بخش 7

151

علاوه بر بعثه هاي پيشگفته، كه ترتيب كارها و برنامه اعزام آنها از ايران، بهوسيله سازمان حج و زيارت جمهوري اسلامي و بعثه مقام معظم رهبري صورت گرفته، چندين بعثه ديگر هم وجود دارد كه متعلّق به حضرات آيات: محمد حسين فضل الله، سيد صادق شيرازي، محمدتقي مدرّسي، شيخ جعفر بشير نجفي و بعثه مرحوم سيد عبدالله شيرازي است.

ديدار اعضاي بعثه ها با نماينده وليّ فقيه

روز سه شنبه، 23 دي، ساعت 5/8 صبح، شماري از اعضاي محترم بعثه هاي مراجع، براي ديدار با نماينده ولي فقيه، به بعثه مقام معظم رهبري آمدند. در اين ديدار برخي از ميهمانان بعثه، از جمله حضرات آيات و حجج اسلام: بهشتي، واعظي، صديقي، صادقي رشاد، قاضي عسكر، مصلحي، قرائتي، عرب، اوسطي و نيز رييس سازمان حج و زيارت، جناب آقاي زرهاني نيز حضور داشتند. بعثه هاي ملاقات كننده با نمايده وليّ فقيه، به ترتيب عبارت بودند از:

ـ بعثه حضرت آيت الله صافي گلپايگاني، متشكل از حضرات آيات و حجج اسلام: جواد گلپايگاني، محمد حسن صافي، نكونام، مصيّبي و قمي.

ـ بعثه حضرت آيت الله فاضل، كه اعضاي آن عبارت بودند: از حضرات آيات و حجج اسلام شيخ علي پناه اشتهاردي، صلواتي، عطايي اصفهاني، ركني و انواري.

ـ بعثه حضرت آيت الله سيستاني، كه اعضاي آن عبارت بودند از: حجت الاسلام و المسلمين شهرستاني و حجج اسلام: سيدان، اشعري، نجف، طباطبايي، اشرفي شاهرودي، سيد علي شهرستاني، حيدري و كاظم و احسان جواهري.

ـ بعثه حضرت آيت الله شبيري، چهارمين گروه ملاقات كننده بودند كه اعضاي آن به جز حجت الاسلام و المسلمين آقاي سيد محمد شبيري، عبارت بودند از آقايان افتخاري و...

آخرين گروه ديدار كننده در روز سه شنبه، اعضاي بعثه آيت الله مكارم شيرازي متشكل از حجج اسلام آقايان نظري منفرد، بي آزار شيرازي، آقازاده آيت الله مكارم، و سيد علي وزيري بودند.

152

صبح روز چهار شنبه نيز چندين ديدار با نماينده ولي فقيه، به ترتيب زير انجام گرفت:

ـ بعثه آيت الله بهجت، حضرات آيات و حجج اسلام: محفوظي، سيد محسن خرازي، سيد باقر خرازي، آقازاده آيت الله قرهي.

ـ بعثه حضرت آيت الله نوري همداني، آقايان: صالحي خوانساري، شيخ اسماعيل معزّي ملايري، سيد مرتضي موسوي اصفهاني و فيض.

ـ بعثه حضرت آيت الله اردبيلي، آقازاده ايشان به همراه آقايان مهدوي، تنكابني و هاشمي تنكابني.

ـ بعثه حضرت آيت الله حائري، كه عبارت بودند از اخوي ايشان، آقا سيد حسين حائري و آقاي مسلمي كاشاني.

عصر روز چهارشنبه 24 دي ماه، اعضاي چند بعثه ديگر، به ديدار نماينده ولي فقيه آمدند:

ـ بعثه آيت الله سيد محمد سعيد حكيم.

ـ بعثه آيت الله شاهرودي، كه متشكل بود از فرزند ايشان سيد مصطفي و تني چند نفر ديگر از علما از جمله آقاي حشمت الواعظين و اردبيلي.

ـ بعثه حضرت آيت الله تبريزي، كه شامل آقازاده ايشان، آقايان شهيدي و مشكات اصفهاني بود.

در اين ملاقاتها به جز ديدارهاي دوستانه، كه بازديد هم دارد، برخي از مسائل جاري و نيز نكاتي فقهي مورد بحث قرار مي گيرد.

امسال به دليل حضور شصت درصدي زائران در منطقه مركزي مدينه، آمد و شد آنان به دفاتر بعثه، كه در محله عزيات است، دشوار مي باشد. قرار بر اين شد كه براي سالهاي بعد در اين زمينه چاره انديشي شود.

برنامه هاي آموزشي روحانيون در ايام اقامت در مدينه

تعدادي از روحانيون، براي نخستين بار، امسال امكان تشرّف به حجّ تمتّع پيدا كرده اند. اين افراد به عنوان معينِ روحانيِ كاروان اعزام شده اند (با سابقه دست كم يكبار

153

عمره) و طبعاً هنوز تصوّر روشني از شهر مدينه ندارند. براي اين كار، برنامه روزانه اي
براي زيارت دوره، جهت آموزش آنان در نظر گرفته شده است. راهنماي اين برنامه، حجت الاسلام والمسلمين جناب آقاي سيد عبدالفتاح نواب است كه در ايام عمره، مسؤوليت دفتر نمايندگي بعثه مقام معظم رهبري را در عربستان بر عهده دارد. اين زيارت دوره كه از ساعت 5/2 بعد از ظهر تا مغرب ادامه مي يابد، از مسجد الإجابه آغاز شده، سپس به محلّ سقيفه بني ساعده، در ابتداي شارع سلطانه، بعد از آن به سمت مسجد درع و مستراح رفته از آنجا عازم احد مي شوند، سپس به سمت عريض رفته و از آنجا به سمت مسجد بني قريظه و بعد به مشربه امّ ابراهيم، باغ سلمان، مسجد جمعه و مسجد قبا مي روند. در آخر از مسجد شجره و ابيار علي(عليه السلام) ديدار كرده، از سمت وادي عقيق باز مي گردند و به سراغ مسجد سقيا رفته و از كنار مسجد غمامه در وقت نماز مغرب، به مسجد النبي باز مي گردند. اين زيارت دوره، كه ضمن آن، از اماكن بسياري ديدار به عمل مي آيد، مي تواند تصويري نسبتاً روشن از مدينه در اختيار روحانيون و معين ها قرار دهد. آقاي نواب همين روش را در ايام عمره در مكه دارند و ضمن زيارت دوره اي كه روزانه به محل هاي مختلف مي باشد، بسياري از اماكن مكه و نيز نوعي ديد جغرافيايي از شهر و امكانات آن را در اختيار زائران مي گذارند.

برنامه زيارت دوره اي مكه براي روحانيون، بدين ترتيب بود: روزهاي شنبه: جِعرانه، يكشنبه و سه شنبه: شهداي فخ، حديبيه، موزه حرمين شريفين، محل بافتن پرده كعبه، پنج شنبه: صبح صعود به كوه ثور و بعد از ظهر: ديدار از مشاعر مقدسه.

اين اقدام سبب شد كه روحانيون با منطقه حديبيه بيشتر آشنا شوند و طي عمره سال گذشته، نزديك به بيست هزار نفر در مسجد حديبيه براي عمره مجدّد، محرم شدند. همچنين حدود هزار نفر نيز در مسجد جِعرانه محرم شدند.

برنامه زيارت دوره در ايام موسم و غير موسم، كه سه سال است اجرا مي شود، تقريباً اكثر سه هزار روحاني مرتبط با شبكه حج و زيارت از اين برنامه ها استفاده كرده اند. در اين زمينه، حتي افرادي كه سالها مشرّف شده بودند، از اين برنامه استقبال زيادي كردند و مقيد بودند در اين زيارت دوره شركت كنند.

