بخش 9

201

است. گفتگو با معاون تغذيه ستاد مدينه در باره فوايد آشپزخانه متمركز، به تفصيل به ابعاد اين حركت تازه كه امسال براي نخستين بار در حج باب شده، پرداخته است. گزارش چگونگي ارتباط زائران با ايران، از راه هاي مختلف و هزينه آن، در گفتگوي تفصيلي زائر با مسؤول دفتر مخابرات بعثه، در اين شماره درج شده است. تكّه اي ادبي، كه به طور معمول در همه شماره هاي زائر صفحه اي به اين موضوع اختصاص مي يابد و عمدتاً از سوي استاد جواد محدثي نوشته يا تنظيم مي شود، صفحه ديگري از زائر را به خود اختصاص داده است. مصاحبه با حجت الاسلام والمسلمين صالحي خوانساري، آشناي ديرين اهل دعا و ذكر، با عنوان عاشقي به رسم اويس ، مطلب ديگري است كه در آن، به بيان ابعاد زيارت پرداخته است. تذكّرات بهداشت جمعي، كه از سوي هيأت پزشكيِ حج نوشته شده، يك نيم ستون را پر كرده و حاوي نكات ارزنده اي در باره بهداشت در حج و سفره هاي جمعي است. استراتژي وحدت فرهنگي در جهان اسلام، عنوان گفتگويي است با دكتر عيوضي كه به رغم اختلاف فرقه ها و مذاهب، روي ابعاد وحدت خيز حج تكيه كرده است. آخرين صفحه زائر اختصاص به چند خبر در باره فلسطين و عراق دارد كه همچنان به عنوان دو منطقه اسلامي اشغال شده، محور اخبار جهان اسلام است.

انتشار هشتمين شماره البلاد فارسي

نشريه البلاد فارسي كه روزانه يك شماره فارسي چهار صفحه اي منتشر مي كند، به طور عمده، ملاحظه روابط خوب، ميانِ ايران و سعودي را دارد و در ضمنِ منعكس كردنِ برخي از اخبار ايران و جهان، مي كوشد نشان دهد كه مقامات سعودي همچنان در انديشه حجاج و بهبودي اوضاع در ايام موسم هستند. امير عبدالمجيد، امير مكه، با ديدار از مشاعر مقدس و امكانات آن نواحي، اعلام كرد كه ما امسال شاهد تحوّلات مثبت در خدمت به زائران هستيم. همچنين امير عبدالله كه هزينه آماده شدن يك اطلس ارزشمند را در ارتباط با طرح توسعه حرم طي بيست سال گذشته داده بود و دو نفر از اساتيد دانشگاه امّ القري مجريِ آن بودند، اين اطلس را كه به چاپ رسيده، از آنها طي مراسمي دريافت كرد. وزير بهداشت عربستان، دكتر المانع، به تمامي مراكز درماني توصيه كرد كه

202

در ايام حج، بيمارانِ مسن را به سرعت درمان كنند. امير مقرن هم كه همچنان بر اعمال حج در بخش مدينه نظارت دارد و هر شب با حضور تمامي مسؤولان مربوط جلسه مي گذارد و اقدامات آنان را مرور مي كند، اعلام كرد: شعار ما اين است كه خدمت به زائران شرف ماست ، از تسهيلات موجود براي زائران سخن گفت. اين روزها مرزهاي زمينيِ سعودي آماده پذيرايي و كنترل ورود زائراني است كه از راه زمين و با ماشينهاي شخصي خود از نقاط مختلف بهويژه حاشيه خليج فارس وارد سعودي مي شوند.

دو صفحه نشريه البلاد اختصاص به گفتگوي خبرنگار اين نشريه با آقاي محمد شريف مهدوي سركنسول ايران در جده است. اين گفتگو با محوريّت حج و نيز كمك رساني به زلزله زدگان بم تنظيم شده است. آقاي مهدوي ضمن اشاره به خسارتهاي فراوان زلزله ب،م از كمك همه كشورها، همسايگان و بهويژه عربستان سعودي تشكر كرد. يك بيمارستان با صد پزشك و پرستار و هشتاد تخت از سوي سعودي در بم برپا شد. اين جدا از كمك هاي جنسي، دارويي و نقدي فراواني است كه همه با تلاش امير عبدالله انجام گرفت. آقاي مهدوي همچنين گزارشي از چگونگي حج گزاري ايرانيان و نظم و انضباط حاكم بر آنان را براي اين روزنامه بيان كرد. وي تأكيد كرد كه در ايام حج، سه نفر از برادران وزارت خارجه ما، همكاران ما در كنسولگري، در سه نقطه در مكّه مكرمه و مدينه و جده مستقر خواهند بود تا در طول 24 ساعت هرگونه مشكلي كه وجود داشته باشد، به عنوان رابطه سركنسولگري و مقامات عربستان عمل كنند. آخرين صفحه نشريه اختصاص به چند خبر از ايران دارد.

علماي حاضر در بعثه رهبري

يكي از وظايف بعثه مقام معظم رهبري، پاسخگويي به مشكلات ديني و عقيدتي زائراني است كه معمولاً در عمر خود يك بار توفيق زيارت خانه خدا و حرم نبوي(صلي الله عليه وآله)را پيدا مي كنند. به همين دليل، بعثه رهبري با استمداد از شماري از علما و فقها، تلاش مي كند با ايجاد محلّي در بعثه، براي حلّ مشكلات و پرسشهاي فقهي مردم و نيز پاسخ گويي به شبهات عقيدتي كه بسا در اين سفر براي زائران پيش آيد، بپردازد.

امسال نيز شماري از اين عالمان و فقيهان; مانند سالهاي گذشته، در اين كار بعثه

203

رهبري را كمك مي دهند:

آيت الله سيد جعفر كريمي از فقهاي حوزه علميه قم، كه طي سالهاي متمادي در بخش پاسخ گويي به مسائل فقهي فعال هستند.

آيت الله بهشتي از علماي نجف و در حال حاضر مقيم اصفهان.

آيت الله مصلحي فرزند حضرت آيت الله اراكي(رحمه الله) .

آيت الله غيوري كه ايشان نيز سالهاي متمادي است، در موسم حج، در بعثه مقام معظم رهبري شاغل هستند.

آيت الله حاج سيد كمال فقيه ايماني از علماي اصفهان.

آيت الله باقر شريف القرشي، نويسنده و محقق معروف عراقي كه امسال ميهمان بعثه مقام معظم رهبري است.

آيت الله خوشبخت از ميهمانان بعثه رهبري.

حجت الاسلام و المسلمين اوسطي، كه در جلسات عمومي براي زائران سخنراني مي كند.

حجت الاسلام و المسلمين قرائتي، كه در بسياري از جلسات عمومي در بعثه و نيز در جلسات كاروانها سخنراني مي كند.

حجت الاسلام و المسلمين صديقي، از خطباي تهران كه در جلسات عمومي سخنراني مي كنند.

حجت الاسلام و المسلمين محمدي عراقي، فعال در بخش بين الملل است.

حجت الاسلام و المسلمين صادقي رشاد، معاون بخش بين الملل و پاسخگويي به شبهات سياسي و فرهنگي است.

حجت الاسلام و المسلمين نجم الدين طبسي، در بخش بين الملل و پاسخگويي به شبهات عقيدتي فعاليت مي كند.

حجت الاسلام و المسلمين واعظي، امام جمعه زنجان فعال در بخش بين الملل است.

حجت الاسلام و المسلمين هادوي، فعال در بخش بين الملل است.

حجت الاسلام و المسلمين توسّلي ميهمان بعثه رهبري است.

