بخش 3

51

يارب كرامتي! كه زنم بوسه بر بقيع *** سر را نهم به خاك و بگريم بر آن، غريب

خلق چرخيدند...

(آرش شفاعي رتبه اول قالبهاي كهن شعر فارسي )

خلق چرخيدند، چرخيدند تا كامل شدند
آب و گل بودند تا ديروز، جان و دل شدند

خلق چونان قطره هاي گيج، چرخي مي زدند
تا كه رحمت اذن دادو بر زمين نازل شدند

بر زمين نازل شدند وخاك جاني تازه يافت
آسمانها غرق در عطر گلاب و هل شدند
عنصري بي خاصيت بودند خيل شاعران
آسمان و خاك را ديدند تا بيدل شدند

عارفان درمحضر او عاشقي آموختند
فيلسوفان در حريم حضرتش عاقل شدند

جام را پر كن صفاي خاطر آن خوشدلان
سعي كردند و ز هرچه غير از او زائل شدند

خلق تا از زمزم معنا لبي تر كرده اند
قطره اي خورده نخورده، مست لايعقل شدند

خلق برگشتند نزد همسر و فرزندشان
جان و دل بودند تا ديروز، آب و گل شدند!

52

مسابقه سفرنامه نويسي

در سال جاري(1382)، مسابقه سفرنامه نويسي نيز اعلام شد كه به دليل به حدّ نصاب نرسيدن، به مرحله برگزاري داوري و گزينش نرسيد. تا زمان موسم، تعداد 15 عنوان سفرنامه به معاونت آموزش و پژوهش رسيد كه برخي از نظر محتوايي خوب و قابل نشر است. قرار بر آن است كه گزيده اي از اين سفرنامه ها در سال آينده به صورت كتابي مستقل چاپ شود. بسا بتوان از ميان آنها، مقالاتي هم براي مجله ميقات حج استخراج كرد. اين حركت، گرچه ناكام ماند، اما مي تواند براي آينده با برنامه ريزي مفصل تر، صورت اجرايي به خود بگيرد.

جلسات آموزش متمركز در ايران

از اقدامات ديگر معاونت آموزش و پژوهش آن است كه براي بالا بردن آگاهي و اطلاعات زائران، در مراكز استانهايي كه زائران آنها دست كم به حدود هزار نفر مي رسد، به طور مرتب، در تمام ايام عمره و حج، جلساتي برگزار مي كند و از تمامي زائران، براي حضور در اين جلسات دعوت رسمي مي شود. روزهاي دعوت به طور معمول، در جمعه يا پنج شنبه يا مناسبتهاي تعطيل ديگر است. زمان برنامه حدود دو ساعت مي باشد. برنامه اين جلسات معمولاً بدينصورت است كه ابتدا آياتي از قرآن كريم تلاوت مي شود، سپس مداحيِ كوتاه و سخنراني و در برخي از مجالس اجراي مناسك عمليِ حج برگزار مي شود.

سخنرانها به طور معمول، از سوي معاونت پيشگفته معرفي مي گردند و بيشتر از علماي شناخته شده و يا روحانيون مجرّب كاروانها هستند كه نسبت به حج و ادبيات آن آشنايي كامل دارند; آقايان قاضي عسكر، اوسطي، رستگاري، كارآموزيان، عبدالفتاح نوّاب، حسين رضواني، مجتبي ميردامادي، راشد يزدي، سيد جعفر طباطبايي، فلاح زاده، مقدادي، قريشي و... از جمله سخنرانان سال گذشته جلسات آموزش متمركز بوده اند.

در سال 1382، براي عمره نزديك به 68 جلسه در مراكزي مانند تهران، اصفهان،

53

مشهد، ساري، گيلان، گرگان، كرمان، شيراز، قم، اراك و... برگزار شد و حدود 240 هزار زائر در اين جلسات شركت كردند و از آن بهره مند شدند.

مصاحبه با معاون آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبري

پس از آنكه مروري بر فعاليتهاي معاونت آموزش و پژوهش داشتيم، مناسب ديديم مصاحبه اي كه در موسم حج سال 1382، در شهر مكه مكرمه با ايشان به عمل آمده و مروري است بر ديدگاه ها و فعاليتهاي آن معاونت، در اين جا ارائه كنيم تا مبحث گذشته كامل شود:

* معاونت آموزش و پژوهش در چند حوزه فعاليت دارد، حوزه نخست، آموزش است، ما در چند سال گذشته تلاش كرده ايم تا سطح معلومات كارگزاران و زائران بيت الله الحرام ارتقا يابد تا بتوانند با دستيابي به اطلاعات صحيح و منطبق با روز، از اين فرصت طلايي كاملا استفاده كنند. براي تحقّق اين هدف، ابتدا يك نيازسنجي صورت گرفت تا دانسته شود هريك از اين دو گروه، به چه نوع آموزشهايي نيازمندند; براي مثال، زائران عزيز براي اينكه بهتر بتوانند از اين سفر نوراني استفاده كنند، لازم است آگاهي هايي در اين زمينه ها داشته باشند:

1 . احكام فقهي عمومي; مانند نماز، وضو، غسل و ... 2 . مناسك حج 3 . اسرار و معارف حج 4 . تاريخ اسلام 5 ـ اماكن و آثار اسلامي مكه و مدينه 6 ـ مفهوم زيارت و ادعيه و آداب حرمين 7 ـ اخلاق سفر و آداب معاشرت 8 ـ شناخت كشور ميزبان 9 ـ آشنايي با عقايد شيعه و سني 10 ـ آموختن زبان عربي 11 ـ بهداشت در سفر 12 ـ آشنايي با سازمان حج و زيارت و بعثه مقام معظم رهبري و مسائل ديگر از اين قبيل.

كارگزاران حج نيز علاوه بر موارد فوق، لازم است از چگونگي مديريت در حج، آشنايي با قوانين و مقرّرات عربستان، اطلاعات جغرافيايي و مسائلي مانند آن بهره مند باشند.

براي پاسخ دادن صحيح به نيازهاي پيشگفته، نياز به پژوهشي گسترده داشتيم. هيچگونه متن آموزشي در اختيارمان نبود. وسايل كمك آموزشي نيز وجود نداشت. از اين رو، با كمك دوستان و همكاران خود در بعثه مقام معظم رهبري و سازمان حج

54

و زيارت و با توكّل به خداوند، كار را آغاز كرديم و بحمدالله امروز توانسته ايم به بسياري از اين نيازها پاسخ دهيم و اميد است در آينده نيز با كارهاي بهتر و ارزشمندتر، پاسخگوي نيازهاي هر دو بخش باشيم.

* براي آموزش زائران چه كارهايي صورت مي گيرد؟

* براي آموزش زائران، چند گونه فعاليت داريم:

الف: برگزاري ده يا دوازده جلسه آموزشي، پيش از عزيمت به سرزمين وحي، توسط روحانيون محترم كاروانها، با هماهنگي معاونت محترم امور روحانيونِ بعثه انجام مي گيرد. ما نيز در جلسات توجيهيِ روحانيون، كوشيده ايم تجربيات خود را به روحانيون محترم منتقل كنيم تا با رعايت آنها، جلسات آموزشي كاروانها از جاذبه لازم برخوردار شود، براي مثال، اگر ما در جلسات آموزشي تنها روي مناسك حج تكيه كرده و به تصحيح حمد و سوره بپردازيم، طبيعي است كه جلسات جاذبه لازم را نخواهد داشت. به روحانيون محترم پيشنهاد داده بوديم براي اين جلسات برنامه ريزي كنند و با يك تقسيم بندي مناسب مباحث مورد نياز را به صورت تدريجي به زائران منتقل كنند; مثلا در يك جلسه دو ساعت و نيمه، زمان را به اين صورت تقسيم كنند:

حدود 5 دقيقه قرآن، 10 دقيقه احكام عمومي، 15 يا 20 دقيقه مناسك، آن هم كلّيات آن، كه زائران، دچار وسوسه و نگراني نشوند. 15 دقيقه آداب و اخلاق سفر، 15 دقيقه اسرار و معارف، 15 يا 20 دقيقه تاريخ اسلام و معرفي اماكن مكه و مدينه، 15 دقيقه مسائل اجرايي، 15 دقيقه مسائل بهداشتي و دقايقي نيز براي پاسخ به پرسش هاي زائران و بالأخره در پايان، كساني كه مشكل قرائت حمد و سوره دارند، در جلسه بمانند و مشكل خود را برطرف كنند.

