمده است . مجلد نخست اين كتاب مشتمل بر مجموعه سخنان و پيام هاي رهبر كبير انقلاب اسلامي ، حضرت امام
خميني ( قدس سره ) است . در اين مجلّد ، نه تنها سخنراني هايي مفصل بلكه بخش هاي كوچك تري هم
كه به صورت جسته گريخته در لابلاي سخنان امام بوده و به گونه اي به حج
مربوط مي شده ، جمع آوري گرديده است . افزون بر آنها ، احكام صادره از سوي رهبر
كبير انقلاب در باره انتصاب اشخاصي به عنوان امير الحاج ، در اين مجموعه درج شده و
به اين ترتيب ، اثري با ارزش در شناخت

40

تاريخ حج پس از انقلاب و انديشه هاي امام راحل در باره آن ، در دسترس
علاقمندان قرار گرفته است .

مجلّد دوّم اين اثر ، به همان قياس ، به سخنان ، مكتوبات و فرامين صادره از سوي
حضرت آيت الله خامنه اي ـ مدّظلّه العالي ـ است . ايشان هم بنا
به سنت امام ، هر سال پيام
ويژه اي براي حجاج بيت الله الحرام صادر
مي كنند كه متن تمامي آنهابه علاوه سخنراني هايي كه
به طور معمول براي روحانيون عازم حج هر ساله ايراد مي شود ، در اين مجموعه
آمده است . نخستين مراسم حج در دوران رهبري ايشان در سال 1370 بود كه ابتدا حكمي
براي مرحوم حجت الاسلام و المسلمين حاج سيد احمد خميني صادر شد كه به دلايلي ايشان
موفق به انجام اين وظيفه نشد و سپس حكمي جهت حجّة الاسلام و المسلمين ، آقاي
محمدي ري شهري صادر گرديد كه ايشان تاكنون همچنان به عنوان اميرالحاج جمهوري
اسلامي انجام وظيفه كرده و در خدمت حجاج بيت الله الحرام هستند .

هر دو مجلد مشتمل بر فهارس متعددي است كه مي تواند جستجوگرِ علاقمند را به
محتواي دروني كتاب رهنمون شود .

* ادبيات سفرنامه حج ؛ يكي از موضوعات مورد علاقه در
معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبري بوده است . طي سالهاي اخير ، تعدادي
سفرنامه كهن و بيشتر از دروه قاجاري ، به صورتهاي مختلف ، در مجله ميقات حج و يا به
صورت مستقل به چاپ رسيده است . پيش از اين يك شماره فصلنامه ميقات حج ، به طور
كامل اختصاص به چندين سفرنامه قديم و جديد يافت و اين اقدام همچنان ادامه يافته و
آخرين اثر از اين سلسله ادبي ـ تاريخي كتابِ حديث قافله ه است كه به كوشش حجت الاسلام و المسلمين سيد علي قاضي عسكر انتشار يافته
است . اين اثر مشتمل بر سه سفرنامه است ؛ نخست از سال 1288 ق . كه مؤلف آن ناشناخته
است . دوم از ميرزا عبدالغفار نجم الملك منجّم باشي ، از سال 1296 ق . و
سوّم از لطفعلي خان اعلايي ، از سال 1335 ق .

مقاله اي هم در انتهاي كتاب ، در باره دشواري هاي زائران حج در آن
روزگار به خامه جناب قاضي عسكر آمده است .

* نقشه ها ؛ زائران هميشه نياز به
نقشه هاي تعريف شده و دقيقي دارند كه در

41

شناخت حرمين كهن و نيز وضعيت جديد به آنان كمك كند . در گذشته ، نقشه هايي از
بقيع و احيانا اماكن مكه در اختيار زائران قرار مي گرفت . اما حدود دو سال پيش ،
مجموعه اي از اين نقشه ها با عنوان اطلس اماكن مكه
مكرمه و مدينه منوره انتشار يافت . در آن كتاب اشكالات جزئي وجود داشت كه
امسال مرتفع شده و چاپ دوم اين اثر در شمارگان ده هزار انتشار يافته است . عاتق
بن غيث بلادي و دهيش دو تن از علماي بزرگ تاريخ و جغرافيِ ساكن مكه ، اطلس ياد شده
را امسال ملاحظه و اصلاح كرده اند .

