بخش 14

427

صادر گرديد، مدينه جزئي از ولايت حجاز درآمد كه تا كنون نيز همچنان ادامه دارد(1).

اينك جدولي را كه در پيش روي خود داريد، نام واليان مدينه است كه بيشتر آنها را از كتاب «مرآة الحرمين»، تاريخ «ابن اثير» و ديگر كتاب هاي تاريخي در اين زمينه، استفاده كرده ايم كه اين افراد تا پايان دوران اين تاريخ نگاران بوده اند و ذكر نام واليان پس از اين تاريخ را موفق نشديم به دست آوريم.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . منظور زمان نگارش كتاب بوسيله نويسنده مي باشد «مترجم».

 

جدول امراي مدينه منوره (برگرفته از كتاب مرآة الحرمين)

نام	ت
سهل بن حنيف انصاري	26
خالد بن زيد ابوايوب انصاري	40
مروان بن حكم	41
سعيد بن عاص	49
مروان بن عاص	54
وليد بن عتبة بن ابوسفيان	57
عمرو بن سعيد بن عاص	60
وليد بن عتبه (دومين بار)	61
عثمان بن محمد بن ابوسفيان	62
عبدالله بن زبير بن عوام	63
مصعب بن زبير	65
جابر بن اسود	67
عمر بن عبدالعزيز
عثمان بن حبان
ابوبكر بن محمد بن عمرو
طلحة بن عبدالله	70
طارق بن عمرو	73
حجاج بن يوسف ثقفي	74
ابان بن عثمان	76
هشام بن اسماعيل	82
عبدالرحمن بن ضحاك	101
عبدالواحد نضري	104
ابراهيم بن هشام مخزومي	106
خالد بن عبدالملك	114
محمد بن هشام	115
يوسف بن محمد	125
عبدالعزيز بن عمر بن عبدالعزيز	127
محمد بن عبدالملك بن مروان	130
داود بن علي	132
يزيد بن عبيدالله بن عبدالمدان حارثي	133
زياد بن عبيدالله	134
محمد بن خالد بن عبدالله قسري	141
رباح بن عثمان مري	144
عبدالله بن ربيع حارثي	145

428

نام	ت
جعفر بن سليمان بن علي	146
حسن بن زيد بن حسن بن علي	150
عبدالصمد بن علي بن عبدالله	155
محمد بن عبدالله كثيري	160
زفر بن عبدالله
ابراهيم بن يحيي	166
اسحاق بن عيسي
عمر بن عبدالعزيز بن عبدالله بن عمر	169
اسحاق بن سليمان بن علي بن عبدالله	170
عبدالملك بن صالح
محمد بن عبدالله
محمد بن ابراهيم	178
موسي بن عيسي بن موسي بن محمد	180
ابراهيم بن محمد
علي بن عيسي
عبيدالله بن مصعب
بكار بن عبدالله
محمد بن علي
أبوالبختري
وهب بن منبه
داود بن يحيي
عبدالله بن الحسين بن عبدالله	204
صالح بن العباس بن محمد بن علي	209
محمد بن داود بن عيسي بن موسي	221
علي بن عيسي بن جعفر بن منصور	237
عبدالله بن محمد بن داود بن عيسي	239
عبدالصمد بن موسي	243
محمد بن سليمان الزينبي بن عبدالله	245
عبدالصمد بن موسي (براي دومين بار)	249
جعفر بن الفضل بن عيسي بن موسي	250
مسلم بن عقبة بن محمد قيلي	333
ابوالقاسم مسلم بن احمد
اسحاق بن محمد بن يوسف بن جعفر
حسن بن طاهر حسيني
ابوعلي طاهر حسيني
مهنا بن ابوهاشم و داود بن قاسم
ابوعمارة الحسيني
حسين بن مخيط بن احمد بن حسين
شهاب الدين بن ابي عمارة بن مهنا
مهنا الاعرج الحسيني بن حسين
حسين بن مهنا الاعرج حسيني
ابوعبدالله بن مهنا الاعرج حسيني
ابوفليته قاسم بن مهنا	518
هاشم بن ابوعبدالله الاعرج
جماز بن قاسم
شيحة بن هاشم	635
ابو سند بن جماز
منيف بن شيحه
مقيل بن شيحه
كبش بن منصور الحسيني
فضيل بن منصور الحسيني
عطية بن منصور الحسيني
محمد بن عطية بن منصور الحسيني	783
عمير بن قاسم الجمازي	388

