بخش 16

311

فصل هشتم : ميقات در آينه

313

همانگونه كه قبلاً اشاره شد در ايام حج برخي از شخصيتهاي علمي و فرهنگي و سياسي ايراني و غير ايراني از سوي بعثه مقام معظم رهبري به عنوان مهيمان شركت كرده بودند . با اكثر آنان مصاحبه هاي مفصلي به عمل آمد ، كه در اينجا گزيده اي از آن مصاحبه ها را جهت استفاده خوانندگان و آگاهي از ديدگاههاي آنان نقل مي كنيم :

آية الله مصباح يزدي

س : لطفاً در زمينه نقش زيارت و توسل در خودسازي و تكامل معنوي انسان توضيح بفرماييد ؟

ج : زيارت اهل قبور به جهت مصالحي از جمله يادآوري عالم ابدي و سرانجام جاوداني آنان ، تشريع شده است ولي زيارت مرقد پيامبراكرم و اهل بيت ( عليهم السلام ) فوايد و مصالح زيارد ديگري نيز دارد كه مهمترين آنها دو چيز است :

يكي آنكه :

حضور در كنار ضريح اين بزرگواران تعظيم شعائر اسلامي و مذهبي و موجب توجه هرچه بيشتر مردم به پيشوايان ديني و در نتيجه توجه به خداي متعال و اهداف دين است و هم براي شخص تعظيم كننده و هم براي ديگران مفيد خواهد بود .

314

ديگر آنكه :

با توجه به اينكه اين بزرگواران داراي حيات ويژه اي هستند مي توان با آنان ارتباط قلبي خاصي برقرار كرد چنانكه در زيارتهاي ايشان مي خوانيم « اشهد انك تسمع كلامي و تردّ سلامي » . بدين ترتيب تجديد عهد و ميثاق با آنان ميسّر خواهد بود ؛ چيزي كه در ايجاد احساس مسؤوليت و التزام به انجام وظايف فردي و اجتماعي و جديّت و فداكاري در راه تحقق اهداف اسلامي تأثير بسزايي خواهد داشت .

از همين جاست كه توسّل به اولياء خدا بعد ازرفتن از دنيا نيز مفهوم پيدا مي كند و در واقع مربوط به بخش دوم سؤال شما يعني مسأله توسل مي شود .

سؤال مهمي كه در مورد توسل مطرح مي شود اين است كه با وجود مفتوح بودن راه دعا و ارتباط مستقيم با خداي متعال ، حكمت تشريع توسل چيست ؟

جواب اين است كه توسل دست كم داراي دو حكمت ممتاز است :

يكي آنكه مقام و منزلت شفاعت كنندگان معلوم مي شود كه در اثر اطاعت و عبادت خدا به آن نائل شده اند و اين به نوبه خود تشويقي براي ديگران است تا راه رسيدن به كمالات و مقامات عاليه يعني راه عبادت و اطاعت خدا را بشناسند و هر چه بيشتر از آن استفاده كنند .

حكمت دوم اين است كه توسل عاملي براي جلوگيري از عجب و خودپسندي و افتادن در بزرگترين دام شيطان است كه مي تواند افراد برجسته را از قلّه كمال به اسفل سافلين فروافكند ؛ اما كسي كه ترقيات معنوي خود را مرهون وساطت اولياء بزرگ خدا مي بيند از افتادن در اين دام مصون مي ماند و از اينجا راز اين مطلب روشن مي شود كه عرفاي شيعه دچار

315

پاره اي از انحرافات ديگر عارفان و متوصفان نشده اند زيرا همواره دست توسل به دامان ائمه اطهار ( عليهم السلام ) مي زده اند و خود را طفيلي و ريزه خوار خوان كرم آنان مي ديده اند .

