بخش 3
بخش سوم : احکام عمره
199 |
بخش سوم : احكام عمره
201 |
شب چهارشنبه پاي سخنراني روحاني كاروان نشستيم . موضوع سخنراني او احرام بود .
روحاني : از فردا عصر كارهاي واجب ما شروع مي شود . مردم بدانيد كه :
مكه حرم و حريم الهي است و وارد شدن در آن شرايط و آداب ويژه اي دارد . شرايط روحي را از قبل در ايران صحبت كرده ام و از همگان خواسته شد كه تا مي توانند قلب خود را از كينه توزي ، نفاق ، شرك و دنيادوستي پاك كنند و در اين سفر فقط خدا را ببينند و از آنچه غير خداست پرهيز كنند . آنها شرايط معنوي است .
ولي شرايط ظاهري و فقهي اينهايي است كه اكنون برايتان بيان مي كنم . مردم بدانيد كه صحيح بودن حج مربوط به رعايت امور فقهي است و ارزش و كمال آن مربوط به طهارت روح و خودسازيهاي دروني است . گمان نكنيد دو نفر كه حج انجام مي دهند از لحاظ ثواب و ارزش
202 |
كار مساوي هستند . به هر حال قبل از بيان آنها تقاضايي كه از همگان دارم اينكه هر كس هر سؤالي دارد و هر مشكل خاصي دارد بيايد و بپرسد ، و در ضمن انجام مناسك و اعمال نيز هر كس هر شبهه و سؤالي برايش پيش آمد سؤال كند تا حج صحيح و درستي ان شاءالله انجام شود .
هر كس مي خواهد به حرم و حريم الهي وارد شود بايد از ميقات احرام ببندد . ميقات جايي است كه پيامبراكرم ( صلّي الله عليه وآله ) مشخص كرده و فرموده است : هر كس از اين مسير مي گذرد و مي خواهد به مكه برسد حق ندارد از ميقات بدون احرام عبور كند . حضرت پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) براي مردم مدينه و هر كس از هر جا به مدينه آمده است و مي خواهد از مدينه به مكه برود مسجد شجره را ميقات قرار داده است و همه بايد از آنجا محرم شوند و هيچ كس نبايد بدون احرام از آنجا بگذرد ، و خود حضرت نيز از آنجا احرام بسته است .
مسجد شجره در پنج ـ شش كيلومتري مدينه است ، بنابراين همگي بارها و اثاثيه ها را به كاميون بار مي كنيم ولي احرامهاي خود را در ساك دستي مي گذاريم و سوار اتوبوسها شده و در آنجا لباسهاي خود را در ساك دستي خواهيم گذاشت و احرام پوشيده و محرم مي شويم و رهسپار مكه مي شويم .
وظيفه همگي ما كه از ايران آمده ايم و همچنين وظيفه مردم مدينه و امثال آنها يعني كساني كه از مكه بيش از شانزده فرسنگ فاصله دارند عمره تمتع و حج تمتع است ، كه اوّل بايد عمره تمتع را انجام دهيم سپس نوبت به حج مي رسد . عمره تمتع داراي چند عمل مختصر است ، اوّل بايد آن را انجام دهيم و سپس از احرام بيرون مي آييم ، چند روزي در مكه
203 |
استراحت مي كنيم و كم كم آماده مي شويم كه عمل بزرگتر يعني حج تمتع را با ياري خداوند ان شاءالله انجام دهيم .
براي انجام عمره تمتع 1ـ بايد محرم شويم و به مكه رويم . 2ـ خانه خدا را طواف كنيم . 3ـ دو ركعت نماز طواف بخوانيم . 4ـ بين دو كوه صفا و مروه عمل سعي انجام دهيم . 5ـ و سپس تقصير كنيم ، يعني كمي از موي خود را يا ناخن خود را كوتاه كنيم .
بنابراين عمره تمتع كه اوّلين وظيفه ماست پنج قسمت دارد :
1ـ احرام 2ـ طواف 3ـ نماز طواف 4ـ سعي بين دو كوه صفا و مروه 5ـ تقصير .
نكته : دقت كنيد كارهايي كه تا به حال در مدينه انجام مي داديم از زيارت و دعا و گريه . . . همه مستحب بود و اگر خللي در يكي از آنها پيش مي آمد يا خوب انجام نمي شد مشكلي نداشت ، ولي از فردا مي خواهيم اعمال واجب خود را شروع كنيم ، بنابراين دقت كنيد خوب ياد بگيريد .
اعمال مستحب و واجب احرام
1ـ مستحب است قبل از احرام موهاي زير بغل و شرمگاه را ازاله كرد ، و هر كس در خلال يكي دو هفته پيش آنها را زايل كرده است كافي است .
2ـ مستحب مؤكد است كه انسان غسل احرام انجام دهد و تا مي تواند اين استحباب را عمل كند . آب و حمام در مسجد شجره فراوان است و امكان غسل كردن براي همه آقايان و خانمها فراهم است ولي با اين حال اگر كسي خواست آن غسل را در مدينه انجام دهد و مي ترسد كه آنجا آب
204 |
نباشد يا شلوغ باشد اشكالي ندارد اما مستحب است پس از غسل ديگر لباسهاي معمولي را نپوشد و به جاي آن لباسهاي احرام را بپوشد . مستحب است هنگام پوشيدن احرام خداوند را برداشتن چنين لباسي كه خود را با آن بپوشاند و در آن عبادت خدا كند سپاس گزارد وخداوند را بر اين توفيقي كه يافته و به اينجا رسيده شكر نمايد ، كه عربي آن در مناسك در باب مستحبات احرام آمده است .
