بخش 8

نـوشته اند كه رسول خدا (ص ), عبداللّه بن رواحه

را براي برآورد محصول خيبر مي فرستاد هـر گاه مي گفتند: اجحاف كردي , مي گفت : خواستيد با اين برآورد مال ما,نخواستيد مال شما يـهوديان هم عدالت وي را مي ستودند, اما عبداللّه در سال هشتم هجرت در غزوه مؤته به شهادت رسيد و جز يك سال اين كار را برعهده نداشت .
سـپـس جـبـاربـن صـخـر به جاي عبداللّه براي برآورد محصول خيبر مي رفت ويهوديان همچنان در املاك خيبر كار مي كردند و مسلمانان هم از طرز كارشان راضي بودند.

رسيدن جعفربن ابي طالب از حبشه

روز فتح خيبر بود كه جعفربن ابي طالب از حبشه رسيد و رسول خدا ميان دو ديده او را بوسيد و او را در آغـوش كـشـيد و گفت : نمي دانم , به كدام يك از اين دو پيشامدخوشحالترم , آيا به فتح خيبر يا به رسيدن جعفر.

انتقال مسلمانان مقيم حبشه به مدينه

رسـول خـدا عـمـروبن اميه را با نامه اي به حبشه فرستاد و از نجاشي خواست تامسلمانان مانده در حبشه را به مدينه فرستد و او هم 16 مرد مسلمان را در دو كشتي به مدينه روانه ساخت :.
1 ـ جعفربن ابي طالب , 2 ـ خالدبن سعيد, 3 ـ عمروبن سعيد, 4 ـ معيقيب بن ابي فاطمه ,5 ـ ابوموسي اشـعـري , 6 ـ اسـودبـن نـوفـل , 7 ـ جـهم بن قيس , 8 ـ عامربن ابي وقاص , 9 ـعتبة بن مسعود, 10 ـ حـارث بـن خـالـد, 11 ـ عـثـمـان بـن ربيعه , 12 ـ محمية بن جز, 13 ـمعمربن عبداللّه عدوي , 14 ـ ابوحاطب بن عمرو, 15 ـ مالك بن ربيع , 16 ـ حارث بن عبدقيس .
زناني هم بودند كه شوهرانشان در حبشه وفات يافته بودند و در اين دو كشتي به مدينه آمدند.

سريه تربه بر سر هوازن

شـعـبان سال هفتم : رسول خدا(ص ), عمربن خطاب را با سي مرد در تعقيب قبيله هوازن رهسپار تربه ساخت كه در ناحيه عبلا در راه صنعا و نجران يمن واقع است مردان اين سريه شبها راه مي رفتند و روزها پنهان مي شدند, اما هوازن خبريافتند و گريختند و زد و خوردي روي نداد 270

270

.

سريه نجد (سريه بني كلاب )

ابوبكر با جمعي از اصحاب , مامور اين سريه شدند (در مقابل طايفه اي ازهوازن ) و تا ضريه در سـرزمـين نجد پيش رفتند, در اين سريه , زد و خوردي روي داد و سلمة بن اكوع هفت نـفـر از مـشـركـان را كـشت و دختري از فزاريها را اسيرگرفت رسول خدا همان دختر را از سلمه گرفت و به مكه فرستاد و در مقابل , اسيراني از مسلمانان را كه در دست مشركان بودند بازخريد 271

271

.

سريه بشيربن سعد

شـعـبـان سال هفتم : رسول خدا (ص ), بشيربن سعد را با سي مرد بر سر طايفه بني مره به فدك فرستاد وي با شتران و گوسفنداني كه گرفت , مي خواست به مدينه بازگردد, اما شبانه مردان بني مره بر آنان حمله بردند وهمراهان بشير همگي به شهادت رسيدند و خود بشير هـم در مـيـان كشته ها افتاد و علبة بن زيد حارثي اين خبراسف انگيز را به مدينه آورد و سپس بشير خود به مدينه رسيد 272

272

.

سريه زبيربن عوام

رسول خدا(ص ) پس از شهادت يافتن مردان سريه بشيربن سعد , زبيربن عوام را با دويست مـرد بـر سـر بـنـي مـره فـرسـتـاد 273

273

, امـا در طـبـقـات آمـده اسـت كـه رسـول خداغالب بن عبداللّه را به جاي زبير فرستاد 274

274

.