س : حضرتعالي در ايام حج همه روزه به طور مستمر با زائران ساير كشورها تماس و گفتگو داشتيد ، نظرتان در مجموع راجع به برداشتهاي ديگر حجاج از انقلاب اسلامي ايران چه بود ؟

ج : بدون شك نداي بيدار كننده و روشنگر امام ( رضوان الله عليه ) تأثير وسيع و عميقي در ملتهاي مسلمان و حتي غير مسلمان جهان داشته و حقاً بايد گفت كه يكي از صدها بركات وجود امام اين بود كه يك تنه كار هزاران دستگاه تبليغاتي موفق را انجام دادند و آثارِ نقشِ پاك و نافذ و اِكثير گونه ايشان ، هم در سطح افراد و هم در سطح جوامع ، مشهود است از جمله مورادي كه خود اينجانب برخورد كرده ام اين بود كه در كشورهاي آسياي جنوب شرقي اشخاصي از قشرهاي دانشگاهي و بازرگان مي گفتند ما شيفته گفتار و كردار صادقانه و مخلصانه حضرت امام ( ره ) هستيم و به بركت محبّت به ايشان از نظر مذهبي هم مستبصر شديم و به شيعه گرويديم و هم اكنون از بهترين ترويج كنندگان مذهب شيعه در آن منطقه هستند .

آية الله مكارم شيرازي

س : لطفاً نظر خود را در مورد حج امسال و نيز توصيه هاي لازم به حجاج بفرماييد ؟

ج : امسال بحمدالله مراسم خوبي انجام شد و ناراحتي ها در حداقل بود . مراسم برائت خيلي آبرومندانه و با جمعيت

316

بسيار زيادي برگزار شد . محتواي سخنراني هاي ارائه شده در مراسم برائت ، بسيار والا بود . هم پيام رهبر بزرگوار انقلاب و هم سخنهاي ديگري كه گفته شد . همه جالب بود و امّا در عين حال حج هنوز كمبودها و مشكلاتي دارد . يك سلسله از مشكلات مربوط به ماست كه بايد در ايران حل كنيم و مشكلاتي نيز مربوط به دولت سعودي است .

مشكلاتي كه ما بايد حل كنيم ، چند مشكل است :

حجاج ما آموزش كافي نمي بينند و گاه كارهايي از آنها سر مي زند كه زننده است . من با چشم خود ديدم كه در مسجدالنّبي ، درحالي كه مسلمانان دسته ، دسته به سوي مسجد مي دويدند تا در نماز جماعت شركت كنند جمعي از ايرانيان كيسه ها و بقچه ها و ساك ها و سوغات ها زير بغل ، به سوي منزلها برمي گشتند و حركاتي از اين قبيل .

مثلا هنگامي كه صفوف جماعت تا بقيع آمده بود عده اي مشغول زيارت بودند و امثال اين حركات كه نشان مي دهد به آنان آموزش كافي داده نشده است . اينها در مجموع خيلي به ضرر ما تمام مي شود ؛ عليرغم اين كه كاروانهاي ايران از نظر نظم در درجه والايي هستند ( نسبت به ديگران ) ولي اين عدم آموزشها باعث سرشكستگي مي شود .

يا مثلا خدمات پزشكي در حد مطلوبي نبود چون مردم در صف مي ايستادند و گاهي مريض تر مي شدند و برمي گشتند . ما در حدود صد و خرده اي طبيب داشتيم ، هر هزار نفر يك طبيب و آنهم در مني و آنهم يك مشت پيرمرد و پيرزن در آن هواي گرم با حوادث و مسموميّتها و انواع بيماريها . بايد كادر پزشكي قوي تر باشد .

پيشنهاد دوّم اين كه در ايران نبايد اجازه بدهند كه افراد ناتوان به حج بيايند . حج به گونه اي است كه افراد ناتوان نمي

317

توانند آن را انجام دهند و مي ميرند . آن كه بيماري قلبي دارد و با اصرار و ارفاق به حج مي آيد ، فرمان مرگش را امضاء كرده است . ما در رمي جمرات و سعي صفا و مروه مي ديديم كه پيراني دارند از بين مي روند . نبايد اجازه بدهند اين افراد به حج بيايند ، بايد نايب براي آنان بگيرند .