افزون بر آن ، تعدادي از اين نقشه ها نيز در قطع بزرگ طي 32 برگ به چاپ
رسيده و در سال جاري ، براي نخستين بار به صورت آزمايشي در اختيار مديران كاروانها
قرار گرفته است تا در محل آموزش حجاج نصب شود و آنان با مطالعه اين نقشه ها و
توضيحاتي كه داده شده ، با اماكن مربوط بهتر آشنا شوند . تنها مشاهده اين
نقشه ها و زيبايي انتشار آنها و نيز دقتي كه به طور نسبي در آنها
به كار رفته ، مي تواند ارزش علمي حركت انجام شده را نشان دهد . طي سالهاي
گذشته ، به هيچ روي شاهد وجود چنين مجموعه اي حتي در كشور سعودي
نبوده ايم . آنچه در دسترس بوده ، نقشه هايي بود كه گاهي شركتهاي خارجي در
كنار تبليغ از توليدات خود از مكه و مدينه منتشر مي كردند ، يا كتابهاي اطلسي
مفصل و بزرگ بود كه به كار حجاج و زائران نمي آمد . در نقشه هاي جديد ،
علايق و سليقه زائران شيعه لحاظ شده و اماكن متبركه در مكه و مدينه و حتي نقاط ديگر
در اطراف آنها معين گرديده است .

* آثار تاريخي ؛ مكانها و جاي هاي مربوط به
تاريخ حرمين ، از موضوعات اصلي است كه در حيطه كاريِ معاونت آموزش و پژوهش بعثه
رهبري قرار گرفته است . كتاب آثار اسلامي مكه و مدينه پس از
سالها انتشار ، امسال بار ديگر مورد بازبيني دقيق قرار گرفت و پس از اصلاحات فراواني
كه در پي تذكّرات افراد علاقمند داده شد ، به صورت متني منقّح آنچنان كه روحانيون ،
مديران و افراد علاقمند و اهل مطالعه بتوانند از آن استفاده كنند ، انتشار يافت .

در زمينه اماكن ، كار جديدي كه امسال نشر يافته ، كتابي است با عنوان زمزم ، تاريخچه ، تحوّلات ، آثار كه توسط حضرت حجت الاسلام
والمسلمين محمدتقي رهبر نوشته شده است . اين كتاب تا حدّي مشتمل بر مطالبي است كه در
دسترس مؤلف بوده و

42

نويسنده در آن ، به فضيلت ، تاريخچه و اخبار مربوط به اين چاهِ مقدس در متون كهن و
جديد پرداخته است .

علاوه بر آن ، امسال كتاب كم حجم اما با ارزشي ، با عنوان فاطمه دختر محمد ( صلي الله عليه وآله ) توسط استاد سيدجعفر شهيدي ، محقّقِ به
نام كشورمان ، فراهم و توسط نشر مشعر به چاپ رسيد .

كتاب شناخت عربستان كه پيش از اين بارها انتشار يافته
بود ، امسال بار ديگر با ويرايش جديد و تغييرات اساسي منتشر و در اختيار مديران ،
روحانيون و زائران محترم قرار گرفت . اين كتاب ضمن مروري بر تاريخ عربستان سعودي و
دولت حاكم بر آن ، به شناخت نظام سياسي ، آموزشي و قضايي عربستان به نحو شاياني كمك
مي كند . در اين كتاب مي توان با برخي از مقررات حكومتي اين دولت نيز آشنا
شد .

همراه با حج سال 1381 اثري است كه سازمان حج و زيارت
منتشر كرده و ضمن آن ، گزارشي از وضعيت حج سال گذشته همراه با تمامي آمارها ، خدمات و
نظامات موجود در حج آن سال ، ارائه كرده است . اين اثر در شناخت شيوه حج گزاري
ايران بسيار حائز اهميت بوده و اثري بديع مي باشد .

همچنين در سال گذشته ، گزارشي در باره وضعيّت كلّي بعثه مقام معظم رهبري در ايام
حج ، به صورت روزشمار نگاشته شد كه طي سال جاري به صورت محدود با عنوان با كاروان نور انتشار يافت . اين نوشته به خامه حجت الاسلام
والمسلمين عبدالهادي مسعودي به تحرير در آمده است .