سريه (غالب بن عبداللّه

رمـضان سال هفتم : بني عوال و بني عبدبن ثعلبه در ميفعه (واقع در ناحيه نجد)بودند, رسول خدا(ص ), غالب بن عبداللّه را با صد وسي مرد بر سر آنان فرستاد وشبانه بر دشمن حمله بردند و چند نفر را كشتند و شتران و گوسفنداني را غنيمت گرفتند وبه مدينه بازگشتند.
در هـمـيـن سريه بود كه اسامة بن زيدبن حارثه مردي را با وجود آن كه لااله الااللّه گفته بود, كـشـت و رسـول خـدا(ص ) رنجيده خاطر گشت , چرا كه اقرار زباني او, ملاك مسلماني اوست و خون او را بايد محترم مي شمرد.
مسعودي مي نويسد: در همين سريه و به همين جهت , آيه 94 سوره نسا نازل گشت .

سريه بشيربن سعدانصاري

به يمن و جبار

شوال سال هفتم : رسول خدا(ص ) خبر يافت كه گروهي از قبيله غطفان درجناب فراهم آمده اند و عيينة بن حصن فزاري هم به آنان وعده همراهي داده است تا همداستان با رسول خدا بجنگند.
رسـول خـدا بـشـيربن سعد را با سيصد مرد روانه ساخت تا در حدود جناب به يمن و جـبـار رسـيدند و در سلاح فرود آمدند و به سوي دشمن پيش رفتند, امادشمن پراكنده گـشـت و گـريـخت و فقط دو اسير گرفتند و چهارپايان بسياري به غنيمت به دست مسلمانان افتاد 275

275

.

عمرة القضا

عمرة القضا 276

276

.
ذي قـعـده سال هفتم : رسول خدا(ص ) در ششم ذي قعده سال هفتم , به جاي عمره اي كه در سال گذشته نتوانست انجام دهد با همان عده از اصحاب كه در حديبيه شركت داشتند به عنوان عمره رهـسـپـار مكه شد و شصت شتر قرباني و صد اسب و مقداري اسلحه نيز با خود برد و چون نزديك مكه رسيد اسبها و سلاحها را دربطن ياجج به جاي گذاشت .
اهـل مـكـه بـا شـنـيـدن رسيدن رسول خدا, مكه را خالي گذاشتند و رسول خدا در حالي كه بر شترقصوا سوار بود و مسلمانان شمشير بسته پيرامون وي را گرفته بودند سواره طواف كرد و حـجـرالاسود را با چوبدستي خود استلام كرد وعبداللّه بن رواحه كه مهار شتر او را گرفته بود و پيشاپيش رسول خدا مي رفت رجز مي خواند:.
خلوا بني الكفار عن سبيله ـــــ خلوا فكل الخير في رسوله 277

277

.

اي كافرزادگان از سر راه او كنار رويد, همه خوبي در رسول خداوند است .
الخ .
رسـول خـدا (ص ) طـبـق قـرار داد, سـه روز در مـكه ماند و در همين مدت با ميمونه دختر حارث بن حزن هلالي ازدواج كرد و روز چهارم با مسلمانان از مكه بيرون رفت .

سريه ابن ابي العوجا

بر سر بني سليم

ذي حـجـه سـال هـفـتـم : ابـن ابي العوجا با پنجاه مرد بر سر قبيله بني سليم رفت وچون جاسوسي از قبيله دشمن همراه ابن ابي العوجا بود, پيش از رسيدن وي آنان رابر حذر داشت و بـنـي سـلـيـم آماده جنگ شدند و از قبول اسلام سرباز زدند و به دنبال جنگ شديدي كه در گرفت همه افراد سريه به شهادت رسيدند و فرمانده سريه كه درميان كشته ها بيرمق افتاده بود, در اول ماه صفر سال هشت به مدينه بازگشت 278

278

.

سريه عبداللّه بن ابي حدرد اسلمي

ذي حـجـه سال هفتم : رسول خدا(ص ) خبر يافت كه رفاعة بن زيد 279

رفاعة بن زيد 279

جشمي باجمعيت انبوهي در غابه فراهم شده اند و در نظر دارند كه با وي بجنگند, پس عبداللّه بن ابي حدرد را بـا دو مرد براي تحقيق فرستاد اينان غروب آفتاب نزديك دشمن رسيدند و چون رفاعة بن زيد در جستجوي شباني كه دير كرده بود, تنها بيرون آمده بود, ناگهان بر وي تاختند و او را كشتند و شتران وگوسفنداني به غنيمت گرفتند و به مدينه بازگشتند.

