بخش 1

1

3

خاطرات سفر

خاطرات سفر حضرت آية الله ري شهري

به كشورهاي عربستان ، كنيا ، سودان

سيّدعلي قاضي عسكر

9

فصل اوّل : حرمين شريفين

11

آغاز راه

همه ساله در ايام عمره ، نماينده محترم ولي فقيه و سرپرست حجاج ايراني ، همراه با هيأتي عالي رتبه از مسؤولان سازمان حج و زيارت و بعثه مقام معظم رهبري ، به منظور بررسي روند امور اجرايي و فرهنگي عمره ، به ديار نور سفر مي كنند تا از نزديك با مسائل و مشكلات زائران آشنا شده ، نقاط قوت و ضعف را شناسايي كنند و پس از آن ، امور مثبت را تقويت و علل و عوامل كاستي ها را بررسي و براي آن چاره انديشي كنند .

چهارشنبه مورخ 1/6/85

ساعت 20/9 دقيقه صبح آية الله ري شهري به پاويون فرودگاه آمدند و آقايان محمد شريف مهدوي معاون بين الملل بعثه ، سيد علي قاضي عسكر معاون آموزش و پژوهش ، محمد صادق عرب نيا معاون امور روحانيون ، مجيد آخوندزاده معاون اجرايي بعثه ، مدينه نگاه و ناصري نيز به همراه ايشان سوار هواپيما شدند و سفر آغاز گرديد .

هواپيما سينه آسمان را شكافت و مشتاقان ديار محبوب را از زمين جدا

12

ساخت . آقاي ري شهري همچون هميشه ، ساك پر از كتاب و دفتر خود را باز كرده و به قرائت و تصحيح كارهاي در دست اقدامِ دارالحديث مشغول شدند . اين بار متني را كه در دست مطالعه داشتند ، درس هاي اخلاقي بود كه براي دوره آموزش مجازي دانشكده علوم حديث تدريس كرده بودند . اين دروس به همت برخي از دانشجويان از نوار پياده و تايپ شده بود و ايشان در حال تصحيح نهايي آن بودند تا آن را براي چاپ آماده كنند .

كارواني كه همراه ما در هواپيما بودند ، يكي از كاروان هاي دانشجويي بود ؛ همه جوان ، با نشاط ، خندان و خرسند از اين كه خداوند در بهترين دوران زندگي ، آنان را به ميهماني فراخوانده است و توفيق لقاي يار را نصيب آنها كرده است .

اعزام دانشجويان به عمره چند سالي بيش نيست كه آغاز شده است . شايد در آغازين روزهاي اين حركت ، كمتر كسي تصور مي كرد ، اين نهال نوپا روزي به درخت تنومندي تبديل شود كه جوانان اين مرز و بوم را در چتر حمايت خود قرار داده ، آنان را از تهاجم و شبيخون فرهنگي دشمن مصون بدارد ، اما امروز با نظرسنجي هاي علمي صورت گرفته ، بر همگان آشكار شده است كه بيش از 85% دانشجوياني كه به عمره مشرف شده و از اين سفر نوراني بهره گرفته اند ، باورهاي ديني در وجودشان تقويت گرديده و ناراحتي ها و اضطراب هاي روحي پيش از سفر آنها كاهش پيدا كرده است و نسبت به آينده خويش اميدوارتر شده اند .

اينجانب براي آماده شدن دانشجويان جهت احوال پرسيِ آقاي ري شهري ، كنار ميكروفون هواپيما آمده ، دقايقي براي آنها صحبت

13

كردم . اهميت سفر و لزوم هوشياري براي بهرهوري از عمره را يادآوري نموده و اهداف سفر آقاي ري شهري را برشمردم . سپس نماينده محترم ولي فقيه برخاسته و با حركت در راهرو هواپيما از نزديك با دانشجويان صحبت و از آنان احوالپرسي كردند . آقاي ري شهري مقابل هر رديف از صندلي هاي دانشجويان كه قرار مي گرفتند آنان از جاي خود برخاسته ، اظهار علاقه مي كردند . بعضي از آنها عكس و برخي هم فيلم مي گرفتند . عده اي التماس دعا مي گفتند و عده اي ديگر براي بهره برداري هرچه بهتر و بيشتر از اين سفر نوراني رهنمود مي خواستند . تعدادي از آنان مشكلات خود را برشمرده مي گفتند : چرا امسال وام دانشجويي براي اين سفر داده نشد ؟ چرا جلسات پيش از سفر كم است ؟ و . . .

به هرحال ديداري زيبا ، جذاب و همراه با معنويت بود . اميد است نسل جوان ما با چنين سفرهايي ، خود را بيمه كنند و اين چهره هاي نوراني و مصمّم كه علم را با ايمان پيوند زده اند و آن دو را چونان دوبال پرواز ، براي رسيدن به كمال قرار داده اند ، آينده سازان اين مرز و بوم باشند .

ساعت 55/11 دقيقه هواپيما در فرودگاه جده به زمين نشست و پس از چند دقيقه در جايگاه مخصوص ايستاد و همه براي پياده شدن آماده شدند .

آقاي مرتضايي فر سركنسول جمهوري اسلامي ايران همراه با چند نفر از همكارانشان به استقبال آمده بودند ، ولي حضرات حجج اسلام كشكولي و حسيني شريف و ديگر عزيزان ستاد و بعثه چون كمي با تأخير حركت كرده بودند ، به فرودگاه نرسيدند و آنان را در كنسولگري جمهوري اسلامي ايران در جده ملاقات كرديم .

14

آقاي زرهاني رياست محترم وقت سازمان نيز كه پيش از آقاي ري شهري به عربستان آمده بودند ، نزديك ظهر به كنسولگري آمدند و پس از اذان ، نماز جماعت به امامت آية الله ري شهري اقامه شد . نزديك نماز ظهر خبر رسيد چند كارتن كتاب ، از تأليفات آقاي ري شهري كه براي اهدا به شخصيت هاي سودان و كنيا همراه هيأت آورده بودند توسط مأموران فرودگاه جده توقيف شده است . آقاي ري شهري نيز دستور دادند كتاب ها را با همان هواپيما به ايران برگردانند و از ايران به سودان ارسال شود . گروه خبر سيماي جمهوري اسلامي ايران پس از نماز جماعت مصاحبه اي با آقاي ري شهري انجام داده و اهداف سفر و نيز نكات مهم و برجسته عمره 85 را جويا شدند . ايشان در پاسخ اظهار داشتند :

تا كنون نزديك 480 نفر از زائران عزيز ما به عمره مشرف شده اند و بررسي هاي سال گذشته و تصميماتي كه گرفته شد ، موجب گرديد تا شرايط ما در سال جاري ، هم از نظر اجرايي و هم از نظر فرهنگي نسبت به سال گذشته بهتر باشد .