يكي از كارهايي كه بعثه مقام معظم رهبري در آينده بدان خواهد پرداخت ، دادن
آگاهي هايي درباره زيارت عتبات است . لازم است در اين باره ، آثاري در موضوع
تاريخ عتبات و آداب زيارت ائمه مدفون در عراق پديد آيد . از آثاري كه در اين زمينه ،
در سال جاري انتشار يافته ، كتاب عاشورا حماسه جاويد از سيد
محمد شفيعي مازندراني است .

* آداب سفر حج ؛ كتاب ارجمند ديگري است كه امسال
با ويرايشي تازه انتشار يافته است . اين اثر ، حاوي مطالبي است كه زائر بايد در اين
سفرِ روحاني و معنوي ، آنها را مورد توجه قرار دهد . در اين كتاب ، كمتر به مسائل فقهي
توجه شده و بيشتر اخلاقيات سفر حج مطمح نظر مؤلف محترمِ آن ، حجت الاسلام
والمسلمين قاضي عسكر بوده

43

است . در كنار اين اثر ، كه خود شمار زيادي از احاديث حج را در خود جاي داده ، دو
اثر كم حجم ، با عناوين منتخب احاديث حج و منتخب احاديث عمره نيز انتشار يافته كه ضمن آنها ، اهمّ رواياتي
كه مي تواند در درك حج و اعمال و مناسك آن به زائر كمك كند ،

درج شده است . كتابچه اي ارزشمند نيز با عنوان عطر عفاف به قلم استاد جواد محدّثي در باره حجاب در سفر عمره و حج ، چاپ و
ميان زائران توزيع شده است .

* دفاع از تشيع ؛ از مسائل اساسي در
پژوهش هايي است كه معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبري در دستور كار
قرار داده است . در واقع ، به دليل درگير شدن روحانيون در اينگونه مباحث در طول اين
سفر و ضرورت آشنايي آنان ، لازم بود در اين زمينه كارهاي پژوهشي جديدتري صورت گيرد ( علاوه بر اينكه ، رسالت بعثه مقام معظم رهبري در برابر تبليغات گسترده و همه ساله
روحانيون وهابيِ سعودي ، انتشار آثاري در دفاع از حريم تشيع است ) . در اين زمينه ، در
سال جاري چندين عنوان كتاب انتشار يافت . به دنبال ايراد خطبه هاي جمعه شيخ
صلاح الدين البدير در مسجدالنبي ( صلي الله عليه
وآله ) ، در حج سال 1422 ، كه ضمن آن ، حملات تندي به مذهب حقه تشيع كرد ،
استاد علي كوراني كتابي با عنوان الردّ علي الفتاوي المتطرفة نوشتند كه در 160 صفحه چاپ شده و به تك تك ادعاهاي اين روحاني وهابي پاسخ
داده شده است .

پنج كتابچه نيز با عنوان كلّي نحو قراءة جديدة للتاريخ انتشار يافته كه طي آنها مباحثي مانند شرك و توحيد ، تقيه ، سير افتراءات بر
شيعه در تاريخ و واقعيت عبادي ـ سياسي حج انتشار يافته است .

كتاب ديگري كه در اين زمينه توسط معاونت آموزش و پژوهش منتشر شده كتاب لله و للحقيقه نام دارد . اين اثر در واقع ردّي است بر كتاب لله
ثمّ للتاريخ كه با اسم مستعار سيد حسين موسوي چاپ و در سطحي وسيع منتشر شده است . مؤلف آن كتاب چنان وانمود كرده كه در عراق و در نجف تحصيل مي كرده و از ترس
شيعيان نمي خواهد نامش فاش شود . اما دم خروس از بسياري از موارد كتاب واضح
است ، در مواردي كه نويسنده يا نويسندگان تاريخي را ذكر كرده اند و
به قدري اين تاريخها با يكديگر در تناقض است كه به خوبي نشان مي دهد كه
سامان دهندگان اين كتاب ، وهابي يا وهابيان تمام عياري هستند كه تنها با هدفي خاص
خود را به عنوان يك عالم تحصيل كرده نجفي

44

يا كربلايي جا زده اند ! اين ردّيه توسط استاد الشيخ علي آل محسن نگاشته شده
و بخش بخش ، به مطالب و اظهارات طرح شده در كتاب لله ثمّ للتاريخ پاسخ داده
است . كتاب ديگري كه در دفاع از تشيع انتشار يافته ، سلامة القرآن
من التحريف و تفنيد الافتراءات

علي الشيعة الاماميه از دكتر فتح الله
محمدي نجارزادگان است . وي در اين كتاب ، كه 750 صفحه است ، بحث تحريف قرآن را از
زاويه ديد علماي شيعه مورد بحث قرار مي دهد . اين مبحث ، از مسائلي است كه در
قرن اخير ، پيوسته ميان شيعه و سني مورد بحث بوده و همواره شيعه در معرض اتهام قرار
داشته است . پيش از اين نيز ، در اين حوزه از بحث ، كتابهاي متعدّدي انتشار يافته
است .