154

وظايف روحاني كاروان

طي سالهاي گذشته و پس از مشاوره هاي فراوان، وظايفي كه براي روحاني كاروان تعيين شده و روحاني بر اساس آنها ارزيابي مي شود، بيان مطالب زير است:

مناسك حج

اسرار و معارف حج

تاريخ اسلام

احكام ويژه بانوان

تصحيح قرائت و تلبيه

تشريح اماكن مكه مكرمه

همراهي در زيارات و بازيد اماكن

برگزاري برنامه عرفات

همراهي با زائران در وقوف مشعر الحرام

همراهي با زائران در رمي جمرات

نظارت بر حسن انجام قرباني

همراهي با زائران در بيتوته شب 11 و 12

نظارت بر اعمال مكه مكرمه

همراهي با زائران در برنامه ختم و قرائت قرآن

مساعدت و راهنمايي زائران معذور در اعمال

اداره كميته فرهنگي كاروان

پاسخ به شبهات

تكميل دفترچه مراقبت اعمال

برگزاري مراسم اعياد و وفيات

ارزيابي روحاني بر اساس موارد پيشگفته، از چندين طريق صورت مي گيرد. يك مورد مربوط به رابطين است كه در جاي ديگر شرح آن گذشت. علاوه بر آن، چندين فرم ديگر در اين باره وجود دارد كه عبارتند از:

فرم ارزيابي عملكرد روحاني توسط معين كاروان

155

فرم ارزيابي مدير از خدمات فرهنگيِ روحاني كاروان

فرم ارزيابي عملكرد معين توسط روحانيِ كاروان

در يك مورد هم فرمي را روحاني كاروان در ارزيابي كار مدير مي بايست پر كند كه پر كردن آن نيز از وظايف روحاني محسوب مي شود.

بخش رابطين در معاونت امور روحانيون

هر سال تعدادي از روحانيون ورزيده و مجرّب به عنوان رابط ميان معاونت امور روحانيون با روحانيون كاروانها انتخاب مي شوند.

در واقع يكي از امور اساسي در حج، انجام درست مناسك حج توسط زائران است كه اين امر زير نظر روحانياني كه همراه كاروانها اعزام مي شوند، انجام مي گيرد. در اين زمينه، روحانيون موظف هستند تا پيش از اعزام، جلسات توجيهي و آموزشي را كه نبايد كمتر از ده جلسه باشد، داشته باشند و ضمن شناسايي زائران و شناخت نقاط قوت و ضعف آنان، اعمال و مناسك حج را تبيين كنند. پس از ورود به مدينه و مكه، مي بايست به طور مرتب برنامه هاي آموزشي را ادامه داده وآموزشهاي لازم را به آنان ارائه كنند تا مشكلي در انجام وظايف ديني زائران پيش نيايد.

براي نظارت بر حسن انجام كارهاي روحانيون در كاروانها، هم در ايران و هم در حرمين شريفين و همراهي آنان با زائران و برگزاري جلسات توجيهي و آموزشي، گروه رابطين در معاونت امور روحانيون به وجود آمده است.

براي انتخاب روحانيون رابط، آيين نامه مدوّن و مصوّبي وجود دارد كه شرايط خاصي را براي رابط در نظر گرفته است. از آن جمله است داشتن دست كم هفت سفر حج يا عمره به عنوان روحاني.

رابطين كه از ميان روحانيون با تجربه در امر حج انتخاب مي شوند، در دو نوبت ضمن سركشي به كاروان و گفتگو با زائران، مدير و روحاني، به بررسي عملكرد روحاني كاروان پرداخته و نظريات آنان را به معاونت امور روحانيون منتقل مي كنند. اين سابقه در پرونده روحاني نگهداري مي شود تا نقاط قوت و ضعف هر روحاني روشن شده و نسبت به اعزام وي در نوبتهاي آينده و نيز رفع نواقص مديريتي وي، اقدام شود.

156

براي ايجاد وحدت رويه در ارزيابي روحاني و رسيدن به واقع، آيين نامه ويژه اي با عنوان دستور العمل ارزيابي عملكرد روحانيون حج و عمره تدوين شده كه محصول تجربيات رابطين بوده و در اختيار آنان است. اين آيين نامه سبب مي شود تا در ارزيابي ها به صورت سليقه اي رفتار نشود.

درضمن تجربيات برخي از روحانيون درطول سفر، ازطريق رابطين به بعثه و ازآنجا به كلّ تشكيلات كاري روحانيت درحج منتقل مي شود تاآنان هم ازاين تجربه استفاده كنند.

به طور معمول هريك از روحانيون رابط، براي بررسي وضعيت 50 روحاني در مدينه و به همين تعداد در مكه، ايفاي مسؤوليت مي كند. ارزيابي معمول بر اساس فرم مشخصي صورت مي گيرد كه رابط در بيست زمينه گوناگون، به روحاني نمره مي دهد. اين مسائل مربوط به رسيدگي به امور ديني زائر، آموزش مناسك، ابتكار و نوآوري، معرفي اماكن مكه و مدينه، همراهي با زائران در مكه و مدينه و مسؤوليت پذيري، مردمداري و حسن معاشرت با زائران، قدرت بيان و سخنوري، التزام عملي به مواضع نظام، رعايت شؤون روحانيت، استفاده صحيح از اوقات فراغت زائران، مديريت و نظم و انضباط در كار، توانايي جسمي، التزام عملي به سياستهاي بعثه و هماهنگي با مسؤولان و حضور در جلسات، ويژگي خاص مانند آشنايي با زبانهاي خارجي و غيره، نظريات مدير در باره روحاني، ميزان موفقيت در تشكيل جلسات قبل از عزيمت، ميزان موفقيت در سازماندهي گروه ارشاد و نظريه زائران در باره روحاني و در نهايت شايستگي يا عدم شايستگي اين روحانيون مي باشد.

گروه رابطين هر روز صبح، ساعت 5/7 در حضور معاونت امور روحانيون تشكيل جلسه مي دهد و علاوه بر صحبت در باره مشكلات فرهنگي و امور روحانيون، مشكلات اجرايي هم كه در طول سركشي به كاروانها يا شركت در جلسات روزانه ستادهاي منطقه اي به دست مي آورند، مورد بحث قرار مي دهند. جمع بندي اين مطالب به نظر مسؤولان مي رسد تا آنان در باره رفع اين مشكلات تصميم گيري كنند.

رابطين، افزون بر وظيفه ارزيابي، به عنوان نماينده بعثه مقام معظم رهبري، براي سركشي به كاروانها رفته و ضمن ابلاغ سلام سرپرست حجاج ايراني به زائران و

157

كارگزاران حج، چنانكه در رابطه با مسائل فرهنگي مشكلاتي وجود داشته باشد، راهنمايي هاي لازم را به اعضاي شوراي فرهنگي هر كاروان مي كنند.

فشرده تجربيات رابطين در اين بررسي ها و ارزيابي ها، هر چند سال يك بار، تحت عنوان آزموده ه به چاپ مي رسد و در اختيار تمامي روحانيون قرار مي گيرد.

امسال چهارمين شماره آزموده ها توسط معاونت امور روحانيون در 130 صفحه انتشار يافته كه حاوي مهم ترين تجربه هاي روحانيون در زمان عمره و حج تمتّع مي باشد. اين نكات بيشتر جنبه كاربردي داشته و رعايت آنها توسط روحانيون، به بهبود امر برگزاري مناسك كمك مي كند.

بر اساس تجربيات گذشته، اكنون معاونت امور روحانيون در حال بازبيني مجدّد مسائل مربوط به ارزيابي روحانيون و امور مربوط به رابطين است. هدف آن است كه كارنامه عملي يك روحاني در جنبه هاي گوناگونِ مثبت و منفي، در اختيار خودِ وي قرار گيرد تا براي رفع اشكالات تلاش كند و در صورتي كه كار وي مثبت است، مورد تشويق قرار گيرد.