به همين منظور، سه جلد كتاب نيز با عنوان ره توشه حج تهيه و منتشر كرديم تا روحانيون محترم، با استفاده از مباحث آن، براي هر جلسه موضوعي را انتخاب كنند و زائران را كه تشنه معارف الهي هستند از بيانات خود بهره مند سازند. بنده بر اين باورم كه اگر اين روش اجرا شود، به بسياري از پرسشهاي زائران و نيازهاي آنان پاسخ داده خواهد شد.

55

ب : برنامه ريزي ديگر، تشكيل جلسات متمركز آموزشي در بسياري از استانها است كه پيشنهاد شده زمان آن، بيش از سه ساعت نباشد و در عين حال جاذبه داشته، زائران را راضي كند. براي مثال، در استان تهران، در سال جاري توانستيم جلسات زيادي را در سالن سرپوشيده آزادي برگزار كنيم كه در جلسات صبح و عصر، مربوط به حج تمتع، چيزي حدود 18 هزار زائر شركت كردند. در اين جلسه بخشي از تذكّرات اجرايي كه معمولا در جلسات كاروانها كمتر گفته مي شود، مطرح گرديد، سپس از نماينده محترم وليّ فقيه در جلسه صبح، و رياست محترم سازمان حجّ و زيارت در جلسه بعد از ظهر استفاده كرديم و بعد از آنها، بنده صحبتي در زمينه معارف حج با زائران داشتم و در پايان نيز با استفاده از نمونك (و ماكت) بزرگ كعبه و محرم شدن تعدادي زائران و انجام مناسك به صورت نمادين، سعي شد آنچه زائر در سرزمين وحي با آن روبه رو مي گردد، براي ميهمانان خانه خدا تشريح و اضطراب آنان برطرف شود و با فراگيري و آموزش درست، راحت تر بتوانند اعمال خود را انجام دهند.

ارزيابي ما از اين جلسات، بسيار مثبت است و زائران عزيز نيز معمولا با اظهار لطف خود ما را مورد محبت قرار مي دهند.

* براي جلسات آموزشي زائران چه ابزاري را فراهم كرده ايد؟

* نمونه كوچكي از ماكت كعبه، حجرالأسود، حجر اسماعيل و ناودان طلا طرّاحي كرديم كه توسط مديران محترم خريداري گرديد و در جلسات كاروانها معمولا مورد استفاده قرار مي گيرد. نوارهاي ويديويي، سي . دي هاي رايانه اي و نوار (كاسِت)هاي تصحيح نماز، معرفي اماكن و مناسك حج نيز به عنوان وسايل كمك آموزشي در اختيار عموم قرار گرفته است، كتاب و جزوه نيز براي هر بخش تهيه و منتشر نموده ايم.

* جناب آقاي قاضي عسكر! در بخش پژوهش چه كرده ايد؟

* پس از روشن شدن نيازها، مركزي به نام مركز تحقيقات حج در قم تأسيس كرديم تا با كمك علما و پژوهشگران حوزه علميه، آثار مورد نياز را تهيه كنيم.

از آنجا كه حجم كار بسيار گسترده بود، ابتدا كارها را برنامه ريزي و اولويت بندي

56

كرديم تا به تدريج نيازها را برطرف سازيم. نخستين نياز زائران، مناسك حج بود. فكر كرديم با توجه به هم سطح نبودن زائران، به گونه اي برنامه ريزي كنيم كه هر گروه و دسته اي از اين آثار بهره مند شود; مثلا نيازي نيست كه بانوان مسائل اختصاصي مردان را بدانند، لذا كتابي به نام احكام ويژه بانوان در آغاز تهيه شد و كم كم مناسك حج ويژه بانوان تهيه گرديد. براي عموم زائران مناسك مصوّر حج طرّاحي شد كه همراه با تصوير، اعمال و مناسك حج را آموزش مي دهد. سپس با توجه به تعدّد مراجع عظام تقليد و اينكه روحانيون محترم نمي توانند 14 يا تعداد بيشتري از مناسك مراجع عظام تقليد را همراه داشته باشند، مناسك حج مُحشّي، كه حواشي مراجع تقليد را دارد، آماده كرديم و همه ساله آخرين تغييرات در فتاوا را در آن اعمال و منتشر مي كنيم.

آنگاه مناسك مصوّر به صورت كتابچه اي پالتويي تهيه شد و به زبانهاي عربي، انگليسي، اردو، تركي استانبولي و روسي، كه خوشبختانه در سالهاي گذشته مورد استفاده زائران بوده منتشر گرديد.

در بخش ادعيه و آداب حرمين، كتاب جامعي وجود نداشت. از اين رو، ادعيه و زيارات و آدابي كه مربوط به حرمين است را در اين كتاب جمع آوري كرديم كه بحمدالله به صورت مطلوبي چاپ شد. اكنون نيز به چند شكل، به صورت مختصر و با تفكيك مدينه از مكه، همچنان چاپ مي شود.

در زمينه اماكن و آثار اسلاميِ مكه و مدينه، چندين كتاب منتشر كرده ايم. در مورد اخلاق و آداب سفر، اسرار و معارف حج، تاريخ اسلام، حج در احاديث و ... كتابهاي متنوّعي به چاپ رسيده كه جمع اين آثار با كارهاي صوتي و تصويري به حدود 400 مي رسد.

اطلس اماكن مكه و مدينه هم، از كارهاي خوبي بود كه منتشر گرديد. كار زيادي روي اين اطلس شد و پس از انتشار نيز در اختيار برخي علماي تاريخ دان و مطلّع در جغرافياي عربستان گذاشته شد و اشكالات آن برطرف گرديد.

پيش از انتقال زائران به عربستان، اين نقشه ها در ابعاد 50×70 بزرگ شده در اختيار مديران محترم كاروانها قرار مي گيرد تا روحانيون بزرگوار با استفاده از آنها بتوانند زائران عزيز را بهتر توجيه كنند.

57

* گستره پژوهشها تا چه اندازه و تأثير آن تا چه حد بوده است؟

* اقدامات صورت گرفته، خوشبختانه تأثير شگرفي در ارائه اطلاعاتِ صحيح به كارگزارانِ حج و نيز زائران داشته است كه به دو نمونه آن اشاره مي كنم:

1 . چند سال پيش از اين، كساني كه به مكه مي آمدند، در كنار قبرستان ابوطالب به آنان گفته مي شد كه اينجا شعب ابي طالب است; همانجا كه پيامبر و يارانش در محاصره قرار گرفتند. اما پس از تحقيق و پژوهش، دانسته شد كه اينجا شعب ابي طالب نبوده و نام آن شعب ابي دُب بوده است و شعب ابي طالب در نزديكي صفا و مروه قرار داشته; همانجاكه امروز مكتبه مكّة المكرّمه واقع شده و در حقيقت بخشي از شعب است.

2 . در كنار كوه احد، معمولا پرسيده مي شد شكافي كه پيامبر(صلي الله عليه وآله) نيرو در آن مستقر كردند، كجا است؟ و در پاسخ كوه بزرگ روبه رو را با اختلاف مكاني نشان مي دادند. پس از پژوهش دانسته شد آن تپه كه پيامبر نيرو روي آن مستقر كرد، جبل الرمات است كه وقتي زائر به طرف قبور شهداي احد مي رود، در سمت راست وي قرار مي گيرد.

موارد ديگري هم وجود داشته كه به دليل رعايت اختصار، از توضيح آن صرفنظر مي كنم.

