|
بعثه مقام معظم رهبري براي زائراني كه توفيق
تشرف به سرزمين وحي را پيدا مي كنند در دو شهر مدينه منوره و مكه مكرمه
دوره هاي زيارتي خاصي را براي آشنايي با زيارتگاهها و ديدني هاي تاريخي ،
مذهبي و محل وقوع حوادث و وقايع تاريخ ساز اسلام برگزار مي كند كه به آنها
اصطلاحا " زيارت دوره " گفته مي شود .
اين زيارت دوره براي افراد دانشگاهي و طلاب و
روحانيون علاقه مند در صورت تمايل با وسعت بيشتري صورت مي گيرد كه شايد
همراهي در بازديد و شنيدن ماجراهاي تاريخي آنها در حوصله همه ي زائران
نباشد و اصولا در حوزه مطالعاتي و علاقه مندي آنها قرار نگيرد. به اين
زيارت دوره ، ويژه هم اضافه شده و عنوان كامل آن "زيارت دوره ويژه " است .
در جريان تشرف به مدينه منوره توفيق دست داد
تا در معيت جناب جچت الاسلام و المسلمين گلزاده مدينه شناس ، به زيارت و
ديدن برخي زيارتگاهها و ديدني ها ي مدينه منوره در قالب زيارت دوره ويژه
نايل گردم . 
كوه و منطقه احد - قبور
شهدا و ... از فراز تپه رمات (تيراندازان)
زيارت ما از احد شروع مي شود كه كاروانهاي
متعددي در اين ساعت هاي نسبتا خنك عصر در وسط تابستان مدينه و به اصطلاح
محلي ها فصل خرما پزان زائران خود را به زيارت حضرت حمزه سيد الشهدا ( عليه السلام )
آورده اند. به زيارت حضرت و ديگر شهداي احد نايل مي آيم و از دور غاري را
كه گفته شده رسول خدا ( صلَّي اللّه عليه و آله وسلَّم ) پس از مغلوبه شدن سپاه مسلمانان در برابر سپاه
كفار قريش در آن پناه گرفتند و حضرت علي ( عليه السلام ) به نگاهباني از حضرت در آن محل
پرداختند ، مي بينم.
منطقه احد از مناطق فقير نشين پيرامون مدينه
منوره است با اين همه بر فراز اغلب خانه ها كه چه عرض كنم ،كلبه ها ،يكي
هم نه ! گاه تا چندين دستگاه ديش دريافت برنامه هاي تلويزيونهاي ماهواره اي
ديده مي شود.
در خياباني كه به دامنه كوه مي رود ، دو
مغازه ، لباس زنانه مي دوزند و مي فروشند با اين همه روي تابلوهايي نوشته
اند "ورود زنان ممنوع !!"
مسجد قبا - اولين مسجدي
كه رسول خدا ( صلَّي اللّه عليه و آله وسلَّم ) پس از ورود به مدينه بنا كردند
بعد از احد اول مكاني كه به زيارت آن نايل
مي آييم ، مسجد قبا است . مسجد طي قرون بارها بازسازي شده والان فضايي
بسيار وسيع و ساختماني نو و با رنگ سفيد و گنبدها و منارهايي چند دارد.
هنگامي كه رسول خدا ( صلَّي اللّه عليه و آله وسلَّم ) از مكه به سوي مدينه
هجرت مي‌فرمود، پيش از وارد شدن به مدينه، مدت كوتاهي در قبا منتظر علي بن
ابيطالب ( عليه السلام ) ماند. ميزبان رسول خدا در قبا مربدي ( مربد به حياط خلوت يا
زميني خارج از محوطه مسكوني خانه گفته مي‌شود كه به كار نگهداري شتر يا
خرمن‌كوبي يا خشك كردن خرما مي‌آيد.) در كنار خانه خود داشت. رسول خدا آن
زمين را از او گرفت و در مدت اقامت خود در قبا ، در آن مسجدي بنا كرد كه به
مسجد قبا معروف شد. خود پيامبر نيز در كار ساختن آن مسجد شركت مي فرمود و
سنگ و مصالح مي‌آورد. هنگامي كه قبله مسلمانان از مسجد الاقصي به كعبه
تغيير يافت، رسول خدا خود محراب جديد آن را به سوي كعبه ساخت. پيامبر پس از
سكونت در مدينه نيز گاه سواره و گاه پياده به آنجا مي‌رفت و در آن نماز
مي‌خواند. او همواره بر فضيلت و شرافت اين مسجد تأكيد مي‌كرد و
مي‌فرمود:«به جا آوردن دو ركعت نماز در مسجد قبا پاداش يك عمره را دارد.»