شيفت بندي روحانيون در بعثه

روحانيون در آغاز ورود به مدينه يا مكه، طي فرم تقسيم كار و اعلام ورود كه در ايران به آنان داده شده است، ورود خود را به معاونت امور روحانيون اعلام كرده و شيوه تقسيم كار ميان خود و مُعين و نيز خانم مُعين (اگر در كاروان حضور دارد) را اعلام مي كنند. طبيعي است براساس اعلام خود آنها، فعاليتهاي بعدي ايشان ارزيابي خواهدشد.

بر اساس همين فرمها از وجود آنان در مسجدالحرام يا صفا و مروه براي پاسخگويي به مشكلات زائران استفاده مي شود. هر روحاني دست كم يكبار طبق نوبت در اماكن مزبور حضور مي يابد.

علاوه بر آن، براي شركت در جلسات مناسك، كه روزانه با حضور شوراي استفتا برگزار مي شود، ثبت نام مي كنند.

افزون بر آن، جهت برنامه ريزي و هماهنگي ديدار از اماكن، ويژه روحانيون كه توسط حجت الاسلام و المسلمين نواب برگزار مي شود، ثبت نام به عمل مي آيد.

158

در صورتي كه روحاني خود را پيش از آن، به عنوان روحانيِ زباندان معرفي كرده و در اين باره توجيه شده است، ورود خود را به مسؤول مربوط اعلام و شرح وظايف خود را دريافت مي كند.

شيوه انتخاب روحانيون نخبه

هر سال پس از ارزيابي كار روحانيون توسط رابطين، آنان موظّف هستند از منطقه خودشان (كه به طور معمول و متوسط پنجاه نفر را ارزيابي مي كنند) روحاني برتر را برگزينند و معرفي كنند. فعاليتهاي روحاني برگزيده، در ارتقاي بنيه معنوي و فرهنگي زائران بايد قابل توجه بوده و رضايت درصد بالايي از آنان را به دست آورده باشد.

22 رابط ، هر يك سه روحاني را معرفي مي كنند. در جلسه رابطين، رابط در مورد روحانيِ نمونه و برتر و ويژگي ها و علل معرفيِ آنها به اين عنوان، دفاع مي كند و پس از اظهار نظرِ ساير رابطين، در باره انتخاب آنها رأي گيري مي شود و افرادي كه حايز بيشترين امتياز شده اند، به عنوان روحاني برتر معرفي مي گردند. از اين افراد در تصميم گيري ها و كميته هاي برنامه ريزي استفاده شده و تسهيلاتي براي اعزامهاي بعدي آنان انجام مي شود.

از جمع روحانيون، كساني كه داراي مدارج علمي بالا هستند و يا آثار شناخته شده اي دارند يا آنكه عضو هيأت علمي دانشگاهها و مراكز آموزش عالي مي باشند، كساني به عنوان روحاني نخبه انتخاب مي شوند. از اين افراد هم در مورد فكرسازي در امور روحانيون استفاده مي شود.

آغاز به كار بعثه مقام معظم رهبري در مدينه

چندين سال متوالي است كه بعثه حجّ جمهوري اسلامي ايران در ساختمان قصرالدخيل، در ابتداي شارع امام علي بن ابي طالب(عليه السلام)  (باب العوالي سابق)، استقرار مي يابد. اين هتل، كه در طول سال نيز مورد استفاده زائران ايراني است، در ايام حج محلّ استقرار بعثه رهبري همراه با تمامي زير مجموعه هاي آن، شامل دستگاه اجرايي، ستاد مدينه و ديگر مراكزي است كه كار خدمات رساني را به زائران را انجام مي دهند.

159

امسال نخستين گروه از افراد بعثه رهبري، در تاريخ 12/10/82 متشكّل از 12 نفر از كاركنان روابط عمومي، به ضميمه افرادي از دبيرخانه، كاركنان واحد انتظامات از ايران، به مدينه منتقل شده و از روز بعد فعاليت خويش را آغاز كردند. به مرور روزهاي بعد شمار ديگري از افراد بعثه عازم مدينه شده و به تدريج موقعيت هتل را براي استقرار واحدهاي مختلف آماده كردند.

يكي از بهترين اقدامات روابط عمومي، تزيين فرهنگيِ بعثه مقام معظم رهبري است كه لازم است تا در شأن نظام جمهوري اسلامي باشد. آذين بندي ديوارها با آيات و احاديث و اشعار و كلمات گهربار امام و رهبري در ارتباط با حج، به گونه اي است كه هر كدام مي تواند انديشه و فكري را در ذهن مخاطبان تداعي كند.

امسال چندين نقاشي زيبا كه در آن، اماكن شريف مكه و مدينه به تصوير كشيده شده، در جاي هاي مختلف بعثه نصب گرديده، كه افزون بر بُعد هنري، به گسترش فضاي روحاني بعثه كمك مي كند. روابط عمومي همچنين براي مراكز كاروانها نيز اوراق و تراكتهاي تبليغاتي متناسب با زيارت و حج را تدارك ديده كه به مرور در روزهاي نخست آماده شده و به محل كاروانها فرستاده مي شود تا در آنجا نصب گردد.

تدارك نيازها، وسايل و امكانات لازم براي جلسات سخنراني و نيز برنامه ريزي براي روز ورود نماينده مقام معظم رهبري، از ديگر فعاليتهايي است كه عمدتاً بر عهده روابط عمومي است.

نماينده ولي فقيه و سرپرست حجاج ايراني، امسال روز شنبه، 20 دي ماه (1382ش.) به همراهي جمعي از مسؤولان بعثه رهبري وارد مدينه منوره شد و مورد استقبال قرار گرفت. (تصوير 3 ـ 4)

ملاقات رييس سازمان حج و زيارت با امير مدينه

جناب آقاي زرهاني، رييس سازمان حج و زيارت، روز يكشنبه، 21 دي ماه با امير مقرن، حاكمِ مدينه ملاقات كردند. در اين ديدار كه آقاي مهدي امينيان، رييس ستاد مدينه نيز حضور داشت، آقاي زرهاني از كمك هاي بشردوستانه عربستان سعودي به زلزله زدگان بم تشكر كرد و خواستار تسهيلات بيشتر براي زائران ايراني و اجازه ورود

160

هواپيماهاي ايراني به فرودگاه مدينه شد. امير مدينه هم ضمن عرض تسليت به دولت و ملت ايران، به خاطر زلزله بم، گفت: ما بر اساس وظايف اسلاميِ خود در كنار دولت و ملت ايران هستيم و مي كوشيم تا از همه امكانات، براي حلّ مشكلات زائران ايراني استفاده كنيم تا آنان با خاطره اي خوش به ميهن خود بازگردند.

امير مدينه افزود: اميدوارم پس از تجهيز بيشتر فرودگاه مدينه، اجازه فرود هواپيماهاي ايراني هم داده شود.

در اين ديدار امير مدينه با اشاره به اينكه ما همه، سرنشينان يك كشتي هستيم و دشمن مشترك داريم ، تأكيد كرد: كساني مي خواهند نظم و انضباط و امنيت ما را به هم بريزند كه به ضرر همه ما خواهد بود. شما به زائران خود توصيه كنيد بهانه به دست دشمن ندهند تا امنيت حفظ شود.

آقاي زرهاني پس از اظهار نظر وي گفت: اين كشتي سفينة النجاة است و با درك درستِ شرايط ، تلاش مي كنيم به گونه اي عمل كنيم كه مشكلي براي شما پيش نيايد.

سپس امير افزود: ما وظيفه خود مي دانيم كه از تمامي امكانات استفاده كنيم تا زائران ايراني سلامتشان حفظ شود. به نظر ما ايراني ها نظم و انضباط بسيار خوبي دارند. وي تأكيد كرد: روابط ما رو به توسعه است و در آينده به هم نزديكتر خواهيم شد.