ديگر مسأله استفاده از لباسهاي نامناسب است . ايراني ها گاهي بدترين لباسها را مي پوشند . اكنون سخن از يكنواختي لباسهاست . ما مي بينيم زوار تركيه و اندونزي با لباسهاي نيمه يكنواخت و منظم به حج مي آيند ، ايرانيان بايد در مورد لباس برنامه ريزي بهتري بكنند .

به عقيده من يك مقدار هم بايد به روحانيان كاروانها آموزش بيشتري بدهند چون گاهي ناهماهنگ عمل مي كنند .

يا مسأله نماز پشت مقام كه همه دستور مي دهند وقتي جايي براي طواف نيست نماز را عقبتر انجام دهيد . امّا من ديدم برخي دستها را به هم مي دهند تا يك نفر نماز بخواند و درگيري پيدا شد بين عرب و بين ايرانيان و آن فرد داد مي زد : حرام ، ممنوع . . . و شنيدم درگيري مرتب پيدا مي شود به نظر من اصلا اين نماز اشكال دارد . من در مناسكم نوشته ام وقتي كه براي ديگران مزاحمت ايجاد شود اين نماز ، اشكال دارد .

استاد جعفر سبحاني :

س : استاد ! با توجه به كاوشهاي عميقتان در تاريخ اسلام ، لطفاً درباره آثار و اماكن مقدسه مكه و مدينه و نحوه جلوگيري از تخريب آثار باقيمانده ، براي خوانندگان ، مطالبي بيان بفرماييد ؟

ج ـ در جهان امروز عقلا و خردمندان كوشش مي كنند تا

318

آثار ديرينگان را حفظ كنند چون اين آثار نشانه تمدن ديرينه آنها است مثلا مي كوشند تا پلي كه 500 سال پيش زده شده است . محفوظ بماند ، حتي اگر لازم باشد در كنارش پل ديگري احداث كنند . آقاياني كه فرانسه رفته اند مي دانند كه در پاريس دروازه اي هست كه متعلق به 500 سال پيش است و آنروزها دروازه شهر بوده است ، و حالا شهر پاريس شهر عظيمي است ولي همان دروازه را به همان شكل حفظ كرده اند كه بگويند اين نشانه تمدن 500 ساله ماست . ما مسلمانها بايد آثار ديرينه خودمان را كه جنبه ديني و مذهبي دارد حفظ كنيم . خصوصاً آثار پيغمبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) و آثار ياران و فرزندانش را . . .

اسلام متعلق به امروز و فردا نيست و اين دين خاتم است . اگر آثار مربوط به آن را حفظ كنيم اصالت اسلام حفظ شده است و نسلهاي آينده در وجود اسلام و در وجود پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) و دعوت توحيد او شك نمي كنند ، ولي اگر اين آثار را از بين ببريم ، چيزي از اسلام جز يك قرآن باقي نمي ماند . ممكن است در آينده درباره اصالت شك كنند و بگويند اصلاً از كجا معلوم چند هزار سال پيش ، مردي از جزيرة العرب برخاسته و چنين دعوتي كرده و چنين آيين را آورده است ؟ امروز در جهان غرب مسأله مسيحيت يك مسأله افسانه اي است ، بچه هاي غرب ، مسيحي ولي مسيحي شناسنامه اي و به اصطلاح ، مسيحي جغرافيايي هستند و اگر دل اينها را بشكافي نسبت به مسيح هيچ نوع عقيده جدي ندارند و نكته آن اين است كه از مسيح هيچ باقي نمانده است ، نه خودش قبر دارد ، نه مادرش قبر دارد و نه از حواريون او اثري باقيست ، حتي كتابي را هم كه به نام انجيل دارند ، ( اكنون 24 انجيل در دست است . ) و در واقع 4 انجيل دارد كه زندگي نامه حضرت مسيح است ، پس حفظ آثار يك نوع اصالت بخشيدن به آن شييء است و كساني كه مي گويند بايد