سپس لباسهاي احرام را مي پوشيد و وارد مسجد شجره مي شويد و بنده خودم مي آيم يكي يكي نيت ها و لبيك ها را براي تك تك افراد تكرار مي كنم تا مطمئن شويم همه درست و صحيح محرم شده اند .
باز نكته اي را در رابطه با غسل همين جا برايتان بيان كنم و حتماً دقت كنيد و به آن عمل كنيد .
وقتي نيت غسل احرام مي كنيد همراه آن احتياطاً نيت غسل جنابت هم بكنيد و سپس غسل را انجام دهيد ، يعني سر وگردن را كاملاً بشوييد سپس طرف راست را كاملاً تا كف پا و سپس طرف چپ را .
علي : غسل جنابت احتياطي براي چه ؟
روحاني : ممكن است كسي در بين كاروان باشد كه زماني جنب شده است و بعد از آن غسل جنابت انجام نداده باشد و اكنون نيز جنب باشد آنگاه همه اعمالش خراب مي شود . راستي لازم است بگويم كه پس از جلسه عمومي جلسه اي هم با خانمها خواهم داشت .
3ـ سوّمين عملي كه مستحب است قبل از محرم شدن انجام شود خواندن 2 ، 4 يا 6 ركعت نماز است ؛ و مستحب است در ركعت اوّل آنها پس از حمد سوره توحيد ، و در ركعت دوّم پس از حمد سوره كافرون
205 |
خوانده شود ، و پس از آن انسان خدا را بر اين توفيقي كه يافته سپاسگزاري و شكر مي كند ، بر پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) و آل او درود مي فرستد و سپس دعاهايي كه در مناسك ها نوشته شده است را مي خواند .
در رابطه با غسل مستحبي و احتياطي و به طور كلي در رابطه با طهارت نكته ديگري نيز بگويم . دقت كنيد چون طبق نظر اكثر مراجع با غسل مستحبي يا احتياطي نمي توان نماز خواند بنابراين براي خواندن نماز واجب حتماً وضو نيز بگيريد ، در ذهنتان باشد در مكه و مدينه و مشهد امام رضا ( عليه السلام ) و جاهاي زيارتي ديگر نيز اگر غسل زيارت انجام داديد با آن غسل نمي توان نماز واجب را خواند .
حسن : نماز مستحبي چطور ؟
روحاني : نماز مستحبي اگر باطل هم باشد به جايي ضرر نمي زند و عذابي را به همراه ندارد و لااقل به همان مقدار ذكر ركوع و سجودش ثواب دارد . ولي نماز واجب را وقتي مي گوييم باطل است يعني وظيفه شرعي خودمان را انجام نداده ايم و ذمه ما هنوز مشغول است و اگر وظيفه خود را كامل انجام ندهيم عقاب خواهيم شد .
بنابراين وقتي به مسجد شجره مي رسيم اوّل وضو بگيريد بعداً غسل كنيد و در مسجدالحرام نيز همين طور . چون در مسجد شجره نماز مغرب و عشا را بايد بخوانيم و در مكه طواف و نماز طواف هر دو نياز به وضو دارد و با غسل مستحبي صحيح نيست .
بعد از انجام شدن اين مراحل يعني غسل كردن و پوشيدن لباسهاي احرام و وارد مسجد شدن و نمازهاي احرام را و دعاهاي مستحب آن را خواندن تصميم مي گيريد كه براي انجام دادن عمره تمتع محرم شويد ، كه
206 |
به اين تصميم نيت مي گويند و ركن احرام است . سپس با كمال خضوع و خشوع لبيك هاي واجب را مي گوييد كه عبارتند از :
« لَبَّيْكَ اللَّهُمَّ لَبَّيْكَ ، لَبَيْكَ لا شَريكَ لَكَ لَبَيْكَ ، اِنَّ الْحَمْدَ وَالنَّعْمَةَ لَكَ وَالمُلْك ، لا شَريكَ لَكَ لَبَيْكَ » .
با نيت احرام و گفتن اين الفاظ شما محرم مي شويد و بيست و چند چيز بر شما حرام مي شود ، كه ليست آنها قبلاً خدمتتان داده شده است .
چهار لبيك اوّل را همه واجب مي دانند و بقيه را هم معمولاً احتياط مي كنند . بنابراين شما همه اين الفاظ را بگوييد تا به احتياط عمل كرده باشيد .
به هر حال برخي از محرمات احرام مورد ابتلاء همگان است و بايد خيلي مواظب باشيد و برخي كمتر مورد ابتلاء است . برخي كفاره بسيار بزرگ دارد مانند كشتن شتر و برخي كفاره كمتري دارد مانند گوسفند و برخي كفاره اش استغفار است .
ان شاءالله هيچ كس هيچ كدام از محرمات احرام را انجام ندهد ، ولي اگر خداي ناكرده كسي به يكي از آنها مبتلا شد زود بيايد تا وظيفه او را برايش توضيح دهم . البته تمامي تروك احرام غير از شكار اگر در حال عمد و علم اتفاق بيفتد كفاره دارد ولي در حالت سهو و نسيان كفاره ندارد ، اما شكار در حال جهل و سهو و نسيان نيز كفاره دارد .
چيزهايي كه محرم بايد در حال احرام از آنها اجتناب كند عبارت است از :
1ـ شكاركردن هر حيوان صحرايي يا كمك كردن به شكارچي ، نظير
207 |
نشان دادن صيد به او يا كمك او دام را گستردن و غيره .
2ـ جماع كردن و بوسيدن ، لمس كردن از روي شهوت و نگاه كردن از روي شهوت و هر گونه بهرهوري جنسي و التذاذي حتي از همسر خود .