كتابي نيز با عنوان شيعه شناسي و پاسخ به شبهات در
دو مجلد فراهم آمده كه عمده شبهات طرح شده از كتابهاي تبليغيِ وهابيان بر ضدّ شيعه ،
در آن دو مجلد طرح و پاسخ داده شده است .

التقية بين السائل و المجيب در باره يكي از مفاهيم
اختلافي مهم ، ميان شيعه و سني ؛ يعني مفهوم تقيه است . اين كتاب به ابهامات و شبهات
پاسخ گفته است .

كتاب الصحبه و الصحابه هم به همين قياس ، مورد اختلافي
ديگري را ، كه مربوط به ارزيابي ديدگاه هاي شيعه در باره صحابه مي باشد ،
مورد تأمل قرار داده است .

بعثه مقام معظم رهبري ، امسال با تجديد چاپ قريب به 45 عنوان ، از كتابهاي نشر
مشعر ، جمعاً در شمارگاني نزديك به نهصد هزار جلد ، سالي پربركت را به لحاظ فرهنگي
پشت سر گذاشته است .

موزه حج

يكي از اقدامات فرهنگي ـ هنري بعثه مقام معظم رهبري ، طي چند سال اخير ، ايجاد موزه حج است . ارزش اين اقدام زماني روشن مي شود كه
خوانندگان عزيز و ارجمندِ اين نوشته ، بتوانند ديداري از آن نمايشگاه داشته باشند . وجود قرآنهاي متعدّد خطي و چاپي ( 900 نوع قرآن چاپي از نقاط مختلف دنيا ) فرش هاي بسيار نفيس با تصاوير عالي مربوط به حج ، وجود هداياي گرانبهايي كه
تقديم سازمان حج و زيارت شده و بسياري از تصاوير و عكسهاي تاريخي ، اين موزه را
به صورت يك موزه بسيار غني درآورده

45

است . شايد يكي از بهترين تصاوير موجود در اين موزه ، فرشي باشد كه تظاهرات برائت
از مشركين شهر مكه را با تمام جزئيات آن به تصوير كشيده و خاطره اي به
يادماندني از تاريخ حج گزاري ايرانيان برجاي گذاشته است .

فعاليت فصلنامه ميقات حج در سال گذشته

مجله ميقات حج ، به دو زبان فارسي و عربي ، به صورت فصلنامه و دو فصلنامه انتشار
مي يابد . از ميقات حج فارسي ، طي سال جاري ؛ يعني از پس از حج سال 81 تاكنون ،
چهار شماره انتشار يافته است . اين نشريه كه زير نظر هيأت تحريريه ( حجج اسلام : سيد
علي قاضي عسكر ( مدير مسؤول ) ، سيد جواد ورعي ، جواد محدثي ، رسول جعفريان ، رضا مختاري
و با ويراستاري علي ورسه اي ) اداره مي شود ، از ميان مقالات گوناگوني كه
به نوعي به فرهنگ حج و زيارت مربوط است ، بهترين ها را انتخاب كرده و در چند
بخش اساسي تقسيم و منتشر مي كند . جلسات هيأت تحريريه ، براي هر شماره يك جلسه ،
به طور مرتب برگزار مي شود . پيش از آن ، مقالات توسط اعضا مطالعه و نظريات
آنان در جلسه مورد بحث قرار مي گيرد . مهم ترين نكته در اين باره ، پژوهشي
بودن مقالات و ارتباط آنها با حج و زيارت مي باشد .

ميقات حج شماره 42 ، از زمستان 1381 نخستين شماره پس از حج 81 است . در اين شماره ،
به مانند ساير شماره ها ، مقالات در چند بخش تقسيم شده است : اسرار و معارف حج ،
فقه حج ، تاريخ و رجال ، اماكن و آثار ، گفتگو و نقد و معرفي كتاب و نيز خاطرات .