429

نام	ت
ثابت بن نضير الجمازي
عجلان بن نضير الجمازي
عزيز بن منازع
حسن الجمازي الحسيني	825
إريسان الجمازي الحسيني
مانع بن علي بن عطية بن منصور
ويتان بن مانع
قايتباي بن مانع الجمازي	839
سليمان بن عزيز بن منازع الجمازي
ايسان الجمازي (براي دومين بار)
سليمان الجمازي
زهير بن ايسان
فسيطل بن زهير بن ايسان
زهير بن ايسان (براي دومين بار)
حسين بن زهير	1099

 

 

بازگشت حاجيان از مدينه به مصر

 

هم اكنون مدينه داراي چهار راه است كه مسافران از طريق آن ها از شهر خارج مي گردند. نخست راه «نجد» مي باشد كه فقط عرب هاي آن ناحيه از آن طريق خارج مي گردند. ديگري راه «وجه» است كه از سوي مرحوم «سعيد پاشا» والي مصر، در سال 1277 هجري، به هنگام زيارتش از آرامگاه پيامبر(صلي الله عليه وآله) احداث گرديد. ايستگاه هاي اين راه، عبارتند از: «مدينه منوره»، آبار عثمان(1) كه در آن جا آب، كشتزار و باغ هاي فراواني وجود دارد، سپس ايستگاه «ضعيني» كه آب در آن بسيار كم است، ايستگاه «مليح» كه آب آن شيرين است، ايستگاه «شجوي» كه آب آن فراوان است، اين مكان محل تجمع و نيز جدايي در محمل شامي و مصري از يكديگر به شمار مي آمده است، سپس ايستگاه «ابي الحلو» كه به علت شيريني آب آن، به اين اسم ناميده مي شود ايستگاه «فقارات» كه در آن جا آب وجود ندارد ايستگاه «فقير» كه آب آن گوارا مي باشد، ايستگاه «مطر» كه در آن جا آب وجود ندارد، ايستگاه «خوثله» كه آب گوارا مي باشد، ايستگاه «أم حرز» كه آب در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . چاه هاي عثمان. «مترجم»

430

آن جا وجود ندارد، سپس دهكده وجه مي باشد كه مسافران پس از اين دهكده، از راه دريا و يا خشكي به سوي «سوئز» حركت مي كردند.

راه ينبع: اين راه، بيشتر از راه هاي ديگر مورد استفاده قرار مي گيرد و اغلب حاجيان مصري، روسي، مغربي، سوداني، يمني، جاوه اي، هندي و جز اينها، از اين راه استفاده مي نمايند; اين راه به دو شعبه تقسيم مي گردد:

نخست پيش از «حمراء» كه از منطقه «ينبع النخل» عبور مي كند و ديگري «ينبع البحر» كه پس از الحمراء به آن جا مي رسد. اعراب اين سمت از قبيله «جهينه» هستند; زمين آن پوشيده از ماسه هاي نرم مي باشد. شعبه ديگري بعد از «حمراء» است و از «نقب الفار» (نقب علي) مي گذرد، اين گذرگاه كه راهي سخت و دشوار است از ميان دو كوه بلند راهي دارد كه در ميان مسير آن به طول دو كيلومتر، درختان قطوري وجود دارد.