204

ديدار سرپرست حجاج ايراني با روحانيون شاغل در بعثه

در هر سال، براي اداره كارهاي فرهنگيِ بعثه مقام معظم رهبري، بهويژه در بخشهاي استفتا، امور روحانيون، بين الملل و آموزش و پژوهش، گروهي از علما و فضلا در بعثه، ظهر روز 27 دي ماه، ضمن اجابت دعوت رياست محترم بعثه براي نهار، به تبادل نظر در باره مسائل جاري فرهنگي بعثه پرداختند. در اين جلسه، آيت الله سيد جعفر كريمي، به دو فتواي تازه مقام معظم رهبري اشاره كرد. نخست آنكه:

اگر كسي عمره تمتع انجام دهد و حجّش مستحبي باشد، مي تواند از انجام حج تمتّع صرف نظر كند.

مسأله ديگر اينكه:

استظلال در شهر مكه و عرفات و منا، زير سايه متحرك; مانند چتر، رفتن بنابر احتياط جايز نيست.

بسياري از فقها اين مناطق را منزل حجاج دانسته و رفتن زير اين قبيل سايه را جايز مي دانند. البته از نظر ايشان رفتن زير سايه ثابت در اين مناطق و در طول سفر بي اشكال است. آقاي كريمي همچنين گفت: ايشان، طواف در طبقه دوم را مجزي نمي دانند.

در باره معذورين نيز گفت: اگر طواف آنها با به كول گرفتن ممكن است كه هيچ و الاّ بايد نايب بگيرند.

آقاي ري شهري در اين ديدار ضمن تشكّر از خدمات روحانيون، از آنان خواست فعّالانه در برنامه هاي فرهنگي عمومي بعثه مشاركت داشته باشند.

تذكرات واحد ارشاد به زائران عازم مكه

نخستين گروه از زائران ايراني، عصر روز پنج شنبه، 25 دي ماه، عازم مكه شدند. اين گروه از زائران، سه ساعت به غروب، راهي مسجد شجره شده، غسل كردند و لباس احرام پوشيدند و با گفتن لَبَّيك اَلّلهُمَّ لَبَّيك... مُحرم شدند و با خواندن نماز مغرب و عشا به سوي مكه راه افتادند.

205

مسجد الحرام اين روزها بسيار شلوغ است و با توجه به اينكه بيشتر زائران، براي نخستين بار در مسجد الحرام حضور يافته اند و مي بايست مناسك عمره تمتّع را به جاي آورند، معاونت آموزش و پژوهش براي تسهيل كارها و نيز مراعات شؤون، اطلاعيه اي منتشر كرده و تذاكراتي را به زائران داده است. اين تذكرات عبارتند از:

1 . هنگام ورود به حلقه طواف كنندگان خانه خدا، به تدريج وارد محدوده مطالف شده و از دست گرفتن در اطراف طواف كنندگان و ايجاد مزاحمت براي حجاجِ ديگر، خودداري فرمايند.

2. نماز طواف را در پشت مقام ابراهيم، هر جا كه حلقه طواف كنندگان پايان مي پذيرد، به جاي آورده و از دست در دست يكديگر نهادن و حلقه درست كردن براي اقامه نماز، به شدّت اجتناب فرمايند.

3. هنگام ازدحام جمعيت بر اساس توصيه اهل بيت عصمت و طهارت، از انجام طواف مستحبي خودداري فرموده، محدوده مطاف را براي كساني كه طواف واجب دارند خلوت نگهدارند.

4. بانوان محترم، به دليل اجتناب از اختلاط با نامحرمان، از اقدام براي استلام حجرالأسود خودداري فرمايند و تنها بر اساس توصيه روايات، در مقابل حجرالاسود آرام تكبير گفته و عبور كنند.

ديدار سرپرست حجاج ايراني از بعثه عمان

عصر روز شنبه، 27 دي ماه، سرپرست حجاج ايراني، به همراه تني چند از اعضاي بعثه مقام معظم رهبري، با رييس بعثه حج عمان ديدار كردند. آقاي ري شهري با اشاره به ديدار سال قبل رييس بعثه حج عمان از ايشان، تأكيد كردند كه خوشبختانه امروز توفيق يافتيم تا از حضرت عالي و بعثه حج عمان ديداري داشته باشيم. ايشان با اشاره به تهديدي كه از ناحيه بيگانگان متوجه جهان اسلام است و تلاشي كه آنان براي تفرقه ميان امّت اسلامي دارند، بر وحدت اسلامي تأكيد كرد و وظيفه متفكّران جهان اسلام دانستند كه براي تحقّق وحدت تلاش كنند. ايشان با اشاره به توصيه هاي امام راحل و مقام معظم رهبري، بر وحدت اسلامي، گفتند: باور امام راحل(قدس سره) اين بود كه امت اسلام بايد از كنار

206

خانه توحيد وحدت را آغاز كند. ما هم در اين جهت تلاش كرده ايم و معقتديم كه به مقدار زيادي توفيق به دست آورده ايم.

پس از آن، شيخ احمد بن سعود السيابي، رييس بعثه عمان، با خوش آمدگويي به سرپرست حجاج ايراني، تأكيد كرد: اين ملاقاتها روابط خوب ميان دو كشور را استوارتر مي كند. وي با اشاره به آيه "  لِيَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ... "  ، تأكيد كرد كه يكي از بهترين منافع، همين آشنايي ها و دوستي هاست. السيابي با اشاره به چالش هاي رو در روي جهان اسلام، وحدت امت اسلام را يكي از بهترين ابزارها براي مقابله با آن چالشها معرفي كرد.

بعثه عمان، چند نسخه از كتاب الحجّ المبرور ، كه رساله فقهيِ اباضي ها در احكام و مناسك حج است، را به ميهمانان هديه داد. اين كتاب اختصاص به فقه حج دارد كه بخش هايي بيان مسأله و بخش هايي به صورت استفتاءات و پاسخ به پرسشهاي فقهي براساس مذهب اباضي است. قسمتي هم به زيارت مدينه اختصاص يافته است. آداب ورود به مسجد النبي(صلي الله عليه وآله) همراه با يك زيارت نامه رسول الله(صلي الله عليه وآله) و سپس زيارت نامه براي ابوبكر و بعد عمر آمده و براي هر كدام يك زيارت نامه درج شده است. همچنين به رفتن به قبا، زيارت اُحد و بقيع به عنوان امر مستحب توصيه شده است. در تمام اين بخش، هيچ اشاره اي به صلوات بر آل يا صحابه ديگر نشده است.

زائران عماني، امسال 14 تا 15 هزار نفر هستند كه 95% آنها از راه زميني به حج مي آيند. در بعثه حج عمان، دو نفر از قضات شرع اين كشور به همراه هفت نفر روحاني خدمت مي كردند. به علاوه كاروانها معمولاً مرشد همراه خود دارند. (تصوير 11 ـ 12)

ديدار با رييس شؤون حرم نبوي

تعدادي از اعضاي معاونت بين الملل، در روز 22/10/82 با شيخ فالح، رييس شؤون حرم نبوي ديدار كردند. در اين جلسه، از اينكه با آمدن شيخ فالح اوضاع بهتر شده، از وي تشكّر به عمل آمد. شيخ فالح به عنوان اشكالات رفتاري نسبت به زائران ايراني گفت: آنان پس از نماز از باب السلام داخل مسجد مي شوند كه اين ازدحام مشكل آفرين است. (نويسنده اين سطور مكرر ديده است كه همه حجاج به همين شيوه رفتار مي كنند و دليلش هم اين است كه از در جبرئيل و بقيع، اجازه ورود نمي دهند) وي افزود: برخي از

207

زائران ايراني، پس از هر فقره اذان، ورد بلندي مي گويند كه سالهاي قبل نبوده است! همچنين از اينكه ايراني ها فيلم و عكس يادگاري فراوان مي گيرند، اظهار گلايه كرد.