در همين راستا فصلنامه اي به زبان فارسي منتشر كرديم با نام ميقات حج كه تاكنون 46 شماره از آن منتشر شده است و نيز دو فصلنامه اي به زبان عربي با نام ميقات الحج نشر مي دهيم كه تاكنون 20 شماره از آن چاپ شده و تاكنون چيزي حدود 700 مقاله علمي ـ  پژوهشي در اين مجموعه انتشار يافته است و بحمدالله در محافل داخل و خارج كشور مورد استقبال فرهيختگان قرار گرفته است.

در ديگر زمينه ها نيز كارهاي خوبي انجام شده كه ان شاءالله در فرصت مناسب ديگري به بيان آن خواهيم پرداخت.

* از مجموع كارهاي صورت گرفته تا چه حد راضي هستيد؟

* به خاطر اين توفيق، خدا را صميمانه سپاسگزارم، ليكن از آنجا كه حجم نياز و گسترده كار بسيار بالا است، همچنان به تلاش خود ادامه خواهيم داد تا ان شاءالله بتوانيم كارهاي بهتري را ارائه كنيم. مهم اين است مردم عزيزمان صميمانه از اينگونه كارها

58

استقبال مي كنند و دوست مي دارند كه كارها به صورت متنوّع و با جاذبه ارائه شود و ما با استعانت از خداوند متعال، تلاش خواهيم كرد با استفاده از تماميِ امكاناتِ سمعي و بصري و نوشتاري، زمينه را براي بهره گيري بيشتر زائران فراهم سازيم. امروزه با بهره گيري از اينترنت و تهيه فيلم هاي آموزشي، به يقين مي توانيم زائران عزيز را بهتر توجيه كنيم و اين سفر را به يك اردوي آموزشي و تربيتي تبديل نماييم.

تعبير بسيار زيبايي امام راحل(قدس سره) دارند كه مي فرمايند: مناسك حج، مناسك زندگي است ; يعني هركسي بايد راه و رسم صحيح زندگي كردن را در حج بياموزد و اگر ما بتوانيم از عمره و حج، چنين بهره اي را بگيريم، به يقين در تهاجم با فرهنگ بيگانه، پيروز ميدان خواهيم بود.

* براي آگاه كردن بيشتر مردم، آيا از امكانات صدا و سيما هم استفاده كرده ايد؟

* خوشبختانه، با عنايتي كه نماينده محترم ولي فقيه و سرپرست حجاج ايراني داشته اند، توافقنامه اي با رياست محترم سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران امضا شد و در شبكه دو سيما، هر هفته برنامه اي با نام روضه رضوان ، ويژه عمره و حج پخش مي شود و توانسته است آگاهي هاي خوب و مفيدي را به مردم عزيزمان بدهد. همچنين ستادي در آن سازمان با نام ستاد حج تشكيل شده كه در سالهاي اخير گزارشهاي زيادي از حرمين شريفين تهيه و ارسال كرده اند كه بسيار مؤثر بوده است.

با برنامه ريزيهايي كه صورت گرفته، در تلاش هستيم فيلمهاي كوتاه و بلند و نيز مستندِ مرتبط با حرمين شريفين تهيه كنيم و با به كار گرفتن هنر در خدمت دين، ان شاءالله در انتقال مفاهيم حج به مردم، گامهاي بلندي برداريم.

* همانگونه كه جناب عالي مي دانيد، دستهاي مرموزي تلاش كرده و مي كنند تا ميان شيعه و سني اختلاف ايجاد كنند. در سالهاي قبل نيز كتابهايي در اين رابطه منتشر شده و سعي كرده اند به اختلافات دامن بزنند در اين زمينه چه تلاشي داشته ايد؟

* اين مسأله تنها به زمان ما مربوط نمي شود، بلكه در طول تاريخ، دشمنان اسلام براي تضعيف جبهه اسلام كوشيده اند با ايجاد اختلافات مذهبي، به اهداف شوم خود

59

دست يابند. روشن است كه ما نيز در اين زمان، با همين مشكل مواجه بوده و هستيم. براي اينكه پاسخگوي اين نياز باشيم، در دو بُعد تلاش كرده ايم:

الف: مي دانيم كه برخي اختلافات نشأت گرفته از مسائل فقهي است، ازاين رو، كوشيده ايم با استفاده از بعضي روشها، اختلافات را كاهش دهيم; مثلا سعي كرده ايم در سجده بر مهر كردن كه حساسيت وجود دارد، جانمازهايي را طرّاحي و تهيه كنيم كه تنها در قسمت سجده حصير دارد و اهل سنت هم سجده بر آن را جايز مي دانند و خوشبختانه تا حدود زيادي از اين حساسيتها كاسته شده است.

ب : بخشي ديگر از اختلافات مربوط به مسائل عقيدتي است. بعضي از اهل سنت، اتهاماتي را بر شيعه وارد مي كنند; مثل تحريف قرآن يا شبهات ديگر. ما با انتشار كتابهايي در اين زمينه، باطل و نادرست بودن اينگونه اتهامها را ثابت كرده و به شبهات مختلف پاسخ گفته ايم و نيز در ديدارهايي كه با علما و محافل علمي عربستان داشته ايم، به صورت علمي; نادرستي اين ديدگاهها را ثابت كرده ايم. اميد است با فضاي بازي كه در عربستان در حال به وجود آمدن است، در آينده با تشكيل جلسات علمي و بحث و تبادل نظريه، اين اختلافات را كاهش دهيم.

البته بخشي از اين تحرّكات، از ناحيه افرادي است كه صلاح هيچ يك از دو كشور ايران و عربستان را در نظر نمي گيرند; مثلا كتابي كه به زبان فارسي، در حجم وسيعي توزيع شد به نام اهل بيت از خود دفاع مي كند كه ما پاسخ بسيار علمي و قانع كننده در هفتصد و پنجاه صفحه به زبان عربي تهيه و منتشر كرديم تا محقّقان و فرهيختگان با استفاده از آن، به خوبي دريابند كه چگونه عدّه اي با دروغ و تحريف، درصدد ايجاد فتنه و آشوب اند! با عنايت خداوند متعال، برگردان فارسيِ گزيده اي از اين كتاب نيز به زودي در اختيار فارسي زبانان قرار خواهد گرفت.

معاونت آموزش و پژوهش، در مجموع، حدود 70 اثر در معرفي شيعه و پاسخگويي به شبهات منتشر كرده است. اخيراً نيز كتابي در دو جلد با نام شيعه شناسي و پاسخ به شبهات تهيه گرديد كه در آن، با استفاده از منابع معتبر اهل سنت، از حقانيت عقايد شيعه دفاع شده است. با عنايت پروردگار، پس از موسم حج، از چاپ خارج و در اختيار عموم قرار خواهد گرفت.

60

* جناب آقاي قاضي عسكر! آگاهي يافتيم كه در همايش مكّه مكرمه كه توسط وزارت حج عربستان و با عنوان مكة المكرمة عاصمة الثقافة الاسلاميه برگزار گرديد، مقاله جناب عالي نيز انتخاب و قرائت شد، در اين زمينه توضيح دهيد.

* بحمدالله اين دومين بار است كه مقاله اينجانب در اين همايش بين المللي انتخاب و توسط اينجانب قرائت مي شود. سه سال پيش نيز همايشي با عنوان ادب الحج برگزار گرديد و بنده مقاله اي با عنوان مشكلات حاجيان از زبان سفرنامه نويسان ارائه كردم و مورد استقبال واقع شد. در سالجاري هم، كه همايش با همان عنوان برگزار شد، مقاله من كه با استفاده از منابع مربوط به شيعه و اهل بيت تهيه شده بود، تأثير خوبي در حاضران داشت. در مجموع شركت ما در اينگونه همايشها ضروري و مثبت است و چون شخصيتهاي زيادي از جهان اسلام شركت مي كنند، مي توانند وسيله اي براي تعارف و آشنايي بيشتر علماي جهان اسلام با يكديگر شود و بسيار مناسب است كه اساتيد و بزرگان و فرهيختگان شيعه، در اينگونه همايشها مشاركت جدّي داشته باشند.