3ـ عقد كردن زن چه براي خود چه براي ديگران و همچنين شاهد شدن بر عقد يا شهادت دادن بر عقد .
4ـ استمناء ، يعني هر كاري كه انجام دهد يا هر فكر و خيالي كه در سر بپروراند تا از وي مَني خارج شود .
5ـ استعمال عطريات از قبيل مشك ، زعفران ، عود ، كافور ، پوشيدن لباس معطر ، خوردن غذاي معطر ، ميوه هاي خوشبو نظير سيبِ گلاب .
6ـ پوشيدن لباس دوخته و هر چيز دوخته نظير پيراهن ، شلوار ، زير شلوار ، مايو و عبا براي مردان .
7ـ سرمه سياه كشيدن .
8ـ نگاه در آينه ، زدن عينك براي زينت .
9ـ پوشيدن چكمه ، گيوه ، جوراب و هر چه تمامي روي پا را بگيرد براي مردان .
10ـ فسوق شامل دروغ گفتن ، فحش دادن و فخرفروشي كردن .
11ـ جدال كردن ، يعني قسم خوردن با لفظ « بلي و الله » يا « لا والله » و ساير اسماء جلاله .
12ـ كشتن جانوران بدن مانند شپش ، كك ، كنه يا انداختن آن از بدن .
13ـ انگشتر به دست كردن براي زينت و حنا بستن براي زينت .
14ـ پوشيدن زيور براي زن جهت زينت .
15ـ روغن ماليدن به بدن ولو داراي بوي خوش نباشد .
208 |
16ـ ازاله مو از بدن خود و يا ديگران .
17- پوشيدن سر و گوشها چه با كلاه يا شال يا هر چيز ديگر بر مردان و همچنين داخل كردن سر در زير آب يا گلاب يا هر مايع ديگر .
18ـ پوشيدن صورت با مقنعه ، پوشيه ، روسري ، روبند و هر چيز ديگر براي زنان .
19ـ سايه قراردادن بالاي سر در هنگام سير و سفر براي مردان ، چه با چتر يا كجاوه يا قبه و يا ماشين سقف دار ، هواپيما ، كشتي و امثال آن ، براي حفظ از آفتاب يا باران ، سرما ، گرما ، باد و هر چيز ديگر .
20ـ بيرون آوردن خون از بدن چه با حجامت يا سرم و آمپول يا خاراندن بدن يا غير آن ، از جاهاي سالم بدن يا از دمل و غير آن .
21ـ ناخن گرفتن از دست يا از پا ، با آلات معمولي مانند ناخن گير يا غير معمولي مانند دندان .
22ـ دندان كشيدن ولو خون نيايد .
23ـ كندن درخت يا گياه حرم .
24ـ برداشتن سلاح اعم از شمشير ، نيزه ، تفنگ و هر چه از آلات جنگ است .
در بين محرمات ذكر شده محرمات مربوط به امور شهواني نظير جماع ، بوسيدن ، استمناء و امثال آن كفاره سنگين تري دارد و مرتكب شونده آن گاهي بايد يك شتر كفاره دهد و در برخي موارد بايد حج را دوباره تكرار كند و در برخي موارد بايد بين آن زن و شوهر جدائي انداخت . پس بايد خيلي مواظب آن بود . ولي محرماتي نظير نگاه در آينه كفاره كمتري دارد . و بسياري از محرمات احرام كفاره اش يك گوسفند
209 |
است . و برخي محرمات احرام ديگر در زمان ما وجود خارجي ندارد ، مانند كشتن جانوران بدن كه مربوط به دورانهاي بسيار قبل بوده است و اكنون ديگر اثري از آنها نيست .
فردا عصر ـ ان شاءالله ـ به سوي مسجد شجره رهسپار مي شويم . البته اكنون كه هنوز مشكلي براي كسي پيش نيامده است بنده جوابها را سر بسته و طبق نظر مشهور علما جواب مي دهم ، ولي اگر خداي ناكرده كسي از روي علم و عمد به يكي از آن محرمات مبتلا شد آنگاه نظر مرجع خاص وي را برايش خواهم گفت .
حاج آقا ! اگر كسي با زن خود در حال احرام حرف زد اشكالي دارد ؟
روحاني : خير ، حرف زدن معمولي اشكال ندارد ، و حتي كمك كردن به او در سوار شدن بر ماشين يا پياده شدن از آن كه به قصد شهوت نيست اشكال ندارد .
حاج آقا ! اگر كسي را شيطان گول زد و با همسر خود در حال احرام همبستر شد چه مي شود ؟
روحاني : اگر در عمره تمتع بود كه فردا مي خواهيم آن را شروع كنيم يك شتر كفاره دارد و برخي علما مي گويند عمره او باطل مي شود ، ( 1 ) و بايد دوباره آن را انجام دهد ، و چون سعودي اجازه بازگشت دوباره به ميقات را نمي دهد حج او به حج افراد تبديل مي شود و احتياطاً بايد سال ديگر نيز حج را انجام دهد ، چون امسال وظيفه اش انجام نشده است .
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . از نظر مرحوم آيت الله گلپايگاني عمره او باطل است .
210 |
اگر در احرام حج اين عمل انجام شد چه مي شود ؟
روحاني : اگر پيش از وقوف در مشعر اين عمل انجام شد و هر دو راضي بوده اند كفاره اش براي هر كدام يك شتر است و حج را تمام مي كنند و سال بعد نيز حج انجام مي دهند . و از همان مكان تا آخر اعمال حج بين آنان جدايي مي اندازند يعني پيوسته نفر سوّمي بايد با آنان باشد تا در جايي خلوت نكنند .