ايشان در رابطه با حج سال 85 هـ . ش نيز اظهار داشتند :

دولت عربستان قول مساعد داده تا سهميه حج در حدود 5000 نفر افزايش يابد ، ولي اين وعده تاكنون تحقق نيافته است ، اما اميدواريم در موعد مقرر آن را اعلام كنند تا بتوانيم براي آن برنامه ريزي كنيم .

ايشان افزودند :

از آن جا كه امسال را رهبر معظم و فرزانه انقلاب ، به نام سال « پيامبر اعظم ( صلّي الله عليه وآله ) » اعلام نموده اند ، لذا كليه فعاليت هاي

15

فرهنگي حج 85 نيز براساس همين محور انجام و برنامه ريزي خواهد شد .

پس از گفتگوي آقاي ري شهري با خبرنگار صدا و سيما ، همه براي صرف ناهار دعوت شدند . پس از آن ، عزيزاني كه براي استقبال آمده بودند به مكه بازگشتند و ما همراه با هيأت پس از كمي استراحت ، ساعت 30/5 دقيقه بعد از ظهر به وقت عربستان ، به سمت جحفه حركت كرديم .

پيش از پرواز تصميم بر اين بود كه پس از ورود به جده براي محرم شدن ، به ميقات « قرن المنازل » برويم ، ولي در بين راه معلوم شد كه نماينده ولي فقيه به دليل اين كه همه ساله ابتدا به مدينه آمده و سپس از آن جا عازم مكه مي شدند ، هميشه از مسجد شجره محرم شده اند و فرصت رفتن به جحفه و احرام بستن از آن جا را پيدا نكرده اند ، از اين رو قرار بر اين شد تا از جحفه محرم شويم و ايشان نيز از نزديك در جريان تغييرات ايجادشده در اين منقطه قرار گيرند .

فاصله جده تا جحفه حدود 180 كيلومتر است . بنده به ياد دارم در سال 59 كه براي اولين بار به حج مشرف شده بودم ، براي احرام بستن و محرم شدن به جحفه آمديم . آن زمان در منطقه رابغ و جحفه امكانات مناسبي وجود نداشت . راننده اتوبوس ، ابتدا به رابغ آمد و فردي را به عنوان راهنما كه به وي « بلد » مي گفتند سوار كرد . جاده رابغ به جحفه نيز خاكي و شني بود . با چه زحمتي به جحفه رسيديم . چند منبع آب و تعدادي آفتابه آن جا گذاشته بودند و آب را به زائران مي فروختند . معمولاً راننده ها ، در اين منطقه جاده را گم مي كردند و زائران با دشواري زياد به جحفه مي آمدند .

16

اما امروز بحمدالله مسير آسفالت شده و امكانات خوبي از قبيل حمام و دستشويي ايجاد كرده اند .

نزديك مغرب به جحفه رسيديم ، پس از نماز مغرب و عشا ، نيت كرده ، احرام بستيم . لحظه عجيب ، شكوهمند و تحول آفريني است . انسان در اين لحظات معنوي و روحاني ، احساس مي كند در محضر خداوند ايستاده است ، خداوندي كه نهان و آشكار او را به خوبي مي داند و با همه بدي ها و ندانم كاري هايي كه داشته است ، اين انسانِ به ديارِ حق آمده را از سر لطف مي پذيرد . و به آنان كه پيمان شكسته ، اما پشيمان به درگاه خدا آمده اند نيز لطف ويژه اي مي كند و آنها را در ضيافت خويش مي پذيرد . ما نيز خداوند را به خاطر اين همه بزرگي و لطف و گذشت سپاس گفته ، لباس گناه و معصيت را از تن خارج كرديم و با الگوي لباس قيامت يعني « احرام » ، در محضر خداوند ، روبه قبله ايستاده و با چشماني اشكبار و در كمال شرمندگي گفتيم :

لبيك اللهم لبيك ، لبيك لا شريك لك لبيك ، إنّ الحمد والنّعمة لك والملك ، لا شريك لك لبيك .

خداوندا ! من كجا و صاحب اين خانه كجا ؟ با اين كه هيچ نقطه روشني در خود نمي بينم ، ليك مرا به لطف خود دعوت نمودي و به سوي خويش فراخواندي و بر خوان رحمتت نشاندي . تو را به خاطر اين همه نعمت سپاس مي گويم و عاجزانه از تو مي خواهم مرا بپذيري و كمكم كني تا از شيطان دوري گزينم و براي هميشه تو را محور زندگي قرار دهم ؛ يا غفّارالذنوب ، يا ستارالعيوب ويا ارحم الراحمين ، إرحمنا في الدنيا والآخرة .

17

هنگام نماز ، جواني با موهايي بلند كه روي شانه هايش ريخته بود و لباس احرام نيز بر تن داشت ، در محراب ايستاد و بقيه به وي اقتدا كردند . ما نيز به امامت آقاي ري شهري نماز مغرب و عشا را خوانديم و هركس در گوشه اي با خداوند خلوت و در حال و هواي خويش بود .

ساعت 30/7 دقيقه از مسجد بيرون آمده به طرف مكه حركت كرديم . آن چه نظر من را به خود جلب كرد چند مغازه بود كه به تازگي ايجاد شده و در آن ها وسايل احرام و لوازم خوراكي مي فروختند . تعدادي خانه هم در نزديكي مسجد ساخته شده است كه احتمالاً مربوط به كارگران و افرادي است كه در اين جا كار مي كنند .

غدير خم نيز در فاصله حدود 5 كيلومتري جحفه قرار دارد ، اما متأسفانه در چند سال گذشته ، توفيق ديدار آن را پيدا نكرده ام .

به هرحال به سوي مكه حركت كرديم . به دليل شرايط ويژه بهوجود آمده در عربستان و درگيري هاي القاعده با حكومت ، پليس مراقبت هاي ويژه اي دارد . نقاط تفتيش گسترش يافته ، و به شدّت اتومبيل ها را كنترل مي كنند . پس از ورود به مكه ، در نزديكي مسجدالحرام ما را به هتل « سوفيتل » كه نزديك مروه واقع شده ، هدايت كردند .