وي با اشاره به استفاده زائران از مفاتيح الجنان كه در آن ذكر لعن آمده (اشاره به زيارت عاشورا) گفت: اين اصلاً براي ما قابل تحمّل نيست، چون ما افضل مردم را پس از پيامبر(صلي الله عليه وآله) ابوبكر مي دانيم! اين لعن بدترين چيز است.

شيخ فالح همچنين از توزيع كتابهاي شيعي كه حاوي همين مسائل است، اظهار گله كرد و گفت: برخي از شيعيان در مقابل قبر ابوبكر و عمر عكس العمل هاي ناهنجاري از خود نشان مي دهند. آنان در برابر نمازگزاران حركت مي كنند. وي گفت شايد اين رفتارها مربوط به عوام شيعه باشد كه علما بايد آنها را راهنمايي كنند.

گروه ايراني هم ضمن استقبال از بازگو كردن انتقادها و پيشنهادها، بر تبادل نظر و آشنا شدن از ديدگاه هاي دو طرف، اظهار مسرّت كرده، گفت:

اوّلين انتظار ما هم اين است كه سخت گيري برخي از مأموران شما در اصرار بر مواضع مذهبي خودشان، رفتار درستي نيست. آنها بايد اجازه بدهند كه هر كسي بر طبق مذهب خودش اعمالش را به جاي آورد; زيرا به هر حال، همه اهل اجتهاد هستند. برخي از كارهايي كه مأموران شرك مي دانند، از نظر ما شيعيان شرك نيست. ما توسّل و تبرّك را جايز مي دانيم. در اين زمينه، قدري ميان دو طرف در باره توحيد و حقيقت آن بحث شد. تصوّر شيخ فالح آن بود كه در اين توسّل ها ما قدرت مستقله يا به نحو مشاركت براي پيغمبر(صلي الله عليه وآله) قائل هستيم كه براي وي توضيح داده شد كه چنين نيست. به هر حال پذيرفت كه حتي اگر شرك نباشد ما با شما اختلاف نظر داريم كه البته در اين حد طبيعي است.

گروه ايراني با اشاره به شريعت سمحه و سهله، تأكيد كه بايد به حريت مذهبي توجه داشت. الأن سني هاي ايران، در مدارس خودشان فقه خودشان را تحصيل مي كنند و ما بر آنها تحميلي نداريم. كاروانهاي سنّي كه از ايران مي آيند، روحاني سنّي مرشد آنهاست. بحث سجده بر مهر هم يك بحث فقهي است. ما به خاطر روايات امام صادق(عليه السلام) سجده كردن بر مأكولات و ملبوسات را جايز نمي دانيم.

شيخ فالح پذيرفت كه ممكن است برخي از رفتارها نادرست باشد و ما هم به مأموران نصيحت خواهيم كرد. يكي از اعضاي هيأت ايراني از اينكه خطباي مسجد النبي

208

مرتب در اين زمينه تحريك مي كنند سخن گفت و شيخ فالح گفت: آنها هيچ گاه اسمي از شيعه به ميان نمي آورند. شيخ فالح افزود: اگر ما اجازه دهيم هر كسي مطابق عقايد مذهبي خودش رفتار كند، هرج و مرج مي شود. وي پذيرفت كه در سالهاي اخير، رفتار با اهل سنت ايران بهتر از گذشته شده است. يكي از اعضاي هيأت ايراني هم متقابلاً از وي خواست تا در اينجا هم با شيعيان رفتار بهتري صورت گيرد.

شيخ فالح در مقابل اين اظهار نظر، كه در شرايط فعليِ دنيا، ما نياز به وحدت داريم، تأكيد كرد كه من هم مي پذيرم. وي از اينكه قرار است به زودي ديداري ميان ايشان و آقاي ري شهري صورت گيرد سخن گفت.

مجموعه اين گفتگو نشان مي داد كه شيخ فالح از ديدگاه هاي تند افراطي و وهّابي دارد و نسبت به شيعه و ايران سخت بدبين است. در اين جلسه به رغم آنكه گفتگوهاي علمي تندي صورت گرفت، اما در مجموع همراه با محبت و دوستي بود.

برخي از فعاليتهاي تبليغي در مدينه

يكي از ابعاد فعاليتهاي تبليغي، مباحث كلامي و مذهبي است. از زماني كه شبكه المستقلّه مباحثه دو عالِم شيعه و سني را در ماه رمضان سال گذشته پخش كرد و پس از آنكه طي سه سال اخير سايتهاي فراواني از سوي سنيان و شيعيان فعال شده است، انتظار مي رود كه طي دهه آينده و حتي بيشتر، مباحثات فرقه ايِ جدي تر، در كانون مذاكرات و گفتگوهاي ميان مسلمانان قرار گيرد.

ماجراي عراق و ظهور تشيّع در اين ديار، از حالت پنهان به ظهور، هم به اين جريان دامن زده است. در واقع دنياي سني از اين انرژي بي خبر بود، اما اكنون روزي نيست كه در شبكه الجزيره يا العربيه نامي از آيت الله سيستاني برده نشود. به طور قطع در عاشورايي هم كه در پيش خواهيم داشت، قدرت تشيع باز هم در منابع خبري جلوه بيشتري خواهد يافت.

اين مسأله در تحريك وهّابي ها كمك خواهد كرد. سابقه حمله وهابيان به كربلا در سال 1216 ق. به بهانه ظهور جدّي تشيع در جنوب عراق و سركوب آن بود.

واحد بين الملل بعثه، در اين جهت خود را فعال كرده است.

209

سردبير روزنامه عربي البلاد، كه در موسم حج، چهار صفحه فارسي هم منتشر مي كند، به بعثه جمهوري اسلامي آمد و به گفتگو با برخي از فضلا نشست. موضوعات گفتگو مسائلي از جهان اسلام، روابط ايران و سعودي و نقش علما و متفكّران دو طرف و نيز خدمت رساني سعودي به زوّار بيت الله الحرام بود.

يكي از دشواري هاي زائران شيعه ديگر كشورها، عدم انسجام آنان در كاروانهاي مشخّص است. اين مشكل به خصوص در باره شيعيان افغانستان وجود دارد كه بايد سالهاي آتي حلّ شود. از پاكستان كاروانهاي شيعه متعدّدي به حج آمده است كه پس از شناسايي آنها توسط برخي از فضلاي معاونت بين الملل، از آنان براي آمدن به بعثه دعوت شد. بدين ترتيب 250 نفر از زائران شيعه پاكستان در بعثه مقام معظم رهبري با نماينده ولي فقيه ديدار كردند و ايشان براي آنان سخنراني كردند. شماري از روحانيون شيعه اين كاروانها نيز براي هماهنگي بيشتر با فضلاي واحد بين الملل، جلسه مشترك داشتند. به علاوه حدود 200 نفر از زائران پاكستاني در سالن اجتماعات بعثه گرد آمده، به زبان اردو، روضه خواني و مدّاحي كردند.

ارتباط با شيعيان مدينه هم، از مسائلي است كه به دليل اشتراكات مذهبي هميشه مورد توجه زائران ايراني و بعثه جمهوري اسلامي بوده است. امسال براي نخستين بار، به دليل آزادي هايي كه دولت سعودي قائل شده، اين ارتباط بيشتر شده است.