اين راه آن چنان باريك است كه شتران يكي يكي از آن عبور مي كنند و اغلب مسافران نيز هنگام حركت از اين گذرگاه، از چهار پايان خويش پايين مي آيند و مسير را پياده طي مي كنند. گذرگاه كوهستاني ياد شده معروف به «قلعه حرب» است زيرا كوه ها طوري در اطراف آن گذرگاه قرار گرفته اند كه مانند قلعه اي به نظر مي رسد. از آن پس مسافرين به صحرايي وارد مي گردند كه به «ينبع البحر» راه دارد; در راه ياد شده، پس از «حمراء» در نيمه شرقي آن «حوازم» و در نيمه غربي آن «احامده» مسكن گزيده اند. ميانگين مسافت بين «مدينه منوره» و «ينبع» 230 كيلومتر فاصله است و در صورتي كه 450 كيلومتر مسافت ميان مدينه و مكه را، بدان اضافه نماييم و نيز چنانچه 40 كيلومتر مسافت رفت و برگشت ميان مكه و عرفات و 80 كيلومتر فاصله جده به مكه را به آن بيافزاييم، مجموع آنها به هشتصد كيلومتر مي رسد كه اين مقدار مسافت، فاصله اي است كه هر حاجي هم اكنون از راه خشكي آن را طي مي نمايد. هنگامي كه حاجيان به «ينبع» مي رسند، در انتظار كشتي مي مانند تا به سوي كشورشان مسافرت كنند. غالباً اين افراد، به علت كمبود كشتي هاي مسافري چندين روز را در آن جا در انتظار به سر مي برند و در اين مدت دچار سختي و مشقت فراوان مي گردند. علت سختي، آلودگي محيط و به ويژه بهداشتي نبودن آب خوراكي آن است كه افراد به بيماري ها و امراض فراواني

431

دچار  مي گردند.

حكومت مصر، دستگاهي را براي تقطير و تصفيه آب دريا براي آشاميدن، در اين مكان قرار داده است; ليكن به علت بي نظمي كار دستگاه و نيز لزوم اجازه گرفتن براي استفاده از آب آن همين عوامل موجب گرديده است تا فقرا و نيازمندان، نتوانند از آن بهره مند گردند و گمان نمي كنم كه اين گونه مشكلات از سوي حكومت ـ والا قدر ـ ما ايجاد شده باشد، ليكن شايد هم سختگيري از طرف كارگران آن ايجاد شده كه اين چنين وضعيتي را به وجود آورده است.

در صورتي كه دولت جديد عثماني، متوجه اين مطلب شود و شركت هاي كشتيراني خود ـ به ويژه شركت خديوي را ـ بدين محل اعزام نمايد، مي تواند از سختي ها و مشقت هاي حاجيان در اين محل بكاهد.

حاجيان مصري، از «ينبع» به «طور» منتقل مي گردند و در آنجا، در صورتي كه به قرنطينه بهداشتي نياز باشد، روزهاي تعيين شده را در قرنطينه مي گذرانند.

«طور» فضايي پهناور و وسيع است كه روي مدار جغرافيايي و در طول 33 درجه و 37 دقيقه و عرض 28 درجه و 14 دقيقه قرار دارد و فاصله ميان آن و «سوئز»، 125 مايل مي باشد. از اين نقطه، با برق (تلگراف) يا پست حاجيان بازگشت سالم خويش را به اطلاع خانواده هاي خود مي رسانند. پيش از تلگراف و پست، اين كار به دست برخي افراد صورت مي گرفت كه به همين منظور به «طور» يا «وجه» آمده بودند و برابر گرفتن خبر سلامتي آنان و رسانيدن نامه به خانواده هايشان حق الزحمه اي نيز مي گرفتند.

«طور» دهكده كوچكي است كه بر ساحل شرقي خليج سوئز قرار دارد و اغلب ساكنين آن را قبطي ها و رومي ها تشكيل داده اند و در اطراف آن بدويان مسكن گزيده اند. در نزديكي دهكده طور، چشمه آب گرمي جريان دارد كه «عباس پاشاي اول» ساختماني بر آن بنا كرده است و بدان «حمام موسي» مي گويند. گفته مي شود: اين آب براي بيماري روماتيسمي مفيد مي باشد. از اين دهكده تا «دير طور» معروف ـ مسافتي به اندازه مدت زمان دو روز با شتر، راه دارد; در آن مكان باغ هاي ميوه فراواني وجود دارد. در شمال شرق اين مكان، كوه مناجات يا «جبل المناجاة» واقع شده است اين كوه محلي است كه

432

حضرت موسي(عليه السلام) روي آن ايستاد و با خداوند سخن گفت; لازم به تذكر است كه قرآن كريم اين محل را در جاي ديگر تعيين كرده است. حاجيان روس پس از مراجعت از «بيت المقدس» به اين دير مي آمدند و بعد از زيارت آن مكان به سوي كشور خويش مي رفتند.