در لابي هتل با آقاي دكتر زاهدي وزير علوم و فناوري برخورد كرده ، سلام و احوالپرسي كرديم و پس از آن ، هريك از آقايان به اطاق هاي خود رفتند . من نيز وضو گرفته ، همراه با آقاي مهدوي به مسجدالحرام آمديم . مسجد نسبتاً خلوت بود و ما توانستيم تا حدود 30/12 دقيقه اعمال عمره را انجام داده به هتل بازگرديم .

18

پنج شنبه 2/6/85

حضرات حجج اسلام كشكولي ، حسيني شريف ، و عسكري به حضور نماينده محترم ولي فقيه رسيدند و گزارش مبسوطي از فعاليت هاي خود در ايام عمره را به استحضار ايشان رساندند . آقاي ري شهري نيز از خدمات آقايان تشكر كردند .

نزديك ظهر براي اقامه نماز ، به مسجدالحرام آمديم و پس از اقامه نماز براي ديدار با دانشجويان به هتل « قرطبه » محل استقرار آنان آمديم . آقاي زاهدي وزير علوم ، آقاي زرهاني رياست محترم وقت سازمان حج و زيارت و جمعي ديگر از آقايان ، آقاي ري شهري را همراهي مي كردند . شرايط هتل و امكانات موجود قابل قبول بود و معمولاً دانشجويان اظهار رضايت مي كردند ، فضاي صميمي خوبي حاكم بود و ما پس از صرف ناهار و ديدار با دانشجويان به هتل محل استقرار خويش بازگشتيم .

در ساعت 30/4 دقيقه بعد از ظهر در هتل شرايتون مكّه جلسه اي با حضور مديران ثابت هتل ها برگزار گرديد . در اين جلسه آقاي خدرنژاد مسؤول ستاد مكه عمره سعادت گزارشي از وضعيت موجود ارائه كرد و گفت :

تاكنون حدود 480000 زائر به عمره آمده اند . در سال جاري تعداد ده هزار تخت جديد به ظرفيت هتل ها اضافه شده است . در بخش حمل و نقل تاكنون 747 پرواز ايران اير به جده و تعداد 190 پرواز به مدينه داشته ايم . ^{( 1 )}

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بيشتر پروازهاي مدينه توسط هواپيمايي سعودي انجام مي شود .

19

در شبكه حمل و نقل ما حدود 800 دستگاه اتوبوس ، ميني بوس و كاميون باري مشغول به كار هستند .

وي افزود :

خوشبختانه با بهره گيري از تجربيات گذشته و شناسايي مشكلات و اقدام به موقع ، در عمره سال جاري ما كمترين مشكل را داشته ايم . فعاليت هاي فرهنگي مديران امسال توسعه يافته است . هرماه با شركت هاي طرف قرارداد در عربستان تسويه حساب صورت مي گيرد و اميد است تا پايان عمليات بتوانيم به خوبي به وظايف خويش عمل كرده رضايت زائران را فراهم سازيم .

سپس آقاي امينيان مسؤول دفتر نمايندگي سازمان حج و زيارت در عربستان گزارشي از عمليات عمره ارائه داد و در بخشي از سخنان خويش گفت : « بحمدالله در پرتو هماهنگي هاي ايجادشده ، ما امسال مشكلات كمتري داشته ايم » .

آن گاه مديران ثابت ، هريك مشكلات و پيشنهادات خود را مطرح كردند . پس از استماع نظريات ، آقاي زرهاني رياست وقت سازمان در سخنان كوتاهي اظهار داشت :

در ابتداي عمليات عمره ، بنده همراه با آقاي قاضي عسكر نماينده حضرت آية الله ري شهري در عمره ، ديداري از مكه و مدينه داشتيم . مشكلات شناسايي شد و دستورالعمل هايي صادر گرديد و بحمدالله امروز مشخص است كه سطح مشكلات كاهش چشمگيري يافته است .

هم اكنون نيز مشكلات باقيمانده را يادداشت و براي حل آن

20

برنامه ريزي خواهيم كرد تا در سال آينده بتوانيم بهتر از امسال عمره را سازماندهي كنيم .

در پايان نيز آقاي ري شهري براي حاضران سخنراني كردند . ايشان ضمن تبريك اعياد ماه هاي رجب و شعبان به حاضران اظهار داشتند :

خدمت به زائران خانه خدا يكي از خوب ترين و نوراني ترين كارها است . از خداوند مي خواهم تا شما عزيزان ، هم از نورانيت و معنويت خدمت به زائران خانه خدا بهره مند شويد و هم در فرصت هايي كه در مكه و مدينه پيدا مي كنيد از اين فضا بهترين بهره ها را ببريد . بهترين بهره از اين سرزمين ، بهره كيمياي محبت حضرت حق است . تا انسان عاشق صاحب اين خانه نشود ، از گناه مصون نخواهد ماند .

ايشان افزودند :

به دليل ارتباط مستقيم حج و عمره با رهبري ، اين تشكيلات اهميت ويژه اي دارد و به همين جهت بايد خدمتگزاران به زائران خانه خدا ، اهتمام بيشتري داشته باشند تا رضايت آنان را جلب كنند . اين رضايت تأثير مستقيمي در رضايت مردم از نظام دارد و اگر هر نفر زائر با 5 نفر در ارتباط باشد ، خواهيد ديد كه تأثير اين سفر چه اندازه خواهد بود . ما همه بايد تلاش كنيم و با نهايت توان بكوشيم تا زائر راضي باشد و از اين فضاي نوراني معنويت بيشتري كسب كند .

نكته مهم ديگر اين است كه رضايت زائران ، تأثير مستقيمي در بهره گيري معنوي آنها از عمره و حج دارد . و بحمدالله گزارش هاي رسيده نشان مي دهد كه شرايط روبه بهبود است و

21

مشكلات نسبت به گذشته كمتر شده است . من از همه عزيزان و دست اندركاران تشكر و سپاسگزاري مي كنم .

شب جمعه مصادف شد با اول شعبان 1427 هـ . ش . در هتل يمامه مراسم دعاي كميل با حضور آقاي زاهدي وزير علوم برگزار گرديد . در اين مراسم حجة الاسلام والمسلمين آقاي سيد مهدي طباطبايي سخنراني كرده و آقاي حيدرزاده از مداحان قم ، پس از مرثيه سرايي ، دعا را قرائت كرد .

ديدار با وزير علوم

روز جمعه ساعت 45/8 دقيقه آقاي زاهدي وزير محترم علوم به اطاق آقاي ري شهري آمده و با ايشان ديدار كردند . ساعت 20/9 دقيقه نيز اعضاي محترم بعثه حضرت آية الله العظمي سيستاني به ديدار ايشان آمدند .