معرفي مؤسسه فرهنگي ـ هنري مشعر

اگر پيش از عزيمت به سفر حج، پي گير مطالعه درباره اسرار و معارف يا مناسك حج باشيد، بي ترديد با محصولات فرهنگي و هنري مشعر آشنا مي شويد. نمايشگاههاي فروش محصولات اين مؤسسه، در جوار مراسم هاي عمومي، كه در مكه و مدينه برگزار مي شود نيز برپاست. در اين گزارش برنامه هاي گوناگون اين مؤسسه تشريح مي شود.

مؤسسه فرهنگي و هنري مشعر از سال 1370 و به منظور گسترش معارف حج تأسيس شد و فعاليت آن در دو بخش: انتشارات و سمعي وبصري ادامه يافت.

مجيد آخوند زاده، مديرعامل فعلي اين مؤسسه و معاون اجرايي بعثه مقام معظم رهبري، فعاليتهاي بخش هاي گوناگون اين مؤسسه را اينگونه تشريح كرد:

از ابتداي تأسيس اين انتشارات تاكنون حدود 400 عنوان كتاب كه توسط معاونت آموزش و پژوهش بعثه، در زمينه هاي مختلف: مناسك حج، اسرار و معارف و فلسفه حج، معرفي اماكن مقدس مكه و مدينه، تاريخ ابنيه و اماكن، تاريخ اسلام، نقشه هاي

61

راهنماي اماكن و شهرهاي مقدس توسط نشر مشعر به چاپ رسيده است.

اين مؤسسه، بخشي از فعاليتهاي خود را به توليد فيلم به صورت وي. اچ . اس و وي.سي.دي نيز اختصاص داده است. عناوين برخي فيلمهاي توليد شده توسط اين مؤسسه به اين شرح است:

1 . آموزش مناسك حج

2 . آموزش مناسك عمره مفرده

3 . سفر عشق; شرح معارف و فلسفه حج

4 . زائران آفتاب; معرفي اماكن مقدس

5 . سخن عشق، گلچيني از مداحي ها درباره حج

6 . نسيم صبح، معرفي عتبات عاليات

7 . شام سرزمين خاطره ها، شرح تاريخ شام

8 . همراه با بقيع و سفر عشق

اين مؤسسه همچنين محصولات فرهنگي گوناگوني را به صورت نوار (كاست) توليد، تكثير و در اختيار علاقه مندان قرار داده است. عناوين محصولات صوتي به اين شرح است.

1 . آموزش مناسك

2 . آموزش قرائت نماز

3 . آموزش زبان عربي

4 . گلچيني از مداحي ها درباره حج با عنوان سخن عشق

5 . يك دوره ترتيل قرآن استاد منشاوي با نام ديار نور

6 . آموزش مناسك عمره مفرده

اين مؤسسه همچنين تمامي دعاهاي كميل، ندبه و عرفه كه در مدينه، مكه و صحراي عرفات برگزار مي شود را ضبط و به صورت نوار وي.اچ.اس، وي.سي.دي و نوار (كاست) تكثير و در اختيار علاقه مندان قرار مي دهد. در بسياري از موارد، اين مراسم ها، بلافاصله پس از ضبط تكثير مي شود و با قيمت تمام شده در اختيار شركت كنندگان قرار مي گيرد.

62

اهتمام مسؤولان نيز بر اين است كه امسال براي نخستين بار، پس از ضبط مراسم دعاي عرفه در صحراي عرفات وي.سي.دي آن در منا، در چادرهاي بعثه در اختيار حجاج قرار گيرد.

در طول 7 ماه عمره مفرده نيز گروه سمعي و بصري در مكه و مدينه حضور دارند و تمامي برنامه ها را به ترتيبي كه ذكر شد، ضبط و تكثير مي كنند.

مؤسسه فرهنگي مشعر در كشور سوريه نيز فعال است. اين مؤسسه، مراسمي را كه هر روز بعد از نماز صبح در حرم حضرت رقيه(عليها السلام) برگزار مي شود، ضبط و تكثير مي كند.

از برنامه هاي آينده مؤسسه فرهنگي مشعر نيز ضبط و تكثير مراسم هاي برگزار شده در نجف و كربلاي معلي است.

اشاره اي به فعاليتهاي بعثه مقام معظم رهبري در ايّام عمره

چندين سال است كه مسؤوليت دفتر نمايندگي بعثه مقام معظم رهبري در ايّام عمره، به عهده حجت الاسلام والمسلمين آقاي سيد عبدالفتاح نوّاب است. مركز بعثه در شهر مكه است و بعثه مدينه زير نظر آن اداره مي شود.

در اين مدت، اداره تمامي برنامه هاي مربوط به فعاليتهاي روحانيون، در كاروانها از ابتداي ورود تا پايان سفر، به عهده بعثه بوده است. اين برنامه ها شامل توجيه ابتدايي در فرودگاه، تأمين نيازهاي روحانيون در هتل ها براي تشكيل جلسات، ارائه راه كارهاي عملي براي بهتر انجام گرفتن وظايف آنان در مسجد شجره، زيارت دوره و نيز اعمال عمره مفرده در مسجد الحرام، عمره مجدّد و ديدار از اماكن متبركه مكه مي شود. برطرف كردن مشكلات فقهيِ روحانيون نيز از جمله وظايف بعثه در ايام عمره مي باشد.

در هر هفته، سه جلسه عمومي در مدينه و سه جلسه در مكه با روحانيون كاروانها گذاشته مي شود كه طي آن، هم به مسائل فقهي و مناسك رسيدگي مي شود و هم آگاهي هاي جديد در باره وضعيت عربستان و مباحث توجيهي در جهت بهتر برگزار شدن عمره و انتقال تجربيات، در اختيار روحانيون قرار مي گيرد.

يكي ديگر از وظايف بعثه در اين دوره، تأمين روحاني براي كاروانهاي بدون روحاني است.

63

روابط عمومي بعثه، در ايام عمره، جلسات عموميِ براي زائران در هتل ها و نيز دعاي كميل و ندبه و نيز مراسم براي مناسبتهاي جشن و سوگواري را سامان مي دهد. همچنين به كارهاي تبليغاتيِ ديواريِ هتل ها و تهيه تراكتهاي مناسب با ايام مي پردازد.

ديدار روحانيون از اماكن، يكي ديگر از كارهاي جاري بعثه در شهر مكه است. اين اماكن عبارتند از: منطقه شهداي فخ، جِعرانه، حُديبيه و مشاعر مقدّسه و همين طور كارخانه پرده بافي كعبه، كوه ثور و موزه حرمين شريفين.

در هر هفته، ده اتوبوس از روحانيون و فرهيختگان كاروانها در اين برنامه شركت دارند.

سركشي به هتل ها و توجه به مشكلات و درخواستهاي زائران نيز يكي از كارهاي جاري بعثه در ايّام عمره است. اين برنامه در طول ايام عمره، هر روز ظهرها با سركشي به هتل ها، روزانه يك يا دو هتل، دنبال مي شود. البته بخش نظارت بعثه نيز در اين زمينه فعال است و به طور مستقل پيگيري مي كند.

همچنين در مسجد الحرام ومسجد النبي(صلي الله عليه وآله) براي پاسخ به پرسش هاي زائران، در زمينه احكام و مناسك و آشنايي با حرم نبوي و زيارت، از وجود روحانيون محترم كاروانها و خانم هاي مبلّغ استفاده مي شود.

فعاليتهاي امور روحانيون پيش از حج

به طور معمول، نزديك به سه هزار نفر روحاني براي امر هدايت و ارشاد كاروانهاي ايراني در معاونت امور روحانيون پرونده دارند و هر سال حدود يك سوم( 31 ) افراد كه به هزار واندي مي رسند، همراه كاروانهاي حجّ تمتع اعزام مي شوند.