و اگر زن راضي نبوده ، بر زن حج سال آينده واجب نيست و كفاره وي را مرد بايد بپردازد ؛ يعني مرد بايد دو شتر كفاره بدهد يكي براي خود و يكي براي همسرش .
حاج آقا آن وقت كدام حج حج او به حساب مي آيد ؟
روحاني : اينجا مسأله اختلافي است ، ولي از روايات و فتواها برمي آيد كه حج اوّل حج او حساب مي شود و حج سال آينده به عنوان جريمه و كفاره است . بنابراين حتي اگر كسي در حج استحبابي اين عمل را مرتكب شد يك حج به عنوان جريمه بر او واجب مي شود .
اگر زن را بوسيد چي ؟
روحاني : اگر از روي شهوت باشد كفاره آن يك شتر است ، و اگر از روي شهوت نباشد كفاره اش يك گوسفند است و برخي باز يك شتر را گفته اند .
حاج آقا ! خواستگاري چطور است ؟
روحاني : خواستگاري جايز است ، ولي يك چيزي برايتان بگويم و آن اين كه اين چند ساعت يا چند روز احرام را فقط به ذكر و عبادت مشغول باشيد ، وقت براي خواستگاري و ازدواج و ساير اعمال فراوان
211 |
است . عبادت در حرم ، طواف و سعي و امثال آن منحصر به همين چند
روز است و بقيه عمر براي بقيه كارها ، در اين روزها فقط به ذكر خدا مشغول باشيد . اگر خواستيد در مرز حرامهاي الهي راه برويد و هر كار مباح را انجام دهيد شيطان در شما طمع مي كند و شما را به سوي حرامهاي الهي مي كشاند . شما تلاش كنيد با مشغول شدن به عبادت و سوق دادن روح به سوي عالم معنا شيطان را از خود مأيوس كنيد . ( 1 )
با هر چيز به نحو احتياط آميز برخورد كنيد . اصلاً در اين مدت حلالها را نيز ترك كنيد تا چه رسد به مكروهها و حرامها . يادتان باشد كه آن روزها فاصله مدينه و مكه را بيست روز طي مي كردند و بسيار مشكل پيش مي آمد ، اكنون كه طي چند ساعت اين مسير طي مي شود و شما پس از كمتر از يك روز از احرام خارج مي شويد نيازي به اين گونه سؤالها نيست و هيچ كدام از اين مشكلات براي هيچ كس پيش نمي آيد .
علي : حاج آقا ! به هر حال شما سعي كنيد سؤالهاي ما را جواب دهيد تا ما با مسائل مناسك حج بيشتر آشنا شويم . مناسك را خوانده ايم ولي برخي مسائل در آنجا مطرح نشده يا خيلي مبهم است ، خوب طبع سؤال همين است كه برخي مفيد است و در عمل اتفاق مي افتد و برخي كم فايده است .
روحاني : بفرماييد ! غرض بنده اين نبود كه سؤال نكنيد بلكه مي خواستم بگويم اين مسائل نظير عقد و رجوع و امثال آن اصلاً پيش
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . حضرت صادق ( عليه السلام ) مي فرمايد : « اذا احرمت فعليك بتقوي الله و ذكر الله كثيراً و قلة الكلام الا بخير . . . » وقتي كه محرم شدي تقواي الهي و زياد ذكر خدا گفتن و كم سخن گفتن مگر در جهت خير و خوبي . . . را سرلوحه كار خود قرار بده .
212 |
نمي آيد ، و از طرفي مي خواستم خيلي نترسيد چون خود ترس زياد مانع عمل صحيح مي شود و گاهي انسان را گرفتار وسواس مي كند .
حاج آقا ! اگر كسي در حال احرام محتلم شد چه كفاره اي دارد ؟
روحاني : هيچ كفاره اي ندارد . غسل مي كند و از جنابت پاك مي شود و مناسك خود را انجام مي دهد .
قبلاً گفته شد تمامي كفاره هايي كه براي محرمات احرام است بجز كفاره صيد مربوط به حالت تعمد و علم است بنابراين اگر كسي از روي سهو يا فراموشي يكي از حرامهاي احرام به جز صيد را مرتكب شد گناهي مرتكب نشده و كفاره اي ندارد ، و احتلام نيز در حال خواب است و انسان در آن حال نه علم دارد نه عمد و نه اراده و اختيار .
حاج آقا ! فرموديد كه زير سايه رفتن و ماشين سقف دار سوار شدن نيز اشكال دارد ، پس چگونه به مكه برويم ؟
روحاني : برخي علما مي گويند شب با ماشين سقف دار رفتن اشكالي ندارد ولي برخي اشكال مي كنند ، بنابراين معمولاً اتوبوس بدون سقف تهيه مي كنند .
حاج آقا اگر ماشين بدون سقف نبود چي ؟
روحاني : اگر چنين شد آنگاه صحبت مي كنم و شما را به سه دسته تقسيم مي كنم . يك عدّه كه مرجعشان اجازه مي دهد سوار مي شوند ، عدّه ديگري كه مرجعشان احتياط كرده است به مرجع دسته اوّل ارجاع مي دهم و دسته سوم كه مرجعشان فتوا داده كه جايز نيست به آنان يادآور مي شوم كه ، ماشين سقف دار سوار شويد و هر مرد يك گوسفند كفاره بدهد . چون مراجعي كه مي گويند استظلال حرام است در حال اختيار را مي گويند ،
213 |
ولي در حال اضطرار نظير مريض يا شخصي كه ماشين بدون سقف پيدا نكرد يا خدمه اي كه در ماشين زنان براي خدمت و راهنمائي آنان هستند حرامي مرتكب نشده اند بلكه تنها يك گوسفند كفاره مي دهند .