319

آثار پيغمبر ( صلّي الله عليه وآله ) ، خانه پيغمبر ( صلّي الله عليه وآله ) ، خانه ميزبان پيغمبر ( صلّي الله عليه وآله ) و خانه فرزندان و صحابه پيغمبر ( صلّي الله عليه وآله ) و مدرسه هايي كه امام حسن ( عليه السلام ) و امام صادق ( عليه السلام ) داشته اند بايد حفظ شود ؛ به خاطر اين است كه روزگاري مي آيد كه اين مسائل مايه تحقق يقين و اعتقاد بيشتر به اصالت اسلام خواهد بود . ما در آينده خواهيم گفت كه :

« مردم بدانيد چند قرن قبل پيغمبري برخاست كه اين قبر اوست ، اين زادگاه اوست ، اين قبر مادرش است ، اين قبر پدرش است و اين آثار فرزندانش است و اين مدرسه فرزندانش است . »

و اگر اينها را به خاطر توسعه مسجد يا به عناويني ديگر از بين ببريم مثل اينكه بگوييم اينها مورد حاجت نيستند ، ضربتي است بر اصالت اسلام و در آينده قابل جبران نيست .

« ره همان است كه رهروان رفتند » ، عقلاي عالم به آثار خود علاقه مندند . بنابراين مي توان گفت در حال حاضر دو سوم آثار از بين رفته و چيز كمي باقي مانده است . مساجدي باقي مانده كه هر كدام يك تاريخ را بازگو مي كنند ، مساجدي مثل مسجد علي ( عليه السلام ) ، مسجد سلمان و ديگر مساجدي كه در خندق است ؛ بازگو كننده فعاليت هاي جوانان رشيد اسلام است . كساني كه باتعداد و توشه اندك ، در مقابل يك سپاه ده هزار نفري قد علم كردند و آنها را برگرداندند . قديم در آنجا خندق محفوظ بود كه الان از بين برده اند . مشكلي كه الان در مدينه وجود دارد اين است كه مدينه به شكل يك شهر اروپايي در آمده و معماريهاي اسلامي در آن نيست و اگر هم باشد فقط در قسمت مسجد النبي و برخي مساجد ديگر است . در هيچ جاي ديگر از شهر اثري از تمدن اسلامي 1400 ساله وجود ندارد . درحالي كه اينان مي توانستند هم مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله ) را توسعه بدهند و هم آثار را

320

حفظ كنند و هم معماري شهر ، معماري اسلامي باشد .

استاد صدرالدين حائري شيرازي :

س : براي مقابله با اقدامات مذبوحانه عواملي كه از اتّحاد مسلمين زيان مي بينند ، چگونه مي توان عمل كرد ؟

ج : بهترين را راه مقابله با اقدامات تفرقه افكنان ، همان تأكيد بر اتحاد است و بايد عواملي را كه به اتحاد مسلمين كمك مي كند ، تقويت و موانعي را كه در اين راه وجود دارد ، برطرف كنيم .

يكي از عواملي بزرگ اتحاد ، قدرت است . من ياد دارم در زمان مرحوم آقا سيد ابوالحسن اصفهاني ، يكي از ممالك اسلامي از طرف انگليس مورد تجاوز قرار گرفته بود . اين دولت ضعيف به هر مملكتي متوسل شد ، نتيجه نگرفت ، بعد متوسل شد به مرحوم آقا سيد ابوالحسن اصفهاني ؛ ايشان پيامي داد به دولت ها . در اين پيام جالب آمده بود كه :

« ما مسلمانها همه متحديم اگر به يكي از بلاد ملسمين ، تجاوز شود . انگار به همه بلاد مسلمين تجاوز شده است »

و چون مرحوم آقا سيد ابوالحسن از قدرت معنوي چشمگيري برخوردار بود ، بدين طريق از آن دولت ضعيف رفع ستم شد . الان هم اگر مسؤولان روي سياستمداران كشورهاي اسلامي كار كنند و از راههاي سياسي پيش بروند و آنها را متحد سازند ؛ مي توانند با بهره گيري از قدرت مذهبي با مشكلات برخورد كنند .