در بخش فقه حج ، بحث رمي جمرات يكي از مباحثي است كه در شماره هاي بعد هم
دنبال شده است . در بخش اماكن و آثار مقاله اي از مرحوم محمدباقر نجفي در باره
موقعيت غدير خم درج گرديده كه بسيار مغتنم است . گفتگويي با رياست وقت سازمان حج هم
در همين شماره آمده است . خاطرات حج يك مدير با 46 سفر تمتع و 35 عمره يعني مجموعاً 81 سفر در ادامه آمده كه طي آن نكات جالبي براي تطوّر حج گزاري و خاطرات مربوط
به آن ، ارائه شده است . اين مدير سيد محمود ميرهندي اصفهاني است . پژوهشي درباره
اشياي هنري ، متعلق به كعبه و ويژگي هاي آنها در همين شماره درج شده است .

46

شماره 43 ميقات حج ، از بهار سال 82 است كه به همان قياس مباحثي را ارائه كرده
است . مقاله حج جاهلي ـ حج ابراهيمي از رقيه صادقي ، مقايسه اي است ميان حج در
جاهليت و اسلام . در بخش فقه استفتائات جديد حج آمده و در قسمت تاريخ و رجال ، شرحي
از سفر حج آيت الله كاشاني و اسناد و خاطرات مربوط به آن درج شده كه قسمت بعدي آن
هم ، در شماره پس از آن آمده است . گفتگويي با امير الحاج ، و نيز چند گزارش تاريخي در
باره خاطراتي از سفرهاي حج از دوره صفوي در همين شماره به چشم مي خورد . به طور معمول ، در شماره هاي اخير ميقات حج ، گزارش حج گزاري كشورهاي
مختلف درج مي شود كه در اين شماره ، شرحي از حج گزاري زائران لبناني آمده
است .

شماره 44 ، از تابستان 82 مشتمل بر چندين مقاله است كه همچنان در بخش هاي
معمول تقسيم بندي و ارائه شده است . ادامه گزارشي است در باره مأموريتهاي مشكوك در
سرزمين هاي مقدس كه حاوي گزارش سفرنامه هاي اروپاييان طي قرن نوزدهم و
اوائل قرن بيستم ميلادي به مكه مي باشد . بحثي در باره صحابه و تبرّك به آثار
رسول الله ( صلي الله عليه وآله ) كه در دفاع از
باورهاي شيعي است . ايمان اجداد پيامبرخدا ( صلي الله عليه
وآله ) ، حج در آثار محيي الدين عربي و نيز حج گزاري در كشور
مغرب از مقالات ديگر اين شماره است .

شماره 45 ميقات ، آخرين شماره اي است كه پيش از حج سال 82 انتشار يافته است . در اين شماره بحث فقهي جمرات ادامه يافته است . بحثي نيز در باره حكم فقهي ورود
جهانگردان غير مسلمان به حرمين و به طور كلّي به مساجد و اماكن مقدس اسلامي
درج شده كه در نوع خود تازه است . در بخش تاريخ و اماكن ، گزارشي از اسناد مربوط به
تلاش هاي ايران براي بازسازي بقيع ، گزارش كشف يك چاه و منبر قديمي در صحن مسجد
الحرام و حج گزاري مسلمانان هند آمده است .

فعاليت دوفصلنامه ميقات الحج در سالي كه گذشت

از ميقات الحج عربي ( با مدير مسؤولي آقاي محمّدي ري شهري ، رياست تحريريه
آقاي قاضي عسكر و مديريت اجرايي آقاي مقدادي ) كه هر شش ماه يكبار انتشار
مي يابد ، شماره 19 براي ماه هاي محرم تا جمادي الثانيه سال 1324 و شماره 20 براي ماههاي رجب تا محرّم انتشار يافته است .

47

در شماره 19 مقالاتي مانند تعريب شده سفرنامه جلال آل احمد كه به فارسي با عنوان
خسي در ميقات نشر يافته ، درج شده است . به علاوه ، مقالاتي در باره سعدبن معاذ ،
نخستين صحيفه مكتوب در مدينه ميان پيامبرخدا ( صلي الله عليه
وآله ) و اصحاب ، و رساله اي در باره قبله درج شده است .