سريه محيصة بن مسعود

به ناحيه فدك

ذي حجه سال هفتم : مسعودي اين سريه را بعد از سريه عبداللّه بن ابي حدرد به غابه و پيش از سريه عبداللّه به اضم نوشته است 280

280

.

سريه عبداللّه بن ابي حدرد

به اضم

سريه عبداللّه بن ابي حدرد به اضم 281

281

.
ذي حـجـه سـال هـفـتـم : ابـوقـتاده و محلم بن جثامه در اين سريه بوده اند و محلم , عامربن اضبطاشجعي را با آن كه اظهار اسلام كرده بود براي آنچه در جاهليت ميان آن دو روي داده بود, كشت و چنان كه گفته اند: به همين مناسبت آيه 94 سوره نسا نازل گشت 282

282

.

حـلبي مي نويسد: پس از اين واقعه محلم با ديده اشكبار نزد رسول خدا آمد وگفت : براي من آمرزش بخواه , اما رسول خدا سه بار گفت : محلم را ميامرز 283

283

.

سال هشتم هجرت (سنة الفتح )

سريه غالب بن عبداللّه كلبي ليثي

بر سر بني ملوح

صفر سال هشتم : جندب بن مكيث جهني مي گويد: رسول خدا(ص ), غالب بن عبداللّه كلبي را فـرمـانـدهـي سـريـه اي داد كه من هم در آن شركت داشتم او را فرمود تا بربني ملوح كه در كـديـد بودند, غارت برد, رهسپار شديم تا به قديد رسيديم , درآن جا ابن برصاليثي را دستگير كرديم , سپس رهسپار شديم تا به كديد رسيديم ,آنگاه مرا به عنوان ديده بان فرستادند و مـن شـب هنگام به پشته اي رسيدم كه مشرف به دشمن بود, روي پشته به پهلو آرميده بودم در هـمـيـن مـوقـع مـردي از دشمن از خيمه خودبيرون آمد و به همسرش گفت : روي تپه سياهي مي بينم , كمان مرا با دو تير بيرون بياور وزن تير و كمان وي را آورد, تيري رها كرد و بر پهلوي من نـشست 284

284

, اما آن رادرآوردم و بر جاي ماندم سپس تيري ديگر رها كرد كه بر شانه من جاي گـرفـت , آن را هـم درآوردم و همچنان برجاي ماندم , مرد به همسرش گفت : اگر كسي مي بود حركت مي كرد, سپس داخل خيمه شد و به خواب رفتند, سحرگاهان بر آنان غارت برديم وكساني از ايـشـان را كـشـتيم و چهارپايان را غنيمت گرفتيم و بازگشتيم , اما دشمن درتعقيب ما پيش تـاخت و به ما بسيار نزديك شد در اين هنگام بي آن كه ابر و باراني ببينيم , خداي متعال آب سيلي فـرسـتاد كه گذشتن از آن امكان پذير نبود مردان بني ملوح در آن طرف رودخانه ماندند, در حالي كه يك نفر از ايشان هم نمي توانست از آن بگذرد و تعقيب ايشان بي نتيجه ماند و ما به سلامت وارد مدينه شديم .

سريه غالب بن عبداللّه ليثي

صـفـر سـال هـشـتـم : رسـول خـدا(ص ) ابتدا زبيربن عوام را با دويست مرد آماده ساخت تا از بـني مره انتقام گيرد در همين حال غالب بن عبداللّه ليثي از سريه اي كه خدا آنان را پيروز سـاخـتـه بـود بـازگـشـت , رسـول خدا به جاي زبير , غالب بن عبداللّه رافرستاد ايشان بر بني مره تاختند و عده اي را كشتند و چهارپاياني را به غنيمت گرفتند,در همين سريه بود كه مـرداس بن نهيك با اين كه كلمه توحيد را بر زبان جاري ساخته بود به دست اسامة بن زيد شهيد شد 285

285

.

سريه كعب بن عميرغفاري

ربـيـع الاول سـال هـشـتـم : رسـول خـدا(ص ) كـعـب بـن عـمـيـر را بـا پـانزده نفر فرستاد تـابه ذات اطلاح از اراضي شام رسيدند و با گروهي از دشمن برخورد كردند و آنها ازپذيرفتن اسـلام امتناع ورزيدند و مسلمانان را تيرباران كردند و همگي به شهادت رسيدند, فقط يك نفر كه در ميان كشته ها افتاده بود رسول خدا را از پيش آمد با خبرساخت 286

286

.