جلسه با مديران راهنما

سپس به هتل « كريستال اصيل » آمده ، در جلسه مديران راهنماي كاروان هاي عمره شركت كرديم . آقاي خدرنژاد در ابتداي جلسه اظهار داشت : « تاكنون حدود 3800 مدير راهنما داشته ايم كه تا پايان عمليات به 4500 نفر خواهند رسيد » .

آقاي زرهاني نيز در سخنان كوتاهي به فلسفه وجودي اين جلسه اشاره كرده اظهار داشت :

« هدف ، استماع نظرات مديران راهنماست ، لذا از عزيزان حاضر در

22

جلسه مي خواهم تا كوتاه و گويا نقطه نظرات خويش را بيان كنند » .

آن گاه مديران راهنما به ترتيب پشت ميكروفون آمده در فضايي كاملاً باز و صميمي نظرات خويش را بيان كردند . برخي از مشكلات مطرح شده در همان جلسه توسط مسؤولان مربوطه پاسخ داده شد و نكات باقيمانده ياداشت گرديد تا در تهران بررسي و كارشناسي شود و سپس براي حل آنها اقدام گردد .

آقاي زرهاني در پايان از حاضران تشكر نموده ، از نماينده محترم ولي فقيه دعوت كردند تا براي حاضران سخنراني كنند . آية الله ري شهري در بخشي از سخنان خود فرمودند :

بايد از ظرفيتي كه براي اعزام دانشجويان و دانش آموزان عزيز به عمره فراهم گرديده ، براي ايجاد تحول روحي و اخلاقي در جوانان به خوبي بهره برداري كنيم . همه تلاش كنيم تا هر مقدار مي توانيم از حجم مشكلات بكاهيم و راه را براي بهره برداري هرچه بيشتر معنوي و اخلاقي زائران هموار سازيم .

بازديد از ستاد مكه

پس از نماز جمعه ، در ساختمان افق واقع در ابتداي شارع امّ القري حضور يافتيم . ابتدا آقاي ري شهري از بخش هاي مختلف بازديد كردند ، بيشتر نيروهايي كه در ستاد مشغول به كار مي باشند آزادگان و ايثارگراني هستند كه سال ها در زندان هاي رژيم بعثي عراق گرفتار بوده و با سربلندي و افتخار به ميهن اسلامي بازگشته اند . اين عزيزان با نظم خاصّ و با اخلاص كامل امور مربوط به عمره گزاران را سامان مي دهند . ناهار را ميهمان اعضاي ستاد بوديم و پس از آن به محل اسكان خود بازگشتيم .

23

ديدار با دانش آموزان

آية الله ري شهري و همراهان بعد از ظهر روز جمعه مورخ 3/6/85 در « فندق العباس » محل اسكان دانش آموزان عمره گزار حضور يافته ، با آنان ديدار و گفتگو كردند . هنگام ورود ، گروه سرود دانش آموزان استان گلستان ، سرودي با نام بقية الله الأعظم عجل الله تعالي فرجه الشريف قرائت كردند . سپس از محل استقرار دانش آموزان بازديد و آن گاه همراه با مسؤولان عمره دانش آموزي و همراهان به سالن اجتماعات هتل آمديم .

گروه سرود ديگري ، برنامه اجرا كرد و پس از آن آقاي همداني گزارشي از روند امور اجرايي عمره دانش آموزي ارائه داد . و آن گاه نماينده محترم ولي فقيه براي دانش آموزان سخنراني كردند . ايشان در بخشي از اظهارات خود فرمودند :

خداوند را بايد شاكر باشيد كه در بهترين دوره زندگي خود به اين سفر نوراني مشرف شده ايد ، اگر خداوند شما را دوست نمي داشت ، در دوران جواني به اين ديار نمي آمديد .

سپس افزودند :

اين سفر براي زندگي مادي و معنوي شما بركات زيادي دارد ، لذا سعي كنيد در اين مدت باقيمانده تا مي توانيد از اين فضاي معنوي استفاده كنيد . شما ميهمانان پاك خدا هستيد و از خداوند بخواهيد تا شما را براي خودش بسازد و درست كند همانگونه كه خداوند به موسي خطاب كرده و مي فرمايد : « وَاصْطَنَعْتُكَ لِنَفْسي » ؛ من تو را براي خود ساختم و پرورش دادم . از خداوند بخواهيد به گونه اي شما را تربيت كند كه ديدار ولي او نصيبتان شود و هميشه در خدمت آن حضرت باشيد .

24

ايشان سپس فرمودند :

خداوند در اين سفر نوراني عنايات فراواني به شما داشته است ، سعي كنيد اين نورانيت در وجود شما خاموش نشود و نه تنها خود گرد گناه نگرديد بلكه ديگران را هم از گناه كردن بازداريد ، و آنها را با خدا آشتي دهيد .

آنگاه در ميان شور و نشاط دانش آموزان ، با آنان خداحافظي كرده ، براي خواندن نماز مغرب عازم مسجدالحرام شديم .

ديدار با روحانيون عمره

روز شنبه مورخ 4/6/85 ، آية الله ري شهري و همراهان با روحانيون عمره ديدار كردند . در ابتداي اين ديدار حجة الاسلام آقاي حسيني شريف مسؤول دفتر نمايندگي بعثه در مكه مكرمه ، گزارشي از برنامه هاي فرهنگي بعثه و عملكرد روحانيون در عمره ارائه دادند . سپس آقايان روحانيون به ارائه نقطه نظرات خود و برخي مشكلات موجود در كاروان ها پرداختند و در پايان نماينده محترم ولي فقيه براي حاضران سخنراني كردند . ايشان در بخشي از سخنانشان اظهار داشتند :

در طول سال هايي كه بنده در خدمت زائران ـ از سال 1370 تاكنون ـ بوده ام ، بحمدالله امروز كمترين مشكل را از زبان روحانيون بزرگوار شنيدم و اين نشانگر آن است كه خوشبختانه بسياري از مشكلات اساسي برطرف گرديده و اميدواريم مشكلاتي هم كه باقيمانده به زودي مرتفع گردد .

طبيعي است كه عملياتي با اين حجم وسيع و گسترده ، مشكلاتي

25

هم داشته باشد ، ليكن بايد تلاش كرد همين مقدار هم حل شود و نبايد به وضع موجود قانع باشيم .

ايشان به حاضران وعده دادند تا مطالب مطرح شده توسط آنان را در ايران پيگيري نمايند .

