بخش 5

101

آينده جهان اسلام برگزار مي شود. پيش بيني مي شود كه در اين همايش ها، نزديك به 5000 نفر شركت كنند.

كليه اقدامات بخش پژوهش و اطلاع رساني، زير نظر هيأت علمي بعثه مقام معظم رهبري و كميته هاي وابسته صورت مي گيرد كه بابت اين امر، دهها جلسه در طول سال، پيش از موسم و حين موسم، برگزار مي شود.

اعضاي هيأت علمي در سال جاري عبارتند از آقايان: علي اكبر صادقي رشاد، محمد محمدي عراقي، محمد حسن اختري، محمد علي تسخيري، عبدالمحمود عبداللهي، مهدي هادوي، علي رضا قائمي نيا، محمد رحيم عيوضي، منوچهر محمدي، محمد جواد ابوالقاسمي، صابري همداني، نجم الدين طبسي، طوبي كرماني، انسيه خزعلي. مشخصات اعضاي هيأت علمي، همراه با تخصّص و تأليفات آنان در جزوه اي تحت عنوان مشخصات و سوابق علمي اعضاي هيأت علمي بعثه مقام معظم رهبري درج شده است.

هيأت علمي داراي دو كميته كارشناسي به نامهاي كميته سياسي و معارف مي باشد كه اعضاي هيأت علمي بر حسب تخصّص در اين دو كميته فعاليت دارند. مسؤوليت كميته سياسي بر عهده حجت الاسلام و المسلمين آقاي اختري و مسؤوليت كميته معارف با حجت الاسلام و المسلمين آقاي هادوي است.

يكي از اقدامات تازه معاونت بين الملل، برگزاري يك همايش ويژه زنان است كه در مدينه برگزار خواهد شد. اين نخستين بار است كه همايشي در مدينه برگزار مي شود.

اعضاي بين الملل گه گاه، با حضور در برخي از مراكز فرهنگي، به ملاقات با اشخاص سرشناس فرهنگي و مطبوعاتي مي روند. امسال در نخستين روزهاي اقامت در مدينه، ديداري با مروان عمر القصاص رييس روزنامه الجزيره چاپ عربستان و مسؤول انتشارات و ارزيابي كتابها در اداره كلّ اطلاع رساني صورت گرفت. وي گفت: تنها كتابهايي اجازه ورود به عربستان دارند كه به آل سعود حمله اي نداشته و به مذهب و رهبران مذهبي اين كشور توهيني نكرده باشند.

ملاقات ديگر با رييس شؤون مسجدالنبي(صلي الله عليه وآله) ، عبدالعزيز الفالح بود كه ضمن آن، در باره رفتارهاي تند آمرين به معروف گفتگو شد. مسؤول روابط عمومي حرم نبوي،

102

آقاي عبدالوهاب الخطاب نيز در اين جلسه حضور داشت.

ملاقات ديگري نيز در تاريخ 24/10/82 ميان برخي از فضلاي بعثه با مركز نادي الثقافي مدينه منوره واقع در نزديكي مسجد قبلتين صورت گرفت. اين مركز از مراجعين استقبال كرد و به هر كدام بيش از ده كتاب از منشورات خود را هديه داد. در اين ديدار دكتر عبدالله عبدالرحيم، عضو شوراي مشورتي عربستان سعودي (مجلس شوراي انتصابي)، و رييس باشگاه، و ساير اعضاي آن، دكتر خطراوي و دكتر الانصاري حضور داشتند. در اين جلسه، معاونت بين الملل بعثه، از اشتياق اعضاي بعثه جمهوري اسلامي براي ديدار از مراكز علمي و فرهنگي عربستان سخن گفت و آشنايي با مراكز و علما را يكي از بركات حج عنوان كرد. دكتر عبدالله عبدالرحيم، كه از ادباي معروف سعودي است، ضمن ستايش از اقدام بعثه، از ديدار هر ساله اعضاي بعثه ايران از باشگاه فرهنگي مدينه ياد كرد. در اين نشستِ دو ساعته، در باره وضعيت شعر و ادب در جهان اسلام سخن گفته شد. مسؤولان باشگاه به تفصيل در باره كارهاي فرهنگي مؤسسه سخن گفتند. برگزاري شب شعر، تحقيق و نشر كتابهاي ادبي و تاريخي در باره مدينه و نيز اجراي سخنراني هاي ادبي; از جمله كارهاي باشگاه فرهنگي مدينه است. در اين جلسه، از اساتيد اين مركز دعوت شد تا براي ايجاد پيوند بيشتر با مؤسسات فرهنگي ايران، به ايران سفر كنند.

در روز 24 دي ماه، ملاقاتي با معاون وزيربهداشت مصر دست دادكه در اين ملاقات، وي نزديكي مصر و ايران را براي رويارويي با غرب، كه در برابر اسلام ايستاده، ضروري خواند.

واحد اهل سنت

واحد اهل سنت، يكي از واحدهايي است كه از آغازين سالهاي دهه شصت در محل بعثه مقام معظم رهبري و زير نظر نماينده ولي فقيه مشغول فعاليت است. فعاليت واحد مزبور، از سال 1370 به بعد، كه پس از گذشت سه سال از تعطيلي حج، بار ديگر زائران ايراني توفيق تشرّف يافتند، به صورت جدي تر فعاليت خود را آغاز كرد. اين واحد از همان گذشته هاي دور ضمن رسيدگي به كاروانهاي اهل سنت كه از نقاط سني

103

نشين ايران راهي حج مي شوند، به فعاليتهاي فرهنگي و امور روحانيون آنان نيز رسيدگي مي كند.

طبق آمار موجود، امسال 53 روحاني از مناطق سني نشين، با كاروانهاي اهل سنت همراه هستند. در سال گذشته، دوره هاي آموزشي براي روحانيون متقاضي فعاليت در كارهاي ارشاد كاروانها در سه منطقه كردستان، بلوچستان و گلستان گذاشته شده است. به علاوه، يك كتاب مناسك بر اساس فقه حنفي و شافعي هم توسط اين واحد تهيه شده است. يك شوراي استفتا نيز با مشاركت مولوي اسحاق مدني، مشاور رياست جمهوري در امور اهل سنت به وجود آمده است.

حجت الاسلام زماني، كه سالهاست در اين واحد مشغول به كار بوده و يا مسؤوليت آن را عهده دار است، اهداف اين واحد را انتخاب روحاني براي آموزش مناسك حج به حجاج اهل تسنن، مديريت فرهنگي كاروانهاي اهل سنت ايران، نظارت بر حُسن اجراي آموزشها از طرف روحانيون اهل سنت انتخاب شده در كاروانها و برگزاري سخنراني هاي مختلف در مكه معظمه و مدينه منوره توسط علما و انديشمندان اهل تسنن با محوريت حج ابراهيمي و وحدت امت اسلامي عنوان كرد.

امسال از مجموع كاروانهايي كه از طرف جمهوري اسلامي ايران به مكه مكرمه و مدينه منوره مشرّف مي شوند، 33 كاروان را هموطنان اهل سنت تشكيل مي دهند كه 53 روحاني اهل تسنن و معين وظيفه آموزش مناسك حج و مسائل شرعي اين عزيزان را بر عهده دارند. روحانيان انتخاب شده براي كاروانها، بيشتر از همان شهر و هم مذهب حجاج هستند. اين روحانيان، از دو مذهب حنفي و شافعي و از طريق آزمون انتخاب مي شوند تا بتوانند وظايف خود را به نحو احسن انجام دهند.