س : اين نگراني منتفي نيست كه مسأله برائت از مشركان به عنوان جزئي از حج

321

صرفاً به حجاج ايران محدود شود ، براي حج ابراهيمي در ميان ساير حجاج به جز برگزاري سمينارها چه پيشنهاد مشخصي داريد ؟

ج : مسأله برائت يك مسأله اصولي است . ما بايد روي اين برنامه با كنفرانسهايي كه خارج از مكه و درممالك ديگر اسلامي برگزار مي شود ، ملتها را آماده كنيم . چون مسأله برائت محدود به ايراني ها نيست و جزئي از مراسم حج است و اگر براي ملت هاي ديگر اين نكته توضيح داده شود ، قطعاً با توجه به دركي كه آنان از شرايط كشورهاي اسلامي دارند ، مورد استقبال قرار مي گيرد .

حجة الاسلام و المسلمين عبائي :

س : يكي از جهات حج ارتباط با مسلمانان است ، بفرماييد حجاج ايراني در رساندن اين پيام تا چه حد موفق بوده اند ؟

ج : بحمدالله ، وقتي حج را با قبل از انقلاب مقايسه مي كنيم ، نقش مهمي كه در ارسال پيام داشته ايم كاملاً محسوس است ، كساني كه سال هاي قبل از انقلاب مشرف شده اند ديده اند كه آن زمان ايرانيان به سرعت به طرف كاروان خودشان برمي گشتند چون نماز با اهل سنت را داراي اشكال مي دانستند ، آنها هم به ما مي گفتند شما اهل نماز نيستيد .

يك فاصله معنوي بين ايرانيان و ديگر مسلمانان جهان به وجود آمده بود . بحمدالله با دستورات حضرت امام ( ره ) مشكل حل شد ، و حضور در نمازهاي جماعت كاملاًمشهود است ؛ در مراسم برائت هم نقش بسيار مؤثري داشته ايم و حتي اگر حجاج هم شركت دارند و در ممانعت هاي قبلي از اين مراسم كاملاًبرايشان روشن شد كه اينها احساس خطر مي كنند و اين مراسم

322

براي آمركا و اسرائيل خطرناك است . من به ياد دارم عده اي از حجاج خارجي كه از ترس ، نمي توانستند در مراسم شكرت كنند از دور با اشره همبستگي خودشان را اعلام مي كردند .

س : آيا سمينارهايي كه همه ساله در حج برگزار مي شود موفق بوده است ؟

ج : موفق بودن هر امري نسبي است ، البته بهترين راه براي گسترش موضوع برائت از مشركان برپايي سمينار در كشورهاي مسلمان نشين دنياست تا علما مسأله برائت را جا بيندازند . در صورتيكه فرصت كافي باشد و در مديريت اين سمينارها دقت بيشتري شود موفق خواهند بود . بعد از آن بايد خلاصه خوبي از سمينار به زبانهاي مختلف منتشر شود تا همه مسلمين در سراسر جهان بتوانند كاملاً در جريان اين امر قرار بگيرند .

آية الله امام كاشاني :

س : لطفاً درباره ابعاد مختلف فلسفه حج براي زائران بيت الله الحرام توضيحاتي بفرماييد ؟

ج : حج در قرآن كريم و روايات ، بعد معنوي و اجتماعي دارد . بعد معنوي آن اين است كه انسان با زيارت و حج خانه خدا واقعاً عوض بشود و برگردد .

« اِلهِي مِسكِينُكَ بِبابِكَ ، سائِلُكّ بِبابك » .

خدايي كه امر به عفو مي كني ، خدايي كه تو عطا به عفو مي كني ، خدايي كه تو عفو را دوست داري ، مرا عفو كن . و اين بايد همواره بر لب زنان و مرداني كه به حج آمده اند جاري باشد . آن خانمي كه احرام بست ، در واقع مي گويد :

323

« من حرام كردم آنچه را خداوند از من نخواسته ، من تصميم گرفتم » .

بنابر اين وقتي به كشورش برمي گردد بايد عوض شده باشد . پس ما بايد از اين غصه گريه كنيم كه سفر مي كنيم بدون اينكه بدانيم ، اين سفر بايد با ما چه كند ، ما بايد اهلش باشيم .