آقاي زرهاني نيز افزود: ما دشمن مشترك داريم; هم در داخلِ جهان اسلام و هم بيرون، بنابر اين، بايد روابط خود را مستحكم تر كنيم.

مقرن گفت: تفاوت من با شما اين است كه شما سياسي هستيد و من نظامي.

آقاي زرهاني در پاسخ گفت: من فرهنگي هستم.

آقاي زرهاني پس از ملاقات اظهار داشت: هنگام ورود ما به محل ملاقات، امير مقرن مشغول نماز بود و وقتي نام حضرت محمد(صلي الله عليه وآله) برده شد، او نيز مانند ما شيعيان صلوات فرستاد.

خبر اين ديدار را روزنامه عكاظ چاپ عربستان هم منعكس كرد. به نوشته اين روزنامه، مقرن در اين ديدار گفت: همكاري و انضباط حجاج ايراني در مراسم حج، بسيار عالي و بي نظير است و در حقيقت حجاج ايراني نمونه اي براي تمامي كشورهاي جهان هستند.

وي افزود: من علاوه بر اينكه از انضباط حجاج ايراني در موسم حج تشكر مي كنم، بايد

161

خالص ترين تشكّرها و سپاسها را به مسؤولان بعثه مقام رهبري و همچنين سفارت ايران در عربستان به دليل همكاري بسيار نزديك با ما، تقديم آنان كنم.

به نوشته روزنامه پيشگفته، امير مدينه در پايان اين ديدار، تأسف عميق خود را از حادثه زلزله بم ابراز نمود.

ملاقات مسؤولان ستاد مدينه با نماينده ولي فقيه

روز شنبه 21 دي ماه، نماينده ولي فقيه به ديدار از ستاد مدينه و واحدهاي مختلف متعلّق به ستاد مدينه پرداخت و از نزديك در جريان كارهاي جاري آنان قرار گرفت. به دنبال آن، در روز دوشنبه، 22 دي ماه، نماينده وليّ فقيه در ديدار با رييس سازمان حج و مسؤولان ستاد مدينه تأكيد كرد: جلب رضايت زائران خانه خدا يك اصل براي تمامي دست اندكاران حج است. آقاي ري شهري با ابراز رضايت از عملكرد ستاد مدينه، و اينكه تاكنون مسائل پيش بيني شده در ارتباط با مسكن و حمل و نقل و تغذيه زائران، بدون مشكل پيش رفته است، گفت: بايد تلاش شود تا تمامي زائران از تشكيلاتي كه منسوب به رهبري نظام اسلامي است، راضي باشند. ايشان با آرزوي توفيق براي رييس سازمان حج و زيارت كه امسال براي نخستين بار در اين سمت خدمت مي كند، گفت: كارهاي اصلي حج در سال جاري در پيش است و بايد بر اساس تجربيات گذشته از هم اكنون آمادگي لازم وجود داشته باشد. ايشان تأكيد كرد كه در كنار كار، بايد خلوص نيت و قصد قربت هم وجود داشته باشد.

آقاي زرهاني هم ضمن ارائه گزارشي از كارهاي انجام شده، تأكيد كرد: تلاش مي شود با مجاهدت و پشتكار، رضاي خداوند كسب و رفاه زائران تأمين شود.

جلسات روزانه سخنراني در بعثه

يكي از كارهاي جاري بعثه، دعوت از زائران مختلف براي استماع سخنراني در محلّ بعثه مقام معظم رهبري است.

اين جلسات شامل جلسات سخنراني عمومي و دعاي ندبه مي شود و به تناسب محلّ اجتماعات، براي هر جلسه، تنها از حدود يك هزار نفر دعوت به عمل مي آيد.

162

براي اين كار، از ميان كاروانهاي مختلف، طبق برنامه اي كه از قبل معين شده، مواردي براي دعوت برگزيده شده و به موقع از آنان دعوت به عمل مي آيد و پس از آنكه مدير و روحاني، آن را به اطلاع زائران رساندند، به تناسب شروع برنامه ها كه براي سخنراني عمومي 5/9 صبح و براي دعاي ندبه 5/7 است، زائران خود را به بعثه رهبري مي رسانند.

نخستين جلسه بعثه در تاريخ 20/10/82 با سخنراني نماينده وليّ فقيه، در سالن اجتماعات بعثه مقام معظم رهبري برگزار شد. در اين جلسه پس از تلاوت آياتي از قرآن كريم و ذكر مناقب اهل بيت(عليهم السلام) و نيز عرض خير مقدم، اهداف و رؤوس برنامه هاي حج سال جاري توسط امير الحاج ايران اسلامي تشريح شد.

نخستين جلسه عمومي بعثه، براي شماري از زائران خراساني، قزويني و غيره و با سخنراني حجت الاسلام و المسلمين مسعود اوسطي و در حضور نماينده ولي فقيه جناب آقاي ري شهري برگزار شد. وي در اين سخنراني با تأكيد بر صفت رؤوف و رحيم بودنِ پيامبر(صلي الله عليه وآله) نسبت به مؤمنان، به بيان ويژگي هاي آن حضرت پرداخت و از زائران مدينه خواست تا با توشه برگرفتن از معنويت و صفاي مدينه، خود را مهيّاي حج ابراهيمي كنند.

در جلسه ديگري (در تاريخ 22/10/82) كه حجت الاسلام و المسلمين قرائتي در آن به سخنراني پرداخت، شماري از زائران خوزستاني به بعثه مقام معظم رهبري دعوت شده بودند. محور اين سخنراني توجه دادن زائران به معصومين مدفون در مدينه، كه شش تن هستند بود و اينكه جلب توجه يكي از شش معصومِ مدينه براي حلّ مشكلات كافي است، به شرط آنكه همراه با معرفت باشد. وي عنصر اصلي تصميم گيرنده را براي انسان، نه محيط ، بلكه جوهره وجودي خود انسان دانست و از زائران خواست تا از فرصت به دست آمده استفاده كنند و با كشف جوهر وجودي خود، به بررسي اعمال و رفتارهاي گذشته خود بپردازند.

در اين مجالس، مدّاحان بعثه كه به طور معمول از ميان مداحان خوب انتخاب مي شوند، دقايقي را به نوحه سرايي مي پردازند.

صبح روز 23/10/82 جمع فراواني از زائران ايراني در محلّ بعثه حاضر شدند تا به سخنراني حجت الاسلام و المسلمين كاظم صديقي گوش فرا دهند. وي با بيان اينكه حيات ازلي تنها از آن خداوند است و انسانها همگي مرگ را تجربه خواهند كرد، به

163

زائران توصيه كرد كه پيش از مرگ، از پيامبر(صلي الله عليه وآله) ، فاطمه زهرا(عليها السلام) و امامان(عليهم السلام) شفاعت بگيرند. او همچنين افزود:

تشرف به حج، به معناي پذيرفته شدن از سوي اين بزرگواران است، لذا شناخت كامل انسان نسبت به مقام والاي آنان، از اهميت فراواني برخوردار است.

وي روي صفت مهربان بودن پيامبر(صلي الله عليه وآله) تكيه كرد و از اخلاق مثبت آن حضرت در برخورد با همه مردم، به طور برابر ياد كرد.

وي از زائران خانه خدا خواست تا از فرصت حج نهايت استفاده را ببرند و بكوشند پس از بازگشت به وطن، خود را از همه صفات بد دور كنند.

صبح روز 24/10/82 ، جمع بسياري از زائران خانه خدا، طبق معمول هر روز، وارد بعثه مقام معظم رهبري شدند تا به سخنراني حضرت حجت الاسلام و المسلمين اوسطي گوش دهند. در اين محفل، كه روضه خواني و مداحي نيز مي شود،آقاي اوسطي در باره اخلاق پيامبر خدا(صلي الله عليه وآله) سخن گفت و اينكه اين اخلاق در حدّ يك معجزه عمل كرده است.