از ديگر فعاليتهاي واحد اهل سنت، مي توان به شوراي افت ي اين واحد اشاره كرد; در ايّامي كه حجاج در مدينه حضور دارند، همه روزه دو مفتي اهل سنت، از دو مذهب حنفي و شافعي، در ساعات اداري، در بعثه مقام معظم رهبري جوابگوي پرسشهاي مذهبي حجاج گرامي مي باشند و در ايام حضور زائران در مكه معظمه نيز، علاوه بر ساعات اداري، در ساعات بين نماز مغرب و عشا نيز شوراي افتا در طبقه دوم مسجدالحرام روبه روي حِجر اسماعيل آماده پاسخگوي به سؤالات حجاج اهل سنت

104

هستند. طبق اظهار نظر مسؤول واحد اهل سنت، چهار مفتي شافعي و حنفي در مكه و مدينه براي پاسخگويي به زائران حضور دارند. رياست شوراي استفتا را مولوي اسحاق مدني بر عهده دارد.

گفتني است با عنايت مقام معظم رهبري و نماينده ايشان در بعثه، هر سال تعدادي از برادران اهل تسنن كه در طول عمر خود خدمات شايان توجهي را در عرصه هاي مختلف فرهنگي، ديني، سياسي، آموزشي، عمراني و دفاعي به مردم عزيز كشورمان ارائه كرده اند به عنوان ميهمان رهبري به حج دعوت مي شوند كه امسال نيز 14 نفر از اين چهره ها انتخاب شده اند و از ميان آنها مي توان به يك روحاني 92 ساله كرمانشاهي، كه عمر خود را براي خدمت به مردم صرف كرده، اشاره نمود.

واحد اهل سنت، با مشاركت برخي از علماي اهل سنت، اقدام برگزاري همايشي با عنوان قبة الخضراء خواهد كرد، بر اساس خبري كه روابط عمومي بعثه اعلام كرده، اين همايش روز دوشنبه 29/10/82 ساعت 5/9 در محلّ بعثه جمهوري اسلامي ايران در مدينه برگزار خواهد شد.

همچنين از سوي واحد اهل سنت اعلام شد كه دو همايش ديگر با عنوان حج عالي ترين تجلّي عبادت و سياست در مكه و همايشي با عنوان مهد تمدّن اسلامي در مدينه بعد برگزار خواهد شد.

حضور مسؤول واحد اهل سنت در برخي از كاروانهاي سنّي، همراه با مولوي اسحاق مدني، مشاور رييس جمهور در امور اهل سنت، نشانگر اهميت و اعتناي بعثه مقام معظم رهبري به امور اهل سنت است. در يكي از اين جلسات، كه با حضور حجت الاسلام زماني و مولوي اسحاق مدني تشكيل شد، پس از تلاوت آياتي چند از قرآن كريم، آقاي اسحاق مدني به سخنراني پرداخت و ضمن تشريح آيه "  وَ رَفَعْنا لَكَ ذِكْرَكَ " (1)از عشق صحابه به پيامبر(صلي الله عليه وآله) سخن گفت و توصيه كرد كه قدر اين روزها را بدانيد و بيشتر به نماز و عبادت بپردازيد.

بر اساس اعلام واحد اهل سنت، امسال نيز مانند سالهاي گذشته، ميهماناني از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . الشرح : 4

105

اهل سنت در بعثه حضور دارند. عدد اين ميهمانان در سال جاري سيزده نفر مي باشد.
فرماندار سقز، امام جمعه پاوه، رييس شوراي شهر سنندج، يك عالم 92 ساله از علماي شافعي مذهب استان كرمانشاه، اراز محمد سارلي، نويسنده و استاد دانشگاه، از جمله ميهمانان امسال هستند.

اسامي برخي از ميهمانان عبارتند از: ملاّ قادر قادري امام جمعه پاوه، ماموستا سيد صلاح الدين حسامي امام جمعه سنندج، مصطفي اربابي نويسنده و مترجم حنفي، ساكن تربت جام، مولوي عبدالرحمان سربازي، امام جمعه چابهار.

اراز محمد سارلي، استاد دانشگاه آزاد در استان گلستان و حنفي مذهب و نويسنده است و اكنون بيست عنوان كتاب تأليف و ترجمه دارد. وي سالها در رايزني ايران در تركمنستان بوده و با زبان انگليسي و روسي آشناست.

سيد مهدي تخت فيروز، رييس شوراي شهر سنندج است كه سابقه 25 سال همكاري با نظام را دارد و با آنكه شافعي است، سيد ذوالشرفين است. انتخاب او توسط مردم سنندج موقعيت او را نشان مي دهد.

مولوي حمدالله حمدالله جاشويي يكي از ائمه جمعه استان هرمزگان است كه بر خلاف اغلب سنيان ايران، داراي مذهب حنبلي است. وي كه تاكنون به حج مشرف نشده بود، شايسته بود تا به عنوان ميهمان بعثه به حج مشرف شود.

نوشته يكي از ميهمانان اهل سنت در ابراز ارادت به اهل بيت(عليهم السلام)

در اينجا بي مناسبت نيست متني را كه يكي از اين عزيزان در باره عشق و ارادت خود و همشهريانش نسبت به اهل بيت نگاشته، ارائه كنيم. ملاعبد القادر قادري; از جمله اين ميهمانان است كه اين متن را در كنار حرم پيامبر(صلي الله عليه وآله) و اهل بيت(عليهم السلام) در سفر حج امسال نگاشته است:

از زماني كه اسلام به مناطق مختلف جهان رسيد و قرآن و احاديث شريف نبوي در دسترس افراد قرارگرفت، مسلمانان اهل سنت و جماعت اهل بيت رسول الله(صلي الله عليه وآله) به صورت عموم و اولاد فاطمه زهرا(عليها السلام) به صورت ويژه مورد احترام بوده و هستند و

106

امت اسلامي آنها را قرّة العين خود دانسته و محبّت آنان را جزو لاينفك عقيده ديني خود مي دانند.

در مناطق كردنشين بهويژه منطقه اورامانات، كه اينجانب در آن زندگي مي كنم، سادات و اولاد حسين(عليه السلام) جايگاه خاصي داشته و مورد احترام و محبت عام و خاص و كوچك و بزرگ قرار دارند.

مثلا عرفاي ما در سلسله طريقه خود و علماي ما در برگ اجازه نامه علمي و افتاي خود منتهي اليه راه و روش خود را غالباً به ائمه اطهار و اهل بيت رسول الله مي رسانند.

خانواده هاي متديّن منطقه، اسامي فرزندان خود را تبركاً بيشتر از فرزندان و همسران رسول الله بهويژه حسنين(عليهما السلام) انتخاب مي كنند.

انتساب به اهل بيت رسول الله يك كرامت است لذا سادات منطقه غالباً داراي شجره نامه هايي هستند كه با چند نسل خود را به ائمه اطهار رسول الله(صلي الله عليه وآله)مي رسانند. افرادي را سراغ دارم به جهت اثبات سيادت و وصل نسب خود به اهل بيت، ماهها و بلكه سالها در آمد و رفت بوده اند تا گواهي علما، مشهور علم النساب را به دست آورند كه جزو سادات حسيني و يا حسني هستند و اين نوع شجره نامه ها در منازل به عنوان سند قرابت به رسول الله(صلي الله عليه وآله) و اهل بيت و به عنوان سند شرافت خانواده و عشيره نگهداري مي شود.

مقبره بزرگان دين و سادات و منتسبين به اهل بيت زيارتگاه مسلمانان منطقه است. محبّت اهل بيت رسول الله در تمامي زندگي مردم مسلمان تسرّي پيدا كرده، حتي به باغها و گلها و ماه و خورشيد رسيده است. براي نمونه مردم ما هرگاه گل خوش بويي را ببينند يا شيء روشني را مشاهده كنند يا طلوع خورشيد و ماه را شاهد باشند در لحظه اول بر محمد و آل محمد صلوات مي فرستند.