سريه شجاع بن وهب اسدي

ربيع الاول سال هشتم : رسول خدا(ص ), شجاع بن وهب را با بيست و چهارمرد, برسر جمعي از هـوازن فرستاد كه در سي واقع در ناحيه ركبه منزل داشتند, از آن جا تا به مدينه پنج روز راه بود, در اين سريه چهارپايان و گوسفندان بسياري به غنيمت آوردند سهم هر مردي پانزده شتر شد و ده گوسفند را به جاي يك شتر حساب كردند 287

287

.

سريه قطبة بن عامربن حديده

رسـول خـدا(ص ), قـطـبة بن عامر را با بيست مرد بر سر طايفه اي از خثعم فرستاد كه در ناحيه تباله منزل داشتند, پس از جنگي سخت , اسيران و چهارپاياني به مدينه آوردند.

غزوه مؤته

غزوه مؤته 288

مؤته 288

.
جـمـادي الاولـي سـال هـشـتم : رسول خدا(ص ), حارث بن عميرازدي را با نامه اي نزدپادشاه بصري فرستاد و چون حارث به سرزمين مؤته رسيد شرحبيل بن عمرو او را كشت كـشته شدن حارث سخت بر رسول خدا دشوار آمد و مردم را به جهادفراخواند و سه هزار مرد فـراهـم گـشـت رسـول خـدا زيـدبن حارثه را بر آنان امارت داد وفرمود تا به همان جايي كه حـارث شـهـادت يافته است رهسپار شوند و مردم آن سرزمين را به اسلام دعوت كنند و اگر نپذيرفتند به ياري خدا با آنان بجنگند.
عـبـداللّه بـن رواحـه گفت : اي رسول خدا! مرا دستوري فرما تا آن را حفظ كنم و به كار بندم فـرمـود: فردا به سرزميني مي رسي كه سجده خداوند در آن سرزمين كم است ,پس بسيار سجده كـن گـفـت : بيشتر بفرما فرمود: خدا را ياد كن كه ياد خدا در راه رسيدن به مطلوب ياور تو است عـبداللّه بار ديگر گفت : نصيحتي ديگر بر آن دو نصيحت كه فرمودي بيفزا رسول خدا فرمود: اي پـسـر رواحه ! از هر كاري كه عاجز ماندي از اين كارعاجز مشو, كه اگر ده كار بد مي كني , يك كـار نـيـك هـم انجام دهي عبداللّه گفت : ديگرپس از اين سخن كه فرمودي از تو چيزي نخواهم پرسيد 289

289

.

عـبـداللّه كه از شعراي صحابه بود اشعاري گفت به اين مضمون كه : آرزوي من جزآمرزش و شهادت نيست و اميدوارم كه نااميد بازنگردم 290

290

.

سـپـس مردان سريه رهسپار شدند تا در سرزمين شام به معان رسيدند و آن جا خبريافتند كه هرقل پادشاه روم در سرزمين بلقا با صد هزار رومي فرود آمده است و ازقبايل مختلف نيز صـدهـزار نـفـر به فرماندهي بلي و طايفه اراشه 291

291

به نام مالك بن زافله 292

292

بديشان پيوسته است .
مـسلمانان خواستند, رسول خدا را كه در ثنية الوداع مانده بود, از شماره دشمن باخبر سازند, امـا عـبـداللّه بن رواحه مردم را دلير ساخت و گفت : ما به اتكاي شماره ونيرو و فزوني سپاه با دشـمـن نـمي جنگيم و تنها اتكاي ما به اين ديني است كه خدا ما رابدان سرافراز كرده است , پس پيش رويد, يا پيروزي بر دشمن يا شهادت يافتن مردم همگي پذيرفتند و رهسپار شدند.

روز جنگ

مسلمانان پيش مي رفتند تا در مرزهاي بلقا با سپاهيان هرقل از روم و عرب روبرو شدند و چون دشمن نزديك شد, مسلمانان خود را به قريه مؤته كشيدند وهمان جا روز جنگ فرارسيد.
جـنـگ بـه سـختي درگرفت و زيدبن حارثه پياده جنگ كرد تا در ميان نيزه داران دشمن به شهادت رسيد, سپس جعفربن ابي طالب پيش تاخت و همچنان مي جنگيد ورجز مي خواند و در حالي كه نود و چند زخم برداشته بود به شهادت رسيد.
نـوشـتـه انـد كـه جعفر (ع ) در اين جنگ دو دست خود را از دست داد و خدا وي رابه جاي دو دستي كه در راه خدا داد, دو بال عنايت فرمود تا در هر جاي بهشت كه بخواهد با آن دو پرواز كند.
پس از شهادت جعفربن ابي طالب , عبداللّه بن رواحه رايت را برگرفت و پيش تاخت و سوار بـراسـب خـويـش مـي جـنگيد در اين هنگام چون ترديدي براي وي پيش آمد,در چند شعري كه گـفـت 293