در اين جلسه كه نماينده وليّ فقيه هم حضور داشت، مدّاحان و نوحه سرايان، آقايان موسوي سجاسي و فراهاني به ذكر مصيبت آل الله پرداختند.

علاوه بر اين جلسات، آقاي قرائتي شبها در ساختمانهايي كه چند كاروان در آن اسكان دارند، سخنراني مي كند. اين سخنراني ها به طور معمول با استقبال زائران روبه رو مي شود و از اينكه بعثه، زائران خانه خدا را مورد تفقد خود قرار مي دهد، بسيار خوشحال مي شوند.

به طور معمول، سخنراني ها و مدّاحي هايي كه در محلّ بعثه برگزار مي شود، ضبط و تكثير شده و به صورت نوار صوتي و ويديويي در اختيار علاقمندان قرار مي گيرد. امسال در گوشه اي از طبقه هم كفِ بعثه، فروشگاهي براي ارائه محصولات فرهنگي مختلف كه عمده آنها همين نوارهاي صوتي و ويديويي است، راه افتاده است.

زائران ايراني و تماس با ايران

در طول سالهاي گذشته، يكي از دغدغه هاي اساسي مسؤولان، فراهم كردن زمينه

164

ايجاد ارتباط ميان زائران و خانواده هاي آنان در ايران بوده است. در اين باره به جز استفاده از دكه هاي مخابرات شهري، طرح هاي مختلفي پياده و تجربه شده است. امسال با برقراري سرويس تلفن همراه، مشكل بسياري از زائراني كه تلفن همراه دارند حلّ شده است. به علاوه همراهان آنها هم مي توانند به نوعي از آن استفاده كنند. خدمات رومينگ تلفن همراه نه تنها در دفاتر تلفني داخل كشور، بلكه در دفتري كه در مركز بعثه حج مستقر است، قابل ارائه مي باشد. در اين باره به دليل تفاوت قيمت ميان تماس از ايران با عربستان و به عكس، به زائران توصيه شده كه از خانواده هاي خود بخواهند كه از ايران تماس بگيرند; زيرا هزينه آن، از سه تا چهار برابر كمتر است.

شوراي استفت يا بخش پاسخگويي به مسائل فقهي در بعثه

يكي از اساسي ترين وظايف بعثه هاي مراجع، از جمله بعثه مقام معظم رهبري، پاسخ گويي به مسائل فقهي است. امسال هم آيت الله سيد جعفر كريمي و حضرات حجج اسلام آقايان: محمدي احمدآبادي، محمدحسين فلاح زاده، محمد رضايي و علي مؤمن قمي و مسعود اوسطي، براي پاسخ گويي به اين مسائل در بعثه رهبري حضور دارند.

عمده مراجعين اين بخش، روحانيون كاروانها هستند كه وقتي با مسأله جديدي برخورد مي كنند يا پاسخ پرسش خود را در مناسك موجود نمي يابند، به بعثه رهبري و بخش مربوط مراجعه مي كنند.

يكي از كارهاي اساسي اين بخش آن است كه در مقام پاسخگويي به پرسش هاي فقهيِ جديد، متن سؤالات را تنظيم كرده و طي سال، به گرفتن پاسخ آنها از مراجع مي پردازند و بعدها در چاپهاي جديد مناسك و يا مجله ميقات حج منتشر مي شود.

در باره بخشي از اين پرسشها، بحثهاي فقهي در همين دفتر مطرح مي شود; اگر پاسخ صريح يا طريق احتياط پيدا شد، همان به عنوان مبناي كار و وظيفه مكلّف اعلام مي گردد. در غير اين صورت، به صورت يك فرع جديد براي استفتا از محضر رهبر معظم انقلاب، حضرت آيت الله خامنه اي تنظيم و آماده مي شود.

به دليل تغيير مصاديقِ برخي از احكام و مفاهيمِ شرعي، يكي از وظايف مهم اين بخش، شناخت دقيق مصاديق جديد و تعيين حدود آن و نيز تطبيق احكام شرعي با اين

165

مصاديق است. يكي از آنها بحث ذبح خارج از منا است. اصل مسأله، ذبح در منا بوده و اكنون الزاماً خارج از منا است. بنابر اين، وظيفه فقهاست تا حكم مزبور را با شرايط جديد تطبيق دهند. نمونه هاي ديگر، رمي از طبقه دوم و ذبح با استيل است.

دو نفر از علماي حاضر در اين بخش، هر روز ضمن جلسه اي با شركت برخي از روحانيون كاروانها كه در محلّ بعثه مقام معظم رهبري برقرار مي شود، شركت كرده، به پرسش هاي فقهي آنان پاسخ مي دهند. خودِ بحث با روحانيون، كه درگير با مشكلات زائران و پرسشهاي جديد آنان هستند، بسيار مفيد و سودمند است.

از فعاليتهاي ديگرِ اين بخش، استقرارِ يكي از افراد در مسجد شجره از آغاز اعزام زائران از مدينه به مكه است، كه به هدف پاسخ گويي به مشكلات فقهي روحانيون و زائران انجام مي گيرد.

در مكه، تعدادي از علماي اين بخش، هرشب، در مسجد الحرام و غالباً در مقابل حِجر اسماعيل مستقر مي شوند تا در دسترس زائران براي پاسخگويي به مشكلات آنان باشند. استقبال از اين اقدام، بسيار قابل توجه بوده است.

حضور اعضاي اين بخش، به طور مستمر در عرفات و ايّام تشريق در منا نيز ادامه دارد.

به علاوه در مرحله مدينه بعد، دو نفر از علما همچنان در دفتر شوراي استفتا به پاسخ گويي ادامه مي دهند.

يكي از نتايج حاشيه اي تلاشهاي اين بخش، مراجعه دقيق به مناسك و تأمّل در عبارات آن است كه گهگاه به دشواري ها واشكالات موجود در مناسك پي برده و تلاش مي شود در چاپهاي آينده اصلاح شود.

به علاوه، برخي از توليدات فقهي جديد در اين ايام، مورد مراجعه علماي اين بخش قرار مي گيرد تا در طول سال آينده چاپ شده و در اختيار علاقمندان قرار گيرد.

از مسائل دشوار مطرح شده طي سالهاي اخير، مطالب زير است:

1 . بحث استظلال در شب و تفاوت فتوا براي شب و روز.

2 . سردي هوا موجب شده است كه از ماشين سر باز استفاده نشود.

3 . حركت كاروانها در شب.

166

4 . دسترسي نداشتن زائران به ماشين غير مسقّف.

اين مسائل و مشكلات سبب پديد آمدن دشواريهاي زياد براي مقلّدانِ مراجعي شده است كه استظلال در شب را جايز نمي دانند. به طور معمول، راه حلّ پيشنهادي پرداخت كفاره مي باشد.

يكي از مسائل فقهي، بحث خونريزي زنان در ايام عادت است. مشكلاتي كه براي اين قبيل زنان وجود دارد، عدم جواز ورود به مسجد الحرام و مسجد النبي و توقف در ساير مساجد است. بسا اين گروه از زنان، بيشتر روزهايي كه در مدينه هستند، گرفتار باشند (امسال شمار روزهاي حضور زائران در مدينه به هشت روز رسيده كه براي اين زنان هم فرصت اندكي است).

بحث ديگر مربوط به اين دسته از زنان، طواف و نماز آنان است كه بايد همچنان در احرام بمانند تا پاك شوند و اين، مشقت و سختي زيادي براي آنها است. گاهي هم بر اثر پاك نشدن، وظيفه آنان از حج تمتّع به حجّ اِفراد تبديل مي شود كه شناخت مسائل آن هم براي ايشان دشوار است. بعضي هم براي جلوگيري از خونريزي، از قرص استفاده مي كنند كه خود دشواري هاي فراوان; از جمله خونريزي هاي نامرتب را موجب مي شود كار را مشكل تر مي كرد.