در كوهستان منطقه، گاهي شبه شقايق در فصل بهار رشد مي كند كه اصطلاحاً مردم به آن گل ققله بازي (يا شقايق سربزير) مي گويند گل اين گياه، همواره سر به زير است و در وسط آن هميشه چند قطره آب جمع مي شود. در فرهنگ عامه مي گويند اين گل در داغ شهادت امام حسين(عليه السلام) سر خود را پايين انداخته و قطرات آب جمع

107

شده در وسط گل را اشك فراق امام حسين(عليه السلام) تعبير مي كنند. بچه ها در روستاها گل را به دست مي گيرند و با ملاحظه قطرات آب مي گويند: اين گل براي امام حسين(عليه السلام)گريه مي كند و سپس به صورت جمعي و به زبان محلّي جمله اي را مي گويند كه ترجمه آن عبارت است از: اي گل شقايق سربزير به ما بگويد حسن و حسين كجا شهيد شدند؟!

نتيجه اينكه محبت آل رسول(صلي الله عليه وآله) بهويژه اولاد فاطمه زهرا(عليها السلام) ، مورد اتفاق اهل سنت و جماعت است و ابراز اين محبت و عرضه آن در ميان هر قوم، برنامه خاصي دارد و اين يك تكليف ديني و عقيدتي است.

اين چند جمله در كنار قبر سرور كائنات تحرير شد، به اين اميد كه رسول الله(صلي الله عليه وآله)محبّت ما را از ما بپذيرد و اين محبت موجب رشد در زندگي دنيا و سبب شفاعت حضرت محمد مصطفي(صلي الله عليه وآله) گردد. ان شاءالله.

اللهم صل علي محمد و آل محمد

ملاعبدالقادر قادري

نخستين حضور زائران ايراني در مدينه

نخستين پرواز زائران جمهوري اسلامي ايران، روز پنج شنبه هيجدهم دي ماه 1382 با پرواز سعودي عازم مدينه منوره شد. همزمان جزئيات پروازهاي بعدي و نيز برنامه هاي پيش روي زائران توسط مسؤولان حج در جمهوري اسلامي به اطلاع مردم رسانده شد. كارهاي زيادي از پيش انجام شده بود تا زائران بتوانند با آسايش خاطر در لحظه ورود در عربستان، در منازل از پيش تعيين شده اسكان يابند. شمار زيادي از كارمندان سازمان حج، از ماه ها پيش تدارك برنامه هاي مختلف را ديده و ستاد مدينه و مكه زحمات فراواني را بابت تهيّه منزل، تدارك آشپزخانه و بستن دهها قرارداد با مؤسسات مختلف، زمينه را فراهم كرده بودند.

لحظه ورود زائران ايراني، لحظه اي ديدني است، بهويژه براي زائراني كه عمري را در انتظار اين سفر بوده اند و اكنون براي نخستين بار ابتدا از فراز آسمان مدينه را مي بينند و لحظاتي بعد، چشمشان به مناره هاي مسجدالنبي و سپس گنبد سبزي كه روي مرقد رسول

108

خدا است مي افتد. گو اينكه در بازبيني چمدانهاي مسافران، كه امسال همراه با افراط
است، قدري دلگير مي شوند، اما به محض تصوّر اينكه ساعتي ديگر در خدمت پيامبرخدا(صلي الله عليه وآله) و امامان بقيع خواهند بود و مظلوميت ائمه بقيع(عليهم السلام) را از نزديك خواهند ديد، آن دشواري ها را به فراموشي مي سپارند.

زبان حال زائران بيت الله الحرام در اين هنگام چنين است:

السلام اي شهر ختم المرسلين *** السلام اي قبله اهل يقين

السلام اي مهبط وحي جليل *** السلام اي آستان جبرئيل

السلام اي بيت زهراي بتول *** السلام اي بضعه پاك رسول

السلام اي بانوي غيب و شهود *** اي بهشت وحي را ياس كبود

السلام اي غرق در انجم شده *** السلام اي قبرهاي گمشده

السلام اي خانه هاي درد و داغ *** السلام اي چهار قبر بي چراغ

السلام اي دامن پاك بقيع *** السلام اي با صفا خاك بقيع

السلام اي تربت امّ البين *** السلام اي همسر حبل المتين

السلام اي حمزه نيكو سرشت *** السلام اي تربت رشك بهشت

اي مدينه سينه ات را باز كن *** ميهمانداري خود آغاز كن(1)

هنگام ورود، زائران با چشم هاي گريان به گنبد سبز مي نگرند و وقتي در ميان دو حرم قرار مي گيرند، به درستي نمي توانند تصوّر كنند كه چگونه دعاي سالهاي آنان مستجاب شده و اينچنين مشمول رحمت الهي قرار گرفته اند.

روزهاي نخست مدينه خلوت است، صبح هاي بقيع جمعيت چنداني ندارد، اما از روزهاي چهارم و پنجم ورود زائران; يعني از حدود 20 تا 23 ذي قعده، مدينه رو به شلوغي مي رود و زائراني از همه جنسيتها در اطراف پراكنده شده و در صفوف نماز جماعت حضور مي يابند.

اين روزها، پس از فاجعه بم، يكي از مسائل اساسي زائران ايراني، دعا براي بازماندگان و مجروحان اين حادثه است. به علاوه، بسياري از زائران خود را موظف

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . شعر از استاد حاج غلامرضا سازگار (مرور شده در حج 82).

109

مي دانند تا در كنار انجام اعمال حج، در انديشه كمك به مردم اين شهر باشند. چند روز
پيش از حركت، بعثه مقام معظم رهبري با صدور اطلاعيه اي از روحانيون كاروانها، حجاج و زائران خواست تا پيش از سفر به خانه خدا، در امر مقدس امدادرساني به بازماندگان و آسيب ديدگان زلزله بم تلاش كنند.

اصولا در ايام حج به جز مؤسسات مجاز از دولت سعودي، هيچ كس حق نصب صندوق كمك ندارد. به همين دليل اعلان عمومي شماره حساب يا درخواست كمك از زائران، به صورت عمومي نيست و البته هر زائري مي تواند به صورت فردي به بعثه رهبري مراجعه كند و كمك خود را براي زلزله زدگان بم بپردازد.

البته همراهيِ دولت سعودي براي كمك به زلزله زدگان بم، در حدّ بسيار عالي بود. علاوه بر آنكه در فضاي عمومي عربستان هم حال و هواي حمايت روحي از اين ماجرا وجود داشت. به طوري كه روزنامه الجزيره چاپ رياض نوشت: يك شاعر سعودي با نام دكتر عطية الغامدي، شعري به مناسبت نجات يك زن صدساله، بعد از هشت روز از زير آوار سروده است:

مرگ به سوي او خيز برداشته بود و او هم به سوي مرگ كشانده مي شد، اما مرگ به ناگهان مسير خود را عوض مي كند و زن تنها مي ماند تا با سر بيرون آوردن از آوار مايه عبرت ديگران شود.

انتشار نخستين شماره زائر، همزمان با ورود سرپرست حجاج ايراني به مدينه

نشريه زائر مهم ترين وسيله ارتباطيِ بعثه مقام معظم رهبري با زائران، براي انتشار اخبار ايران و جهان، ديدگاه هاي مسؤولان بعثه و اعلام برنامه هاي مختلف و نيز دستورالعمل هاي اخلاقي و تربيتي است. اداره كنندگان زائر، از چهره هاي مطبوعاتي و ديني برگزيده شده و هر يك مسؤوليت بخشي از مطالب نشريه را به عهده گرفته اند. بخش هايي از نشريه زائر را، نويسندگاني از ميان زائران پر مي كنند. در نخستين شماره، از زائرانِ اهل قلم و احساس خواسته شده تا دريافتهاي خود و نيز سروده هاي خويش را براي اين نشريه بفرستند.