293

خـود را مـلامت كرد و همچنان پيش مي تاخت سرانجام به شهادت رسيد پس از شهادت سه امير سريه , ثابت بن ارقم گفت : اي مسلمانان ! مردي را از ميان خود به فرماندهي برگزينيد, خالدبن وليد را به فرماندهي برگزيدند, او هم مسلمانان را به مدينه بازگرداند.
در ايـن جـنـگ مـالك بن زافله فرمانده روميان , به دست قطبة بن قتاده كشته شدپس از بـازگـشـت اصحاب سريه به مدينه , رسول خدا به عده اي با استقبال آنان بيرون شدند, مسلمانان مدينه به روي اصحاب سريه خاك مي پاشيدند و مي گفتند: اي گريزندگان , از جهاد در راه خدا گـريـخـتـيـد؟ امـا رسـول خـدا مـي گـفـت : اينان گريختگان نيستند, بلكه اگر خدا بخواهد حمله كنندگانند 294

294

.

حسان بن ثابت اشعاري در مرثيه شهيدان مؤته سروده است .

شهداي غزوه مؤته

1 ـ جعفربن ابي طالب , 2 ـ زيدبن حارثه , 3 ـ مسعودبن اسود, 4 ـ وهب بن سعد, 5 ـعبداللّه بن رواحه , 6 ـ عبادبن قيس , 7 ـ حارث بن نعمان , 8 ـ سراقة بن عمرو, 9 ـ ابوكليب ,10 ـ جابر: پسر عمروبن زيد, 11 ـ عمرو, 12ـ عامر: پسر سعدبن حارث , 13 ـ زيدبن عبيد,14 ـ سويدبن عمرو, 15 ـ عبادة بن قيس , 16 ـ مسعودبن سويد, 17 ـ هباربن سفيان .

سريه ذات السلاسل

سريه ذات السلاسل 295

295

.
جـمـادي الاخـره سـال هشتم : رسول خدا (ص ) خبر يافت كه گروهي از قبيله قضاعه فراهم گـشـته اند و مي خواهند نسبت به مسلمانان دستبردي بزنند, پس عمروبن عاص را با سيصد مـرد از بزرگان مهاجر و انصار كه سي اسب داشتند, روانه ساخت و تا نزديك دشمن پيش تاختند, عمرو در آن جا خبر يافت كه جمعيتي بسيارند, پس به رسول خدا پيام فرستاد و كمك خواست رسـول خدا ابوعبيدة بن جراح را با دويست مردفرستاد, از جمله ابوبكر و عمر را همراه وي گسيل داشت و آنها را فرمود تا به عمرو ملحق شوند و اختلاف نكنند.
ابـوعـبـيـده بـه عمرو پيوست و عمرو همچنان پيش مي تاخت تا سرانجام باجمعي از مـشـركـان بـرخـورد كـرد و مـسلمانان بر آنان حمله بردند و به شكست مشركان انجاميد, سپس عمرو راه مدينه را در پيش گرفت .
ابن اسحاق مي نويسد: غزوه (سريه ) ذات السلاسل در سرزمين عذره روي داد.
ذات الـسـلاسل يا ذات السلسل آبگاهي بود پشت وادي القري كه ميان آن تا مدينه ده روز راه بوده است .
در همين سريه بود كه رافع بن ابورافع طائي با ابوبكر رفيق شد و در بازگشتن به مدينه از ابـوبـكر درخواست چند نصيحت كرد و ابوبكر او را به پرستش خداي يگانه و نماز و روزه و زكات و حج اندرز داد.
شـيخ مفيد مي نويسد: بسياري از سيره نويسان ذكر كرده اند كه سوره والعاديات ضبحا درباره همين غزوه بر رسول خدا(ص ) نزول يافت .
در تـفـسـيـر مـجـمـع الـبـيـان بـه نـقـل از امـام صـادق (ع ) آمـده اسـت : ايـن غـزوه را بـدان جـهـت ذات الـسـلاسل گفته اند كه علي (ع ) از دشمنان اسير گرفت و اسيران را چنان شانه بـسـت كـه گـويـي : بـه زنـجـيـرها سلاسل بسته شده اند و چون سوره مذكور نازل گشت , رسـول خـدا(ص ) در نماز صبح آن را تلاوت كرد و اصحاب پرسيدند كه اين سوره رانمي شناسيم , پـس گـفـت : خـدا علي را بر دشمنان ظفر داد و جبرئيل بشارت آن را براي من آورد و چون چند روزي گذشت , علي (ع ) با غنيمتها و اسيران وارد مدينه شد 296

296

.