حاج آقا كفاره اش را كجا ذبح كنيم ؟
روحاني : مي توانيد در ايران ذبح كنيد . حتي همان گوسفندي كه هنگام استقبال از شما كشته مي شود اگر از پول شما باشد را مي توانيد به عنوان كفاره حساب كنيد و خودتان از آن نخوريد و به فقرا بدهيد .
حاج آقا ! امر و نهي كردن در حال احرام چطور است ؟
روحاني : اشكال ندارد .
اگر دستمان را به سرمان كشيديم يكي دو تا مو افتاد چطور است ؟
روحاني : اشكالي ندارد ؛ ولي مستحب است در آخر مقداري خرما ، گندم يا پول آنها را براي اين گونه خطاهاي كوچك كفاره بدهيد .
رفتن زير دوش آب در حال احرام چطور است ؟
روحاني : اشكالي ندارد ؛ ولي پس از شستشو سر خود را با حوله خشك نكنيد و حوله را روي سر خود نيندازيد البته براي آقايان ، ولي خانمها بايد مواظب باشند صورت خود را با حوله خشك نكنند و حوله روي صورت خود نيندازند .
در اين مدت اصلاً نمي توانيم از لباس دوخته استفاده كنيم ؟
روحاني : نه ، در زمان احرام پوشيدن هر لباس دوخته اي در هر حالي براي مردان حرام است و كفاره دارد . در تمام مدت بايد با لباسهاي احرام باشيد .
حاج آقا ! اگر حوله احرام نجس شد چكار كنيم ؟
214 |
روحاني : مي توانيد حوله ديگري به كار ببريد تا آن را بشوئيد ، و مي توانيد آن را همين طور كه پوشيده ايد بشوييد ، هوا داغ است و خيلي زود خشك مي شود .
حاج آقا ! اصلاً نمي شود كه در حال احرام سردمان شود ؟
روحاني : چرا اتفاقاً وقتي كه محرم شديد و در اتوبوسهاي بدون سقف سوار شديد ممكن است در وسط راه احساس سردي كنيد ، كه در اين صورت سه حوله احرام بپوشيد چهار حوله احرام بپوشيد و . . . اشكالي هم ندارد .
حسن : حاج آقا ! اگر كسي خواست محرم نشود مي تواند ؟
روحاني : بله ، كودكان كه هنوز بالغ نشده اند مي توانند محرم نشوند و بدون احرام وارد حرم شوند ، چون خداوند از غير بالغ تكليف نمي خواهد ؛ ولي شما با اين فضل و كمال و اين سئوال هاي خوب ، اگر چه به ظاهر قيافه هنوز بالغ نشده ايد امّا سعي كنيد از همان مسجد شجره محرم شويد ، زيرا در غير اين صورت ثواب هاي زيادي از شما فوت خواهد شد . مستحب است محرم شويد و پس از آن واجب است كه اعمال را انجام دهيد تا از احرام خارج شويد .
حسن : حاج آقا مي توانم از مسجد شجره محرم نشوم و بعد از مقابل جحفه يا از فخّ و امثال آن كه در مناسك آمده محرم شوم ؟
روحاني : بله ، در احاديث هست و در مناسك نيز هست كه مي توان درآوردن لباس و پوشاندن احرام به بچه ها را تا فخّ تأخير انداخت .
فخّ نزديك مكه است ، ولي اولاً شما ديگر بچه نيستي ، ثانياً من فكر مي كنم اين مربوط به آن زمانها بوده كه پياده يا با وسايل ابتدائي سفر
215 |
مي كرده اند و اين فاصله را حدود بيست روز طي مي كرده اند ، اكنون كه بعد از پنج شش ساعت به مكه مي رسيم و سختي و مشقتي براي اطفال يا مريضها نيست خوب است كه همگي در مسجد شجره محرم شويم .
چون اوّلاً آن مسأله مربوط به كسي است كه برايش سخت باشد و اين مدت كم براي كسي سخت نيست ، و ثانياً ممكن است در اتوبوس خواب بماني و ناگهان چشم باز كني و در مكه باشي و از جحفه و رابغ و فخّ و همه گذشته باشي .
روحاني : ديگر سؤالي نيست ؟
جمعيت : نه ، خيلي متشكريم .
روحاني : خوب آقايان تشريف ببريد فعلاً نوبت خانمهاست ، مي خواهم مسائلي براي آنان بيان كنم .
اوّلاً خواهراني كه رِگْل هستند و تا فردا پاك نمي شوند قبل از سفر بيايند تا از همين جا با نذر محرم شوند ، اين كار راحت ترين راه براي فرار از تمامي مشكلات بعدي است ؛ ولي توجه داشته باشيد كه نذر بايد با اجازه شوهر باشد . البته خوب است وقتي به مسجد شجره رسيديم آنجا بيرون مسجد شجره نيت كنيد و لبيك بگوييد .
حاج آقا من شوهر ندارم ، شوهرم چند سال پيش به رحمت خدا رفته است ، من از چه كسي اجازه بگيرم ؟
روحاني : شما بدون اجازه شوهر محرم مي شويد ، اشكالي ندارد .
حاج آقا شوهر من ايران است ، چكار كنم ؟
روحاني : اوّلاً تلفن هست مي توانيد زنگي بزنيد و ضمن احوالپرسي اجازه نذر را نيز بگيريد ، ثانياً اگر هنگام آمدن شما اجازه همه اموري كه در
216 |
اين رابطه لازم است را داده باشد معنايش اين است كه شما در تمام كارهاي مربوط به حج و زيارت مأذون مي باشيد و همان كافي است و اجازه شخصي براي نذر نمي خواهد .
آقا شوهر من گفته تو اختيار كامل داري كه حج بروي ، بازار بروي ، زيارت بروي ، و هر آنچه كه شرع پسند و عقل پسند بود انجام دهي .