110

در سال جاري، 12 نفر در نشريه زائر مشغول فعاليت هستند. مسؤوليت نشريه به عهده آقاي علي شكوهي و سردبير آن آقاي علي زارع فكري است. استاد جواد محدثي مسوؤليت بخش هاي ديني و ادبي نشريه را برعهده دارند. پنج خبرنگار و گزارش گر با اسامي مجتبي حسيني، محسن ماندگاري، محمد دلاوري، عليرضا قرباني، غلامحسين مقيمي در نشريه فعاليت مي كنند. علاوه بر آن، دو حروفچين، يك صفحه آرا و يك مسؤول امور اجرايي نيز فعالند. نشريه زائر به جز كار روزانه، چندين ويژه نامه هم منتشر مي كند. قرار است در سال جاري، يك ويژه نامه براي انقلاب اسلامي و ويژه نامه ديگري براي ايرانيان خارج از كشور كه به حج آمده اند منتشر شود. دو ويژه نامه; يكي براي مدينه و ديگري براي مكه خواهد بود.

يكي از سياستهاي اصولي نشريه زائر آن است كه گزارش ها و مقالات تازه انتشار دهد، گرچه گه گاه از متون ادبي كهن هم استفاده مي شود.

افراد نشريه، هر روز صبح، از ساعت 8 تا 9 جلسه مشترك داشته و كارها را تقسيم مي كنند. نشريه پس از آماده شدن و صفحه بندي، در دو قطع A4 و B5 چاپ مي شود. قطع دوم براي نصب روي ديوار تكثير مي شود.

نشريه زائر داراي مجوز رسمي است. در واقع پس از آنكه در سالهاي گذشته، دولت سعودي مزاحم انتشار نشريه شد و گاه مسؤولان توزيع آن را به خاطر حمل آنها دستگير مي كرد، نشريه مجوز گرفت.

نخستين شماره اين نشريه در 21 دي ماه = 19 ذي قعده انتشار يافت. به طور معمول، نخستين شماره همزمان با ورود سرپرست حجاج ايراني است. عناوين خبري زائر در شماره نخست آن چنين است:

پس از ورود سرپرست حجاج ايراني به مدينه، به جهت ضرورت خدمتگزاري شايسته به حجاج، در نخستين جلسه شوراي هماهنگي بعثه مقام معظم رهبري، راههاي خدمت رساني هرچه بيشتر به زائران بيت الله الحرام و مقدّمات برپايي حج ابراهيمي مورد بررسي قرار گرفت. آقاي ري شهري در اين جلسه تأكيد كردند كه زائران امسال، زلزله زدگان بم را از ياد نخواهند برد و براي آنان نيز دعا خواهند كرد.

خبر ديگر زائر حاكي است امسال (بر اساس قراردادي كه ميان سازمان هواپيمايي

111

ايران و خالدبن عبدالله بكر رييس خطوط هوايي عربستان به امضا رسيد) تمامي زائران مدينه قبل، مستقيم وارد مدينه منوره مي شوند. همچنين هشتاد درصد از زائران مدينه بعد هم، به طور مستقيم از مدينه عازم ايران خواهند شد.

آقاي امينيان، رييس ستاد حجّ مدينه، همچنين اعلام كرد كه امسال با كمك دولت سعودي، نظارت به وضعيت غذايي زائران جدي تر و وضعيت بهداشتي از سالهاي گذشته بهتر خواهد شد.

يكي از كارهاي جاري زائر، مصاحبه با زائران و انتشار نظرات جالب معنوي آنان در اين سفر زيارتي است. بحثي با عنوان پاي رفتن نيست اختصاص به اين قبيل گزارش ها دارد. توصيه هايي براي همه عنوان گفتگو با يكي از روحانيون كاروانهاست كه تجربه هاي خود را بيان كرده است. مدينه شهري است كه همه تاريخ در آن خلاصه شده است. در ادامه توصيه استفاده معنوي بيشتر از ايام حج شده است.

تا روز 21 دي ماه، چنانكه در نشريه زائر آمده، نزديك به 11 هزار زائر ايراني وارد مدينه شده اند.

روابط عمومي بعثه، طي اطلاعيه اي توصيه هاي عمومي خود را، همراه با برنامه هاي ويژه اين ايام اعلام كرده است:

اقامه نماز، شركت در نمازهاي جماعت، تلاوت قرآن، زيارت توأم با آداب و شرايط آن، حضور در مراسم با شكوه دعاي كميل و نيز شركت در جلسات توجيهي و آموزشي كاروانها، از توصيه هايي است كه به زائران شده است. دعاي ندبه صبح جمعه ساعت 5/7 در بعثه مقام معظم رهبري برپا مي شود. همچنين برنامه هاي سخنراني عمومي نيز كه در آنها چهره هاي حاضر در بعثه در باره معارف حج سخنراني خواهند كرد، برقرار است كه با هماهنگي مديران، به ترتيب از كاروانها براي شكرت در آنها دعوت به عمل مي آيد. مانند همين جلسات در محل بعثه در شهر مكه مكرمه هم برگزار خواهد شد.

شماره دوم زائر كه همچنان در 12 صفحه A4 منتشر مي شود، افزون بر اخبار ايران، داراي يك خبر ويژه در باره محور برنامه هاي فرهنگي امسال بعثه مقام معظم رهبري است. اين محور شناساندن حكومت حضرت مهدي(عليه السلام) است كه آقاي ري شهري آن را در جمع اعضاي بعثه و جمعي از زائران بيت الله الحرام بيان كردند. در همين شماره، و به

112

همين مناسبت، مصاحبه اي با عنوان حج ابراهيمي و مهدويت اسلامي به عنوان مصاحبه با دكتر غلامرضا بهروز لك به چاپ رسيده است.

خبر ديگر زائرِ شماره دوم، اختصاص به اين آمار دارد كه امسال هفتاد درصد از زائران با سواد هستند. از جمع زائران بيش از 23 هزار نفر مدرك از ديپلم به بالا دارند. اين علاوه بر حدود 1300 روحاني است كه تحصيلات حوزوي دارند و به صورت روحاني يا زائر در جمع زائران هستند.

بازار، دغدغه بسياري از زائران است. در نشريه زائر، گزارش هايي در اين باره دارد كه بيشتر مصاحبه با زائراني است كه در بازارها به گردش مشغول اند. اين گزارشها مي تواند خودآگاهي زائران را براي توجه به فضاي عبادي ـ زيارتي محيط جلب كند. اين گزارش تحت عنوان حاجي آخرش چند گفتگويي است با شماري از زائران و فضاي بازار. گزارش ياد شده در باره قيمتها، تفاوت آنها و اخلاقيات حاكم بر بازار هم اطلاعاتي را در اختيار زائران قرار مي دهد.

هر سال شماري از زائران جوان در كاروانها حضور دارند كه سبب شادابي موجود در كاروان مي شود. اين افراد افزون بر آنكه معنويت حج را بيش از ديگران درك مي كنند، مي توانند دستگير پيران كاروان بوده و به مدير و روحاني در انجام بهتر مناسك افراد پير كمك كنند. به طور معمول، جوانان در فراگيري مناسك حج آماده تر هستند. امسال از جمع قريب به 94 هزار زائر بالغ بر سي هزار نفر زير 45 سال هستند و در مجموع اندكي بيش از 2300 زائر، سني زير سي سال دارند. طبيعي است كه مسائل مالي حج، امكان فراهم شدن سفر حج براي جوانان را محدود مي كند; زيرا دراين سن، آنان در انديشه فراهم كردن اوّليات زندگي خويش هستند و توانايي و استطاعت مالي براي انجام حج را ندارند.

سومين شماره زائر، ضمن بيان اخباري از ايران و جهان، حاوي اخبار، مقالات و مصاحبه هايي در باره حج است. در اين شماره، يك صفحه كامل در باره احكام فقهي حرمين شريفين به قلم آقاي محمد حسين فلاح زاده به چاپ رسيده است. اين مقاله، حاوي احكامي است كه به نوعي به اين دو شهر مربوط مي شود و بخش عمده آن به حكم نماز قصر و اتمام در اين دو شهر اختصاص داده شده است. در ميان اين احكام، مسائلي كه زائران به طور روزمره با آن درگير هستند آمده است. افرادي كه علاقمند به

113

روزه گرفتن در اين ايام هستند، كساني كه اشياي متعلق به هتل از جمله قرآن را به خارج از آن انتقال مي دهند، در اين مقاله مي توانند پاسخ خود را بيابند.