سريه ابوعبيدة بن جراح

سريه ابوعبيدة بن جراح 297

ابوعبيدة بن جراح 297

.
رجب سال هشتم : رسول خدا(ص ), ابوعبيده را با سيصد مرد از مهاجر و انصار برسر طايفه اي از جـهينه به قبليه ـ واقع در ساحل دريا به فاصله پنج روز راه تا مدينه ـفرستاد و مقداري خـرمـا بـه ابـوعبيده سپرد و او هم بر ايشان تقسيم مي كرد, كار به جايي رسيد كه به هر كدام روزي يـك خـرمـا مي رسيد و چون كار گرسنگي به سختي كشيد,اصحاب سريه خبط (برگ درخـت ) مـي خوردند و بدين جهت اين سريه را سريه خبط گفتند سرانجام ماهي بزرگي از دريـا بـه دسـت آوردند و از گوشت و چربي آن بيست روز مي خوردند در اين سريه , جنگ و زد و خوردي روي نداد.

سريه ابوقتادة بن ربعي انصاري

شـعـبـان سـال هشتم : رسول خدا(ص ), ابوقتاده را با پانزده مرد, بر سر قبيله غطفان (به خـضـره از سـرزمـيـن نـجـد) فـرستاد كه بر آنان هجوم برد در اين سريه ,دويست شتر و دو هزار گـوسـفند به غنيمت گرفتند و كساني را كشتند و عده اي را هم اسيرگرفتند و غنايم را پس از اخراج خمس , بر مردان سريه تقسيم كردند, در سهم ابوقتاده دختركي زيبا بود, رسول خدا از او خواست تا دختر را به وي ببخشد و چون بخشيد رسول خدا او را به محمية بن جز بخشيد.

سريه ابوقتاده

به بطن اضم

رمـضـان سال هشتم : رسول خدا (ص ) پس از آن كه تصميم به فتح مكه گرفت ,ابوقتاده را با هـشـت مـرد از جـمله عبداللّه بن ابي حدرد و محلم بن جثامه به بطن اضم (سه منزلي مدينه ) فرستاد تا مردم گمان كنند كه رسول خدا قصد حركت به آن ناحيه را دارد.
در بـطـن اضـم بـود كـه عـامـربن اضبط اشجعي سوار بر شترش با مختصر لوازم سفر, بر مـسـلـمانان گذشت و سلام مسلماني داد, اما محلم به سابقه اي كه با او داشت ,او را كشت و شـتـرش را بـه غـنـيـمـت گـرفت , به همين جهت آيه 94 سوره نسا نزول يافت ,محلم را در حـنـيـن نـزد رسـول خدا آوردند تا براي وي استغفار كند, اما رسول خدا سه بار گفت : خدايا محلم بن جثامه را ميامرز 298

298

.

مـردان اين سريه تا ذي خشب پيش رفتند و آن جا خبر يافتند كه رسول خدارهسپار مكه شده است و آنها در سقيا به رسول خدا پيوستند 299

299

.

غزوه فتح مكه

رمـضـان سـال هـشتم : پس از پيمان شكني قريش , رسول خدا(ص ) تصميم به فتح مكه گرفت و مـردم را فرمود تا براي حركت آماده شوند, اما نمي دانستند كه مقصدكجاست , تا آن كه مردم را از قـصـد خـويـش آگـاه سـاخـت و دعا كرد كه خدا قريش را ازحركت مسلمانان بيخبر نگهدارد تا ناگهان به مكه درآيند.