روحاني : همين اجازه كافي است .
آقا شوهر من بر عكس با حج آمدن من مخالف بود ولي چون حج بر من واجب بود مخالفت كردم و آمدم ، حالا چكار كنم ؟
روحاني : هيچ مشكلي ندارد ، اصل آمدن به حج واجب و كار صحيحي بوده است و وقتي او اجازه نداد آمدن بدون اجازه مشكلي ندارد و شما در بيرون مسجد شجره محرم مي شويد ، همان جا بيرون مسجد لبيك را مي گوييد ؛ البته برخي مراجع احتياطهايي كرده اند كه آنجا برايتان اگر نياز باشد بيان مي كنم . ( 1 )
حاج آقا ما كه مي خواهيم از مدينه با نذر محرم شويم چطوري نذر كنيم ؟
روحاني : مي گويي براي خداوند نذر كردم كه از مدينه منوره محرم شوم براي انجام عمره تمتع از حَجَّةُ الاسلام ، يا به عربي مي گويي : « لِلّهِ
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . به نظر برخي از مراجع هيچ كدام از احتياطها لازم نيست ، زيرا محل ميقات تنها خود مسجد نيست بلكه آن محوطه محوطه ميقات است ؛ بنابراين تمامي زنان و مردان مي توانند از حوالي مسجد شجره درون و بيرون مسجد محرم شوند و نيازي به عبور زن حائض از مسجد يا تجديد تلبيه در محاذات جحفه يا احرام بستن با نذر از مدينه منوره نيست .
217 |
عَلَّي اَنْ اُحْرِمَ مِنَ الْمَدينَةِ الْمُنَوَّرَةِ لِلْعُمْرَةِ التَّمَتُّعِ اِليَ الحَجّ » .
البته قبلاً هم گفتيم بيرون مسجد نيز نيت احرام را احتياطاً تجديد كنيد و لبيك بگوئيد .
حاج آقا ، حالا در اينجا مشكل ما را حل كردي و از مدينه محرم شديم تا وارد مسجد نشويم ، در مكه كه بايد وارد مسجدالحرام شويم تا طواف انجام دهيم چكار كنيم ؟
روحاني : فردا شب كه محرم مي شويم شب آخر ذي القعده است و حدود نه روز يا نه روز و نيم وقت داريم ، در اين مدت معمولاً افراد پاك مي شوند و غسل خود را مي كنند و با طهارت اعمال خود را انجام مي دهند .
حاج آقا ، اگر كسي عادتش ده روز بود و فردا عصر حائض شد چه كند ؟
روحاني : اگر كسي اين چنين بود و فردا قبل از احرام حائض شد و عادتش ده روز است يعني مي داند تا نه روز بعد پاك نمي شود ، نيت عمره تمتع نمي كند بلكه تنها مُحرم مي شود ، و اگر پاك نشد تا به عرفات رفتند حج او مبدل به حج افراد مي شود . ولي اين مسأله خيلي كم پيش مي آيد .
حاج آقا ، آن وقت حج افراد اگر انجام داد وظيفه اش را عمل كرده است ؟
روحاني : بله ، خداوند براي هر فرد وظيفه خاصي در نظر گرفته است و در حديث هست كه « خداوند خودش براي او عذر پيش آورده و خودش نيز عذر او را قبول مي كند » . تازه از لحاظ مادي نيز به نفع اوست چون حج افراد قرباني ندارد ، به اندازه پول يك قرباني نفع مي كند .
218 |
حاج آقا ، كمي بيشتر توضيح بدهيد ، مي ترسم اين مشكل براي من پيش بيايد .
روحاني : دلهره و وسواس نداشته باش ، ان شاءالله كه چنين نمي شود ولي به هر حال اگر يك خانم هنگامي كه به مكه رسيد حائض بود و نتوانست به مسجدالحرام برود و تا هنگام كوچ به عرفات نيز پاك نشد ، نيتش را از عمره تمتع به حج افراد برمي گرداند و به عرفات ، مشعر و مني مي رود و مانند ديگران تمامي وظايف به غير از قرباني را انجام مي دهد . پس از اتمام اعمال مني به مكه مي آيد و صبر مي كند تا پاك شود و بقيه اعمال حج افراد را انجام مي دهد سپس به يكي از ميقاتهاي اطراف مكه مي رود و احرام عمره مفرده مي بندد و يك عمره انجام مي دهد و اعمالش تمام مي شود . اما ساير افراد اوّل عمره تمتع انجام مي دهند و پس از آن حج تمتع بجا مي آورند .
حاج آقا ، اگر كسي در مدينه با نذر محرم شد ولي در راه رسيدن به مسجد شجره پاك شد چكار كند ؟
روحاني : در حمام هاي مسجد شجره غسل مي كند و وارد مسجد مي شود و نماز و دعا مي خواند ، اعمال مستحبي انجام مي دهد ، و اگر خواست مي تواند نيت احرام را تجديد كند ولي همان محرم شدن مدينه احرام او محسوب مي شود .
حاج آقا ، خواهشي كه داريم اين كه يكي يكي كلمات نذر و لبيك را نيز به ما آموزش بدهيد .
روحاني : چشم فردا ان شاءالله اين كار را مي كنم . اگر الآن به شما ياد بدهم و با نيت محرم شدن بگوييد آنگاه از همين اكنون محرم هستيد و از
219 |
خيلي چيزها نظير خوردن غذاهاي معطر ، نگاه در آينه كردن و . . . محروم
مي شويد . فردا قبل از حركت حتماً نزد بنده بياييد تا از همين جا با نذر محرم شويد ، البته آنهايي كه بايد از شوهرهايشان اجازه نذر را بگيرند بگيرند و بقيه نيز به ياد بنده بياورند تا هر كس را طبق وظيفه اش راهنمائي كنم .