بسياري از مفسران گفته اند كه آيه 108 و 109
سوره توبه اشاره به مسجد قبا دارد:
« لمسجد اسس علي
التقوي من اول يوم احق ان تقوم فيه، فيه رجال يحبون ان يتطهروا و الله يحب
المطهرين. افمن اسس بنيانه علي تقوي من الله و رضوان خير ام من اسس بنيانه
علي شفا جرف هار فانهار به في نار جهنم و الله لا يهدي القوم الظالمين»
«مسجدي كه از روز نخست بر پايه تقوا بنيان
نهاده شده، سزاوارتر است كه در آن (به نماز) بايستي. در آن (مسجد) مرداني
هستند كه دوست دارند پاكيزه باشند؛ و خداوند پاكيزگان را دوست دارد. آيا
كسي كه شالوده آن را بر پرهيز از خدا و خشنودي او بنا كرده بهتر است، يا
كسي كه پايه‌اش را بر كنار پرتگاهي سست قرار داده كه (به زودي) در آتش جهنم
فرو مي ريزد؟! و خداوند گروه ستمگران را هدايت نمي كند. »
مسجد قبا نخستين بار در زمان عثمان بن عفان
مرمت شد و گسترش يافت، در زمان عمر بن عبدالعزيز كاملا بازسازي شد و پس از
آن نيز بارها تعمير يا بازسازي شد يا بر مساحتش افزوده گشت. مساحت و شكل
امروزي اين مسجد، حاصل بازسازي حكومت سعودي است كه در سال 1388 ق انجام
گرفت .
در ادامه به مسجد ذوقبلتين (دوقبله ) مي رويم
. به قول مشهور در تاريخ پانزدهم ماه رجب المرجب ( در برخي منابع 18 محرم
الحرام ) سال دوم هجري قمري دستور تغيير قبله از بيت المقدس به سوي كعبه به
پيامبر اكرم ( صلَّي اللّه عليه و آله وسلَّم ) داده شد.
پس از دستور واجب شدن نماز بر مسلمانان،
پيروان اين آيين الهي، به طرف بيت المقدس، محلي كه مورد احترام اديان ديگر
از قبيل يهوديت و مسيحيت بود، نماز مي خواندند. ولي پس از هجرت پيامبر
اسلام به مدينه، يهوديان اين شهر، پيامبر اسلام(ص ) را مورد طعنه قرار داده
و از اين كه مسلمانان از قبله يهوديان براي نماز استفاده مي كنند، آنان را
استهزاء مي كردند. سرانجام در حالي كه 17 ماه از ورود پيامبر اسلام ( صلَّي اللّه عليه و آله وسلَّم )
به مدينه مي گذشت، به دستور خدا، كعبه، قبله مسلمانان گرديد. اين دستور
در حالي كه پيامبر اكرم ( صلَّي اللّه عليه و آله وسلَّم ) نماز ظهر را در مسجد بني سلمه اقامه مي كرد
،از جانب خداوند صادر شد.
حضرت جبرئيل ( عليه السلام ) مأمور شد كه به وي وحي
الهي را نازل كند. وي بازوي پيامبر ( صلَّي اللّه عليه و آله وسلَّم ) را گرفت و روي او را به سوي كعبه
گرداند.
« قَدْ نَرَي
تَقَلُّبَ وَجْهِكَ فِي السَّمَاء فَلَنُوَلِّينَّكَ قِبْلَةً تَرْضَاهَا
فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَحَيثُ مَا كُنتُمْ
فَوَلُّواْ وُجُوِهَكُمْ شَطْرَهُ وَإِنَّ الَّذِينَ أُوْتُواْ الْكِتَابَ
لَيعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَمَا اللّهُ بِغَافِلٍ
عَمَّا يعْمَلُونَ »
« ما توجه تو را بر آسمان به انتظار وحي و
تغيير قبله بنگريم و البته روي تو به قبله ايكه بدان خشنود شوي بگردانيم پس
روي كن به طرف مسجدالحرام و شما مسلمين نيز هر كجا باشيد در نماز روي به آن
جانب كنيد و گروه اهل كتاب به خوبي مي دانند كه اين تغيير قبله بحق و راستي
از جانب خدا است و خداوند از كردار آنها غافل نيست. » سوره مباركه بقره ،
آيه 144
پيامبر اسلام ( صلَّي اللّه عليه و آله وسلَّم ) در حال نماز، روي به مسجد
الحرام كرد و دو ركعت پاياني نماز ظهر را به سوي كعبه خواند و به همين دليل
اين مسجد در تاريخ اسلام به «ذوالقبلتين» معروف شده است.