انتشار نهمين شماره البلاد 26 دي ماه

نهمين شماره البلادِ فارسي منتشر شد. مهمترين خبر آن، گزارش بيانيه اميرعبدالله در باره لزوم گفتگو و اصلاحات است كه خود وي از تلويزيون خطاب به مردم قرائت كرد. اين متن به عنوان مبناي شروع برخي از اصلاحات كه مي بايست از طريق حِوار و گفتگوي سالم پيش برود، ارائه گرديد. گرچه حدس آن است كه بيش از آنكه براي داخل كشور باشد، براي بهره برداري تبليغاتي در خارج از كشور است. وي كه اين بيانيه را در پايان اجلاس ملّي ـ كه در مكه برگزار شد ـ قرائت مي كرد، گفت:

در اين نشست موضوعات مهمي مورد بحث و بررسي قرار گرفت و پس از محكوم شدن افراط گرايي، مصوّباتي كه الهام بخش نوعي وحدت ملّي باشد، صادر

210

شد. موضوع اجلاس ملّي مكه در باره افراط گرايي و اعتدال بود كه وي اظهار اميدواري كرد اجلاس بعدي در شهر مدينه برگزار شود، كه موضوع آن آموزش و زنان خواهد بود. وي گفت: دولت از مصوّبات اين اجلال حمايت خواهد كرد... هيچ كس حق ندارد به نام آزادي، در اين كشور دين را هدف قرار دهد... من خود و شما را دعوت به اعتدال مي كنم و اطمينان دارم كه شما شهروندان صالح و مؤمن باقي خواهيد ماند و با تلاش و شكيبايي هدفي جز خدمت به دين و ميهن خود نخواهيد داشت.

سرمقاله اين شماره البلاد هم با عنوان اصول بنيادين گفتگو اختصاص به تشريح مواضع جديد امير عبدالله دارد.

اخبار مربوط به حج در البلادِ فارسي از اين قرار است:

ـ امسال يك هزار حاجيِ عراقي توسط عربستان پذيرايي خواهند شد.

ـ مدير كلّ گذرنامه عربستان از سعودي هايي كه امسال قصد اقامه حج دارند خواست تا هرچه زودتر براي دريافت مجوّز اقدام كنند.

ـ گزارشي از تلاش هاي دفتر وكلاي موحّد هم، كه تمامي همّت خود را براي تسهيل امور زائران متمركز كرده، آمده است.

ـ در اطراف مسجد الحرام چندين مركز بهداشتي تأسيس شده است تا بتواند پذيراي زائران بيمار باشد.

ـ هيچ ماشيني بدون مجوز به مكه و مشاعر مقدسه راه داده نخواهد شد. طبعاً هر ماشيني كه بدون مجوز وارد شود، توقيف شده و علاوه بر جريمه، تا پايان مراسم حج در توقيف خواهد ماند. در اين زمينه ماشين هايي مجوز خواهند يافت كه دست كم 9 نفر و حد اكثر گنجايش 25 نفر را داشته باشند.

ـ گزارشي هم از آمادگي اداره آتش نشاني مكه آمده است كه با تمام امكانات بشري و غير بشري خود آماده براي حفاظت از زائران است.

ـ خبر ديگر، مربوط به مطالب عبدالله بن فالح رييس اداره مسجد نبوي است كه اظهار مي دارد مسجد نبوي بامساحت 235000 متر مربع، هر روز سه بار توسط

211

ماشين هاي ويژه شستشو مي شود. وي با اشاره به اينكه كتابخانه مسجد نبوي آماده بهره برداري است گفت: علاوه بر امكان استفاده از كتابهاي كتابخانه، جزوات و نوارهايي هم در ارتباط با تعليمات حج در آنجا توزيع مي شود. وي افزود: تعداد زيادي از كارمندان موقّت به همراه كارمندان رسمي اين مسجد، در اين ايام در خدمت زائران هستند.

فواصل ميان مناطق مهم در حرمين

در آغاز سفرِ زائران به مكه و پس از آن انجام اعمال حج در بيت الله الحرام، عرفات، مشعر و منا، لازم است اشاره اي اجمالي به فواصل مهم ميان اين مناطق، بر حسب كيلومتر يا متر، ارائه گردد. در اينجا فواصل را در سه بخش مي آوريم:

الف : فواصل شهرهاي حجاز بر حسب كيلومتر

جده ـ مكه: 73

جده ـ مدينه: 378

جده ـ طائف: 175

جده ـ ينبع: 335

جده ـ فرودگاه جده: 5

جده ـ وادي فاطمه: 85

جده ـ حديبيه: 48

مكه ـ طائف: 135

مكه ـ رياض: 957

مدينه ـ ينبع: 212

ب : فواصل مكه تا مشاعر بر حسب متر

باب بني شيبه ـ قبرستان حجون: 1042

جمره عقبه ـ وسطي: 156

212

جمره وسطي ـ جمره اول: 116

جمره صغري ـ آخر وادي محسر: 3528

از انتهاي وادي محسر ـ مأذمين: 3813

از آغاز علامت عرفات ـ جبل الرحمه: 1553

از صفا ـ مروه: 374

فاصله دو چراغ سبز در مسعي: 70

از مكه ـ عرفات: 500/25

از منا ـ عرفات: 000/20

از مكه ـ منا: 5000

ج : فواصل ميقاتها تا مكه بر حسب كيلومتر

از مسجد شجره ـ مكه: 450

از ذات عرق ـ مكه: 94

از جحفه ـ مكه: 204

از قرن المنازل ـ مكه: 94

از يلملم ـ مكه: 54

بخش سمعي بصري (شنيداري ـ ديداري) مؤسسه مشعر

فعاليتهاي واحد سمعي و بصري در سال جديد، عبارت است از:

* تهيه مجموعه اي عكس از تمامي نقاطي كه به نوعي مي تواند منعكس كننده فضاي معنوي و روحاني اين ديار مقدس باشد. مسؤوليت اين كار بر عهده جناب آقاي ناطقي است كه در ايران مدير خانه عكاسان ايران است. پيش از اين و بعد از انقلاب، هيچ مجموعه اي از تصاوير به شكل نفيس در ارتباط با حرمين شريفين به چاپ نرسيده و اميد است كه امسال با تصاوير گرفته شده، بتوان چنين مجموعه اي فراهم كرد.

طي روزهاي جاري، بيش از هرچيز، توجهِ اين بخش، به حرم پيامبر و بقيع بوده و
در اين باره بيش از هزار تصوير، از زواياي گوناگون گرفته شده است. در اينجا نشانه ها و

213

نمادهاي فراواني به چشم مي خورد كه معمولاً سابقه اي در تمدّن اسلامي دارد، آن هم از
نوع معماري عثماني و... كه تنوع آنها مي تواند عمق روح ديني اين ديار را نشان دهد.

* بخش ديگر مربوط به حضور قوميت هاي مختلف در حج است. مردماني كه از بلاد مختلف آفريقا، آسيا، اروپا و... به حج مي آيند. آنان افزون بر اينكه هر كدام لباس محلّي ويژه خود را دارند، علائمي را نيز انتخاب كرده و روي لباسشان نصب كرده اند تا شناخته شوند. ايراني ها در سالهاي اخير، با لباس هاي متحدالشكل مي آيند. اين مسأله در باره ساير قوميتها نيز گهگاه وجوددارد و تفاوتها و انعكاس آنها در مقايسه با يكديگر بسيار جذاب خواهد بود. اين كاري است كه در اين قسمت انجام مي گيرد.

* نكته ديگر، ثبت حالات زائران كشورهاي مختلف به لحاظ عبادي و زيارتي است كه هر يك به گونه اي و به شكلي حالت حضوع و خشوع خود را نشان مي دهند. ثبت اين بخش نيز زيباست.

* بخش ديگر كه مورد توجّه آقاي ناطقي است، بازار است. نوع گفتگوها، اجناس مبادله شده و چهره هاي ملل گوناگون در فضاي رنگارنگ بازار، خود از مسائلي است كه مي تواند در اين تصاوير برجسته شود.