به جز نيروهاي ثابت و تأييد شده قديمي، نوعي جذب تدريجي وجود دارد. اين جذب بر اساس امتحان و مصاحبه است. امتحان ياد شده هر دو سال يكبار يا اندكي بيشتر برگزار مي شود.

علاوه بر اينها، براي تمامي كساني كه در هر سال اعزام مي شوند، آزمون غيرحضوري برگزار مي شود كه امسال نيز برگزار شد. اين آزمون در بخش هاي مختلف مناسك، اماكن، اسرار و معارف حج، مباحث كلامي و عقايد، تاريخ اسلام و احكام

64

عمومي، كه بر مبناي تحريرالوسيله است، تشكيل مي گردد.

معمولاً از هر كتابي تعدادي پرسش (جمعاً 160 پرسش تستي با نمره منفي) انتخاب و ميان افراد توزيع مي شود. وظيفه روحانيون اين است كه پاسخ آنها را از متن كتاب استخراج و براي معاونت امور روحانيون ارسال كنند. اين امكان وجود دارد كه كسي كمتر از 120 امتياز به دست آورد كه در آن صورت، آن سال از اعزام وي خودداري كرده و در سال بعد، از وي به صورت موردي امتحان حضوري به عمل مي آيد.

طي دو سال گذشته، كتابهايي كه از آنها پرسش ها استخراج مي شود، با بودجه حوزه نمايندگي وليّ فقيه در حجوزيارت، به صورت رايگان در اختيار روحانيون قرار مي گيرد.

در سال جاري، جهت آموزش و توجيه روحانيون، همايشي دو روزه نيز در روزهاي ششم و هفتم دي ماه برگزار شد. در اين همايش، بعضي از مسؤولان بعثه و سازمان، در باره برنامه هاي حج جاري و نيز گزارش كار واحدهاي مختلف، به روحانيون جهت توجيه آنان، سخنراني كردند.

واحد مبلّغان خواهر

از آغاز تصدّي نماينده ولي فقيه در امور حج زيارت (از سال 1370)، برنامه استفاده از خواهران مبلّغ در آموزش و توجيه خواهران زائر، مورد توجه بوده است. نخستين بار با اعزام تعداد محدودي از خواهران، كار راهنمايي زائران زن آغاز گرديد و افراد ياد شده به مجتمع هاي مسكوني زائران ايراني مراجعه مي كردند و با برگزاري جلسات سخنراني، به ارشاد بانوان مي پرداختند. با توجه به حجم زائران و شمار اندك خواهران، طرح ياد شده، در سال 70 به عنوان يك طرح موفق ارزيابي نشد. پس از آن معاونت امور روحانيون موظف شد در اين باره به صورت جدي مطالعه كند و طرحي را تدوين نمايد. بر اين اساس، در سال 72، نخستين آزمون سراسري از خواهران مبلغ برگزار شد. در آن طرح، پيش بيني شد خواهراني كه با روحاني يا معين كاروان مَحرم مي باشند و داراي شرايط عمومي هستند; يعني رسائل و مكاسب را خوانده و متأهّل اند و توانايي انجام وظايف محوّله را دارند و حد اقل سن آنان 25 سال است، مي توانند در آزمون شركت كنند. براي همه روحانيون و معين هاي آن زمان دعوت نامه ارسال شد و

65

افرادي كه داراي شرايط ياد شده بودند معرفي شدند. در اين آزمون كه حدود 350 نفر
شركت كردند، شماري با عنوان معين همراه ، گزينش و اعزام شدند. اين آزمون هرچند سال يكبار، با همين شرايط تكرار شد. از مجموع اين چند آزمون، تعداد 130 نفر معين همراه زن برگزيده شدند. با توجه به اينكه اين تعداد تناسبي با حجم زائران زن نداشت، شرط محرميّت گسترش يافته وبه محرم كارگزاران حج توسعه يافت كه متأسفانه با اين وضعيت، باز هم بيش از چند نفر به اين مجموعه راه نيافتند. بر اين اساس، كميته فرهنگي بعثه مأموريت يافت تا براي اين مسأله تدبيري بينديشد كه سرانجام با مصوّبه شوراي برنامه ريزي، شرط مَحرميت ازگزينش خواهران حذف، ومدرك تحصيلي از اتمام رسائل و مكاسب به اتمام لمعتين يا داشتن ليسانس كارشناسي ارشد در رشته هاي فقه و اصول و معارف اسلامي تغيير يافت و نخستين آزمون سراسري در سال 1382 برگزار شد. در اين آزمون 4700 نفر شركت كردند. جمعاً در سال جاري 145 نفر گزينش شده اند. مراحل گزينش علاوه بر آزمون علمي ـ كتبي، ارزيابي نوار سخنراني و مصاحبه حضوري بوده است. اينها همان شرايطي است كه روحانيون مَرد دارند.

مصوّبه اين بود كه اين افراد در كاروانهاي 160 نفر به بالا، كه نيمي از زائران آنها را خواهران تشكيل مي دهند، گزينش و جذب شوند.

بنابر اين، بر اساس كارهاي انجام شده، امسال در مجموع 145 خواهر مبلّغ در كاروانها به عنوان معين روحاني، مشغول به كار شدند.

براي تنظيم امورِ اين مبلغان و پاسخ به پرسش هاي آنان، واحدي با عنوان واحد خواهران در بعثه، با اشراف معاونت امور روحانيون تأسيس شده است.

خواهران معين، جدا از مسأله گويي براي زنان، مي توانند در همراهي زائران زن در حرم و نيز كمك به آنها براي درك بهتر مفاهيم و يا بردن آنان به داخل مسجد و توضيح اماكن مقدس مؤثر باشند. وظايف اين گروه از خواهران، در دستورالعمل هايي ويژه، درج و به آنها ارائه شده است كه عبارتند از:

* بيان احكام عمومي و ويژه بانوان

* بيان مناسك خاص بانوان

* تبيين اخلاق و معارف براي بانوان

66

* معرفي اماكن و بيان تاريخ اسلام

* حضور در ميقات و همراهي با زائران هنگام نيت و مُحرم شدن

* همراهي با خواهران در مسجد النبي و مسجد الحرام

* همراهي بانوان هنگام حركت از مشعر و رمي شب دهم و كنترل اعمال بانوان در پايان مناسك.

پيش از حركت كاروانها، همايش ويژه خواهران مبلّغ در قم (6/9/82) برگزار شد كه ضمن آن معاونتهاي آموزش و پژوهش ، امور روحانيون و نماينده وليّ فقيه در امور حج و زيارت به تبيين وظايف آنان پرداختند. حجت الاسلام و المسلمين آقاي راشد يزدي، يكي از روحانيون با تجربه در امر حج، در همايش ياد شده، وجود خواهران در حج را يكي از نعمتهاي الهي دانست و گفت: در سالهاي گذشته، وقتي مي ديديم يك زن عالِم هست كه مي تواند حمد و سوره زنان را درست كند، خوشحال مي شديم، بحمدالله اكنون شاهد وجود تعداد بسياري از اين خواهر مبلّغ در كاروان هستيم كه براي ما قابل تصوّر هم نبود.

افزون بر آن، دو نفر از خواهران با سابقه اي كه پيشتر معين بوده اند، امر نظارت و ارزشيابي عملكرد خواهران مبلغ را بر عهده دارند. اين دو، رابط ميان خانمهاي معين در كاروانها و معاونت امور روحانيون هستند.

در ضمن، دو نفر ديگر از اساتيد حوزه هاي علميه خواهران، با نامهاي خانم صفاتي و راستي، ضمن حضور در مسجد النبي(صلي الله عليه وآله) و پاسخ به پرسش هاي زائران ايراني و سخنراني در هتل هاي محلّ اقامت بانوان زائر و نيز حضور در مسجد شجره براي مُحرِم كردن بانوان، در واحد خواهران بعثه مشغول به كار هستند.