در شرق اين دهكده، قرنطينه «طور» وجود دارد كه مكاني بسيار پاكيزه و بهداشتي است و دستگاه هاي توليد بخار فراواني كه بدين منظور در آنجا قرار داده اند، ديده مي شود. همچنين سالن هاي ويژه اي براي اين كار در نظر گرفته شده است كه داراي ساختماني زيبا و مجلل است و بيمارستاني منظم در آن بنا گرديده كه بيمارستان ها هر يك براي يك نوع بيماري در نظر گرفته شده است.

اين قرنطينه هم اكنون با دقت نظر و عنايت دولت مصر، يكي از بهترين قرنطينه هاي بهداشتي در جهان به شمار مي آيد; بدون شك برخي از كمبودها و مشكلاتي كه در آن جا به چشم مي خورد، با بذل توجه و عنايت دولت، از ميان برداشته خواهد شد و وسايل رفاه و آسايش بيشتري را براي حاجيان به وجود خواهد آورد.

اما راه چهارم كه همان راه آهن منتهي به شام مي باشد و از سوي دولت عليه (= عثماني) رسماً افتتاح شده است. قطاري كه براي جشن افتتاح اين خط گروهي از دعوت شدگان در آن سوار شده بودند در تاريخ سوم شعبان سال 1326 هجري، مطابق 28 اوت سال 1908، به مدينه منوره وارد گرديد.

هم اكنون تعداد بسياري از حاجيان شام، ترك، روس و نيز جمع بسياري از مصريان، به ويژه براي زيارت، از اين راه استفاده مي كنند.

جهت اطلاع خوب است بدانيد كه مسافت ميان مدينه منوره و دمشق در شام، در حدود 1302 كيلومتر و تا «حيفا»، 1333 كيلومتر مي باشد; كشتي ها مسافت ياد شده را در چهار روز و با ميانگين تقريبي 80 كيلومتر در ساعت طي مي كنند. به طور متوسط قطارها از شام به «معان»، با سرعتي معادل 30 كيلومتر در ساعت و از «معان» تا «مدينه» را با سرعتي در حدود 15 كيلومتر در ساعت مي پيمايند.

هزينه هر شخص در واگن درجه يك از «حيفا» تا مدينه، به صورت رفت و برگشت، چهارده جنيه تعيين گرديده و در واگن درجه سه، نصف اين مبلغ مي باشد. اين

433

قطارها نوع درجه دو ندارد.

واگن هاي درجه يك بسيار تنگ بود، زيرا هر كوپه آن داراي شش صندلي جدا از هم بود كه هر يك داراي تكيه گاهي مي باشد. مسافرين به هنگام سوار شدن از مدينه ـ به ويژه در شب ها ـ كه بايد همانند روزها روي صندوق مي نشستند سختي و مشقت فراواني را تحمل مي كردند. بهتر آن بود كه اين گونه كوپه ها چهار صندلي مي داشت و شب ها نيز مي توانستند در كوپه ها به استراحت بپردازند. بدين جهت، بيشتر مسافرين، درجه سه و به ويژه واگن هاي كالا را براي سفر خود ترجيح مي دادند، زيرا امكان فرش كردن و خوابيدن كف كوپه در اين نوع، براي ايشان بيشتر وجود داشت. آرزو داريم كه رجال دولتي نيز در اين باره فكري كنند و امكانات بيشتري را در واگن هاي درجه يك به وجود آورند تا در نتيجه آن، مسافرين در اين سفر طولاني، به راحتي سفر خويش را به انجام رسانند.

جدول ايستگاه هاي راه آهن دمشق ـ مدينه

الف: ارتفاع آن از سطح دريا   ب: وضعيت آب ايستگاه (* = وجود آب در آن مكان)

نام ايستگاه	الف	ب	ج
قدم شريف	0	686	*
كسوه	21	735	*
ديرعلي	31	700
مسجد	50	620	*
جباب	63	643
خبب	69	624
محجه	78	601
شفره	85	599
اذرع	91	587
خربة الغزاله	106	575
درعا	123	529	*
نصيب	136	586
المفرق	162	711	*
خربة السمراء	185	558
زرقاء	203	617	*
عمان	222	737	*
قصر	234	941
لوين	249	772
جيزه	260	721	*
ضبعة	279	752	*
خان زبيب	295	782
سواق	309	758
قطرانة	326	783	*
منزل	308	840
فريفرة	367	893
حسا	378	822	*
جروفا لدراويش	397	958	*
عنزه	423	1051