اخبار نشريه زائر روزهاي 24 دي ماه تا 26

* زائر شماره چهارم (24 دي ماه 1382):

* تا پايان روز سه شنبه 25893 هزار زائر به مدينه وارد شده اند.

در مصاحبه رييس ستاد مدينه آمده است: بيش از 30% از زائراني كه در حال حاضر در مدينه هستند، از وسايل حمل و نقل درون شهري سازمان حج استفاده مي كنند. اين وسايل، كارِ انتقال آنان از هتل به حرم و به عكس را انجام مي دهد. اين وسايل براي زائراني است كه خارج از محدوده منطقه مركزي مدينه اسكان يافته اند. سه مسير در منطقه قربان، سالميه و شارع علي بن ابي طالب در يك سمت و سه مسير ديگر، در بخش هاي ديگر مدينه است.

* در اخبار زائر 24 دي آمده است: نيروهاي امدادي در شبانه روز، در خدمت

167

زائران ايراني هستند تا در صورتي كه محل سكونت خويش را گم كردند، آنان را راهنمايي كنند.

* تا اين تاريخ، تعداد 368 هزار زائر وارد عربستان شده اند. گفتني است سال گذشته به حسب آماري كه در اين خبر آمده، يك 000 924 1 زائر موفق به انجام فريضه حج تمتّع شده اند.

* ادامه برخي از مقالات گذشته زائر; از جمله ستارگان بقيع (در شرح حال ائمه چهارگانه بقيع)، در اين شماره آمده است. مقاله اي هم در باره مباهله دراين شماره درج شده است.

* در اين شماره، همچنين مصاحبه اي با دكتر خرّمشاد، با عنوان حج و انقلاب به چشم مي خورد.

افزون بر اينها، چند خبر از تحوّلات سياسي جهان هم در اين شماره آمده است.

* زائر شماره پنجم (25 دي ماه 1382):

* اين شماره حاوي اخبار ومقالاتي است درباره مسائل جاري حج ونيز اخبارسياسي.

* گزارشي از فعاليتهاي بيمارستان هيأت پزشكي ايران در مدينه، كه از روز هيجدهم دي ماه افتتاح شده، از مطالب اين نشريه است.

* گفتگو با حجت الاسلام و المسلمين صديقي در باره دعاي كميل،

* گزارشي تفصيلي از مسكن و حمل و نقل زائران در مدينه منوره و مكّه مكرمه،

* بخش پايانيِ گفتگو با دكتر خرمشاد در باره حج و انقلاب، مطالب بعدي اين شماره زائر است.

* زائر شماره ششم (26 دي ماه 1382):

* مقاله اي از استاد نجم الدين طبسي با عنوان فضيلت جمعه و انديشه مهدويت .

* گزارشي از ديدار سرپرست حجاج ايراني با هيأت پزشكي .

* گزارشي از واحد اهل سنت بعثه.

168

* مباحث اجرايي حجّ تمتّع (دومين بخش)، درباره شيوه تأمين مواد غذايي حجاج.

* مصاحبه با خانم نجمه خندق، استاد دانشگاه و نابينا، كه با كاروان اساتيد آمده، حاوي نكات ارزنده اي از تلاش هاي يك زن فرهيخته در عرصه فرهنگ و دريافت معنوي ابعاد زيارت توسط اوست.

* در اين شماره اخباري در باره ايران و عراق، به ويژه اخبار اخير مربوط به مواضع آيت الله سيستاني در ارتباط با بحث انتخابات در عراق.

راه اندازي سايت سازمان حج و زيارت، در باره زائران

در آستانه حج سال 1382 و در آغازين روزهاي حج، چند سايت تأسيس شده، كه حاوي اطلاعاتي است در باره حج. يكي از اين سايتها، متعلّق به حوزه نمايندگي وليّ فقيه با نشاني www.Besehsvr.Hadj.ir و حاوي چندين نوع اطلاعات است:

الف : اطلاعات مربوط به زائران; اعم از مشخّصات فردي، محلّ اسكان در مدينه منوره و مكّه مكرمه، تاريخ پرواز رفت و برگشت و مشخصات كاروان.

ب : پايگاه اطلاع رساني حج با تغييرات صورت گرفته در سال جاري با امكان جستجو.

ج : بعضي از روزنامه هاي صبح و عصر داخل كشور.

سايت ديگر مربوط به شركت هواپيمايي هُما در ايران است كه با نشاني hajhomaمشخصات افراد و كاروان و پروازهاي آنان را معين كرده است.

سوّمين سايت، با نشاني hadj.ir حاوي بخش هاي مختلفي است كه اطلاعاتي در باره مناسك حج، اماكن و آثار و اسرار و معارف حج در اختيار كاربر مي گذارد. در اين سايت تعداد زيادي مقاله و نوشته، كه بسياري از آنها برگرفته از نشريه ميقات حج و يا آثار چاپ شده توسط نشر مشعر است، قابل دسترسي مي باشد.

شماري از سايت هاي فعّال در باره حج

در حال حاضر دهها سايت در ارتباط با حج و عمره فعّال هستند. در اينجا به معرفي برخي از جدّي ترين آنها مي پردازيم كه اطلاعات روزآمدتري دارند:

169

* سايت www.tohajj.com با نام موقع الحج و العمره متعلّق به سعودي ها است كه بسيار مفصل به بيان مناسك و تاريخ حرمين و... پرداخته و به لحاظ هنري هم، تا حدّي جالب توجه است. محورهاي اصلي اين سايت عبارتند از: مناسك حج، مراحل توسعه حرمين، دليل حاج با نقشه، اماكن مقدس، وقت هاي نماز، ادعيه و اذكار، فتاوي، خطاهاي شايع، زيارت مدينه، حج زنان، معجم الفاظ حج، اماكن و بلدان، شعر حج.

بخشي هم اختصاص به منابع دارد كه در دو بخشِ منابع معاصر و منابع كهن تنظيم شده است. محوري هم به حَجّة الوداع و محور ديگري به تاريخ حرمين اختصاص يافته است. قسمت اخير همراه با صوت و نقاشي متحرّك است و در هر بخش تصوير نشان دادن تصاوير نقاشي توضيحاتي داده مي شود. مطالب اين سايت به شش زبان مختلف قابل دريافت است.

* سايت www.babolumra.comنيز از سايت هايي است كه در زمينه مناسك و راهنمايي حجاج و زائران فعّال است. اين سايت بيشتر جنبه تبليغاتي دارد.

* سايت .com هنا مكة www. افزون بر آنكه مطالبي در باره شهر مكه دارد، به تفصيل درباره حج هم اطلاعاتي را به دست مي دهد. اين سايت بيش ازهرچيز، مكه شناسي است.

* سايت اسلام اولاينwww.lslamOnline.com بخشي مخصوص به حج دارد كه بسيار مفصل است و علاوه بر مناسك، مطالبي هم در باره معالم و آثار حرمين شريفين دارد.

* سايت لبّيك: labbaik.com از ديگر سايتهاي فعّال در حج است.

* بخش حجّ سايت bayynat.org متعلق به سيد محمدحسين فضل الله نيز بسيار مفصل است كه ضمن آن، علاوه بر فقه حج، به ابعاد اجتماعي و سياسي هم توجه شده است.

* سايت المجره almajara.com نيز بخش حج بسيار مفصل دارد.

سايت Ialamic.naseej.com بخش حج مفصل دارد كه از جمله اخبار مربوط به حج نيز در آن آمده است. در بخش حج آن مباحثي چون تعريف الحج، يوميات الحاج، خرائط المشاعر، دليل الحاج و المعتمر، فتاوي الحج، آداب الحج و العمرة، أخي الحاج

170

سلامتك، المناسك و الأركان و أخطاء شائعه آمده است.