تا نباشي آشنا ، زين پرده بويي نشنوي * * * گوش نامحرم نباشد جاي پيغام سروش * * * س : در همين معنويت ، مسائل اخلاقي و فرهنگي نيز نهفته است در اين زمينه اگر توصيه اي داريد بفرماييد .

ج : بايد به مسائل اخلاقي و فرهنگي توجه خاصي داشت مثلا در مسائل فرهنگي توجه به نماز داشته باشيم ، من به خصوص به روحانيون محترم كاروانها توصيه مي كنم سفارش كنند و حفظ كنند آدابي را كه بايد در مسجد الحرام صورت بگيرد . كيان و شخصيت جمهوري اسلامي ايران را حفظ كنند . در حال حاضر زائران گروه گروه براي انجام طواف واجب وارد مسجد الحرام مي شوند و من مي بينم كه برخي از خواهران و برادران ايراني در حاليكه طوافشان را انجام داده اند و از احرام هم خارج شده اند ، خودشانرا در بين آنهايي كه مُحرِم هستند جاي مي دهند و سعي مي كنند خود را به نزديك بيت برسانند ، من نمي گويم طواف مستحبي انجام ندهيد ولي توجه داشته باشيد كه اين برادران و خواهران كه احرام بسته اند طواف واجب دارند ، شما نبايد مزاحم آنها باشيد .

نكته ديگر هم ، نوع لباس پوشيدن است ، وقتي وارد مسجد الحرام مي شويم بايد با لباس هاي زيبا ، جالب و تميز باشيم ، و اينها مسائل فرهنگي و اجتماعي است كه بايد

324

مراعات بشوند .

برخي از حجاج ما از صبح ، با همسر خود مي روند در بازارها مي گردند خودشان را خسته مي كنند و وقتي به مسجد الحرام مي آيند به جاي دعا و ناله و ندبه ، از خريد و فروش بازار سخن مي گويند ، البته اين حرفها زياد گفته شده ولي تذكر آنها ، خالي از فايده نيست ، زيرا بيت الله الحرام ، مرقد مطهّر حضرت عبدالعظيم نيست كه رفتن ، هميسشه برايمان ميسر باشد . آيا شما مي دانيد كه تا آخر عمر باز هم حضور در مكه نصيبتان خواهد شد ؟ از پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) است كه مي فرمايد :

« خداوند غروب روز عرفه ، ملكي براي هر يك از حجاج مي فرستد و مي گويد : خداوند بخشيد تمام گناهان تو را و توبه تو را پذيرفت ، مگر آنان كه حق الناس به گردنشان است . بعد عده اي اشك مي ريزندو مي گويند « يا رسول الله » آيا ما بخشوده نشديم ؟ »

و رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) شب تا صبح در مزدلفه گريه مي كند و با خدا حرف مي زند و درخواست مي كند و فردا به بلال مي فرمايد :

« بلال به مردم بگو ساكت باشيد مي خواهم صحبت كنم » و مي فرمايند :

« من با خدا راز و نياز كردم و خواستم و خداوند عهد كرد كساني را هم كه حق الناس به گردنشان هست ، با راضي كردن آنهايي كه به گردن اينها حق دارند ببخشد »

شما ببينيد كجاست كه انسان بتواند بخشوده شود جز در عرفات و در مشعر ؟ كجاست كه ناله آدم بتواند با همه پرده هاي غيب نفوذ پيدا كند جز در كنار بيت خدا و حرم پيغمبر و ائمه بقيع ( عليهم السلام ) ؟ بايد به اين امر توجه كنيم ؟

325

گفت :

صلاح كار كجا و من خراب كجا * * * سماع وصل كجا نغمه رباب كجا * * * حج كجا و اين اعمال كجا ؟ انسان شدن كجا و اين اعمال كجا ؟ با حج به همه ارزش هاي مادي و معنوي رسيدن كجا و سقوطي كه خداي نخواسته ممكن است در اين مناسك از خود نشان بدهيم كجا ؟ برخي مسائل فرهنگي است كه بايد با تصميم گيرندگان حج صحبت و براي آينده مسائل فرهنگي و اجتماعي و ديني مردم در مكه بايد فكر كرد .