تحوّلات سال جاري در گزينش و آزمون حضوري و غير حضوري

در سال جاري، به دليل وجود روحانيون واجد شرايط براي اكثريت موارد، امتحان عمومي برگزار نشد. اما به دليل نيازهاي استاني و رعايت تناسب روحاني با ويژگي هاي زباني و نژادي و بوميِ هر منطقه، در استانهاي سيستان و بلوچستان، بوشهر، بندرعباس،

67

هرمزگان، قزوين، گيلان، اردبيل، آذربايجان شرقي و غربي و اصفهان آزمون استاني
برگزار شد و نيروهاي مورد نياز انتخاب گرديدند. با تأسف نيروهاي انتخاب شده، كمتر از تعداد مورد نياز بعثه هستند كه مي بايست در سال آينده اين ظرفيت تكميل شود.

طبق برنامه هر سال، امسال نيز آزمون غير حضوري براي تمام روحانيون منتخب، برگزار گرديد. برنامه اين امتحان بدين ترتيب بود كه پس از تصويب موضوعات و منابع اين آزمون در كميته فرهنگي، براي هر يك از روحانيون و معين ها، يك دوره كامل از منابع زير ارسال شد. سپس طي نامه اي، شش ماه پيش از اعزام، به روحانيون ابلاغ گرديد كه مي بايست براي شركت در امتحان حضوري، منابع ارسالي را مطالعه كنند.

منابع امتحاني سال جاري عبارت بود از:

* تحرير الوسيله امام خميني(قدس سره).

* مناسك محشي.

* صهباي حج.

* آثار اسلامي مكه و مدينه.

* شناخت عربستان.

* الحج و العمرة في الكتاب و السنة.

* عقايد الخلافية.

* سيره نبوي، استاد مطهري

* بيانات امام خميني در باره روحانيون كاروانهاي حج.

سپس، در اوايل ماه شوال، پرسش نامه ها (پرسشهاي هر كتاب و فصولي از كتابها كه سؤالات از آنها طرح شده) همراه با فرم پاسخ نامه، براي آنان ارسال شد و مقرر گرديد تا يك هفته پيش از برگزاري هم انديشي (سمينار) عمومي روحانيون در تهران، آن را براي امور روحانيون ارسال كنند. نتايج اين امتحان، به صورت يك كارنامه حاوي تعداد پاسخ هاي صحيح و غلط و سفيد و ريز نمرات، به روحانيون داده شد. شرط قبولي در اين
آزمون، كه حاوي 160 سؤال و طبعاً 160 نمره بود، آوردن حد اقل 120 امتياز بود. از

68

كساني كه نمره پايين تر آورده اند، درخواست خواهد شد كه بار ديگر منابع را مطالعه كنند و در امتحان حضوريِ بعدي شركت نمايند.

پرسش ها به چهار دسته تقسيم شده و از ميان هر دسته، سه نفر به ترتيب نمرات بالا، به عنوان نفرات اول تا سوم، جمعاً 12 نفر معرفي شده و لوح تقدير همراه با جوايز، توسط نماينده وليّ فقيه، در جلسه عمومي روحانيون به آنان تقديم شد.

ديدار كارگزاران حج با رهبر معظم انقلاب اسلامي

روز يكشنبه 7 دي ماه 1382، نماينده محترم وليّ فقيه و سرپرست حجاج ايراني به همراه رييس سازمان حج و زيارت و نيز مديران و روحانيون كاروانها، طبق معمول هر سال، به ديدار رهبر معظم انقلاب اسلامي، حضرت آيت الله خامنه اي رفتند.

در اين ديدار، كه سه روز از فاجعه عظيم زلزله بم مي گذشت، ابتدا حجت الاسلام والمسلمين جناب آقاي ري شهري، نماينده وليّ فقيه و سرپرست حجاج ايراني، گزارشي از فعاليتهاي بعثه رهبري را بيان كرد و گفت: امسال با برنامه ريزي هاي انجام شده، از روحانيون فاضل و توانا بيشتر استفاده شده و براي نخستين بار، خواهران مبلّغ، همراه كاروانها اعزام خواهند شد. ايشان انجام 400 تحقيق و پژوهش و برگزاري نمايشگاه هاي حج و برگزاري مراسم فرهنگي مختلف، را از ديگر فعاليتهاي بعثه مقام معظم رهبري ذكر كرد.

سپس آقاي زرهاني، رييس سازمان حج و زيارت، گزارش اعزام نزديك به 94 هزار زائر ايراني، در قالب 530 كاروان را ارائه كرد و افزود: سازمان حج و زيارت با بازنويسي و اصلاح سياستهاي حج و انتشار منشور حج و زيارت، تلاش خواهد كرد تا برخي مشكلات موجود در اعزام زائران براي حج تمتّع، عمره، و سفر به عتبات عاليات را برطرف و سفر زائران را تسهيل نمايد.

سپس رهبر معظم انقلاب براي بازماندگان زلزله بم دعا كرده، از دستگاه هاي اجرايي كشور و مردم خواستند تا هرچه سريعتر به كمك اهالي بم بشتابند.

حضرت آيت الله خامنه اي، پس از آن، با اشاره به اينكه اجتماع عظيم حج، جلوه يكپارچگي و وحدت امت اسلامي است، تأكيد كردند: مسلمانان بايد با بهره گيري از اين

69

فرصت كم نظير، قدرت و عظمت خود را به رخ معاندان و بدخواهان جهان اسلام بكشند . ايشان با تأكيد بر اينكه استفاده صحيح نكردن از نعمتهاي الهي، بهويژه نعمتهاي معنوي، موجب هدر رفتن و ضايع شدن اين نعمتها خواهد شد، فرمودند: در حالي كه مراكز استكبار جهاني تمام تلاش خود را براي مقابله با ايمان، حركت و وحدت اسلامي متمركز كرده اند، موسم حج فرصت بزرگي براي مسلمانان است تا با استفاده از اين نعمت الهي، نيروي عظيم و معنوي خود را به ميدان بياورند و نشان دهند كه قدرت امّت اسلامي بايد در محاسبات جهاني مورد محاسبه قرار گيرد.

مقام معظم رهبري، برگزاري مراسم برائت از مشركين را در همين جهت مهم ارزيابي كردند و با تأكيد بر لزوم همراهي دولت عربستان براي برگزاري هرچه باشكوه تر اين مراسم افزودند: وحدت امت اسلامي، از جمله مسائل مهم است كه بايد در موسم حج، از طرح هرگونه مسائل اختلاف انگيز پرهيز شود و مسلمانان با منطق قوي و علمي، متوجه حق و حقيقت و اهميت وحدت امت اسلامي شوند.

حضرت آيت الله خامنه اي همچنين با تأكيد برلزوم جلوگيري از تشريفات بيش
از حد وامور زايد در سفر حج، از ملّت ايران و نظام اسلامي، به عنوان الگوي مسلمانان ياد و خاطرنشان كردند: زائران ايراني بايدباحضوربرادرانه خود، درمجموعه هاي مسلمانان و همچنين نماز اول وقت، عملاً پايبندي ملت ايران را به ارزش هاي ديني نشان دهند.

صورت جلسه توافق ميان سازمان حج و زيارت با وزير حج عربستان

پس از حمد و ستايش پروردگار دو جهان و درود و سلام بر اشرف پيامبران حضرت محمد(صلي الله عليه وآله) ، بر اساس نظر دولت عربستان سعودي (به شماره 5/ب/11117 مورخ 2/9/1421 هـ . ق.) مبني بر موافقت با ورود هيأتهاي حج تمتّع جهت مذاكره با طرف هاي ذيربط سعودي، در مورد اقدامات و تدابير مربوط به حجاج خود، جلسه مذاكرات اصلي در روز سه شنبه مورخ 12/7/1424 هـ . ق. (مصادف با 9/6/2003 م) در دفتر وزير حج عربستان سعودي برگزار گرديد و طي آن، تدابير و نيازمندي هاي حجاج جمهوري اسلامي ايران در موسم حجّ 1424، مورد بحث و بررسي قرار گرفت.