* سايت hajj.edu.sa متعلق به معهد خادم الحرمين الشريفين لأبحاث الحج است كه يكي از مراكز پژوهشي در عربستان، در باره حج و شايد مهم ترين آنهاست.

* سايت shjhaj.co. در شارجه مستقر است و اختصاص به امور حج دارد.

* سايت hajdirectory.com نيز عربي است كه راهنمايي در امور حج موضوع آن است.

* سايت lojna.org سايت ويژه راهنمايي در توزيع جزوات و مطبوعات ديني در زمينه حج و عمره است.

تعداد 39 سايت، كه به احكام حج و مسائل جنبي آن مربوط مي شود، در سايتي با اين مشخصات قابل دسترسي است: Portal.ahram.org/Right.asp ID=277

سايت هاي زيادي نيز مخصوص شركتهايي است كه كار حمل و نقل زائران عمره و حج را در داخل يا خارج عربستان بر عهده دارند.

ملاقات رهبر نوربخشي هاي پاكستان با نماينده ولي فقيه

سه شنبه شب 23/10/82 رهبر فرقه نوربخشيه پاكستان، سيد محمدعلي شاه نوربخش، به همراه دو تن از همراهانش، در محلّ بعثه مقام معظم رهبري با نماينده ولي فقيه ديدار كرد. اين فرقه با داشتن 000 120 عضو، بيشتر در شمال پاكستان فعّال اند.

يكي از همراهان آقاي سيد محمدعلي شاه گفت: مهم ترين مسأله رهبر نوربخشيه اين بود كه تمامي شاگردان سيد محمدعلي شاهِ مرحوم، به دليل كهولت سن از دنيا رفتند و يار و ياوري براي خود در جمع علما نمي ديد. براي حلّ اين مشكل، افرادي را به حوزه علميه قم فرستاد تا تربيت شوند و مساجد و مدارس پاكستان را اداره كنند. اين شخص فرزند خودش را هم به حوزه علميه قم فرستاده است.

آقاي ري شهري هم دعا كرد كه اين سفر كه نخستين سفر او به حج است، مايه خير و بركت براي وي باشد. ايشان هم تأييد كرد كه بهترين كار همين اقدامي بوده كه صورت گرفته و آن تربيت نيروها در قم بوده است. در اين ملاقات همچنين از توجه خاص جمهوري اسلامي ايران ودفتر مقام معظم رهبري به فرقه نوربخشيه گفتگو شد.

171

شرايط سياسي ـ فرهنگي عربستان در يك سال اخير

در سال گذشته، تحوّلات سياسي بسيار مهمي در سطح منطقه رخ داده كه عربستان را به طور مستقيم درگير خود كرده است. ظهور القاعده و وابستگي آن به سعودي وحضور بن لادن در رأس آن، اين انديشه را مستدل كرده است كه افراطي گري هاي تبليغي وهابي ها در طول چند ده سال، اكنون جهان اسلام را با خطري مواجه كرده كه كمترين آنها، حضور نظامي آمريكا در منطقه و كشورهاي متعدّد اسلامي به منظور مقابله با تروريسم است.

اكنون كه دولت سعودي، خود در معرض خطر و تهديد و اتهام قرار گرفته، مي كوشد با نيروهاي تندرو خود برخورد كند. وقوع عملياتهاي پي درپي نظامي، نشان دادكه القاعده قصد درگير شدن با دولت سعودي را هم دارد; زيرا آن را حامي آمريكا مي شناسد.

برخي از افراطي هاي دولت آمريكا; نظير ريچارد پرل و ديويد فرام، در كتابي كه با عنوان پايان شرارت منتشر كرده اند، نه تنها خواستار سرنگوني دولت ايران، سوريه و كره شمالي شده اند، بلكه گفته اند: اگر دولت سعودي در مبارزه با تروريسم همكاري نكند، راهي جز اشغال شرق عربستان; يعني منطقه نفت خيز آن در پيش نيست.

در اين حال، مسؤولان سعودي سخت در تب و تاب اند تا امنيتِ از دست رفته را حفظ كنند و بهويژه در ايام حج اجازه اقدام خرابكارانه القاعده و طرز فكرهاي مشابه را ندهند. امسال در اين باره، بارها و بارها به مسؤولان بعثه ايران هشدار داده شده است. از جمله در باره برنامه دعاي كميل و اجازه ندادن به حضور خارجي ها كه ممكن است مشكلي ايجاد كنند، جزو مسائلي است كه در ملاقاتهاي اخير مورد تأكيد قرار گرفته است.

با اين همه، در سطح فرهنگي، تربيت چند دهه وهابيت، سبب تقويت انديشه هاي فرقه گرايانه شده و به خصوص وهابي ها طي دو سه دهه اخير، مهم ترين دشمن خود را شيعيان معرفي كرده اند. طبق برخي از برآوردهاي اخير، بسياري از رساله هاي پايان نامه اي كه در مراكز دانشگاهي ـ ديني سعودي نوشته شده، به نوعي در ردّ شيعه
است. برخي از آنها با جسارت تمام نگاشته شده و مبناي اوّليه آنها اثبات كفر شيعه است!

172

خراب كردن بقعه علي بن جعفر عريضي، طي دو سال گذشته، تخريب مسجد بنو قريظه معروف به مسجد فضيخ ، تخريب منطقه اي كه شهرت داشت قبر آمنه بنت وهب مادر رسول الله(صلي الله عليه وآله) در آنجا مدفون بوده (منطقه ابواء)، نشانگر آن است كه حتي در اين دو سال گذشته، اندكي از اين وضعيت كاسته نشده و وهابي ها همچنان نفوذ خود را در ساختار فرهنگي اين كشور حفظ كرده اند.

با اين همه، تغيير اين سياستها در دستور كار دولت سعودي قرار گرفته است. نصب صالح الحصين به عنوان رييس شؤون حرمين شريفين با ديدگاه هاي نسبتاً معتدل كه نزديك يك سال و نيم پيش صورت گرفت، يكي از نشانه هاي اين تحوّل است.

امسال نظارت در بقيع، مانند گذشته است، اما روشن است كه بهبود روابط دو
كشور، كه طي اين چند سال اخير صورت گرفته، كمك زيادي به بهتر شدن
برخوردها كرده است.

حركت مسؤولان سعودي براي كنترل اختلافات مذهبي داخلي، با رويكرد كاهش تنش همراه است. گفته شده كه در سال گذشته، به دليل فشار زيادي كه افراد افراطي روي زائران ايراني در عمره داشتند، جمعاً 120 نفر از سعودي هاي سلفي دستگير شده و برخي از آنها تا 25 روز حبس بوده اند. اين افراد كساني بودند كه براي زائران ايراني در بقيع و اطراف آن مزاحمت ايجاد مي كردند.

اصول حركت مسؤولان سعودي در جهت اصلاح وضع داخلي، در اطلاعيه اي كه اميرعبدالله در 25 دي ماه اعلام كرد، آمده است. وي اصلاح را براي بازگرداندن
وحدت وطني وايجاد آرامش امري ضروري خواند. علاوه برآن، وي به حوار وگفتگو،
به عنوان يك اصل مهم در حركت اصلاحي اشاره كرد; حواري كه منطبق با قواعدي
خاص است.

دشواري هاي پديد آمده ميان مأموران آمر به معروف با زائران ايراني

امسال درست به مانندِ سالهاي گذشته، دشواري هايي ميان زائران ايراني با مأموران به اصطلاح آمر به معروف و ناهي از منكر در بقيع و اطراف حرم پيامبر وجود دارد. اين مسأله به صورتي گسترده در طول سال هم بود و حتي يك مورد به دستگيري يك زن زائر

173

درحرم نبوي منجرشد كه بادخالت مسؤولان بعثه، همان شب وي را آزاد كردند. گرچه بعد از آن، يكي از مسؤولان شهر مدينه، از رفتارهاي تند برخي از زائران ايراني گلايه كرد.