پس از اين ديدار به هتل الجزيره آمديم تا از نزديك با فعاليت هاي دفتر نمايندگي بعثه در مكه مكرمه آشنا شده ، در يك گفتگوي صميمانه نقطه نظرات و پيشنهادات كاركنان را استماع و درضمن به آنها خسته نباشيد بگوييم . پس از بازديد از بخش هاي مختلف ، حجة الاسلام والمسلمين آقاي حسيني شريف گزارشي از برنامه هاي جاري بعثه و فعاليت هاي فرهنگي همكاران خود به اطلاع نماينده محترم ولي فقيه رساندند .

بعضي از حاضران نكات جالب و شنيدني داشتند ، يكي از آنها مي گفت :

در مدينه با يك پزشك الجزايري روبه رو شدم و پس از سلام و احوالپرسي كمي درباره احاديث طبي كه از زبان ائمه معصومين ( عليهم السلام ) نقل شده با وي صحبت كردم و پس از آن كه فهميد من ايراني هستم اظهار داشت : چندي پيش در خواب رواقي را ديدم كه قبري در آن وجود دارد و كسي به من مي گويد : زُر هذا الإمام الرّضا .

پس از شنيدن مطالب حاضران ، آية الله ري شهري ضمن تشكر از آنها ، رهنمودهايي به آنان ارائه دادند و به هتل بازگشتيم .

آية الله آقاي حاج سيد حسن امامي از علماي اصفهان نيز براي ديدار با آقاي ري شهري در اين جلسه حضور داشتند .

26

حركت به سمت مدينه

عصر شنبه مورخ 4/6/85 عازم مدينه منوره شديم ، ساعت 11 شب به مدينه رسيديم و ما را در هتل موفنبيك اسكان دادند . روز يكشنبه ساعت 10 صبح اولين جلسه را با مديران ثابت هتل ها در سالن اجتماعات موفنبيك داشتيم ، ابتدا آياتي چند از كلام الله مجيد تلاوت شد ، سپس آقاي فرهمند مسؤول ستاد مدينه گزارشي از روند اجرايي عمره مربوط به مدينه منوره را به استحضار رساند . وي در بخشي از اظهارات خود گفت :

با پيگيري مواد قراردادهاي فيمابين شركت هاي سعودي و عمره سعادت و دفاع از حقوق زائران ، امسال توانسته ايم خدمات بهتري را نسبت به سال گذشته ارائه دهيم . در زمينه پخت متمركز نيز با بهبود كيفيت سعي كرده ايم رضايت زائران را بيشتر جلب كنيم و اميدواريم با توجه به امكانات موجود و تجربيات گذشته و نيز با فداكاري و اخلاص دوستان و همكاران در آينده خدمات شايسته تري را ارائه نماييم .

سپس آية الله ري شهري از مديران ثابت كاروان ها خواستند تا نظرات و پيشنهادات خود را در رابطه با امور جاري عمره ارائه كنند كه تعدادي از آنها با وقت قبلي به بيان نقطه نظرات خود پرداختند . آقاي يزدان پناه از ستاد عمره دانشجويي درضمن سخنان خويش اظهار داشت :

در بين دانشجويان ، دانشجوي دختر نابينايي داشتيم كه مستمري بگير كميته امداد بود . ايشان و خواهرش تصميم مي گيرند حقوق خود را جمع نموده و يكي از آن دو به عمره مشرف شوند كه قرعه به نام اين خواهر نابينا درآمده بود . ما نيز تصميم گرفتيم پول عمره را به وي برگردانيم تا خواهر

27

ديگرش هم بتواند مشرف شود .

دانشجوي ديگري داشتيم كه از خانواده اي مذهبي نبود ، ليكن پس از آمدن به مدينه و تحولي كه در وي ايجاد شده بود به عشق پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) بسياري از نقاط مدينه را با پاي پياده طي كرده بود و با حال خوشي كه داشت اين شعر را زمزمه مي كرد :

نفس در سينه ساكت باش كه امشب يار مي آيد * * * صداي نغمه پايش چه خوش آواز مي آيد

در پايان اظهارات مديران ، آقاي زرهاني رياست وقت سازمان ، طي سخناني اظهار داشت :

در سال هاي اخير ، از جمله اقشار صميمي و پركار در حوزه عمره ، مديران ثابت هتل ها هستند . به كمك اين برادران و تشكيل كميته هاي كارشناسي بايد از حجم مشكلات بكاهيم و راه را براي ارائه خدمات بهتر فراهم سازيم . تحولاتي نيز كه در حوزه دانش آموزي و دانشجويي در حال انجام است ، طليعه مباركي است كه بايد توسعه پيدا كند .

در پايان آية الله ري شهري مطالبي براي حاضران ايراد داشتند . ايشان در بخشي از سخنان خود فرمودند :

ميلاد فرخنده حضرت اباعبدالله الحسين ( عليه السلام ) را به شما خدمتگزاران خانه خدا تبريك مي گويم .

يكي از دعاهايي كه در زيارت امام حسين ( عليه السلام ) داريم اين است كه « اللّهمَّ اجْعلني عِنْدَكَ وَجِيهاً بِالْحُسين ـ عليه السلام ـ في الدنيا والآخرة » ؛ ^{( 1 )} خداوندا كاري كن كه من بهوسيله حضرت امام

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . بحارالأنوار ، ج98 ، ص393 ؛ البلد الأمين ، ص269

28

حسين ( عليه السلام ) نزد تو آبرو داشته باشم ، هم در دنيا و هم در آخرت . طبيعي است كه اگر انسان نزد خدا و در دنيا و آخرت آبرومند باشد ، نزد بندگان او هم آبرومند خواهد بود .

ايشان افزودند :

زمينه آبرومندي نزد خداوند بهوسيله حسين بن علي ( عليه السلام ) را ما خود بايد فراهم كنيم تا خداوند رحمتش را بر ما نازل فرمايد .

يكي از اموري كه اين زمينه را فراهم مي آورد ، سنخيت يافتن با حسين بن علي ( عليه السلام ) و اهل بيت ( عليهم السلام ) است . پاسداري از ارزش هاي اسلام و قرآن اين سنخيت را ايجاد مي كند .

ما نيز اگر بخواهيم كسب آبرو كنيم بايد بهتر و بيشتر و افزون تر از گذشته به زائران خانه خدا خدمت كنيم .

ايشان در پايان سخنان خود از همه مديران و كارگزاران عمره صميمانه سپاسگزاري كردند .