70

شركت كنندگان در جلسه:

الف: اعضاي هيأت حج جمهوري اسلامي ايران

1 . سيد احمد زرهاني، معاون وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي و رياست سازمان حج و زيارت ايران ـ رييس هيأت.

2 . علي اصغر خاجي، سفير ج.ا.ا در رياض.

3 . محمد شريف مهدوي، سركنسول ج.ا.ا در جدّه.

4 . محسن شيرازي، مشاور رييس هيأت.

5 . مصطفي خاكسار قهرودي، رييس دفتر نمايندگي حج و زيارت در عربستان.

6 . حسين ضيايي، رييس هيأت پزشكي حج.

7 . محسن صراف زاده، مدير كل هواپيمايي سعودي.

8 . محمدعلي آذرشب، مترجم و مسؤول روابط عمومي.

ب : طرف سعودي

1 . ايادبن امين مدني، وزير حج.

2 . حاتم حسن قاضي، معاون وزير حج.

3 . سهل بن عبدالله الصبان، جانشين معاونت در امور پروژه و مشاعر.

4 . محمدبن صالح الربيعي، مشاور وزير حج.

5 . طلال بن سليمان كتبي، نماينده وزارت امور خارجه.

6 . عبدالفتاح بن عبدالشكور فدا، مدير كلّ شعبه وزارت حج در مكه مكرمه.

7 . حسن بن حامد البكري، مدير كلّ شعبه وزارت حج در مدينه

8 . فيصل بن عبدالعزيز البهيجان، جانشين مدير كلّ دفتر وزارتي.

9 . فيصل بن محسن العامودي، جانشين مدير شعبه وزارت حج در استان جدّه.

10 . حسن بن عبدالله بسطحي، مدير اداره امور بعثه هاي حج.

11 . نبيل بن مكي حدادي، هماهنگ كننده امور بعثه حج ايران.

71

طرفين بر رعايت اصول و مواد زير در موسم حجّ 1424 هـ .ق. توافق كردند:

يكم : در راستاي تحقّق منوّيات والاي خادم الحرمين شريفين در بذل توجه و رسيدگي به امور حجاج بيت الله الحرام و زوّار مسجد شريف نبوي(صلي الله عليه وآله) كه برخاسته از اهميت مذهبي حج نزد ساير مسلمانان جهان به عنوان يكي از اركان مهم اسلام است و در راستاي عنايت رياست محترم جمهوري اسلامي ايران، نسبت به رسيدگي به امور حجاج ايران، طرفين بر اهميت دستيابي به توافق قبلي، در مورد تدابير و اقدامات لازم در موسم حج، زمينه سازي ورود حجاج، تأمين نيازمندي هايشان و ارتقاي كيفيت خدمات ارائه شده به آنها تأكيد كردند.

دوم : طرف ايراني موافقت كامل خود را با دستورالعمل هاي اجرايي حج و مقررات صادره از مراجع ذي صلاح سعودي در اين مورد و توافقنامه هاي قبلي منعقده فيمابين، ابراز داشت.

سوم : كلّيه خدمات، كه مؤسسات ذيربط (وكلاء مطوّفين، ادلاّء و نقابة السيارات) برعهده گرفته اند تا بر اساس مندرجات دستورالعمل اجرايي حج و توافقنامه هايي كه در چارچوب اين صورتجلسه با طرف ايراني منعقد مي سازد، از بدو ورود حجاج ايراني به عربستان تا بازگشت آنها در پايان مراسم حج، به آنها ارائه كنند، مشمول مفاد اين صورتجلسه مي باشد.

چهارم : تداوم اجراي مصوّبات وزراي خارجه كشورهاي عضو سازمان كنفرانس اسلامي، در سال 1987، در خصوص سهميه بندي حجاج بر اساس هزار زائر به ازاي هر يك ميليون نفر از جمعيت كشورهاي مورد نظر (يك در هزار) تأكيد شد; زيرا با توجه به محدوديت مساحت شرعيِ مشاعر مقدس و به خصوص منا، پذيرش توده هاي انبوه حجاج بيت الله الحرام، بدون ساماندهي و رعايت سهميه بندي موضوع مصوّبه فوق الذكر، امكان پذير نيست و با توجه به اظهارات طرف ايراني، سهميه حجاج ايران در موسم حج 1424 هـ . ق. به ميزان 86000 نفر تعيين مي گردد.

با توجه به درخواست طرف ايراني در خصوص افزايش سهميه حجاج ايران در موسم حج سال 1424 هـ .ق. به ميزان 5000 (پنج هزار) زائر تا رسيدن به سقف 91000 زائر، طرف سعودي اعلام كرد كه در چارچوب برآورد تعداد كلّي حجاج در موسم حج

72

مذكور، نتيجه به طرف ايراني منعكس خواهد شد. همچنين توافق شد كه سهميه حجاج عراقي و افغانيِ مقيم ايران، به ميزان 2000 نفر براي هر يك از اين كشورها تعيين و تعداد 200 نفر عوامل خدماتيِ ايراني براي آنان در نظر گرفته شود.

پنجم : تعداد اعضاي بعثه حج ايران; اعم از بعثه اداري و پزشكي كه همراه حجاج ايراني اعزام مي شوند، حداكثر 2580 نفر خواهد بود كه براي تعداد 20 نفر از آنها به انتخاب بعثه، رواديد مكرر (كثيرالمسافره) صادر خواهد شد. بديهي است اين بعثه به صورت ساختار واحدي عمل مي كند و در خدمت تمام اقشار حجاج ايراني خواهد بود. اعضاي بعثه از پرداخت هزينه هاي مؤسسات اهليه معاف خواهند شد، مشروط بر اينكه عبارت عضو بعثه در رواديد صادره براي آنها قيد شود; (زيرا آنان مناسك حج را به جا نمي آورند)، و هيچ گونه خيمه اي در منا و عرفات به آنها اختصاص نخواهد يافت و تحت پوشش خدمات حمل و نقل و غيره قرار نخواهند گرفت و وظيفه آنها در مشاعر مقدسه، خدمت به حجاج خود خواهد بود.

تعداد 2780 قطعه برچسب رسمي، ويژه اعضاي بعثه حجاج ايران و عوامل خدماتي همراه كاروانهاي حجاج عراقي و افغاني (موضوع ماده چهارم و پنجم) اين توافقنامه تحويل هيأت حج ايران داده شد تا بر گذرنامه اعضاي بعثه، قبل از عزيمت به عربستان سعودي الصاق شود. بعثه حج ايران بايد كارت شناسايي رسمي عكس دار براي اعضاي خود صادر نمايد و آن را به مهر مرجع مسؤول امور حج و مهر كنسولگري سعودي ممهور سازد و نوع مأموريت فرد مورد نظر را در آن مشخص كند.

ششم : تدابير مربوط به ورود و خروج (رفت و برگشت) حجاج ايراني:

1 . ورود و خروج حجاج ايراني از طريق فرودگاه ملك عبدالعزيزِ جدّه و فرودگاه محمدبن عبدالعزيز مدينه منوره صورت خواهد گرفت.

2 . حجاج ايراني، كه در خصوص ورود و خروج آنها از مرز هوايي توافق به عمل مي آيد، توسط شركت هواپيمايي جمهوري اسلامي ايران و يا ديگر شركت هواپيمايي، داراي مجوّز بين المللي اعزام خواهند شد. پروازهاي حج، از يكم ذي قعده تا پايان روز چهارم ذي حجه 1424 هـ .ق. (مصادف با 24 دسامبر 2003م تا 26 ژانويه 2004م) به صورت منظم و برنامه اي انجام خواهد شد. اما پروازهاي برگشت حجاج از سيزده

73

ذي حجه 1424 هـ .ق. الي دهم محرم 1425 هـ .ق. ادامه خواهد داشت و طرف ايراني برنامه مفصل پروازهاي حج خود را با ذكر شماره و تاريخ ورود يا خروج پرواز و نام شركت هواپيمايي به تأييد سازمان هواپيمايي كشوري عربستان سعودي برساند و حداكثر تا 29/8/1424 هـ .ق. مصادف با 25 اكتبر 2003 ميلادي به وزارت حج سعودي ارسال نمايد و بايد بليت هاي برگشت حجاج نيز داراي تاريخ و شماره پرواز باشد.