434

نام ايستگاه	الف	ب	ج
وادي الجردون	440	1084
معان	459	1084
غدير الحج	475	1000
بئر الشيدية	487	996
عقبة	514	1152
بطن الغول	520	1125
وادي الرتم	530	994
تل الشحم	546	850
رمله	555	806
مدوّرة	572	734	*
حالات عمار	595	761
ذات الحج	608	691	*
بئر هرماس	632	747	*
هضم	654	754
محطب	677	750
تبوك	692	775	*
وادي الاتيل	720	844
دار الحج	744	904
مستبقة	755	950
اخضر	790	882	*
جميس	782	908
دي يسعد	805	924
معظم	822	981	*
خشم صنعاء	853	1033
الدار الحمراء	880	1103
المطلع	904	1151
ابوطاقه	918	966
مرججم	930	914
مداين صالح	955	781	*
علا	980	684	*
بدايع	999	603	*
مشهد	1012	670
سهل المطران	1034	600
زمرد	1046	714
بتر الجديد	1072	739
طويرة	1090	670
مدرج	1116	460
هديه	1133	385
جداعة	1155	457	*
ابوالنعم	1143	418
اصطبل عنتر	1189	530	*
بوير	1208	472
ديار ناصف	1228	489
بواط	1247	531	*
حصيرة	1268	540
محيط	1287	750	*
مدينه المنوره	1302	619

از ايستگاه «درعا» شعبه اي ـ از راه آهن ـ به سوي «حيفا» منشعب مي گردد كه ايستگاه هاي آن عبارتند از: مزيريب، تل شهاب، زيزون، وادي كليب، مقارن، شجره، صحاخ، حمد، جسر مجامع، يبسان، عفوله، شمال و حيفاء.

435

 

 

قرنطينه

 

كلمه كورنتيه يا كارانتينه، از ريشه فرانسوي (Qvaratina) مي باشد و به معناي شيء است كه تعداد آن تقريباً به چهل عدد برسد. اروپاييان مي گويند: جمهوري ونيز (= ايتاليا) هنگامي كه متوجه شد كه بسياري از بيماري ها از سوي شرق به اروپا و از بلاد مغرب به شمال افريقا سرايت مي كند، در سال 1348 ميلادي تصميم گرفت كليه كشتي هاي خود را كه به مرزهاي دريايي اين كشور وارد مي شود، بازرسي بهداشتي نمايد. بدين منظور افسراني را بدين كار گماشت و آنان تمامي مسافران را بازديد بهداشتي مي كردند. در سال 1403 ميلادي، نخستين قرنطينه بهداشتي، به نام لازاريت (Lazarette) در جزيره كوچكي به نام «سانت ماري دونازاريه»، (Sainte Marie de Nazareh)، در نزديكي درياي آدرياتيك به وجود آورد. در اين قرنطينه، افراد و كالاهايي كه از شرق به اين كشور وارد مي شد، كنترل بهداشتي مي گرديد.

بدين ترتيب ساير كشورهاي اروپايي نيز از آن پيروي كردند و در قرن چهاردهم و پانزدهم، قرنطينه هايي در مرزهاي درياي مديترانه به وجود آورند; در ميان اين كشورها، ژنو(1) در سال 1467 ميلادي و مرسيلا در سال 1526 ميلادي قرنطينه احداث كرد اقدامات بهداشتي بر ضد طاعون اولين بار در زمان پادشاه رينيه (Rene) پادشاه ناپل و در سال 1476 ميلادي صورت گرفت. در سال 1656 ميلادي، هنگامي كه طاعون در كشور ايتاليا شيوع پيدا كرد، اقدامات بهداشتي شديدتر شد، تا آنجا كه حتي جسد مردگان را ـ به علت عدم توانايي ـ براي دفن، مي سوزانيدند.

سپس با شيوع وباي زرد در كاتولونيا (استاني در اسپانيا كه مركز آن بارسلون مي باشد)، اروپا اهتمام بيشتري براي جلوگيري از آن به خرج داد و فرانسه در آن هنگام

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . منظور كشور سوئيس است. «مترجم».