بعد از تغيير قبله، يهوديان ناراحت شدند و
تبليغات منفي خود را به شكل ديگري شروع كردند و اظهار داشتند كه چه عاملي
باعث شد كه مسلمانان از قبله پيشين انبيا اعراض نمايند، پس يا كار سابقشان
باطل بوده و يا كار فعلي آنان اشتباه است. خداوند متعال در آيه ياد شده
جواب آنها را چنين ميدهد كه همه جا مربوط به خداست و به هر كجا او دستور
دهد، بايد به آن سو نماز خواند و نقطه خاصي بدون دستور الهي داراي شرافت
ذاتي نيست.
« سَيقُولُ
السُّفَهَاء مِنَ النَّاسِ مَا وَلاَّهُمْ عَن قِبْلَتِهِمُ الَّتِي
كَانُواْ عَلَيهَا قُل لِّلّهِ الْمَشْرِقُ وَالْمَغْرِبُ يهْدِي مَن يشَاء
إِلَي صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ »
« مردم سفيه بيخرد خواهند گفت چه موجب آن شد
كه مسلمين از قبله اي كه بر آن بودند (بيت المقدس) روي به كعبه آوردند بگو
اي پيغمبر مشرق و مغرب خدايراست و هر كه را خواهد او به راه راست هدايت
كند.» سوره مباركه بقره، آيه 142
قبله مدينه طيبه، از معجزات رسول الله ( صلَّي اللّه عليه و آله وسلَّم )
است كه بدون اعمال آلات نجومي و قواعد هندسي و يا در دست داشتن زيج و ديگر
منابع طول و عرض جغرافيايي، آن را در غايت دقت و استوا تعيين كرده و به سوي
كعبه ايستاد و فرمود: « محرابي علي الميزان »
مدينه و مكه تقريباً در سطح يك دايره نصف
النهار قرار گرفته اند و اندكي طول مدينه از مكه بيشتر و عرض مدينه نيز
قريب چهار درجه بيشتر از مكه است و قبله مدينه اندكي از جنوب به سوي مغرب
منحرف است و جالب اين است كه ناودان كعبه نيز در جانب غربي آن قرار دارد.
رسول الله ( صلَّي اللّه عليه و آله وسلَّم ) هنگامي كه در مكه به سوي بيت
المقدس نماز مي خواند خانه كعبه را بين خود و بيت المقدس قرار مي داد ولي
اين عمل در مدينه ميسر نبود زيرا اگر كسي در مدينه مواجه مكه باشد، ناچار
بايد بيت المقدس را پشت سر قرار دهد و بالعكس، اما در مكه مي تواند در طرف
جنوب خانه كعبه، هم به سوي كعبه باشد و هم به سوي بيت المقدس.