مصاحبه با آقاي زرهاني رييس سازمان حج و زيارت، پس از آن آمده است. وي در اين مصاحبه نرخ حج جاري را ميان 000 300/1 تومان تا 700000/1 دانسته ومي گويد:

عمده اين تفاوت به هزينه محل اقامت بر مي گردد و بحث نقل و انتقال زائران و هزينه هاي ديگر يكسان است. كار جديد ديگري كه امسال صورت گرفته، آن است كه از ميان مديران كاروانها، يك نفر به عنوان مشاور رييس سازمان انتخاب شده است.

وي وجود ارزشيابي هاي دقيق از كاروانها را به هدف تشويق مديران و استفاده از خلاّقيت آنها، يكي از اقدامات ديگر سازمان حج دانسته است.

نشريه زائر، در اين شماره شرح حال جمعي از صحابه مدفون در بقيع را آورده است. به علاوه، مقاله اي هم با عنوان ستارگان بقيع در شرح حال معصومين مدفون در بقيع درج شده كه قسمت نخست آن است. گزارش جديد اين شماره، مطلبي است با عنوان وظايف دفاتر مراجع شيعه در مدينه . در اين گزارش ابتدا با آقاي محمد جواد ركني، از بعثه آيت الله فاضل لنكراني مصاحبه شده و ايشان تأكيد كرده است كه مهم ترين وظيفه دفاتر، پاسخ گويي به مسائل شرعي حجاج است. به طور معمول، از ديگر وظايف دفاتر، گرفتن وجوه شرعي مردم است كه از نقاط مختلف به اينجا آمده و وجوه شرعي خود را به مرجع مورد نظر خود مي پردازند. حجت الاسلام محمودي از دفتر آيت الله سيستاني مي گويد: روزهاي نخست، كمتر پرسش شرعي وجود دارد، اما به تدريج و بهويژه روزهاي نخست در مكه، اين مراجعات زياد مي شود.

گفتني است كه در هر دفتر، جمعي از علما و فقهاي برجسته هستند كه با مطرح شدن پرسش جديد، شوراي استفتايي تشكيل داده و مشكل را حل مي كنند. به علاوه ارتباط تلفني هم با مرجع برقرار است.

گزارشي با عنوان اوقات غنيمت دان، آن قدر كه بتواني گفتگويي است با حجاج،

114

در باره كيفيت گذران روزهاي با ارزش حضور در مدينه. مصاحبه اي با محمد اسحاق مدني تحت عنوان فرايند تكاملي حج ايرانيان در ادامه آمده و اخبار ديگري از عربستان و ساير نقاط هم در آن درج شده است.

انتشار نخستين شماره فارسي البلاد

هر سال، روزنامه البلاد در موسم حج، چند شماره فارسي منتشر مي كند كه به طور عمده، حاوي دو بخش است; نخست، اخبار مربوط به ايران و روابط آن با كشور سعودي و ديگر كشورهاي عربي. دوم، اخبار مربوط به حج و تشريح خدمات ارائه شده از سوي مسؤولان سعودي. نثر اين نشريه در قياس با آنچه كه سالهاي قبل انتشار مي يافت، ايراني تر شده است. پيش از اين غالباً از نثر فارسيِ افغاني استفاده مي شد.

هدف سعودي ها تغذيه فكري ايراني ها است كه البته در اين كار كاملاً ناموفق بوده اند. به طور غير رسمي هم گفته شده است كه ما البلاد را براي ايراني ها منتشر مي كنيم و نيازي به زائر نيست. اما روشن است كه البلاد به دست ايراني ها نمي رسد چنانكه با گرايش هاي آنان نيز متناسب نيست. در برابر، نشريه زائر تنها نشريه و منبع خبري است كه تاكنون در ايّام حج، منبع اطلاعاتي زائران خانه خدا بوده است.

نخستين شماره آن در 16 ذي قعده، برابر با 18 دي ماه (نخستين روز پرواز ايراني ها به عربستان) انتشار يافته است.

روي صفحه نخست آن تصوير اميرعبدالله و آقاي خاتمي در كنار هم آمده، با اشاره به تلفني كه آقاي خاتمي به امير عبدالله زده است. خبر كمك هاي عربستان به زلزله زدگان بم از ديگر اخبار اين نشريه است. بر اساس اين گزارش، تاكنون 16 هواپيماي سعودي كمك هاي اين كشور را به بم انتقال داده اند. اين خبر از قول البريك، سفير سعودي در تهران اعلام شده است. اخبار ديگر مربوط به روابط ايران و بلاد عربي، به طور عمده به بهبود روابط ايران و مصر اختصاص يافته است. اما اخبار مربوط به حج، افزون بر اشاره به شستشوي كعبه معظمه توسط امير عبدالمجيدبن عبدالعزيز، از قول امير نايف تأكيد شده است كه امسال شديدترين تدابير امنيتي به خاطر حمايت حجاج بيت الله الحرام صورت خواهد گرفت. اين خبر با اشاره به درگيري هايي است كه طي ماه هاي اخير

115

ميان افراطيون وهابي با مأموران سعودي در جريان بوده است. وزير حج عربستان مي گويد:

امسال، از 161 كشور، زائر به سعودي وارد خواهد شد. شعار حجّ امسال هم صحت ميهمانان خانه خد است كه از طرف وزير بهداشت اعلام شده است. خبري هم از بانك توسعه اسلامي براي توزيع كالابرگهاي حج درج شده است. رنگ سبز كالابرگها براي قرباني حج تمتّع و قِران و رنگ قرمز براي فديه است. تحوّل جديدي كه در نقل وانتقال زائران صورت گرفته، مربوط به بازگشايي فرودگاه مدينه به روي هواپيماهاي خارجي است و كار زائران را، كه پيش از اين دشواري انتقال از جده به مدينه را داشتند، آسان مي سازد.

145 راهنما هم از طرف وزارت شؤون اسلامي معيّن شده است تا زائران را راهنمايي كرده، آنان را نصيحت نموده و مناسك بياموزند.

سوّمين شماره البلادِ فارسي هم مانند شماره هاي قبل، با محوريت حج، زلزله بم و روابط ايران با كشورهاي عربي و نيز برخي از مسائل جهاني، با تاريخ 20 دي ماه منتشر شده است. خبري از نماينده ولي فقيه حجّت الاسلام و المسلمين ري شهري در صفحه اول آمده است كه: نقش دولت عربستان در خدمت به زلزله زدگان بم و ارائه تسهيلات به حجاج ستودني است. خبر ديگر در باره زائران مصري است كه آخرين آنها روز دوم ذي حجه وارد عربستان خواهند شد. وزارت بهداشت سعودي كليه نيروهاي خود را براي خدمت به ميهمانان خانه خدا بسيج كرده است. خبر ديگر آنكه شش ميليون پرس غذا در مشعر و منا ميان زائران خانه خدا توزيع خواهد شد. معاون وزارت حج از هماهنگي ميان وزارت حج و بعثه هاي حج سخن گفته است. اين هماهنگي از جمله در باره سرازير شدن زائران براي جمرات است كه امسال به نوبت خواهند آمد تا يك مرتبه همه در آنجا جمع نشوند. سالهاي قبل به همين دليل، مشكلات عديده اي به وجود مي آمد.

خبر ديگر آن است كه هيچ اتوبوسي بدون داشتن مجوّز سازمان كلّ امنيت، نمي تواند وارد مشاعر مقدسه شود. اين اتوبوس ها طي ماه جاري نمي توانند وارد مكه مكرمه شوند. در اين شماره البلاد، از تشويق دولت سعودي نسبت به زنان براي كمك به

116

فعاليتهاي مورد نياز به آنها در امور حج سخن گفته شده و اينكه 1600 فرصت شغلي وجود دارد كه زنان سعودي مي توانند از آن استفاده كنند. كمترين حقوق 1500 ريال و بالاترين آن 6000 ريال سعودي خواهد بود.