در شماره 20 ، چندين بحث فقهي ؛ از جمله ذبح در منا ، فقه التظليل ، نماز تراويح ،
چند مبحث تاريخي ؛ از جمله مقاله اي در باره مسجد مباهله و شرح حال جابربن
عبدالله انصاري و نيز فهرستي از نوشته هاي حجيه علماي جبل عامل درج شده
است .

پيش از حج 1382 ، نشريه جديدي توسط سازمان حج وزيارت با عنوان كاروان نور در 12 صفحه بزرگ چاپ شده كه ضمن آن ، گزارشها و نكات مختلفي كه مي تواند راهنماي
دست اندركاران حج و نيز زائران محترم باشد ، درج مي گردد .

شماره نخستِ كاروان نور در دي ماه 82 = ذي قعده 1424 انتشار يافته و قرار است هر
چند صباحي ، شماره اي از آن نشر يابد . بنابر اين ، نمي توان از آن به عنوان
هفته نامه يا ماهنامه ياد كرد و بايد آن را چند صباح نامه دانست .

در اين شماره افزون بر منشور حج كه در همين كتاب ملاحظه خواهيد كرد ، اخبار ضروري
ديگري هم آمده ، كه در ارتباط با هدف نشريه ، راهگشاي دشواري ها است .

مسابقه سراسري شعر حج 1382

يكي از اقدامات فرهنگي معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبري در سال 1382 ،
برگزاري يك مسابقه سراسري براي شعر حج بود . ناگفته پيداست كه شعر حج در بيان وجوه و
ابعاد مختلف حج ؛ از اماكن و آثار گرفته تا مفاهيم و معاني موجود در مناسك حج و
همچنين زيارت قبور مطهر معصومين ( عليهم
السلام ) ، در گستره اي بسيار مطرح بوده و شاعران بزرگي در اين
باره شعر سروده اند . بنابر اين ، بُعد ادبي حج ، چنان مي طلبيد تا به صورت
برنامه ريزي شده ، از استعدادهاي موجود ميان شاعران ، بهتر و بيشتر استفاده شود . در اين باره ، هيأت داوريِ شعر حج ؛ آقايان دكتر قيصر امين پور ، مهندس محمدرضا
عبدالملكيان و ساعد باقري معين شدند . آنان پس از اعلام عمومي ، اشعار رسيده را در سه
محورِ قالبهاي كهن شعر فارسي ، قالبهاي نوين شعر فارسي و گروه نام آوران و

48

پيشكسوتان طبقه بندي كردند . داوران محترم ، بدون توجه به ملاحظات جانبي ، به
بررسيِ اشعار رسيده پرداختند . اين در حالي بود كه اشعار رسيده در قالب هاي
نوين و شعر نو نيمايي اندك بود و كار داوري را براي داوران مشكل مي ساخت . اين امر سبب شد تا در اين زمينه ، تنها يك اثر برگزيده شود .

مسأله مهم ، استقبالي بود كه از اين مسابقه به عمل آمد و اشعار زيادي سروده شد و
به بعثه مقام معظم رهبري ارسال گرديد . اين تجربه مي تواند ادامه يابد و ان
شاءالله در سالهاي بعد پربارتر برگزار شود .

برندگان شعر در قالب كهن ، عبارت بودند از :

رتبه اول : آقاي آرش شفاعي از تهران ، براي غزل خلق
چرخيدند برنده حجّ تمتع .

رتبه دوم : انسيه جراحي از بجنورد ، براي مثنوي راهب معبد
بهاران ، برنده سفر عمره مفرده .

رتبه سوم : آقاي سيد محمد ابوترابي از قزوين ، براي غزل
بگو ببخش به طور مشترك با خانم نغمه مستشار نظامي از كرج براي غزل هنوز هم و
خانم بهجت فروغي مقدم براي غزل كبوتري از نژاد حيرت هريك برنده چهار سكه تمام بهار
آزادي .

در بخش برندگان ، شعرهايي كه در قالب نوين سروده شده ، تنها يك نفر يعني آقاي حسن
صادقي پناه از كرج براي شعر نو نيمايي شطي از ستاره و فانوس برنده عمره
مفرده شدند .