جلسه با مديران راهنما

بعد از ظهر روز يكشنبه ساعت 5 بعد از ظهر در هتل موفنبيك ديداري با مديران راهنما داشتيم . آقاي فرهنمد در ابتداي جلسه طي سخنان كوتاهي اظهار داشت : تاكنون حدود پانصد هزار زائر ايراني به عمره مشرف شده اند و ما عملاً در ماه هاي پاياني عمليات عمره قرار داريم و براي اين كه مديران راهنما فرصت بيشتري براي بيان نظرات و ديدگاه هاي خود داشته باشند ، صحبت خود را كوتاه مي كنم . پس از ايشان مديران راهنما هريك به ارائه نقطه نظرات خود پرداختند .

سپس هريك از معاونان و مسؤولان بعثه و سازمان و نيز عمره سعادت

29

در رابطه با برخي نظرات ارائه شده ، توضيحاتي را مطرح كردند و در پايان آية الله ري شهري سخناني براي آنان نيز ايراد نمودند . ايشان در بخشي از سخنانشان اظهار داشتند :

من از زبان امير مؤمنان علي ( عليه السلام ) به دو نكته مهم اشاره مي كنم ؛ اول اين كه علي ( عليه السلام ) فرمود : « من استعان بالضعيف أبان عن ضعفه » ؛ ^{( 1 )} هركس از افراد ضعيف كمك بخواهد ، در واقع ضعف و ناتواني خود را اظهار كرده است .

يكي از معيارهايي كه مي تواند نشان دهد ، تشكيلاتي خوب اداره مي شود ، همكاران لايق و توانمندي هستند كه با آن تشكيلات و يا آن مدير كار مي كنند . داشتن همكاران قوي ، سالم و پاك ، علامت مديريت قوي است و همكاران ضعيف و ناتوان نشانه ضعف مديريت سطوح بالاتر است .

ما نيز در ارتباط با مديريت كردن حج و زيارت چه در بُعد فرهنگي و چه در بُعد اجرايي بايد ببينيم همكارانمان چگونه هستند ؟ آيا از قوت لازم برخوردارند ؟

نكته دوم كه در بيان مولي ( عليه السلام ) آمده اين است كه فرمود : « اُنظر العمل الّذي يَسُرّك أن يأتيك الموت وأنت عليه » ؛ ^{( 2 )} دقت كن و ببين چه كاري را دوست داري كه در حال انجام آن از دنيا بروي ؟ سپس فرمود : « فافعله الان » ؛ پس همان را هم اكنون انجام بده .

خدمت به زائران خانه خدا هم براي شما بهترين كار است البته

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . علي بن محمد الليثي ، عيون الحكم والمواعظ ( عربي ) ، ص445

2 . ابن أبي الحديد ، شرح نهج البلاغة ، ج20 ، ص346

30

شرط آن اخلاص در همه كارها است .

اميدوارم خداوند زحمات و تلاش هاي شما را قبول كند و بتوانيد با تمام ظرفيت و با دل و جان به زائران خانه خدا خدمت كنيد .

شب دوشنبه به مناسبت ميلاد با سعادت حضرت حسين بن علي ( عليه السلام ) سالار و سرور شهيدان و نيز حضرت ابوالفضل العباس ( عليه السلام ) علمدار رشيد و سرافراز كربلا در هتل انوارالمدينه مجلس جشني با حضور گسترده زائران ايراني برگزار گرديد كه آقاي ري شهري و همراهان نيز در آن شركت كردند . حجة الاسلام والمسلمين آقاي اوسطي در اين جلسه براي حاضران سخنراني كردند .

ديدار با روحانيون كاروان ها

صبح روز دوشنبه 6/6/85 روحانيون كاروان هاي حاضر در مدينه در هتل « انصارالجديده » با نماينده محترم ولي فقيه و سرپرست حجاج ديدار كردند . در آغاز اين ديدار حجة الاسلام والمسلمين آقاي كشكولي بخشي از فعاليت هاي بعثه مقام معظم رهبري را در سال جاري بيان داشت . سپس روحانيون محترم كاروان ها به ترتيب نقطه نظرها و پيشنهادها و انتقادهاي خويش را مطرح كردند . برخورد نامناسب وهابيان با روحانيان و زائران ، توزيع كتب ضد شيعه در سطح گسترده ، تداخل وظايف كارگزاران عمره در پاره اي موارد ، مراعات ننمودن حجاب توسط معدودي از بانوان ، نبود سالن مناسب براي جلسات سخنراني كاروان ها و . . . بخشي از نظرات آنان را تشكيل مي داد . آنگاه آقايان عرب نيا ، قاضي عسكر و زرهاني در رابطه

31

با نكات مطرح شده توضيحاتي ارائه دادند و در پايان آية الله ري شهري مطالبي به اين شرح ايراد كردند :

« الهي لم يكن لي حول فانتقل به عن معصيتك إلاّ في وقت ايقظتني لمحبتك . . . » ^{( 1 )}

اعياد شعبانيه و خصوصاً ميلاد با سعادت حسين بن علي ( عليه السلام ) را خدمت كارگزاران فرهنگي و اجرايي عمره تبريك مي گويم و اميدوارم به بركت اين ذوات مقدسه ، همه ما بتوانيم بيش از پيش خود را به صاحب اين خانه و ولي نعمت هاي خويش نزديك كنيم و به كيمياي محبت حضرت حق دست يابيم . تا انسان به كيمياي محبت خدا دست پيدا نكند نمي تواند در اين سفر معنوي بهره برداري لازم را داشته باشد . از اين رو لازم است سمت و سوي حركت ما در زمينه هاي فرهنگي ، نزديك كردن مردم به كيمياي محبت حق باشد .

ايشان سپس افزودند :

در گزارشي كه يكي از مديران روز گذشته ارائه كرد ، از دانشجويي سخن گفت كه به اين جا آمده و عاشق خدا گرديده و پياده در مدينه به حدي راه رفته كه پاهايش آبله كرده است . با اين كه خانواده وي نيز خيلي مذهبي نبوده اند .

يكي از راه هاي دستيابي به كيمياي محبت الهي ، دستيابي به ذوات مقدسه معصومين ( عليهم السلام ) خصوصاً حضرت حسين بن علي ( عليه السلام ) است . با توسل به آنها مي توان اين راه را پيمود و به خدا دست يافت ؛ « من أراد الله

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . مناجات شعبانيه ؛ اقبال الأعمال ، ج3 ، ص298

32

بدأ بكم » . ^{( 1 )}

ايشان سپس افزودند :

از مجموع نكاتي كه آقايان مطرح كردند ، معلوم مي شود كه مشكلات نسبت به سال هاي گذشته خيلي كمتر شده و ما امسال بهترين عمره را داشته ايم . طبيعي است كه كاري در اين حجم ، مشكلاتي را هم به دنبال خواهد داشت ، اما در عين حال بايد تلاش كنيم تا همين مشكلات باقيمانده نيز مرتفع گردد .