نقش حج در خارج كردن دنياي اسلام از چالش هاي فراروي آن

يكي از زائران حجّ امسال، دكتر محسن اسلامي است كه متخصص روابط بين الملل است و در باره وضعيت دنياي اسلام و چالش هاي جدّيِ فراروي آن، با توجّه به سوابق، مسائل جاري و دشواري هاي آينده، نوشته ها و انديشه هايي دارد. وي در مصاحبه با زائر شماره هشتم، در اين باره كه نقش حج را در مواجهه با چالشهاي جهان اسلام چگونه ارزيابي مي كنيد؟ گفت:

نقش حج به عنوان عنصر وحدت بخش وسازنده در جهان اسلام و به عنوان يك متغيّر بسيار تأثيرگذار، كمتر از سوي دولتمردان و نظريه پردازان جهان اسلام مدّ نظر قرار گرفته است; چنانچه به تاريخ اسلام بنگريم، خواهيم ديد كه نقش حج در زمان رسول الله(صلي الله عليه وآله) در تنظيم رفتار و رويه مسلمانان، بي اندازه اهميت داشته است.

214

از يك سو حج به عنوان اصلي از اصول و تعاليم اسلامي و از سوي ديگر به عنوان مهم ترين نماد اجتماعيِ دين اسلام در زمان پيامبر(صلي الله عليه وآله) مورد توجه حاكم و امّت اسلامي بوده است.

همچنين مهم ترين رخداد مسلمين، در حج و در وضعيت زمانيِ نزديك به ماه ذي حجه به وقوع پيوسته است. براي نمونه تعيين حضرت علي(عليه السلام) به عنوان حاكم و امام المسلمين، در غدير خم، به هنگام بازگشت از سفر حج و در جمع انبوه مسلمانان و يا بهره برداي حضرت امام حسين(عليه السلام) در هنگام سفر حج و برپايي نهضت حسيني كربلا از اين سنخ است.

حال با توجه به پيشينيه گران سنگ حج در عرصه سياسي ـ اجتماعي، بايد ديد آيا در جهان معاصر همين نقش و كاركرد براي حج، در نظر دول و ملل اسلامي مشاهده مي شود؟ متأسفانه بايد اعتراف كرد كه اين نقش بسيار كمرنگ شده و نقش حج، در جهان اسلام مورد غفلت قرار گرفته است. اين در حالي است كه وحدت جهان اسلام (چه در سطح دولتها و چه در سطح ملتها) مي تواند در حج شكل بگيرد و موجب پيوند منافع و سلايق متفاوت دول و ملل اسلامي شود. حضور نمايندگان رسمي دول اسلامي در حج، حضور پرشوق و انگيزه ملل مسلمان، اشتراك در اهداف و رفتار مسلمانان و محوريت كعبه، همگي نويد يك فضاي وحدت آفرين را به جهان اسلام مي دهد. اما همه اين اشتراكات، كمتر مورد عنايت دولتمردان، سياستگذاران، متفكّران و امت مسلمان قرار گرفته است.

دكتر محسن اسلامي در پاسخ به اين پرسش كه: آيا وضعيت امروز حج مي تواند در راستاي وحدت امّت اسلامي مؤثر واقع شود؟ گفت:

وضعيت كنونيِ حج، با لحاظ تحوّلات عميق جهاني و پيچيده شدن ارتباطات
و شرايط جهانيِ بهوجود آمده (جهاني شدن)، كمتر مي تواند فرصت سازنده اي
را براي جهان اسلام فراهم سازد. لذا نيازمند حركتي جدّي و اساسي، در تغيير
و تحوّل نگرش دول و ملل اسلامي نسبت به حج هستيم. بازگشت به گفتمان صدر
اسلام و در سرلوحه قراردادن نگرش پيامبر(صلي الله عليه وآله) در خصوص حج و آن نقشي كه حج

215

در نگاه و انديشه رسول الله و ائمه اطهار(عليهم السلام) به خود اختصاص مي داد، بايد مورد توجه قرار گيرد و به ذهن و عمل دولتها و ملتها باز گردد، تا فرصت عظيم حج معناي خودش را بيابد.

با توجه به اينكه در وضع كنوني، اكثر دولتهاي اسلامي، به حج به عنوان يك فريضه ديني و عبادي مي نگرند و از جنبه هاي سياسي، اجتماعي و فرهنگيِ آن غافل هستند و يا حتي به جهات سياسي، از پرداختن به ابعاد سياسي ـ اجتماعي نيز پرهيز مي كنند. فضاي موجود حج، در حد يك فريضه ديني و عباديِ صرف تنزل مي كند. اگر چه برخي از كشورها در نگاهي متفاوت، حج را به عنوان يك فريضه عبادي ـ سياسي نگريسته و مطابق با شرايط و تحولات جهان معاصر رفتار مي كنند، ليكن به جهت قلّت و محدود بودن اين كشورها، تأثير چنداني عايد نمي شود. طبعاً آن هدف عمده; كه وحدت آفريني به افكار، عقايد، آرا و رفتار مسلمانان بوده، كمتر تأمين خواهد شد و لذا لازم است تحوّلي شگرف در نگرش و رويه دولتهاي اسلامي و به دنبال آن ملتهاي اسلامي صورت گيرد.

بيمارستانِ هيأت پزشكي حج در مكه مكرمه

اكنون كه زائران در حال حركت به سوي مكه هستند، هيأت پزشكي حج جزئياتي
را در باره وضع بيمارستان هيأت پزشكي در اختيار زائران خانه خدا گذاشته
است. در اين توضيحات آمده است: با توجه به امكانات و مشكلات بيمارستان قديم، هيأت پزشكي حج، علي رغم محدوديتهاي زماني و مكاني، ظرف مدت بسيار كوتاهي، ضمن بررسي و كارشناسي هاي مكرر، اقدام به طراحي و ساخت بيمارستان جديد، واقع در خيابان عبدالله خياط نمود. با تلاش و پيگيري مسؤولان ستاد حج مستقر در مكه و هيأت پزشكي، بحمدالله اين مركز درماني جهت زائران سال 82 مورد بهره برداري قرار گرفت.

بيمارستان مذكور داراي 3 بخش جهت بستري بيماران شامل سي . سي . يو، اورژانس برادران و اورژانس خواهران مي باشد.

بخش پلي كلينيك تخصّصي نيز شامل كلينيكهاي قلب، داخلي، عفوني، كليه،

216

ارتوپدي، چشم، گوش و حلق و بيني، زنان و زايمان، اعصاب و روان، جراحي عمومي و داندنپزشكي مي باشد.

بخشهاي آزمايشگاه، داروخانه، راديولوژي، در اين مركز زير نظر متخصّصان اداره بخش راديولوژي مجهّز به دستگاههاي سونوگرافي و اكو نيز مي باشد.

با توجه به ارجاع طرح انطباق در اين مركز، علاوه بر اينكه كليه خدمات درماني خواهران توسط خواهران پرستار انجام مي پذيرد، روزانه 4 مركز در سطح شهر نيز در نظر گرفته شده كه خواهران پرستار از بيمارستان اعزام و در مراكز از قبل تعيين شده اقدام به خدمات درماني خواهران زائر مي نمايند.

درمانگاه بيمارستان، به طور 24 ساعته در خدمت زائران محترم مي باشد.

واحد مددكاري ، بهداشت، امداد و ترابري، پذيرش، ترخيص و مدارك پزشكي به طور مستقل در اين مركز به فعاليت مشغولند.

آخرين آمار زائران ايراني بيمار در مكه معظمه

ظرف پنج روز حضور زائران در مكه، مراكز درماني سازمان حج و زيارت جمهوري اسلامي ايران در شهر مكه معظمه جمعاً 728 زائر بيمار را پذيرش كردند كه به صورت سرپايي معالجه و مرخص شدند.

براساس آمار هيأت پزشكي ايران در مكه مكرمه، طي همين مدت دو زائر ديگر به بيمارستانهاي عربستان سعودي منتقل شدند كه به اين ترتيب تعداد زائران انتقال يافته به بيمارستانهاي سعودي به 8 نفر رسيده است.