حاطب بن ابي بلتعه

پس از آن كه صحابه از قصد رسول خدا(ص ) خبر يافتند حاطب بن ابي بلتعه نامه اي محرمانه به سـه نـفر از قريش : صفوان بن اميه , سهيل بن عمرو وعكرمة بن ابي جهل نوشت و تصميم رسول خدا را به آنان گزارش داد و آن را با زني به نام ساره فرستاد وبراي وي در رساندن نامه اجرتي در حدود ده دينار قرار دادساره نامه حاطب را در ميان موهاي بافته سر خود پنهان كرد و راه مـكـه در پـيش گرفت دراين ميان جبرئيل جريان نامه و نامه رسان را به رسول خدا خبر داد, رسـول خـدا,عـلـي بـن ابي طالب و زبيربن عوام را فرستاد و به آنان فرمود: رهسپار شويد و در فلان مكان زني خواهيد ديد كه نامه اي همراه دارد, نامه را از وي بگيريد و بياوريد علي و زبيربه امر رسـول خـدا رهـسـپار شدند و در همان جا زني را ديدند كه رهسپار مكه است , درجستجوي نامه حاطب برآمدند, اما چيزي نيافتند, علي (ع ) به او گفت : به خدا قسم ,رسول خدا دروغ نگفته است , اگر نامه را ندهي تو را تفتيش مي كنم پس گفت : كناربرويد و سپس موهاي خود را بازكرد و نامه را از لابلاي آن درآورد.

حاطب گنهكار

چـون عـلـي (ع ) نـامـه را به مدينه آورد و به رسول خدا(ص ) داد, رسول خدا(ص ),حاطب را خواست و به او گفت : چرا چنين كردي ؟ گفت : خدا مي داند كه من مسلمانم و از دين برنگشته ام , اما خانواده من در مكه در ميان قريش اند, خواستم از اين راه برقريش حقي پيدا كنم .
در ايـن مـوقع يكي از صحابه گفت : بگذار گردن اين منافق را بزنم رسول خدا او را به سكوت امر فـرمـود دربـاره حاطب كه با دشمنان خدا و رسول دوستي كرده بود آياتي ازجانب خدا نزول يافت و مردم با ايمان را از دوستي با دشمنان خود و خدا برحذرداشت 300

300

.

بسيج عمومي

رسول خدا(ص ) كساني را فرستاد تا باديه نشينان را نيز به همراهي در اين سفرفراخوانند و به آنان بـگـويـنـد كـه هر كس به خدا و رسول ايمان دارد, بايد در اول ماه رمضان در مدينه باشد, قبايل : اسـلم و غفار و مزينه و جهينه و اشجع به مدينه آمدند و قبيله بني سليم در قديد ملحق شدند.

شماره سپاهيان اسلام

شماره سپاهيان اسلام را ده هزار و از قبايل مختلف بدين ترتيب نوشته اند:.
مهاجران 700 مرد, 300 اسب .
انصار 4000 مرد, 500 اسب .
مزينه 1000 مرد, 100 اسب , 100 زره .
اسلم 400 مرد, 300 اسب .
جهينه 800 مرد, 50 اسب .
بني كعب 500 مرد.
بني سليم 700 مرد.
بني غفار 400 مرد.
از ديگر قبايل در حدود 1500 مرد (تميم , قيس , اسد).

حركت از مدينه

رسـول خـدا(ص ) عـبـداللّه بن ام مكتوم را در مدينه جانشين گذاشت و در دهم ماه رمضان از مـديـنه بيرون رفت و چون به كديد رسيد افطار كرد و چون در مرالظهران فرود آمد, ده هزار مسلمان همراه وي بودند.

هجرت عباس بن عبدالمطلب

نـوشـته اند كه عباس عموي رسول خدا(ص ) تا اين تاريخ همچنان در مكه مي زيست و منصب سقايت را بر عهده داشت و رسول خدا هم از وي راضي بود تا آن كه مقارن حركت رسول خدا براي فـتح مكه , او هم با خانواده خويش به قصد هجرت از مكه بيرون آمد و در جحفه به رسول خدا ملحق شد.

ابوسفيان بن حارث و عبداللّه بن ابي اميه

ابوسفيان عموزاده و عبداللّه پسر عمه و برادر زن رسول خدا بودند كه تا اين تاريخ ‌با رسول خـدا دشـمـنـيها كرده بودند رسول خدا هنوز در بين راه بود كه آنها نزد وي شرفياب شدند كه از گذشته خويش معذرت خواهي كنند و ام سلمه هم درباره ايشان شفاعت كرد, ولي رسول خدا گـفـت : مـرا حـاجتي به اين عموزاده و عمه زاده نيست 301

301

ابوسفيان كه پسركي از خود همراه داشت گفت : به خدا قسم كه اگر مرانپذيرد دست اين پسرم را خواهم گرفت و سرگردان از ايـن جـا بـه آن جا خواهم رفت تامن و او از گرسنگي و تشنگي جان دهيم رسول خدا بر آن دو رقت گرفت و اجازه داد تاشرفياب شدند و اسلام آوردند.