چهارمين شماره البلاد در روز يكشنبه 21 دي ماه، 19 ذي قعده منتشر شد. خبري از اسقبال فهد از پادشاه اردن، طرح هاي مقابله با سيل در مكه، اعلام راديوي اف ـ ام براي پخش قرآن و تصويري بزرگ از دو زن از عراقي ها كه شوهرانشان به دست آمريكايي ها كشته شده و در حال سوگواري هستند، روي صفحه اول البلاد فارسي ديده مي شود. در صفحات بعد، خبري از ورود نخست وزير تركيه به ايران، زلزله هاي مداوم در ايذه و مسجد سليمان و ديدار وزير خارجه اسپانيا از زلزله بم آمده است. در باره اخبار حج، خبر آمادگي بهداري مدينه براي رسيدگي به زائران بيمار، هزينه 30 ميليون ريالي سعودي براي تجهيز آشپزخانه هاي چادرهاي زائران ايراني در منا و اعلام قاطع ممنوعيت استفاده از كپسول گاز در مشاعر مقدسه، كه توسط مسؤولان بلندپايه سعودي اعلام شده، ديده مي شود.

بر اساس نوشته البلادِ فارسي، امسال 2700 كارمند و كارگر در مسجد الحرام در خدمت زئران خانه خدا هستند. از اين تعداد، 700 نفر نيروهاي ثابت مسجد هستند و حدود 2000 مرد و زن براي اين ايام به آنها افزوده شده اند. اين افراد شامل مرشديني هم هستند كه به قول اين روزنامه براي جلوگيري از بدعتها و كارهاي خلاف شرع در مسجدالحرام ايفاي نقش مي كنند. برنامه هاي ويژه مسجد از 15 ذي قعده آغاز شده و تا پايان ماه ذي حجه ادامه خواهد داشت. خدمات ارائه شده در مسجد، شامل خدمات ارشادي، عمومي، فني و خدمات غير مستقيم مي شود; از جمله خدمات توجيهي مي توان به برگزاري كلاس هاي سخنراني و درس و ارائه فتواها و توزيع كتابهاي ديني اشاره كرد كه سه اداره توجيه و ارشاد، اداره شؤون مصاحف و اداره تطويف اين وظايف را عهده دار هستند.

پروژه هاي عمراني كه در طول سال گذشته به انجام رسيده و براي حج آماده شده عبارت اند از:

ـ بهره برداري كامل از توسعه مطاف طبقه دوم (در واقع منحني كردن زواياي طبقه

117

دوم; به طوري كه تقريباً به صورت بيضي شكل در آمده است).

ـ پايان بازسازي پلكان مجاور باب اجياد، به علاوه دو پلكان ديگر كه براي معلولان و سالمندان ساخته شده است. نيز ازدياد پلكانها براي معلولان در اطراف صفا و بهينه سازي پلكانهاي موجود.

ـ استفاده كامل از سقف چاه زمزم (در واقع، چاه زمزم، ديگر از مسجدالحرام راهي ندارد و سقف آن به مطاف افزوده شده است).

ـ ايجاد مسير ويژه براي طواف معلولان وسالمندان درطبقه دوم وسطح حرم شريف.

ـ ايجاد گذرگاه ويژه براي صندلي هاي چرخدار در طبقه دوم مسير مسعي.

گفتني است از نظرفقهاي شيعه تااين زمان، نه طواف درطبقه دوم جايزاست و نه سعي.

به دنبال خبري كه در شماره نخست البلاد آمده بود، در شماره 4 نيز تأكيد شده است كه تعداد 145 راهنما و مرشد براي هدايت مردم و مبارزه با آنچه كه اين جماعت آنها را بدعت! مي نامند، در مساجدي كه مورد زيارت زائران هستند، آماده خدمت مي باشند.

در برخي از اين اماكن; مانند اُحُد، بلندگو يكسره مشغول به تبليغ و مخالفت با زيارت قبور شهداي احد است. اين وضعيت در تمام ايام عمره ادامه داشت و با كمال شگفتي كمترين تأثيري هم روي زائران شيعه و سني نداشت.

در پنجمين شماره البلاد، با اشاره به اينكه در دوم ذي حجه چهارمين همايش مكه مكرّمه برگزار مي شود، مي گويد: موضوع آن مسائل حمل و نقل زائران در موسم حج است. مسائل شرعي، بهداشتي، تسهيلاتي از مباحثي است كه در مقالات سخنرانان مورد توجه خواهد بود. به گزارش البلاد فارسي، ش 12 (دوشنبه 29 دي) اين كنفرانس در روز ياد شده، در دانشگاه امّ القري در مكه افتتاح شده است.

در اين شماره همچنين به سفر امير عبدالمجيد به جده براي نظارت بر حسن اجراي برنامه هايي كه براي زائران تدارك ديده شده، اشاره شده است. در اين شماره گزارش مفصلي از فعاليتهاي شعبه وزارت حج در مدينه براي استقبال از زائران و امكاناتي كه

118

تدارك ديده شده، ارائه شده است. در اين رابطه، مصاحبه مفصلي با مهندس عبدالفتاح رييس فرودگاه مدينه صورت گرفته است.

امسال براي پاكسازي قربانگاه هاي مكه، مبلغ 000 000 5 ريال سعودي اختصاص داده شده است. اين مبلغ صرف پاكسازي قربانگاه ها پس از قرباني خواهد شد كه سرعت عمل در آن مي تواند سلامت محيط زيست را تأمين كند.

راديوي حج عربستان

بر اساس اخبار اعلام شده، امسال راديوي حج، از 3/10/82 در عربستان به راه افتاده است. اين راديو كه ويژه حج است، برنامه هايي به زبانهاي مختلف; شامل عربي، انگليسي، فرانسوي، فارسي، تركي، اندونزيايي، اردو و افريقايي در دو نوبت صبح و عصر پخش خواهد كرد. زمان كاري اين راديو در ماه ذي قعده 18 ساعت و در ماه ذي حجه 24 ساعته خواهد بود. براي اداره برنامه هاي آن، وزارت اطلاعات، اوقاف و امور اسلامي، حج و چندين مؤسسه ديگر همكاري دارند. زمانهاي دقيق برنامه هايي كه به زبانهاي مختلف از اين راديو پخش مي شود، در نشريه البلاد فارسي شماره 4 چاپ شده است. برنامه فارسي آن از ساعت 5/5 تا 7 بعد از ظهر مي باشد.

فعاليت جاري گروه ارشاد

اين گروه زير نظر معاونت آموزش و پژوهش بعثه فعاليت مي كند و در موسم داراي دو مسؤول است كه يكي براي مدينه قبل و ديگري براي مدينه بعد. اين گروه، به طور معمول در هر دو شهر مكه و مدينه فعال است، اما در مدينه فعال تر است. فلسفه وجودي اين گروه، اجراي امر به معروف و نهي از منكر، به ويژه جلوگيري از كارهايي كه انجام آنها در مرئي و منظر عمومي، سبب وهن تشيّع مي شود.

براي انجام اين امور، شرح وظايف تفصيلي براي گروه ارشاد فراهم شده است. بنا به اهميت زيادي كه اين شرح وظايف براي شناخت مسائل رفتاري مطلوب و غير مطلوب زائران از ديدگاه بعثه حج جمهوري اسلامي و اصولاً نظام جمهوري اسلامي دارد، متن آن را در اينجا به عنوان يك سند تاريخي ارائه مي كنيم:

119

شرح وظايف گروه ارشاد كاروانهاي حج

بسم الله الرحمن الرحيم

"  وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَي الْخَيْرِ... "  .   آل عمران، 104

مقدمه

شناخت حوزه مسؤوليت و چگونگي انجام وظايف محوّله، از شروط اصلي مسؤوليت دهي و يا مسؤوليت پذيري است كه اگر با شرايط ديگر پيوند پيدا كند، موفقيت انسان را دو چندان خواهد كرد.