گزارش ستاد خبري بعثه مقام معظم رهبري به نقل از هيأت پزشكي ايران حاكي است كه تاكنون 490 آزمايش پزشكي و 861 نسخه پزشكي نيز براي زائران ايراني خانه خدا در مكه صادر شده است.

تعداد مراجعان اورژانسي 35 نفر و بيماراني كه بستري شده اند 5نفر اعلام شده است.

طبق اظهار نظر آقاي دكتر ضيايي، امسال تاكنون مورد فوت شده وجود نداشته است.

217

بسيج 23 هزار نفر براي خدمت رساني به حجاج در مكه

بيش از 23 هزار نفر براي اجراي طرح شهرداري مكه مكرمه در مراسم حج امسال بسيج شده اند. به گزارش روزنامه عكاظ چاپ عربستان در روز شنبه، اين طرح شامل رفتگري، مقابله با خطرهاي ناشي از بارندگي، آتش سوزي، محافظت از بازار و خيابانها و جاده ها مي شود. خالدبن حمزه نحاس شهردار مكه مكرمه با اعلام اين مطلب بر عزم شهرداري جهت جبران نقط ضعف سالهاي گذشته تأكيد كرد.

نحاس توضيح داد: واحد رفتگري با در اختيار داشتن 7000 كارگر مجهز به 550 دستگاه ماشين، به طور 24 ساعته به امر نظافت و جمع آوري زباله ها در شهر مكه خواهند پرداخت. وي افزود: همچنين 6500 كارگر ديگر به همراه 582 ماشين براي كار در منطقه مشاعر مقدسه; يعني عرفات، منا و مزدلفه اختصاص يافته است.

به گفته اين مقام عربستاني، طرح مزبور همچنين شامل تلاش براي حفظ محيط زيست و نظارت بر بازار و مراكز فروش مواد غذايي و پيگيري عملكرد مراكز آرايشگري در مشعر و منا شامل يك هزار و دويست صندلي مي باشد.

براساس اين گزارش، بر مبناي طرح مزبور، نحوه سرويس دهيِ تمامي تأسيسات شهرداري، همچون واحدهاي آبرساني، تونلها و پلها، شبكه هاي فاضلاب و تيرهاي چراغ برق شهرداري نيز تحت نظارت قرار خواهد گرفت. شهردار مكه مكرمه در ارتباط با عملكرد كشتارگاهها خاطرنشان كرد: 57 مركز براي نظارت بر نحوه عملكرد كشتارگاهها در مناطق مختلف مكه برپا شده است.

روزنامه عكاظ افزود: به منظور كسب اطمينان نسبت به سلامت حيوانات قرباني گشت هايي با حضور دامپزشكها در منطقه برقرار خواهد شد. وي در پايان از توليد گليمهايي توسط شهرداري مكه مكرمه براي استفاده در مشاعر مقدسه خبر داد.

به گزارش روزنامه عكاظ (29 ذي قعده) 23 مركز اورژانش پرشكي در نزديكي پل جمرات ايجاد شده است. اين مسأله به دليل ازدحام جمعيت در اين بخش و احتمال رخ دادن برخي از وقايع ناگوار است كه در سالهاي پيش سابقه داشته است.

در گزارش ديگري در همين روزنامه آمده است: امكانات حمل و نقل در سال جاري، نسبت به موسم سال گذشته، 22 درصد افزايش يافته است.

218

فهرست انتقال زائران از مدينه به مكه

اياد بن امين مدني، وزير حج عربستان، كه پدرش امين مدني هم مورّخ و فردي ثروتمند بوده و جايزه اي براي بهترين كتاب تاريخ اسلام در هر سال با عنوان جايزة امين مدني التاريخيه دارد) اعلام كرد كه طرح فهرست انتقال زائران از مدينه منوّره به مكّه مكرّمه تهيه و تنظيم شده است.

به گزارش روزنامه عكاظ روز شنبه، اياد مدني (كه پيشتر سردبير همين روزنامه بوده) توضيح داد: طرح مزبور باعث نقل و انتقال سريع و مطمئن زائران به مكه مكرمه خوهد شد.

وي گفت: در اين طرح، تمامي اطلاعات مربوط به انتقال زائران جمع آوري شده است و افزود: لزوم انتقال زائران به شكل سريع و مطمئن، مي طلبيد كه سيستمي ويژه با قوانين خاص را تبيين كنيم. اين مقام عربستاني تأكيد كرد: طرح مزبور مورد تأييد تمامي طرفهاي ذيربط در عربستان سعودي است.

نصب تجهيزات براي پيشگيري از نفوذ وسرايت بيماري سارس درموسم حج

وزارت بهداشت عربستان، براي پيشگيري از نفوذ و سرايت بيماري سارس در موسم حج تمتّعِ سال جاري، تدابيري اتخاذ كرده است. تعداد 17 دوربين، سنجش دماي بدن زائران در كريدورهاي هوايي، دريايي و زميني مرزهاي عربستان نصب شده است.

همچنين وزارت بهداشت عربستان توسط دولت اين كشور، از كشورهايي كه بيماري سارس در آنجا شيوع داشته، خواسته است كه از زائران كشور خود پيش از عزيمت به عربستان جهت حصول اطمينان از عدم ابتلا به بيماري سارس آزمايش دقيق به عمل آورند. بدين ترتيب، تمامي حجاج اين كشورها، هنگام ورود به عربستان، بايد كارت بهداشت عدم ابتلا به بيماري سارس را به همراه داشته باشند.

شماره هشتم نشريه زائر

ـ نشريه زائر، سرمقاله شماره هشتم خود را با تيتر حضور ناشناس رهبر معظم انقلاب در جمع مصيبت ديدگان بم آورده است.

219

ـ اعتراض مسلمانان جهان به ممنوعيت حجاب در فرانسه و نيز اخباري از انتخابات ايران، روي صفحه نخست به اجمال و در درونِ نشريه به تفصيل آمده است.

ـ چندين مصاحبه و مقاله هم در باره مسائل گوناگون درج شده است.

ـ يكي از منابع اين نشريه، روزنامه عكاظ است كه به طور معمول اين روزها اخباري از مسائل مربوط به حج در آن درج مي شود.

ـ به تدريج، به روزهاي دهه فجر نزديك مي شويم، اما زائران ما به دليل دوري از ايران و نداشتن سيماي ايران، حال و هواي آن روزها را نخواهند داشت.

ـ تلاش براي تلفيق حج با سالگرد پيروزي انقلاب حركتي است كه روزهاي آينده بايد نشريه زائر طي كند. زائر با يك متن ادبي با عنوان لهجه فطرت سرمقاله اي را در همين راستا به چاپ رسانده است.

ـ گزارشي از ديدار سرپرست حجاج ايراني با رييس بعثه عمان و شرح ديدار مولوي اسحاق مدني از طرف بعثه جمهوري اسلامي با يكي از كاروانهاي اهل سنت، در ادامه آمده است.

حج گزاري در 55 سال پيش، از زبان يك زائر 79 ساله

حضرت حجت الاسلام و المسلمين فيض قمي، فرزند آيت الله فيض، از مراجع تقليد وقت قم، شرحي از 45 سفر حج خويش بيان كرده است. نخستين سفر وي همراه پدرش، بعد از سال ابوطالب يزدي است; يعني سالي كه ابوطالب يزدي را (1322 ش.) به اتهام نجس كردن مسجد الحرام در شهر مكه گردن زدند و تا سه ـ چهار سال حج تعطيل گرديد. وي از وضعيت مكه و مدينه، مسير سفر و راه هاي سخت و طولاني و نيز وضعيت بقيع و مسجد النبي و كوچه بني هاشم و... شرحي خواندني داده است:

آن سالها شركت هاي مسافربري ترانسپورت و جهان سير و غيره، با اتوبوس از طريق مسير زميني، زائران را به مكه مي آوردند. مديران اين شركتها به پدر من اصرار مي كردند كه همراه آنان به سفر حج بيايد. اما پدرم امتناع مي كرد; زيرا نمي خواستند با سهم امام به حج بروند. لذا آنان با اصرار از ايشان خواستند تا با هزينه آنان، راهي اين سفر شود. پدرم پذيرفت به شرط اينكه من نيز همراه ايشان

220

بروم و اينگونه شد كه من براي نخستين بار عازم حج شدم.