چنانچه ناصر خسرو علوي در سياحت نامه گويد: «
مدينه شهري است بر كناره صحرايي نهاده و آنجا قبله، سوي جنوب افتاده است. »
براي آزمايش افراد مسلماني كه هنوز رسوبات
دوران شرك در آنها بود و هنوز به مقام تسليم نرسيده بودند اطاعت از اين
دستور بسيار كار دشواري بود و در قرآن كريم نيز به اين مساله اشاره شده
است:
« وَكَذَلِكَ
جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِّتَكُونُواْ شُهَدَاء عَلَي النَّاسِ
وَيكُونَ الرَّسُولُ عَلَيكُمْ شَهِيدًا وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ
الَّتِي كُنتَ عَلَيهَا إِلاَّ لِنَعْلَمَ مَن يتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّن
ينقَلِبُ عَلَي عَقِبَيهِ وَإِن كَانَتْ لَكَبِيرَةً إِلاَّ عَلَي
الَّذِينَ هَدَي اللّهُ وَمَا كَانَ اللّهُ لِيضِيعَ إِيمَانَكُمْ إِنَّ
اللّهَ بِالنَّاسِ لَرَؤُوفٌ رَّحِيمٌ »
« و اي پيغمبر ما قبله اي كه بر آن بودي
نگردانيديم مگر براي اينكه بيازمائيم و جدا سازيم گروهي را كه از پيغمبر
خدا پيروي كنند از آنانكه به مخالفت او برخيزند و اين تغيير قبله بسي گران
بود جز در نظر هدايت يافتگان به خدا و خداوند اجر پايداري شما را در راه
ايمان تباه نگرداند كه خدا به خلق مشفق و مهربان است. » سوره مباركه بقره ،
آيه 143
سر راه مسجد جمعه را نيز زيارت مي كنيم . از
نظر تاريخي ، پس از مسجد " قبا" دومين مسجدي است كه در اسلام ساخته شده است
و آن را مسجد"وادي " و مسجد " عاتكه " نيز مي گويند .چون حضرت رسول ( صلَّي اللّه عليه و آله وسلَّم ) از
"قبا" روانه ي مدينه شد ، "عتبان بن مالك |" رييس خاندان "بني عمروبن عوف"
نزد آن حضرت آمد و گفت : اي فرستاده ي خدا! برشما چند روز در محل پسرعموهاي
ما به سر برديد و اين براي آنان موجب فخر هميشگي بود . رسول خد( صلَّي اللّه عليه و آله وسلَّم ) نزد آن
ها فرود آمد و آن روز جمعه بود . نماز جمعه را در آن جا خواند و جاي نماز
را مسجد ساختند.
در گذشته هاي بسيار دور در كنار مسجد جمعه ،
مسجدي به نام " بنات نجار" در زمين خاله زاده هاي پيامبر ( صلَّي اللّه عليه و آله وسلَّم ) قرار داشت.
اين مسجد و بسياري مساجد ديگر دردوره وهابي ها مشمول بي توجهي ها قرار
گرفته و كاملا از بين رفته است . اين مسجد در شمال مسجد جمعه و در فاصله
تقريبي صد متري آن قرار داشت . مساحت مسجد حدودا 12متر مربع بود و سقف
نداشت . اين مسجد تا سال 1373 شمسي وجود داشت . اين مسجد از مساجد
قديمي مدينه بوده و چنين شايع بود كه دختران بي نجار در اينجا ايستادند و
وقتي رسول خدا ( صلَّي اللّه عليه و آله وسلَّم ) وارد قبا شد ، سرود "طلع البدر"علين را خواندند.
از مسجد جمعه به زيارت مسجد سقيا مي رويم
.اين مسجد در حره سقيا در غرب مسجد شريف نبوي و در فاصله 2100 متري آن واقع
است . مسجد سقيا با داشتن سه گنبد كه بزرگترين آنها گنبد مياني است ،
ويژگي پيدا كرده است . در حال حاضر اين مسجد در داخل محوطه ايستگاه راه آهن
و در سمت جنوب آن واقع است . مردم به اين ايستگاه راه آهن "استاسيون " مي
گويند . وهابيون با دراختيارگرفتن قدرت راه آهن مدينه را نيز تخريب كردند .
بازسازي راه آهن مدينه در دستور كار دولت عربستان قراردارد . اين راه آهن
عربستان را به سوريه متصل خواهد كرد.
زيارت مسجد علي ( عليه السلام ) و اقامه دو ركعت نماز در
آن مستحب است . اين مسجد در جنوب مسجد فتح و مشرف بر "وادي بطحان " بود .
گويند در مدت محاصره ي شهر مدينه در جنگ احزاب ، اميرالمومنين علي ( عليه السلام ) در
آن به عبادت مي پرداخت . در نزديكي اين مسجد ، مسجد ديگري است كه به نام
مسجد فاطمه (س) كه در حال حاضر آن را مسدود كرده اند ، چند متر آن طرف تر ،
مسجد "سلمان فارسي " قراردارد كه مسلمانان به پاس داشت مجاهدت هاي سلمان ،
به ويژه در جنگ خندق ،آن را بنا گذاري كردند . اين مسجد هم اكنون خراب شده
است .
پايان اين دوره از زيارت ، حرم شريف نبوي
( صلَّي اللّه عليه و آله وسلَّم ) است.
منابع:
دايرةالمعارف تشيع، ج 1؛ دايرةالعارف الشيعه
العامه، ج 2؛ المغازي، ج 1؛ سيره ابن هشام، ج 3
پايگاه حيات
مدينه شناسي، ج 1، ص 13 تا 19
سيره ابن هشام، ج 2، ص 13 - 20
تفسير نمونه، ج 8، ص 140 |