براي مثال، روز 24 دي ماه، يك روحاني شيعي كه مشغول خواندن زيارت نامه بوده و يك شيعه افغاني هم در كنار او زمزمه مي كرده و اشك مي ريخته، مورد اهانت يك مأمور افغاني الأصل قرارگرفته وسپس دستگير و به پايين بقيع در محل انتظامات برده شده است.

از سوي ديگر، حسن البكر، مدير امور حج شهر مدينه، با ارسال تصوير برخي از صفحات يك جزوه كه ادعا شده، شب گذشته از بعثه به بيرون رفته است، از پخش برخي جزوات كه مطالبي بر ضدّ فهد و آل سعود بوده، گلايه كرده است.

نكته اي كه در اينجا لازم است به آن اشاره شود، اينكه سايتهاي اينترنتي كه به نوعي به دفاع از تشيع برخاسته، يا به پاسخ گويي به اتهامات سايتهاي افراطي سني مشغول هستند، در كشور سعودي قابل دريافت نيستند. زدن نشانه اين سايتها با جمله لا تسمح الدخول مواجه خواهد شد. بدين ترتيب عناد ديگرِ جماعتِ وهابي با تشيع و نفوذ آنان در سيستم اداري اين كشور، كاملا آشكار است.

به نظر برخي از صاحب نظران، اين اواخر كه سخت گيري بيشتر شده، سلفي ها دست و پاي زيادتري مي زنند و خود اين مي تواند برخوردهاي تندتر آنان را به دنبال داشته باشد. به عقيده اين افراد، اين امر سبب افزايش نفوذ سلفي ها شده كه به احتمال، پس از مدتي عقب نشيني در پي آن است.

عدم وجود انضباط در بخشي از برخوردها با ايرانيان، سبب رفتارهاي سليقه اي مأموران امر به معروف مي شود. طبق يك خبر، در يكي از مدخل هاي ورودي خواهران، مأموران صبح روز 30 دي، مانع از ورود زنان ايراني به مسجد شدند و گفتند: چون شما نمازتان را فرادي مي خوانيد اجازه نداريد داخل مسجد شويد!

ورود اوّلين گروه از زائران مدينه قبل، به مكه معظمه

غروب روز پنجشنبه مورخ 25/10/82 ، اوّلين گروه از زائران مدينه قبل; شامل 16 كاروان، بانظم وترتيب خاص، پس ازبستن احرام از مسجدشجره، عازم مكّه مكرمه شدند.

174

آقاي حسن حامد اكبر، مدير شعبه وزارت حج عربستان در مدينه منوره، در مسجد شجره حاضر شد و از چگونگي حضور و خروج زائران كشورها ديدن كرد.

وي بلافاصله تلفني، مراتب تقدير خود و مسؤولان سعودي را، به خاطر انضباط فوق العاده و سرعت عمل مسؤولان ستاد حج در اين زمينه ابراز داشت.

آقاي زرهاني رييس سازمان حج و زيارت نيز در پاسخ وي، از همكاري صميمانه نيروهاي سعودي تقدير كرد و توفيق بيشتر در ارائه خدمات شايسته به زائران بيت الله الحرام و حرم شريف نبوي(صلي الله عليه وآله) را آرزو نمود.

مقدمات برگزاري مراسم دعاي كميل

از يادگارهاي ماندگار سفر حج، آن هم در مدينه منوره، دعاي كميل شب جمعه است. بسياري از زائران، از سفر به مدينه، به جز زيارت قبور ائمه معصوم، دعاي كميل آن را به خاطر مي سپارند. وقتي روشن شد كه برخي از نخستين كاروانهايي كه به مدينه رسيده اند، بايد روز پنجشنبه مدينه را ترك كنند، آنان به اعتراض برخاسته و خواستار آن شدند كه به هر صورت ممكن، اجازه يابند شب جمعه را در مراسم دعاي كميل شركت كنند. با اين حال، به دليل فقدان مسكن و مسائل ديگر، به اجبار تعداد 3010 زائر عصر پنجشنبه عازم مكه مكرمه خواهند شد.

امسال براساس گزارش هاي رسيده، تا شب جمعه، جمعاً قريب 000 30 زائر ايراني وارد مدينه خواهند شد. اين تعداد، تا پايان روز 22/10/82 به 22000 نفر رسيد.

نكته مهم تأمين امنيت دعاي كميل است كه امسال به دليل شرايط خاص عربستان، مورد تأكيد مقامات سعودي است.

اين برنامه، كه يك ساعت به طول مي انجامد (10 تا 11) از هرجهت برنامه اي نوراني، مفيد و مختصر بوده و به دليل حضور اكثريت قريب به اتفاق زائران ايراني، يكي از جذاب ترين برنامه هاي بعثه مقام معظم رهبري در مدينه منوره است.

اجراي دعاي كميل يك آيين نامه اجرايي دارد كه شامل چهارده ماده مي باشد. طبق بند دومِ اين آيين نامه، برنامه هايي كه در شب جمعه دركنار بقيع برگزار مي شود، شامل اعلام برنامه، تلاوت كلام الله مجيد، مديحه سرايي با دو محورِ مناجات و ذكر

175

مناقب اهل بيت، قرائت دعاي كميل، ذكر مصيبت و چند دعا به فارسي و عربي توسط نماينده محترم ولي فقيه مي باشد.

در هر مرحله، از بهترين مدّاحان و قاريان استفاده شده و براي خواندن دعاي كميل هم از لهجه عربي استفاده مي شود تا زائران خارجي هم بتوانند از آن بهره مند شوند.

مؤسسه فرهنگي ـ هنري نشر مشعر، به طور كامل از اين مراسم فيلم و عكس تهيه مي كند. البته اين در وضعيتي است كه بيش از حدّ متعارف، توجه ديگران را جلب نكند. پس از آن، واحد ارتباطات خبري، عهده دار انعكاس اخبار دقيق آن است كه در شبكه هاي خبري داخل كشور پخش مي شود. در سراسر برنامه به جز مديران، تعدادي از نيروهاي كارونها، به عنوان انتظامات مسؤولان مربوط را در رعايت نظم و ترتيب همراهي مي كنند.

در شماره پنج نشريه زائر اطلاعيه اي از روابط عمومي بعثه، در باره اجراي مراسم دعاي كميل صادر شده است. دراين اطلاعيه خواسته شده كه زائران در سال 5/9 در كنار قبرستان بقيع حاضر شوند. به علاوه، به دليل سردي هوا، از لباس گرم استفاده كنند. همچنين گفته آمده است كه از روز بعد از دعاي كميل، نوار صوتي و ويديويي آن، در بعثه، در دسترس خواهد بود. همچنين اين اطلاعيه از زائران مي خواهد به تذكرات و راهنمايي هاي نيروهايي كه انتظامات را برعهده دارند، توجه كنند. نيز در مسير آمدن به بقيع، هيچگونه شعار و صلوات سر ندهند. در انتها، از زائران خواسته است در نظافت محل، در پايان دعا، توجه كافي داشته باشند.

روز 22 ذي قعده، نامه اي از حسن البكري، رييس امور حج در مدينه، خطاب به رييس بعثه جمهوري اسلامي فرستاده شد كه در آن، ضمن اشاره به مذاكرات انجام گرفته در ساختمان حج ميان طرفين، توصيه هايي در باره برگزاري مراسم دعاي كميل آورده است. در اين نامه آمده است:

حال كه حجاج ايراني براي برپايي دعاي كميل آماده مي شوند، ما نيز به عنوان يادآوري و براي حفظ سلامت حجاج بيت الله الحرام و زائران مسجد پيامبر9 كه حجاج ايراني نيز بخشي از آنها هستند، مواردي را يادآور مي شويم و آگاهي داريم