منتخبان بخش سوم ، كه پيشكسوتان و نام آشنايان بودند ، در
سه رتبه برگزيده شدند و آنها عبارت بودند از :

رتبه اول : آقاي سهيل محمودي از تهران ، براي غزل زمزم
ياد به طور مشترك با آقاي حسين اسرافيلي از تهران ، براي غزل بقيع غريب ، هر دو
نفر برنده سفر حج تمتّع .

رتبه دوم : آقاي افشين علاء از تهران ، براي غزل مهر بقيع ، برنده سفر عمره مفرده .

رتبه سوم : جعفر رسول زاده آشفته از اصفهان ، براي
غزل بقيع و برنده چهار سكه بهار آزادي .

دوازده نفر هم كه اشعارشان شايسته تقدير شناخته شد ، هر كدام يك تقديرنامه به
همراه دو سكه تمام بهار آزادي دريافت كردند .

49

برخي از شعرهاي منتخب

زمزم ياد

( سهيل محمودي رتبه اول در رده
پيشكسوتان و نام آشنايان )

نام تو ، پژواك عمري نعره هاي بي امانم بود * * * كام تو ، كامل ترين
يك روز عمر بي نشانم بود

من خودم را مثل موجي در كنار ساحلت ديدم * * * آن زمان كه خسته از توفان و دريا ،
جسم و جانم بود

دستهايم را گرفتي ، دور خود گرداندي و انگار * * * گردبادي بودم و هوهوي نامت بر
زبانم بود

با تو يك شب قلوه سنگ و سنگ ريزه جمع مي كردم * * * كودكي و شيطنت بود و
صفاي دوستانم بود

ناگهان ديدم كه نيلوفر شدم ، گرد تو پيچيدم * * * شانه هاي تا هميشه مهربانت ،
آسمانم بود

زمزم ياد تو در چشمان من سر رفت و مي ديدم * * * هفت درياي جهان ، در يك زمان
همداستانم بود

مهر بقيع

( افشين علاء رتبه دوم در رده
پيشكسوتان و نام آشنايان )

مرا به خانه زهراي مهربان ببريد * * * به خاكبوسي آن قبر بي نشان ببريد

اگر نشاني شهر مدينه را بلديد * * * كبوتر دل ما را به آشيان ببريد

كجاست آن در آتش گرفته ، تا كه مرا * * * براي جامه دريدن به سوي آن ببريد

مرا ـ اگر شدم از دست ـ بر نگردانيد * * * بروي دست بگيريد و بي امان
ببريد

كجاست آن جگر شرحه شرحه تا كه مرا * * * كنار سنگ مزارش ، كشان كشان ببريد

مرا كه مهر بقيع است در دلم ، چه شود * * * اگر به جانب آن چار كهكشان ببريد

نه اشتياق به گل دارم و نه ميل بهار * * * مرا به غربت آن هيجده خزان ببريد

كسي صداي مرا در زمين نمي شنود * * * فرشته ها ! سخنم را به آسمان
ببريد

50

بقيع غريب

( حسين اسرافيلي رتبه اول در رده
پيشكسوتان و نام آشنايان )

مي گرددم دو ديده پريشان و جان ، غريب * * * در منظري كه نيست به هفت آسمان ،
غريب

يارب ! بقيع ، قطعه اي از آسمان توست * * * پيچيده در غبار زمين و زمان ،
غريب

آن گوهري كه بود ملك ، خادم درش * * * خفته ست در كنار حرم ، بي نشان غريب

اين خاك ، ميزبان پريشان كربلاست * * * مانده ست در حضور تو اي آسمان ،
غريب

اينجا مزار صادق آل محمد ( صلي الله عليه وآله ) است * * * تنها ، ميان گردش چشم جهان ، غريب

در خلوت است بارگه باقر العلوم ( عليه السلام ) * * * همچون مزار مادر زخمي ، جوان ، غريب

اين سوي ميله ، مرقد اولاد مصطفا ست * * * آن سو ، نگاه غمزده زائران ، غريب

اين محرمان پردگي عرش ذوالجلال * * * اينسان فتاده اند در اين خاكدان ،
غريب

اشك است اينكه مي چكد از آستين ابر * * * مِهر است اينكه مانده در اين آستان ،
غريب

مي گردد آسمان ، به طوافي هميشگي * * * بر اين مدار غربت و بر اين مكان ،
غريب

يارب چه حكمتي است در اين قطعه شريف * * * مهمان غريب و بارگه ميزبان ، غريب