436

قانون قرنطينه را ـ در سوم مارس سال 1822 ميلادي ـ به تصويب رسانيد; اين قانون تمامي موارد بهداشتي قرنطينه ها را در نظر گرفته بود. سپس اين قانون در 17 اگوست سال 1847 ميلادي و نيز در تاريخ 10 اوت سال 1849 ميلادي و سپس در 24 دسامبر 1850 ميلادي با تغيراتي، كامل تر گرديد.

بدين ترتيب، در اروپا قرنطينه به وجود آمد. اما در مصر، «محمد علي» آن مصلح بزرگ، در فكر به وجود آوردن سازمان بهداشتي بود، تا اين كه در سال 1820 ميلادي اداره اي را در اين مورد تشكيل داد و اعضاي آن را فرماندهان لشكر و داروسازان تشكيل مي دادند. در سال 1825 ميلادي «كلوت بك» قوانين جديدي را بر قوانين قبلي اداره اضافه نمود و آن را «اداره بهداشت عمومي» نامگذاري كرد. در سال 1831 ميلادي هنگامي كه وبا در مصر شيوع پيدا كرد، «محمد علي» توجه بيشتري به اين اداره كرد و دستورات و قوانين بهداشتي قرنطينه هاي اروپا را نيز بدان اضافه كرد و بدين ترتيب به مسايل بهداشتي و تجارتي تمامي كشورهاي واقع در كنار درياي مديترانه، كمك نمود.

در ادامه اين كار، تمامي كنسول هاي كشورها را در كميته اي گرد هم آورد و دستورات ويژه اي را درباره قرنطينه صادر نمود كه اين فرمان در هشتم اكتبر سال 1831، اعلان گرديد و در سال 1832 ميلادي، اولين قرنطينه بهداشتي، در كنار ساحل اسكندريه به وجود آمد كه تا كنون مردمان اسكندريه، بدان «مظريطه» يا «اظاريطه» مي گويند.

در ميان اعضاي مجلس ياد شده از سوي دولت مصر عضوي به نام «طاهر بك» وجود داشت كه به علت همت عالي و انديشه والاي او، همواره سخنان او تأثير به سزايي در ساير اعضا داشت كه با مديريت و عملكرد نيكوي او بيماري وبا از سرتا سر ساكنين درياي اين منطقه، ريشه كن گرديد. در اواخر سال 1839 ميلادي، «محمد علي» مجلس كنسولي ياد شده را منحل كرد و به اصرارهاي دولت عليه (عثماني) در اين باره، توجهي ننمود. سپس «اداره بهداشت عمومي» را در مصر، جايگزين آن كرد و رييس آن را، وزير كارهاي عمومي و تجارتي قرار داد. اين اداره، داراي هفت عضو بود: طاهر بك (كه پيش از اين يادي از او به ميان آمد) و شش نفر ديگر از ميان اعيان، بزرگان و بازرگانان و از سوي دولت مصر انتخاب گرديدند. در دوران «عباس پاشاي اول»، اين نظام بهداشتي

437

دچار ضعف و سستي گرديد و كشورها بازگشت او را به نظام پيشين خواستار شدند، ليكن نامبرده به خواسته آنان توجهي نكرد، از اين پس، دولت فرانسه سعي نمود كه كنگره اي بين المللي، از كشورهاي هم جوار درياي مديترانه تشكيل دهد، تا اين كه بالاخره اين كوشش ها به نتيجه رسيد و كنگره اي در پاريس تشكيل گرديد كه اعضاي آن را كشورهاي فرانسه، مرسليا، اتريش، اسپانيا، ايتاليا، يونان، پرتغال، سردينيه، روسيه، تسكانيا و تركيه تشكيل مي دادند.

اين كنگره، قانوني را در چهارم ژوئن سال 1853 ميلادي به تصويب رسانيد كه بر طبق آن، سختگيرهاي قرنطينه، به ويژه درباره كالاها كاهش پيدا كند، زيرا در آن زمان علم به اين نتيجه رسيده بود كه بيشتر بيماري ها واگير نمي باشند، ليكن در اين ميان كشور انگلستان، اين قرار داد را به رسميت نشناخت و همچنان احتياطات لازم را در قرنطينه هاي خود عملي مي نمود.

در نتيجه اين قانون، اداره بهداشتي دولت، در آستانه (استانبول) و اداره ديگري در اسكندريه تشكيل گرديد كه وظيفه اين اداره ها اعلان در صورت وجود بيماري، اعلان پيشگيري و درمان بيماري كه در ادامه آن اقدامات لازم را جهت جلوگيري اين بيماري و ورود آن به اروپا نيز به انجام برسانند.