از اين رو و با توجه به وظايف شوراي فرهنگي و گروههاي ارشاد كاروانهاي حج جمهوري اسلامي ايران و نقش آنان در ارشاد زائران، مطالبي در چند بخش تقديم مي گردد، اميد است با اهتمام و عمل به آن، عزّت و اقتدار شيعه افزون و ثواب مضاعف نصيب همگان گردد:

1 . پيشينه گروههاي ارشاد

گروه ارشاد زائران بيت الله الحرام براي اوّلين بار، پس از پيروزي انقلاب اسلامي، با تعداد محدودي در بعثه مقام معظم رهبري تشكيل و با سازماندهي آنان و استقرار در مكانهاي خاصي; همچون بقيع، به ارشاد و راهنمايي زائران مي پرداختند. اين روش گرچه موفقيتهايي را به همراه داشت، ليكن با كاستي هايي نيز روبرو بود كه موجب گرديد تا معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبري با بهره گيري از نظريات و پيشنهادهاي دست اندركاران امر حج و با بازنگري در تشكيلات و سازماندهي و روش اجرايي آن، گروههاي ارشاد كاروانها را به شكل كنوني سازماندهي نمايد.

2 . وضعيت حجاج اعزامي

همه ساله هزاران نفر از نقاط مختلف ايران اسلامي، جهت انجام فريضه حج و زيارت نبيّ گرامي اسلام(صلي الله عليه وآله) و فاطمه زهرا(عليها السلام) و امامان مدفون در بقيع(عليهم السلام) و ديگر اماكن

120

زيارتي مكه و مدينه، توسط سازمان حج و زيارت به عربستان اعزام مي شوند. در ميان زائران اعزامي دو گروه وجود دارند كه بايد به نوعي به كمك آنان شتافت:

1 . افراد ضعيف، بيمار و احياناً مسن و ناتوان. 2 . افرادي كه تجربه سفرهاي خارجي را نداشته و يا عظمت اين سفر الهي و معنوي را درك نمي كنند و در نتيجه خواسته يا ناخواسته به اعمالي دست مي زنند كه موجب وهن تشيع و جمهوري اسلامي ايران مي گردد.

3 . طبيعت سفر حج

جمعي بودن سفر، محدود بودن امكانات پروازي، دشوار بودن زائرگرداني، آن هم در يك كشور خارجي، محدوديت زماني و مكاني انجام مناسك حج، جابه جايي هاي متعدد در مدت محدودِ سفر، موقعيت زائران ايراني به عنوان پيروان تشيع و انقلاب اسلامي و انتظار حجاج ديگر كشورها از آنان، حضور حجاج كشورهاي اسلامي و احياناً غير اسلامي با آداب و رسوم و زبانهاي مختلف، هر يك ضمن در بر داشتن سختي ها و دشواري هاي خاص خود، موجب احساس مسؤوليت بيشتر زائران نسبت به مكتب اهل بيت عصمت و طهارت(عليهم السلام) و انقلاب اسلامي مي گردد.

4 . وضعيت خاص عربستان

عربستان سعودي همه ساله در موسم حج، مقرّرات و قوانين خاصي را به اجرا مي گذارد كه اين مقررات ايجاب مي كند مسؤولان حج دو كشور تلاشهاي مشتركي را براي هرچه بهتر و باشكوهتر برگزار شدن اين فريضه الهي انجام دهند تا علي رغم آمار گسترده زائران و اختلاف نگرش عربستان و ايران در برخي مسائل مرتبط با حج و نيز ايجاد محدوديت براي برخي امور ارشادي و تبليغي، زائران ايراني بتوانند به راحتي و درستي، اعمال و مناسك خود را انجام دهند.

شايان ذكر است كه در ميان كشورهاي اسلامي، تنها جمهوري اسلامي ايران است كه در مراحل مختلف سفر، تمامي امور مربوط به زائران، از قبيل: تهيه مسكن، تغذيه، حمل و نقل، امور پزشكي و ارشاد، آنان را به صورت متمركز برعهده دارد.

121

5 . اهداف جمهوري اسلامي ايران از حج

الف : انجام حج صحيح و مقبول توسط حجاج.

ب : ايجاد تحوّل روحي و اخلاقي در حاجيان.

ج : فراهم نمودن زمينه هرچه بيشتر اخوّت ديني و وحدت اسلامي.

د : معرفي شيعه و نظام جمهوري اسلامي ايران به حجاج ديگر كشورها.

هـ : فراهم كردن رفاه نسبي براي زائران به منظور استفاده هرچه بيشتر معنوي از اين سفر روحاني.

رسيدن به اين اهداف، باتوجه به محدوديت امكانات، جز با اتّكا به نيروهاي مؤمن و عاشق خدمت به اسلام عزيز و نظام جمهوري اسلامي ايران ميسّر نخواهد شد.

لذا با توجه به اهداف پيشگفته، همه ساله از ميان زائران هر كاروان بر اساس دستورالعمل پيوست، تعدادي از خواهران و برادران براي انجام مسؤوليت ديني و شرعي امربه معروف و نهي از منكر و ارشاد ديگر زائران، به صورت داوطلبانه انتخاب مي شوند تا با پيشگيري از اموري كه در آن محيط به شيعه و تشيّع لطمه وارد مي كند، دين خود را به ائمه معصومين(عليهم السلام) ادا نموده، ديگر مسلمانان را به مكتب اهل بيت علاقمند و اميدوار سازند.

6 . گزينش و توجيه

برپايي حج ابراهيمي و برگزاري مراسم عظيم كنگره عبادي ـ سياسي حج، مطابق با شأن نظام اسلامي و زائران ايرانيِ خانه خدا، از يك سو جايگاه تشيع و جمهوري اسلامي ايران را در نگاه مسلمانان جهان ارتقا بخشيده و از سوي ديگر افتخار انتساب به امامان معصوم شيعه، مسؤوليت هر ايراني و دوستدار خاندان عترت و طهارت را دو صد چندان مي كند.

زائران محترم ايراني حرمين شريفين كه نمايندگان انقلاب اسلامي و ملّت مسلمان ايران در سرزمين وحي مي باشند، به خوبي مي دانند كه اعمال آنان در ديد نكته بين و ژرف انديش ديگر زائران، مسلمان هم بر آبروي نظام جمهوري اسلامي و هم بر توجه به

122

خاستگاه اين نظام اسلامي; يعني فقه و فرهنگ غني ائمه معصومين(عليهم السلام) تأثير غير قابل برگشت دارد. از اين رو، هدايت به موقع زائران ايراني و توجيه صحيح آنان، مسؤوليت بس سنگيني است كه بردوش روحانيون و معين هاي محترم كاروانها و ساير عوامل حج گذارده شده و خصوصاً عزيزان روحاني به دليل رسالتي كه برعهده دارند، بايد پيوسته و به صورتهاي گوناگون در زمينه حفظ شخصيت شيعي و انقلابي و همچنين انجام صحيح مناسك حج به زائران خود آموزشها و تذكّرات لازم را ارائه كنند.