ابتدا از مرز غرب وارد عراق شديم، عتبات عاليات را زيارت كرديم و سپس به كويت رفتيم. آنجا براي ما ويزاي عربستان صادر كردند و از هر نفر هزار تومان گرفتند. از كويت هم به سمت رياض عازم شديم. پس از رفع خستگي در رياض، راهي مكه شديم و در ميان راه، در وادي عقيق مُحرم شديم و از آنجا به مكه آمديم. سفر ما دوازده روز طول كشيد. نكته جالب اينكه زائراني كه محرم مي شدند، چون نمي توانستند زير سقف باشند، روي سقف اتوبوسها مي نشستند و راهي مي شدند.

حدود مكه، آن روزها، فقط از مسجدالحرام تا حجون بود، بالاتر از حجون قبرستان و چند خانه پراكنده بود. ماشين هاي زائران ايراني در كنار همين قبرستان توقف مي كردند. براي اجاره مكان زندگي، هتل به معناي امروزي آن نبود. حمله دار يا مدير كاروان خانه هاي بسيار قديمي و فرسوده، با پله هاي قديمي اجاره مي كرد و زوار به صورت گروهي در اين خانه ها زندگي مي كردند. كفِ اتاقِ اين خانه ها يا ميهمانخانه ها هم با حصير فرش شده بود. ما براي اينكه كمي راحت تر باشيم، با خودمان پتو مي برديم يا مسؤول كاروان فرش يا پتو مي خريد كه آسايش زائران فراهم شود.

زائر: مسجدالحرام چه تفاوتي با امروز داشت؟

ـ وضع بنا و نحوه اداره اين مسجد مقدس، آن روزها اسف انگيز بود. همين قدر بگويم كه جلوي در مسجد پر از فضولات حيوان و انسان بود و هنگام ورود بايد با احتياط حركت مي كرديم كه لباسمان نجس نشود! آب در تمام شهر و محدوده مسجد، به سختي پيدا مي شد. آب خوردن را بايد از سقّاهاي دوره گرد مي خريديم. چاه زمزم در محيطي خاكي بود و مردم براي كشيدن آب از چاه از سطل استفاده مي كردند. مساحت اطراف چاه هم بسيار كم بود و به همين علت حضور در كنار چاه، با وجود جمعيت فراوان، بسيار مشكل بود.

كفِ حياط مسجدالحرام هم مثل امروز يكدست و صاف نبود، بلكه از شبستان كه به سمت خانه كعبه حركت مي كرديم، در فواصل مختلف، پله هايي بود كه شيب اين

221

حياط را تنظيم كرده بود. فقط اطراف خانه كعبه به شعاع حدود 15 متر پله وجود نداشت كه زائران بتوانند به راحتي طواف كنند، اما وقتي تعداد زائران بيشتر مي شد، طواف به محدوده پله ها كشيده مي شد و زائران با مشكل مواجه مي شدند. چندسال بعد، پله هاي مكرّر را كم كردند تا اينكه امروز پله ها همه به مرز شبستان و صحن محدود شده است.

ما با همان اتوبوس ها به مدينه مي رفتيم و حدود دو شبانه روز در راه بوديم; زيرا هوا بسيار گرم بود و ما ناچار بوديم فقط شبها حركت كنيم. مدينه آن روز بسيار كوچك بود. پايان قبرستان بقيع، پايان مدينه بود و بعد از آن، فقط چند خانه پراكنده به چشم مي خورد.

آن روزها درهاي قبرستان باز بود و زائران تا دو متري قبور ائمه بقيع مي رفتند. فقط هنگام ظهر، كه هوا بسيار گرم بود، درها را مي بستند.

فضاي اطراف ضريح رسول الله(صلي الله عليه وآله) به همين شكل بود اما شبستانهاي اطراف، موجود نبود; يعني هنگام خروج از مسجد مغازه ها به چشم مي خوردند، به تدريج مغازه ها را خريدند و شبستان درست كردند تا مسجدالنبي به شكل فعلي درآمد.

در مسجدالنبي، ضريح كاملا ديده مي شد، پرده هاي بزرگ و قفسه هاي قرآن وجود نداشت، منبر رسول الله(صلي الله عليه وآله) به اين بلندي نبود، چند پله بر آن افزوده اند و آن را نسبت به سابق بيشتر تزيين كرده اند.

در فاصله ميان حرم و بقيع، مغازه ها و خانه هاي قديمي بود. از بقيع كه بيرون مي آمديم، از يك خيابان به عرض 16 متر و مغازه ها و خانه ها مي گذشتيم تا به در جبرئيل مي رسيديم. تمام خانه ها و مغازه ها را به تدريج خراب كردند و به صورت امروزي درآوردند.

مسجد شجره ميقات زائران مدينه قبل

امسال اقامت زائران مدينه قبل، هفت شب خواب در شهر مدينه است كه پس از آن، عازم مسجد شجره شده و پس از محرم شدن، عازم مدينه مي شوند. از آنجا كه زائران ايراني به جهت فرار از استظلال در روز، مجبورند شب حركت كنند، ساعت حركت آنها به گونه اي تنظيم مي شود كه اوايل شب در مسجد شجره مُحرم شوند. اين امر سبب مي شود تا همه زائران اعزامي تقريباً در ساعتي مشخص در مسجد شجره حضور

222

يابند. خود اين امر، سبب پديد آمدن مشكلاتي براي زائران مي شود، مثلاً:

ـ از آنجا كه گذرنامه همه زائران بايد در نقابه كنترل شود و ممهور به مهر خروج از مدينه گردد (تا نتوانند به مدينه برگردند)، اين امر سبب ازدحام آنان در نقابه شده و گاه كنترل گذرنامه آنها، ساعتها به طول مي انجامد.

ـ ازدحام زائران ايراني در نخستين ساعات شب در مسجد شجره، كه سبب شلوغي مسجد، تداخل صداي لبيك ها، گم شدن بسياري از زائران مي شود و مشكل يافتن اتوبوس هايي كه همه مشابه هم هستند به وجود مي آيد.

ـ بر اساس فتواي بيشتر فقها، بايد در مسجد شجره محرم شد. و خود اين امر باز بر امر ازدحام مي افزايد.

ـ تعداد زيادي از زائران شيعيِ كشورهاي مختلف، كه روحاني ندارند، در مسجد شجره حضور مي يابند و از روحانيون ايراني يا روحانيوني كه هر شب به شجره اعزام مي شوند، رهنمود مي گيرند. اين مسأله بيشتر در باره پاكستان و افغانستان صادق است كه مع الأسف كاروانهاي آن مناطق با اهل سنت مخلوط هستند. شيعيان بحرين و كويت هم تا حدّي همين وضعيت را دارند.

ـ مشكلي كه تقريباً در هر شب مطرح مي شود، تكليف مقلّدان آيت الله بهجت است كه معتقدند زائران بايد در مسجد قديم محرم شوند. بنابراين، زناني كه نمي توانند وارد مسجد شوند، مي بايست در محاذات آن قسمت محرم شوند و اين نياز به دقت بيشتري دارد.