شما عزيزان اگر در ايران هم بخواهيد ششصد هزار نفر را جابه جا كنيد قطعاً دچار مشكل خواهيد شد ، تا چه رسد به خارج كشور كه به طور طبيعي مشكل افزون تر است . خداوند همه ما را در انجام هرچه بهتر وظايف موفق و مؤيد بدارد .

ديدار با آقاي عمري

ظهر روز دوشنبه آية الله ري شهري و همراهان به حسينيه شيعيان در مدينه آمده و با آقاي عمري پيشواي روحاني شيعيان مدينه ديدار و گفتگو كردند .

پيرمردي كه با سن بالا همچنان در خدمت پيروان اهل بيت ( عليهم السلام ) است . ايشان با همان لحن شيرين فارسي آميخته به عربي خود خاطره زيبايي را نقل كرد :

پدرم مرا براي تحصيل به نجف فرستاد . چند روز مانده به اربعين با

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . كليني ، كافي ، ج4 ، ص576

33

قطار به كربلا آمدم . در آن زمان در كربلا زائر بسيار كم بود . من نيز به همراه فردي به نام شيخ مبارك ، كنار فرات آمده ، غسل كرديم . سپس لباس پوشيده خود را معطر ساختيم و كنار قبر مولي حسين بن علي ( عليه السلام ) آمديم . خيلي خلوت بود و زيارت بسيار دل چسبي كرديم كه تاكنون چنين زيارتي نصيب من نشده بود . سپس بيرون آمده عازم نجف شديم .

حدود هشت ماه در نجف ماندم . يك شب خواب ديدم ، مثل اين كه مي خواستم به منزل سيد بحرالعلوم بروم . هنگام خروج از مدرسه ، ديدم اميرمؤمنان علي ( عليه السلام ) در غرفه اي حصيري كه حصيري نيز كف آن پهن بود نشسته اند . حضرت دم در نشسته بودند و فرمودند : من آمده ام تا شيخ رجب زائر فرزندم حسين را ببينم . شيخ رجب طلبه اي بود تبّتي و در آن مدرسه حجره داشت . البته وي الان فوت شده است . سپس حضرت از من پرسيدند : شما به مدينه مي روي ؟ گفتم ممكن است . فرمودند : اگر به مدينه رفتي سريعاً برگرد . پرسيدم : چرا ؟ فرمود : يصيح الويل .

من از خواب بيدار شدم ، وضو گرفتم و به زيارت اميرمؤمنان علي ( عليه السلام ) رفتم و تا طلوع آفتاب در حرم ماندم . پس از مراجعت سه نفر از نجفي ها منتظر من بودند و به من خبر دادند كه پدر شما فوت كرده است . من متأثر شدم . مجلس ختمي هم در حسينيه اصفهاني ها گذاشتيم . پس از نماز مغرب و عشا ، مرحوم آية الله العظمي سيد ابوالحسن اصفهاني خبر پيدا كرده بودند ، ايشان هم دستور دادند مجلس ختمي براي پدر من گذاشته شود و من به دليل مشكلاتي كه داشتم ، بعد از حدود چهار ماه به سمت مدينه حركت كردم . هنگام حركت مرحوم آقاي سيد ابوالحسن اصفهاني به من فرمودند : وقتي مدينه رفتي با عجله برگرد . به هرحال به مدينه آمدم .

34

آن گاه پس از برگزاري مراسم و برنامه هايي كه به مناسبت فوت پدرم داشتيم ، به نجف برگشتم و تا سال 72 در نجف ماندم .

ايشان در بخش ديگري از خاطرات خويش اظهار داشت : دوماه پيش خواب ديدم كه در اطاقي خوابيده ام . كسي آمد و در حالي كه جاي پاي او و مسير حركتش در روي زمين مشخص بود گفت : موكب امام زمان ( عليه السلام ) از مدينه به طرف مكه حركت كرده است و ان شاءالله به شما هم خبر خواهيم داد تا همراه ما بياييد . به هرحال ديدار بسيار خوب ، معنوي و صميمانه اي بود . پس از صرف ناهار به هتل بازگشتيم .

بعد از ظهر روز دوشنبه جشن باشكوهي در سالن اجتماعات قصرالدخيل برگزار گرديد ، در اين جلسه جمعي از فرهيختگان زائر حضور داشتند .

صبح روز سه شنبه مورخ 7/6/85 در نشستي با كارگزاران عمره ، مسائل و مشكلات مطرح شده در جلسات مختلف جمع بندي و تصميمات لازم گرفته شد .

آية الله ري شهري و همراهان ، ساعت 11 صبح در هتل محل استقرار بعثه حضور يافته و از نزديك با خدمتگزاران ضيوف الرحمان ديدار كردند . حاضران در جلسه هريك مشكلات و نارسايي هاي موجود و پيشنهادات خود را مطرح كردند كه همه آنها يادداشت شد و مقرر گرديد بلافاصله پس از سفر پيگيري و اقدامات لازم به عمل آيد . در پايان نيز آية الله ري شهري در سخنان كوتاهي فرمودند :

من از جناب آقاي كشكولي و ديگر عزيزاني كه در بعثه زحمت كشيده و تلاش مي كنند تشكر مي كنم . برنامه هاي جديدي امسال به اجرا درآمده

35

كه قابل تقدير است ، ليكن بايد توجه داشت كه كارها با كيفيت بهتري انجام گردد هرچند از كميت آنها كاسته شود .

بودجه كارها را نيز از ابتدا پيش بيني كرده و در سطح بودجه تعيين شده هزينه كنيد تا مشكل خاصي پيش نيايد .

از خداوند متعال مي خواهم تا همه عزيزان در ارائه خدمات هرچه بهتر و بيشتر به ميهمانان خانه خدا موفق و مؤيد باشند .

بعد ازظهر سه شنبه ، جشن باشكوهي به مناسبت ولادت باسعادت حضرت زين العابدين ( عليه السلام ) در قصرالدخيل با شركت گسترده دانشجويان و حضور نماينده محترم ولي فقيه برگزار گرديد . در اين مراسم ، ابتدا آياتي از كلام الله مجيد تلاوت شد . سپس آقاي يزدان پناه ، نماينده عمره دانشجويي گزارشي از چگونگي حضور دانشجويان در حرمين شريفين ارائه و از سازمان و بعثه به خاطر امكانات بهتري كه نسبت به سال گذشته براي آنها فراهم شده است تشكر و قدرداني كرد .