7 . پيوند با رهبران الهي

يكي از فلسفه ها و مقاصد بلند حج، اين است كه حج گزاران در پرتو زيارت خانه خدا و انجام مناسك حج، قطره هاي وجود خود را به درياي بيكران امامت و رهبري خاندان رسول الله(صلي الله عليه وآله) وصل كنند; چرا كه در حديث آمده است: مِنْ تَمامِ الْحَجّ لِقاءِ اْلإمامِ ، و در اين راستا، ائمه بقيع(عليهم السلام) ، محور و مركز اصلي اين توجه اند و چون بهره گيري از ثمرات زيارت ائمه و حفظ بقيع و باز نگهداشتن درِ اين حرمِ الهي بر روي همه زائران حرم نبوي(صلي الله عليه وآله) ، يكي از حياتي ترين مسائل اجتماعي شيعه در طول تاريخ بوده است، لذا لازم است از دست زدن به اعمالي كه ما را از اين اصل مهم و حساس دور مي كند، جداً احتراز نماييم. مردم ايران به دليل سابقه طولاني در ولاي اهل بيت(عليهم السلام) و ارادت به ساحت مقدّسشان و به عنوان پيروان تفكّر اصيل اسلام ناب محمدي(صلي الله عليه وآله) و تربيت يافتگان مكتب ولايت و امامت، بايستي با رفتاري درست و كرداري شايسته محبت و علاقه ساير مسلمانان را به سوي ائمه هدي(عليهم السلام) جلب كرده، مايه آبرو و عزّت پيشوايان مظلوم و معصوم خود باشند. اقدام به اعمالي كه موجب وهن مذهب و از بين بردن علاقه ديگران به مكتب نجاتبخش اهل بيت(عليهم السلام) مي شود خسران عظيمي است كه با جدّيت بايد از آن جلوگيري كرد.

8 . ارشاد سازنده

ارشاد سازنده و مواعظ بليغ روحانيون محترم كاروانها، با شيوه اي قابل فهم و با بهره گيري از قرآن كريم و احاديث اهل بيت(عليهم السلام) و استفاده از تجارب ملموس و نيز

123

به كارگيري تمامي امكانات و ظرفيتهاي موجود، مي تواند مشتاقان و زائران حرمين شريفين را در برابر موارد خلاف مصونيت بخشد; از اين رو و براي تحقّق بخشيدن اين امر مهم و به منظور تشويق زائران بيت الله الحرام، به بهره برداري هرچه بيشتر از مراسم عظيم عبادي ـ سياسي حج و حفظ شؤون ديني و اسلامي حجاج ايراني و پيشگيري از رفتارهاي خلاف اخلاق و همچنين با اتكا به تجربه موفق گروه هاي ارشاد در گذشته، شوراي فرهنگي، مركب از روحاني و معين كاروان و مدير و معاون كاروان تشكيل مي گردد. اين شوراها با استفاده از امكاناتي كه در اختيار دارد، در جهت رشد و تعالي زائران و نيز اجراي سياستهاي فرهنگي بعثه مقام معظم رهبري و نظارت برعملكرد گروه هاي ارشاد، به انجام وظيفه مي پردازد.

نحوه تشكيل گروه هاي ارشاد:

در راستاي مشاركت دادن كليه زائران در انجام امور فرهنگي و اصلاح رفتارهاي اجتماعي و مراقبت نسبت به انجام صحيح مناسك و استقرار نظم در تماميِ كاروانها
و آشنا نمودن حجاج ايراني به حساسيتهاي ساير مسلمين در موسم حج و بالأخره حفظ شؤون ديني و ارتقاي جايگاه نظام اسلامي در منظر حجاج ساير كشورها، در هركاروان
به تعداد ده نفر از برادران و خواهران زائر، كه از سطح سواد و آگاهي بالاتري نسبت
به سايرين برخوردار بوده و توانايي انجام وظايف محوّله را داشته باشند، براي
انجام مأموريتهاي فوق و عينيت بخشيدن به فريضه بزرگ امر به معروف و نهي از
منكر و ارشاد سايرين، به صورت داوطلبانه انتخاب مي شوند و تحت عنوان گروه هاي ارشاد زيرنظر شوراي فرهنگي و به محوريت روحاني محترم كاروان انجام
وظيفه مي كنند:

الف ـ شرح وظائف شوراي فرهنگي كاروان:

1 . تنظيم برنامه جلسات و مراسم كاروان و نصب آن در محل مناسب جهت اطلاع زائران.

2 . شناسايي و انتخاب ده نفر از خواهران و برادران به عنوان گروه ارشاد.

124

3 . برنامه ريزي و اجراي برنامه هاي ارائه شده از سوي بعثه.

4 . نظارت بر رفتار اجتماعي زائران و ارائه رهنمودها و آموزش هاي لازم به آنها.

5 . برنامه ريزي جهت برگزاري مسابقات فرهنگي، حفظ قرآن و حديث و...

6 . شناسايي نيروهاي مستعد، جهت همكاري با كاروان در بخشهاي مختلف.

7 . بررسي و تصويب تشكيل جلسات ويژه به مناسبت اعياد، وفيات، بزرگداشت دهه فجر و امثال آن.

8 . شناسايي ظرفيتهاي جديد فرهنگي ـ مذهبي و استفاده از آن به منظور پركردن اوقات فراغت زائران.

9 . مشورت و تبادل نظر نسبت به زمان تشكيل جلسات، ديدارهاي دوره اي، شركت در جلسات عمومي بعثه نظير دعاي كميل، دعاي ندبه و امثال آن.

10 . رسيدگي به تخلّفات و اختلافات احتمالي زائران و ارائه تذكرات لازم.

11 . بررسي پيشنهادها و انتقادات زائران و رسيدگي به آنها.

12 . ارزيابي چگونگي حضور زائران كاروان در جلسات، مراسم و برنامه هاي مختلف حج و عملكرد آنان.

13 . شناسايي و معرفي زائران موفق كاروان.

ب ـ روش كار و ضوابط كلي

1 . انتخاب افراد عضو گروه ارشاد از ميان داوطلبان، برپايه ضوابط شرعي و برابر مقررّات اعلام شده از سوي بعثه و تنها در محورهاي تعريف شده كه پس از اين ذكر خواهد شد، صورت مي گيرد.

2 . هريك از اعضاي گروه اصلي، حتي المقدور ده نفر ديگر از اعضاي كاروان را شناسايي و با هماهنگي روحاني محترم كاروان، نسبت به توجيه آنها اقدام و خود نيز رابط اين گروه با گروه مركزي خواهد بود.

3 . پيشنهادها و انتقادهاي زائران و همچنين مشكلات و موانع كار در جلسات گروه هاي ارشاد، مورد بحث و بررسي قرار گرفته و پس از جمع بندي از طريق رابط گروه، به مديريت آموزش و پژوهش بعثه منتقل مي گردد.

125

تبصره: گزارشهاي تخلّفات مهم، لازم است در همان روز از طريق روحاني كاروان و يا نماينده وي به بعثه منتقل شود.

ج ـ زمان و مكان و چگونگي انجام وظايف گروههاي ارشاد

1 . حضور در بقيع و اطراف آن جهت ارشاد زائران.

2 . حضور در مسجدالنبي(صلي الله عليه وآله) در ساعتهاي مشخص.

3 . حضور در مسجدالحرام در اوقات مشخص.

4 . مراقبت و ارشاد زائران در طول سفر.

5 . تكميل فرمها و پاسخنامه ها و ارسال آن به واحد مربوط در بعثه مقام معظم رهبري.

6 . كمك به افراد ناتوان در انجام اعمال.

د ـ نحوه عملكرد اعضاي گروه ها

* قبل از تشرف:

اعضاي گروه ارشاد كاروان، ياوران و مشاوران روحاني محترم كاروان بوده، در صورت لزوم، وظايف محوله از سوي ايشان از قبيل: تصحيح قرائت نماز و... را انجام مي دهند.

* هنگام تشرّف:

روحاني كاروان پس از تشرف به مدينه منوره و يا مكه مكرمه، در اوّلين فرصت با مراجعه به واحد ارشاد مستقر در بعثه مقام معظم رهبري و اعلام حضور و اخذ برنامه كار گروه ارشاد آن را به اعضاي گروه اعلام مي نمايد.

شايان ذكر است:

1 . در صورت نياز به مراجعه رابط گروه به واحد ارشاد مستقر در بعثه، مراتب از طريق روحاني و يا بازرس كاروان به آنها اعلام خواهد شد.

2 . وظايف گروه ارشاد به گونه اي تعيين گرديده، كه تضادّي با برنامه هاي عبادي و زيارتي آنها نداشته باشد، گرچه اين عمل نيز خود از مهمترين عبادات است.