امسال در اطراف شهر، حدود حرم مدينه را با علايمي مشخص كرده اند كه
دو نمونه از اين علايم در كنار مسجد شجره، در حاشيه بزرگراه (طريق) الهجره
است. (تصوير 13)

ديدار وزير جوانان جامو و كشمير با سرپرست حجاج ايراني

وزير امور جوانان كشمير، حاج نثار علي، كه جواني شيعه مذهب و نماينده مجلس است، عصر روز يكشنبه، همراه با حجج اسلام حاج شيخ عبدالكريم، عضو مؤسسه ياد بود امام خميني (خميني ميموريلي ترست) كشمير و سرپرست كاروان حجاج كشميري،

223

با سرپرست حجاج ايراني ديدار كرد. مجلس كشمير 87 نماينده دارد كه شصت نفر آنها سني هستند. ايشان براي شش سال وزير خواهد بود، آن هم در مورد مسائل مربوط به جوانان، مسائل آموزش فني و ورزشي.

حاج نثار علي كه سه مرتبه به حج مشرف شده و زماني دست اندركار تجارت و مديريت زائران حج از كشمير بوده است، از اينكه فرصت يافته تا از بعثه ايران ديدن كند، خداي را سپاس گفت. سرپرست حجاج ايراني ضمن تشكر از وي، تأكيد كرد كه ما هميشه در دعاهاي خود به ياد مردم كشمير هم هستيم.

از كشمير چندين كاروان شيعه همراه با روحاني آمده اند. از جمعيت هفت ميليوني كشمير 85% مسلمان اند و در جمع 9000 زائر به حج آمده اند. شيعيان دو كاروان با 85 نفر و كارواني ديگر با 100 نفر دارند. تعدادي هم در كاروانهاي سني هستند. (تصوير 14)

همايش ها در موسم حج امسال

بعثه مقام معظم رهبري، همه ساله براي هرچه باوركردن فرهنگ حج و مسائل فرهنگي مربوط به جهان اسلام، چندين همايش برگزار مي كند. براي برگزاري اين همايش ها، واحدهاي مختلف بعثه فعال اند و در هر همايشي (كه گزارش تفصيلي آنها خواهد آمد) سخنراناني در باره موضوع مربوط سخنراني خواهند كرد.

امروز يكشنبه، فهرست همايش ها انتشار يافت تا علاقمندان بتوانند خود را براي حضور در آنها آماده سازند:

منزلت زن (28 ذي قعده)، قبة الخضرا (3 ذي حجه)، تقريب و بيداري (4 ذي حجه)، فرهيختگان و آينده جهان اسلام (5 ذي حجه)، اهل بيت (5 ذي حجه)، ايرانيان مقيم خارج از كشور (6 ذي حجه)، قدس (6 ذي حجه)، عراق (7 ذي حجه)، ولايت (14 ذي حجه)، افغانستان (15 ذي حجه).

اخبار بعثه مراجع

* آخرين خبر رسيده حاكي است افزون بر بعثه هايي كه پيش از اين ياد شد، بعثه اي نيز متعلّق به آيت الله محقّق كابلي فعاليت خود را آغاز كرده است كه طبق معمول، گروهي

224

از شيعيان افغانستان، به آنجا رجوع خواهند كرد.

* از دفتر بعثه مراجع، با عنوان هيأت اعزامي نام برده مي شود و دليل اين
مسأله، مخالفت عربستان سعودي باكاربرد كلمه بعثه است; زيرا در نظر آنها
هركشوري مي تواند تنها يك بعثه داشته باشد كه بعثه ايران، همان بعثه حج
جمهوري اسلامي است.

* روشن است كه همه مسائل حجاج، با رساله عمليه يا مناسك مراجع قابل حل نيست; به همين دليل و به خاطر طرح مسائل تازه، افراد مورد تأييد از سوي هر
مرجع تقليدي به حج اعزام مي شوند تا مشكلات فقهي زائران را حل كنند. اين افراد به طور طبيعي از ميان كساني انتخاب مي شوند كه با فقه و مباني استدلالي مرجع مزبور
آشنا هستند. هدايت عاديِ اين بعثه ها، نوعا در اختيار فرزندان مراجع ياد شده يا
نزديكان آنهاست، گرچه در همه موارد چنين نيست. سهميه هر بعثه، با موافقت
نماينده وليّ فقيه است و در مواردي كه درخواست بيشتري هست، مسؤوليت
شرعي اش به عهده مرجع مزبور گذاشته مي شود. شرط سرپرست حجاج ايراني
آن است كه افراد حاضر در بعثه هر مرجع، تنها به كارهاي بعثه اشتغال داشته
باشند.

در سالهاي اخير به دليل وجود وسايل ارتباطي، بيشتر مسائل دشوار از طريق تماس تلفني هيأتهاي نمايندگي با مرجع مربوط حل مي شود.

البته برخي از بعثه ها نفرات اندكي از علما و برخي از آنها افراد بيشتري را به حج اعزام مي كنند. مجموع بعثه هاي مراجع، در پوشش يك كاروان هستند، كه خدماتشان با هزينه خود آنان است و هدايت امور با بعثه مقام معظم رهبري مي باشد. روحاني كاروان در اين مجموعه، به طور معمول كسي انتخاب مي شود كه بتواند رابطه اي معقول ميان كاروان با مقامات مسؤول در بعثه رهبري ايجاد كند. سالهاي گذشته اين مسؤوليت را مرحوم حجت الاسلام والمسلمين شيخ محمد رضايي مدير حج و زيارت استان قم بر عهده داشت و در سال جاري (1382 ش.) اين مسؤوليت به عهده حجت الاسلام و المسلمين محمدمهدي معراجي گذاشته شده است.

225

حركت نماينده محترم وليّ فقيه به سوي مكّه مكرّمه

به دليل حركت نماينده وليّ فقيه به جانب مكه، در روز سه شنبه 29 دي ماه، مقرّر شد كه آقايان غيوري و قاضي عسكر تا روز يكشنبه در بعثه مدينه بمانند.

زائران ميهمان

دولت سعودي هر سال به دلايل مختلف، چندين هزار ميهمان از كشورهاي مختلف دارد. برخي از اين افراد، كساني هستند كه براي همايش هاي علمي در سعودي دعوت مي شوند.

بر اساس خبري از روزنامه رياض، امسال 200 نفر زائر از اروپا و آمريكا به هزينه دولت سعودي، حج خواهند گزارد. سرپرستي اين حجاج را انجمن اسلامي بين المللي جوانان عربستان بر عهده خواهد داشت. صالح بن سليمان وهيبي، دبير كلّ انجمن ياد شده، هدف از اين كار را گسترش و تعميق روابط دوستانه ميان مسلمانان جهان ذكر كرد.

وي گفت: اين انجمن براي ميزباني از اين دويست زائر، برنامه فرهنگي و تبليغاتي خاصي را در نظر گرفته و تمامي امكانات رفاهي و ضروري، از جمله مسكن مناسب را براي اين افراد تهيه و آماده كرده است.

آشكار است كه اين، تنها بخش ناچيزي از اين قبيل اقدامات است. در خبرها آمده است كه امسال حدود يك هزار زائر عراقي ميهمان دولت سعودي هستند. به علاوه دهها نفر در همايش ها دعوت مي شوند و بسياري نيز با بهانه هاي مختلف، توفيق اين سفر را يافته و ميهمان دولت سعودي هستند. اين ميهمانان در مدينه، مكه و منا، به طور معمول در بهترين هتل ها اسكان مي يابند. در منا، بيشتر در قصر ملك هستند، و در مكه نيز در قصر ملك بر بام كوه ابوقبيس ساكنند.

كتابخانه بعثه حج جمهوري اسلامي

چندين سال متوالي است كه در بعثه حج، در مكه و مدينه، كتابخانه اي تأسيس شده است تا مورد استفاده ميهمانان بعثه، كارمندان و نيز روحانيوني باشد كه فرصتي را براي مطالعه در اختيار دارند. اين كتابخانه با همه كوچكي (حدود 1500 جلد در كتابخانه بعثه