* صبح چهارشنبه ساعت 7 صبح در مقابل بقيع جمع شديم تا به صحبتهاي روحاني گوش فرا دهيم و آخرين روز مدينه را پشت سر گذاريم و با شهر خاطره ها خداحافظي كنيم . لحظه هاي عجيبي بود ، لحظه ها به سرعت مي گذشت .
روحاني : امروز آخرين روزي است كه در مدينه خواهيم بود ، فرصت را غنيمت شماريد و توبه نصوح كنيد و از محضر پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) و ائمه اطهار ( عليهم السلام ) از همه قصورها و تقصيرها عذرخواهي كنيد و خود را براي محرم شدن و به زيارت خانه خدا رفتن آماده سازيد .
امروز طبق قرار قبلي بايد پيرامون حضرت صادق ( عليه السلام ) برايتان صحبت كنم ، در همين رابطه چند حديث كه مناسب با وضع كنوني ماست برايتان مي خوانم .
1ـ ام حميده همسر حضرت صادق ( عليه السلام ) نقل مي كند كه حضرت هنگام وفات فرمودند تمامي خويشاوندان را جمع كنيد ، وقتي همه را جمع كرديم به آنان فرمود :
« اِن شَفاعَتَنا لا تَنالُ مُسْتَخِفَّاً بالصَّلاة » ( 1 ) شفاعت ما به سبك شمارندگان
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . بحارالأنوار ، ج 47 ، ص 2 ، روايت 5 .
220 |
نماز نمي رسد .
برادران و خواهران كه چشم شفاعت به پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) و اهل بيت او دارند مواظب باشند نماز را سبك نشمارند .
2ـ مالك بن انس فقيه مدينه و يكي از رؤساي اهل سنت در حديث مفصلي ويژگي هاي حضرت صادق ( عليه السلام ) را نقل مي كند و سپس مي گويد : سالي با حضرت صادق به حج رفتم ، هنگامي كه مركب حركت كرد و وقت تلبيه گفتن بود هر چه سعي كرد كه « لبيك » بگويد صدايش در گلو قطع شد و نزديك بود از شترش به زمين بيفتد .
عرض كردم : اي فرزند رسول خدا بگو ، چاره اي نداري بايد « لبيك » بگويي .
فرمود : اي فرزند ابي عامر چطور جسارت كنم و بگويم « لبيك اللّهمّ لبيك » ( 1 ) در حالي كه مي ترسم خداوند به من بگويد « لا لبيك و لا سعديك » نه اجابتت با كمال شوق است و نه سعادت و رستگاري داري . ( 2 )
اي مردم ! ناتواني حضرت صادق ( عليه السلام ) از تلفظ « لبيك » از ترسو بودن او نيست و « لبيك » گفتن ديگران از شجاعتشان نيست ، بلكه حضرت شناختي از ربوبيت الهي دارد كه مي داند براي حضور در پيشگاه او آمادگي بيشتري نياز است .
بنابراين سعي كنيد آمادگي بيشتري به دست آوريد ، بهره بري بيشتر از حج در گرو آمادگي بيشتر است . برادران و خواهران براي توبه كردن
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . با كمال شوق اجابت مي كنم تو را خدايا ، با كمال شوق اجابت مي كنم تو را .
2 . بحارالانوار ، ج47 ، ص16 .
221 |
لازم نيست كه روضه هاي سخت و تند خوانده شود ، حضرت صادق ( عليه السلام ) با يك جمله گريه مي كرد و اشك از چشمش جاري مي شد و محاسن مباركش تر مي شد ؛ او دستها را بلند مي كرد و مي گفت :
« رَبِّ لا تَكِلْني اِلي نَفْسي طَرْفَةَ عَيْن ابداً » پروردگارا چشم به هم زدني مرا به خود وا مگذار .
سپس فرمود : حضرت يونس كمتر از يك چشم به هم زدن به خودش وا گذاشته شد و آنگاه گناه بزرگ را مرتكب شد . برادران و خواهران ! از خداوند بخواهيد كه در تمامي عمر و در طول اين سفر خطير يك لحظه ما را به خودمان وا نگذارد .
* صحبت حاج آقا تمام شد . پس از صحبت دور او جمع شديم و از رفتن به اماكن عذرخواهي كرديم و گفتيم اكنون كه بيش از نصف روز وقت نداريم بايد فرصت را غنيمت بشماريم و با رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) در آشتي بگشاييم كه روز قيامت پشيمان نشويم و در صف كساني نباشيم كه مي گويند ( يا لَيْتَنِي اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِيلاً ) ( 1 ) « اي كاش با پيامبر خدا راه ( آشتي ) باز مي كرديم » .
عصر چهارشنبه آماده رفتن به مسجد شجره شديم . برخي در مدينه غسل كردند و از همان جا حوله هاي احرام را پوشيدند . زنان حائض نيز علاوه بر پوشيدن لباسهاي احرام با نذر از مدينه محرم شدند . حسن نيز به مقتضاي جوان بودن و دلهره داشتن از پيدا نشدن آب در هتل غسل كرد و حوله هاي احرام را پوشيد . چه قيافه زيبايي داشت ، مانند دّر مي درخشيد ،
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . سوره فرقان ، آيه 27 .