3 . پايان روز بيست و پنجم ذي قعده، آخرين مهلت اعزام حجاج از مكه و جدّه به مدينه منوره قبل از موسم حج مي باشد.

4 . طرف ايراني بر اساس تعداد نهايي حجاج، برنامه پروازي خود را در دو مرحله (رفت و برگشت)، حداكثر تا آخر شعبان سال جاري به وزارت حج ابلاغ مي كند تا وزارت حج بتواند مراجع ذي صلاح را در اين خصوص آگاه نمايد.

هفتم : توافق گرديد رييس هيأت ايراني، كميته اي از افراد مورد نظر تشكيل دهد و كتباً اختيارات كامل به آنها تفويض نمايد تا با مسؤولان نقابه سيّارات در مكه معظمه ملاقات و در خصوص انعقاد توافقنامه صريح و روشن در مورد نيازمندي هاي حمل و نقل حجاج ايراني در مسيرهاي بين شهري مكه، مدينه، جدّه و مشاعر، از لحاظ تعداد آنها و اتوبوس هاي مورد نظر و بر اساس نظام ردّ واحد (يكسره) و همچنين در مورد حجاجي كه به طور مستقيم با هواپيما عازم مدينه منوره مي شوند، به چگونگي انتقال آنها از فرودگاه به محلّ سكونتشان و به عكس اشاره شود.

هرگونه قرارداد و توافقي در مورد انتقال درون شهري حجاج در مكه مكرمه و مدينه منوره بايد با اطلاع و نظارت نقابه سيّارات باشد و بعثه حج ايران ملزم است كليه بندهاي مندرج در توافقنامه منعقده مزبور و آنچه را كه بايد بابت مسيرهاي مشاعر مقدسه و هزينه هاي حمل بار مازاد حجاج به نقابه سيّارات پرداخت شود، رعايت كند.

هشتم : توافق گرديد تعداد حجاج مندرج در اين صورت جلسه مطابق تعداد مورد توافق در قرار دادِ حمل و نقل منعقده ميان هيأت حج ايران و نقابه سيّارات منظور گردد و در صورت بروز هرگونه مغايرتي، وزارت حج سعودي رقم پايين تر را در تعيين مساحت خيمه هاي حجاج ايراني در منا و عرفات مدّ نظر قرار خواهند داد.

نهم : چنانچه بعثه هاي حج مايل به استفاده از خودروهاي خصوصي و يا خدماتي

74

خود در انجام مأموريتها و مسؤوليتها در عربستان سعودي طي موسم حج باشند، بايد ضوابط مربوط را رعايت نمايند.

از جمله در مورد خودروهاي حمل و نقل بزرگ.

طبق بند 6 توافقنامه، دوره زماني پيش بيني شده براي اعزام و بازگشت حجاج ايراني به قرار زير است:

رفت:   شروع : 19/10/82 (17 ذي قعده)   پايان : 6/11/82 (4 ذي حجه)

برگشت:   شروع : 17/11/82 (15 ذي حجه)   پايان: 4/12/82 (3 محرم)

بايد تعداد و نوع خودروهاي اجاره اي از داخل عربستان سعودي، به وزارت حج ابلاغ گردد و قوانين، مقررات و آيين نامه هاي مربوط به طرز استفاده و به كارگيري هر يك از گروه هاي خودرويي مزبور، رعايت شود. همچنين برحسب نشان (و آرم) بعثه بر شيشه هاي عقب و جلو خودروهاي مورد استفاده در مناطق حج; اعم از استيجاري يا ملكي، الصاق گردد.

پايبندي به مقرّرات استفاده از خودروها در جابه جايي حجاج و يا در خدمات رساني به آنها (از جمله عدم استفاده از هرگونه اتوبوس، مگر پس از ثبت آن در اداره راهنمايي و رانندگي و دريافت مجوّز لازم براي مشاركت در عمليات حمل و نقل حجاج) ضروري است و اما براي خودروهاي خدمات رساني كه در مشاعر مقدسه مورد استفاده قرار مي گيرد، بايد تصريح (مجوز) خدمات رساني در مشاعر مقدسه دريافت گردد.

دهم : اعزام حجاج ايراني براي اداي فريضه حج بايد از طريق بعثه رسمي حج و تحت پوشش آن و يا از طريق آژانس ها و شركتهاي گردشگري و يا جمعيتهاي خيريه كه از مراجع ذيربط در جمهوري اسلامي ايران مجازند و بر اساس مفاد ماده چهارم اين صورتجلسه و با رعايت و شروط مقررات ساماندهي حجاج فرادا مصوّب وزارت حج (سعودي) دراين خصوص صورت گيرد كه مقرّرات خاص خود را دارد.

يازدهم : امّا در مورد آن دسته از حجاج متقاضيِ خدمات ويژه و متمايز، وزارت حج سعودي هيچ گونه ضرري از ارائه خدمات متمايز به حجاج متناسب با تمايلاتشان نمي بيند. مشروط به اينكه به ضرر ساير حجاج تمام نشود و توسط مؤسسات مطوّفين و

75

ادلاّء به عنوان تنها مرجع خدمات رساني به حجاج منعقد و يا تدابيري جهت انجام هرگونه اقدامي براي آنها خارج از چارچوب مؤسّسات فوق الذكر اتخاذ نمايد.

دوازدهم : طرف ايراني پايبندي خود را به موارد زير اعلام مي دارد:

1 . الف) در عمل به مفاد آيه شريفه: "  ...فَلا رَفَثَ وَ لا فُسُوقَ وَ لا جِدالَ فِي الْحَجِّ... "  (1) تمامي فعّاليتهاي تبليغاتي، اعلاميه ها و جزوات داراي اهداف سياسي و مذهبي از جمله برگزاري جلسات، گردهمايي ها، راهپيمايي ها و موارد مشابه به هر انگيزه اي كه باشد و توزيع اعلاميه، عكس، پرچم و كتاب و موارد مشابه، تحت هر عنوان و دليل كه صورت گيرد، ممنوع است.

طرف سعودي، بر لزوم پايبندي به روح و مفهوم آيه شريفه فوق الذكر و بر ضرورت همكاري فعال در اين خصوص و پرهيز از هر آنچه كه جوّ همكاري فيما بين و برخورد براي تحقّق اين اصل اساسي را بر هم زند، تأكيد كرد.

طرف ايراني، ضمن اطلاع از مضمون اين فقره، اعتراض خود را نسبت به آن ابراز داشت و تأكيد نمود برپايي مراسم برائت از مشركين همان گونه كه در آيات قرآن كريم و سنت شريف نبوي(صلي الله عليه وآله) آمده است، يك وظيفه و تكليف لازم الاجرا و از اجزاي اصلي و قطعي حج ما مي باشد و ما ملزم به انجام و برپايي آن طبق فتواي وليّ امر خود هستيم و از طرف سعودي توقّع داريم در انجام اين فريضه در تاريخ ششم ذي حجه مقابل ساختمان بعثه حج ايران و يا در چادرهاي محل استقرار حجاج ايراني در منا و عرفات با ما همكاري نمايند. بديهي است كه بعثه حج ايران اين مراسم را با نظم و انسجام كامل و با رعايت جنبه ها و اصول امنيتي برگزار خواهد كرد.

طرف سعودي، ضمن تأكيد بر مطالب مندرج در آغاز اين فقره، عنوان كرد كه به هيچوجه امكان برپايي اين مراسم وجود ندارد. طرف ايراني ضمن اطلاع از اين موضوع، اعتراض خود را اعلام نمود.

طرف سعودي مجدداً به طور صريح و روشن به لزوم پايبندي به اين موارد تأكيد نمود.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . بقره : 197