وي سپس اظهار داشت :

دانشجويان گنجينه استعدادهاي فراوان اند و در اين سفر به دنبال معنويت و تحقق آن در زندگي خويش اند . من با داشتن 28 سال سابقه كار فرهنگي رسماً اعلام مي كنم كه در تاريخ عمر خود هيچ حركت فرهنگي را بهتر و ثمربخش تر از اين سفر نديده ام .

پس از سخنان آقاي يزدان پناه ، آية الله ري شهري بياناتي خطاب به دانشجويان ايراد كردند . ايشان در بخشي از سخنراني خود فرمودند :

حقيقتاً زيباترين صحنه معنوي را من امروز در برابر ديدگان خود مجسم مي بينم . چهره هاي نوراني و جوانان مخلص و پاكي كه براي احرام

36

كوي دوست و درحقيقت براي ديدار صاحبخانه و حضور در ميهماني حضرت حق آماده مي شوند . پيش از اين كه وارد اصل مطلب بشوم ، ابتدا يك ارزيابي از عمره دانشجويي سال گذشته را ارائه كنم تا مقدمه اي باشد براي بهره برداري هرچه بهتر شما عزيزان از اين سفر نوراني و معنوي . آمارها نشان مي دهد كه در سفر عمره ، باورهاي ديني حدود 88% از دانشجويان تقويت شده است . عمره مي تواند در خواندن نماز ، توبه و بازگشت به سوي خداوند ، آرامش رواني ، انس با قرآن احترام به پدر و مادر نقش داشته باشد .

حدود 70% از دانشجويان در اين سفر با قرآن مأنوس بوده و نزديك به 20% آنها در هواي گرم مكه و مدينه موفق شده اند روزه بگيرند . اين آمارها نشانگر رشد معنويت در بين دانشجويان عمره گزار است و من اميدوارم اين حركت در سال جاري تقويت شود .

ايشان افزودند :

حال اين سؤال مطرح مي شود كه ما چه كنيم تا از اين سفر نوراني بهره بيشتري ببريم ؟ در پاسخ بايد عرض كنم كه اولين شرط دستيابي به اهداف معنوي اين سفر ، معرفت است . معرفت نسبت به اهداف و آسيب ها و آفت هاي سفر . آفت سفر را امام باقر ( عليه السلام ) اينچنين بيان فرموده اند : « ما يُعْبَأ مَنْ يسْلُكُ هذا الطريق إذا لم يكن فيه ثلاث خصال : ورع يحجزه عن معاصي الله ، وحلم يملك به غضبه ، وحسن الصحبة لمن صحبه » . ^{( 1 )}

سپس افزودند :

اگر دنيا و آخرت مي خواهيد ، براساس نقل روايت « فعند الله

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . كافي : ج4 ، ص286 ، ج2

37

ثوابُ الدنيا والآخرة . . . » دنيا و آخرت نزد خدا است ، از او بگيريد . در دعاها ، همت بلند داشته باشيد . در نماز خواندن و دعا كردن به كيفيت آن بيشتر توجه كنيد . يك تصميم جدي براي خداخواهي بگيريد . خدا را براي حاجت نخواهيد ، بلكه خود حضرت حق را طلب كنيد و بدانيد اگر كسي خداجو شد و خدا را خواست ، خداوند نيز دنيا و آخرت را به او عنايت خواهد كرد .

جلسه جمع بندي

ساعت 9 صبح روز چهارشنبه جلسه اي با حضور معاونان و همراهان نماينده محترم ولي فقيه و نيز كارگزاران عمره تشكيل و مسائل مطرح شده در جلسات مختلف جمع بندي و خدمت آية الله ري شهري ارائه گرديد .

ساعت 30/10 دقيقه صبح نماينده محترم ولي فقيه در يك مصاحبه تلويزيوني شركت كرده نتايج سفر را تشريح كردند . ايشان در بخشي از مصاحبه خود فرمودند :

ما در اين سفر ، جلساتي با روحانيون ، مديران ثابت ، مديران راهنما ، دانش آموزان و دانشجويان اعضاي بعثه و ستاد داشتيم كه حاصل اين جلسات جمع بندي شد و حدود 40 مصوبه داشتيم تا با اجراي آنها بتوانيم در سال آينده گام هاي بهتري براي خدمت رساني به زائران در زمينه هاي فرهنگي و اجرايي برداريم .

ايشان افزودند :

آمار عمره گزاران از آغاز انقلاب تا سال 1382 هـ . ش . حدود يك ميليون نفر بوده است ، اما از سال 82 تا سال جاري ( يعني 1385 هـ . ش . )

38

آمار به دوميليون نفر افزايش يافته است . طبيعي است كه اداره كردن اين جمعيت از نظر اجرايي و فرهنگي جز با يك مديريت قوي ممكن نيست .

ايشان افزودند :

خدمات ارائه شده در سال جاري به عمره گزاران ، نسبت به سال هاي گذشته از كيفيت بهتري برخوردار است و ما به دنبال آن هستيم تا بدون كاسته شدن از كيفيت ، كميت را هم افزايش داده و اگر كارشناسي ها پاسخ دهد ، عدد عمره گزاران را به هشتصد هزار نفر برسانيم .

پس از انجام مصاحبه ، با بدرقه مسؤولان و كارگزاران عمره در مدينه ، اين شهر را ترك وبه سوي جده حركت كرديم . نماز ظهر را دريكي از مساجد بين راه به امامت آية الله ري شهري اقامه كرديم و بعد از ظهر وارد جده شده و باتوجه به دعوت قبلي جناب آقاي مرتضايي فر سركنسول محترم جمهوري اسلامي ايران در جده ، مستقيماً به كنسولگري آمديم و با توجه به اين كه پرواز ما به نايروبي پايتخت كنيا حدود ساعت 3 بامداد بود ، لذا چندساعت باقيمانده را دركنسولگري بوديموحدودساعت30/1 دقيقه بامداد روز پنجشنبه مورخ 9/6/85 به سمت فرودگاه جده حركت كرديم .

آقايان مرتضايي فر ، سركنسول محترم جمهوري اسلام ايران در جده ، آقاي امينيان مسؤول دفتر نمايندگي سازمان حج و زيارت در عربستان ، آقاي رضايي مسؤول ستاد حمل و نقل و جمعي ديگر از آقايان ما را تا فرودگاه بدرقه كردند .

آقايان عرب نيا و آخوندزاده نيز در فرودگاه جده با ما خداحافظي كردند تا روز بعد به ايران بازگردند و آية الله ري شهري همراه با آقايان : مهدوي ، قاضي عسكر و مرتضي مدينه نگاه عازم نايروبي شدند .