222 |
نوجواني كم سن و سال با دو حوله سفيد جداً تماشايي بود ، و شايد چون من پدر او بودم اينقدر او را دوست داشتم و برايم مي درخشيد . به هر حال همه سوار شديم و پس از حدود نيم ساعت به مسجد شجره رسيديم ، مسجدي وسيع با امكانات فراوان . اوّل در محل وضوخانه وضو گرفتيم بعداً وارد حمام شديم و غسل احرام انجام داديم ، سپس حوله ها را به دوش انداختيم و وارد مسجد شديم تا نماز بخوانيم .
ديگر هيچ كدام از دوستانم را نمي شناسم ، لباسهاي رنگارنگ به حوله اي ساده و بي آلايش تبديل شده ، همه امور زينتي از عينك دودي تا ساعت مچي زينتي تا انگشتر و . . . برداشته شده ، انسانهايي همه يك رنگ .
عجيب است خداوند براي چه به ما اين دستور را داده است ؟ آيا چون خانه خدا ساده است زائر خانه خدا نيز بايد ساده پوش باشد ؟ آيا چون خانه خدا بدون زر و زيور است زائر آن بايد بدون زيور و ژوليده موي باشد ؟ يا مي خواهد صحنه اي از صحنه هاي قيامت را به ما نشان دهد ؟
راستي اينجا صحنه اي از صحنه هاي قيامت نيست ؟ ! همه با دو حوله اي كه در قبر نيز نظير همين دو حوله را به همراه دارند ، همه متحدالشكل . راستي اينجا چه خبر است ؟ ! گروهي احرام بسته و در حال خروج از مسجدند ، گروهي در نمازند ، گروهي در فكر تصحيح « لبيك » خود هستند ، گروهي به گريه و عبادت مشغولند ، گروهي مات و مبهوت ايستاده اند و در حكمت كارهاي خداوند فكر مي كنند و . . . .
نظير صحراي محشر است كه هيچ كس به فكر ديگري نيست و هيچ كس كاري براي ديگري نمي تواند انجام بدهد . تنها يك گوشه روحاني
223 |
ايستاده است كه تك تك نيت ها را ياد مي دهد و « لبيك » ها را آموزش مي دهد . او سعي مي كند ظاهر اعمال افراد را با ظاهر شرع وفق دهد . شايد بتوان او و كار او را نيز تجلي ( يَوْمَ نَدْعُواْ كُلَّ أُنَاس بِاِمامِهِمْ ) ( 1 ) « روزي كه هر گروهي را با امامشان فرا مي خوانند » دانست . او مي خواهد همگي را از اشتباه نجات دهد ، دلش به حال اعمال مردم مي سوزد ، اصلاً وظيفه اش ايجاب مي كند كه بسوزد تا ديگران نور برگيرند .
خدايا من چه مي گويم ؟ در چه مكاني هستم ؟ در چه زماني هستم ؟ چه كسي هستم ؟ براي چه خداوند مرا دعوت كرده است ؟ آيا واقعاً من لياقت دارم كه خداوند دعوتم كند ؟ با كدامين عمل و با كدامين نيت پاك سزاوار اين همه اكرام شده ام ؟
خدايا تو خودت مرا دعوت كردي ، امكانات سفر فراهم كردي ، خودت كمكم كن تا بتوانم آن طور كه مي خواهي به حريم حرمت وارد شوم ، خداوندا چنان كن كه وقتي روزي با همين لباس در محشر محشور مي شوم صورت و سيرتي انساني داشته باشم و خلايق از من فرار نكنند و رسوا نشوم ، خدايا . . . .
به دنبال حسن مي گشتم تا ببينم او چه حالي دارد و به چه كاري مشغول است ، ديدم او كنار يكي از روحانيون كاروانها ايستاده است .
علي : حسن ، اينجا چه كار مي كني ؟ به دعا و نمازت بپرداز .
حسن : وقت هست نماز مي خوانيم سه تا دو ركعت كه بيشتر نيست ، وقتي نمي گيرد ، تازه من بعد از نماز مغرب محرم مي شوم و بعد از نماز
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . سوره اسراء ، آيه 71 .
224 |
واجب يوميه اگر كسي محرم شد نيازي به آن نمازها نيست .
علي : ولي حتماً به خاطر چيزي اينجا و كنار اين روحاني ايستاده اي ؟
حسن : بله ، اينجا مي آيند مسائلي مي پرسند و من نيز ياد مي گيرم ، بر علمم افزوده مي شود ، و اين خودش يكي از كارهاي بسيار با ثواب است . مگر در حديث نيامده كه فرشتگان بالهايشان را براي طالبان علم مي گشايند ، چه خوب است كه در اوّل سفر به سوي خدا و به سوي خانه خدا و به سوي حرم امن خدا كاري كنيم كه فرشتگان حاضر شوند و برايمان دعا كنند و . . . .
از طرفي روحيات افراد تماشايي است ، انسان تعجب مي كند كه خداوند اينقدر بندگان گوناگون دارد ، به چهره ها نگاه مي كنم و از آنها درس مي آموزم و . . . .
علي : خوب چه چيزهايي ياد گرفتي ؟
حسن : زياد ياد گرفتم . شخص ناشنوايي را آوردند نمي توانست « لبيك » بگويد ، اصلاً گوشش صدا را نمي شنيد ، حاج آقا روحاني به شخصي كه همراه او بود گفت تا با اشاره به او بفهماند و او با اشاره لبيك را تفهيم كرد .
مسأله ديگري كه ياد گرفتم اين بود كه احتياط اين است كه زنان هنگام لبيك گفتن بر دوش خود حوله هاي احرام را بيندازند و پس از محرم شدن مي توانند آنها را بردارند .
علي : عجب ! پس يك چنين مسأله اي هم داريم ، راستي چرا روحاني چنين مسأله اي را مطرح نكرد ؟
حسن : شايد در جلسات خصوصي مطرح كرده است . حاج آقا دارد