همچنين مقرر گرديد تا برخي از پزشكان همواره از طريق دريا به كشورهاي شرق دور مسافرت كنند و در صورت مواجه شدن با هر گونه بيماري، بلافاصله آن را به اطلاع اداره ياد شده برسانند.

«سعيد پاشا»، در اين باره اهتمام ورزيده و در سال 1854 ميلادي «اداره بهداشت» را به وجود آورد و در تاريخ 21 آوريل سال 1857 ميلادي آن را به وزارت كشور ضميمه نمود. اين اداره داراي صلاحيت نظارت بر كليه امور بهداشتي داخل كشور گرديد. همچنين اداره ياد شده كميته اي را بر نظارت بر امور بهداشتي دريايي (قرنطينه) تشكيل داد كه تا سال 1881 ميلادي بدون نظر دولت مصر در اين امور دخالت نمي كرد، تا اين كه در سوم ژوئن سال 1881 ميلادي بر طبق دستوري كه در اين باره وضع گرديد، كميته ياد شده از اداره بهداشت جدا گرديد. اين جدايي بر اساس توافقي بود كه از سوي دولت هاي

438

ذي نفع وضع گرديده بود و از اين پس، اداره نخستين به اداره «امور بهداشتي عمومي» نامگذاري گرديد كه جايگاه آن در مصر بود و دومي اداره بهداشت دريايي و قرنطينه هاي مصري ناميده شد كه مقرّ اصلي آن در اسكندريه بود. پس از اين مجدداً آيين نامه جديدي از سوي كنگره پاريس، در تاريخ 19 ژوئن سال 1893 ميلادي وضع گرديد و دستور العمل و وظايف اداره ياد شده را كامل تر نمود.

قرنطينه هاي ياد شده تنها مخصوص مواظبت از حاجيان در سفر شان به مكه و يا بازگشت از آن نبود، زيرا اين افراد، اغلب از راه خشكي اين راه را طي مي كردند و در طول مسافت راه خود، موجب زدودن آلودگي ها و بيماري ها از آنان مي گرديدند، ليكن به علت شيوع (وبايي) كه در سال 1858 ميلادي، سرتا سر سرزمين حجاز را فرا گرفت و مردم براي فرار از آن به سوي مصر رفتند، دولت مصر، ناگزير و براي اولين بار قرنطينه هايي را در «بئر عنبر»، در ميانه راه «قصير» و «قنا» احداث كرد. اما حاجياني كه همراه كاروان ها از راه «عقبه» مسافرت مي كردند، به هنگام رسيدن به «سوئز»، از ورود آنان جلوگيري به عمل مي آمد و در «عجرود» نيز قرنطينه اي براي آنان احداث كرده بودند.

از اين زمان به بعد، ضرورت ايجاد قرنطينه بهداشتي در «طور»، آشكار شد، ليكن كنگره «قسطنطنيه»، محل آن را از «طور» به «وجه» تغيير داد، زيرا اغلب حاجيان، از راه خشكي از اين دهكده عبور مي كردند. بنابراين قرنطينه در «وجه» يا «رأس ملعب» به وجود آمد و همراهان كاروانيان، در اين دو منطقه در قرنطينه بهداشتي قرار مي گرفتند. اما مسافران دريايي در «طور» و يا «عيون موسي» كه از سال 1877 ميلادي، بيشتر اين مسير را براي انجام سفر حج خويش انتخاب مي كردند، در قرنطينه هاي بهداشتي قرار مي گرفتند.

در اين هنگام بود كه دولت مصر، تمامي امكانات خويش را نسبت به قرنطينه هاي بهداشتي در «طور» مهيا نمود، به طوري كه در سال 1893 ميلادي، به طور كامل همگي مراكز را تحت پوشش بهداشتي قرار داد. از اين پس، اين مكان تنها جايگاه گسترده و كاملي، براي قرنطينه حاجيان مصري و ديگر حاجياني كه از مصر عبور مي كردند، به حساب مي آمد و تا كنون نيز همچنان اين جايگاه قرنطينه باقي مانده است و روز به روز در آن جا اصلاحاتي صورت مي پذيرد.