اسلام ابوسفيان اموي

نـوشـتـه اند كه رسول خدا(ص ) در م رالظهران فرمود تا شبانه ده هزار جا آتش افروختند, در همين موقع جاسوسان قريش , يعني ابوسفيان بن حرب وحكيم بن حزام و بديل بن ورقا از مـكه بيرون آمدند تا اگر رسول خدا آهنگ مكه كرده است پيش از رسيدن به شهر, از وي براي اهالي امان بگيرند.
عـبـاس بن عبدالمطلب مي گويد: با خود گفتم اگر رسول خدا پيش از رسيدن رجال قريش بـراي امـان گـرفـتن , وارد مكه شود, ديگر از قريش چيزي باقي نخواهد ماند,بدين جهت بر استر سفيد رسول خدا سوار شدم تا مردم مكه را براي امان گرفتن از رسول خدا باخبر سازم عباس مـي گـويد: در همين فكر بودم كه صداي ابوسفيان را شنيدم واو را شناختم و صدا زدم چون مـرا شـنـاخت گفت : پدر و مادرم فداي تو باد, چه خبراست ؟ رسول خداست كه با اين سپاه آمده است , واي بر قريش گفت : چه چاره اي مي شود كرد؟ گفتم همين قدر مي دانم كه اگر بر تو ظفر يابد گردنت را خواهد زد, بيا به دنبال من بر همين استر سوار شو تا تو را نزد رسول خدا برم و براي تـو از وي امـان بگيرم حكيم و بديل بازگشتند و ابوسفيان به دنبال عباس سوار شد و هـمـچـنـان برآتشهاي مسلمانان عبور مي كرد, مي پرسيدند: اين كيست ؟ و چون استر رسول خدا رامي ديدند و عموي او را مي شناختند كاري نداشتند و عباس با شتاب , ابوسفيان را نزدرسول خدا برد و گفت : من او را امان داده ام رسول خدا به ابوسفيان گفت : هنوزندانسته اي كه معبودي جـز خـداي يـگانه نيست ؟ گفت : پدر و مادرم فداي تو باد, چقدرحكيم و كريمي ! راستي اگر جز خـدا خـدايي بود بايد به داد من مي رسيد سپس رسول خداگفت : هنوز مرا پيامبر خدا نمي داني ؟ بـازگفت : پدر و مادرم فداي تو باد, در اين مطلب هنوز ترديدي باقي است عباس گفت : واي بر تو, اسلام بياور و پيش از آن كه تو راگردن زنند به يگانگي خدا و پيامبري محمد اعتراف كن .
بدين ترتيب ابوسفيان شهادتين بر زبان جاري كرد و سپس به خواهش عباس ,رسول خدا براي وي امـتـيـازي قـرار داد و گفت : هر كس به خانه ابوسفيان درآيد در امان است و هركس در خانه خـويش را ببندد در امان است و هر كس به مسجدالحرام درآيد درامان است ابوسفيان با شتاب به مكه رفت و دستور امان را ابلاغ كرد و مردم را ازمخالفت و ايستادگي برحذر داشت .

ورود سپاهيان اسلام به مكه

نوشته اند كه رسول خدا(ص ) در ذي طوي سپاه خود را بدين ترتيب دسته بندي كرد:.
زبيربن عوام فرمانده ميسره با سپاهيان خود از كدي به مكه درآيد.
سعدبن عباده را فرمود تا از كدا وارد شود.
خالدبن وليد فرمانده ميمنه را فرمود تا با سپاهيان خود از پايين مكه از ليط وارد شود.
ابوعبيدة بن جراح با صفوفي از مسلمانان پيش روي رسول خدا رو به مكه پيش مي رفتند.
رسول خدا(ص ) از اذاخر وارد مكه شد و در بالاي شهر مكه خيمه وي رابرافراشتند 302

302

.

ناداني جوانان قريش

نوشته اند كه صفوان بن اميه و عكرمة بن ابي جهل و سهيل بن عمرو كساني رابه منظور جنگ و مقاومت در مقابل مسلمانان در خندمه فراهم ساختند وحماس بن قيس نيز اسلحه خـود را آمـاده سـاخـت و بـه آنـان ملحق شد اينان باخالدبن وليد برخورد كردند و در نتيجه كرزبن جابر و خنيس بن خالد وسلمة بن ميلا كه در سپاه خالد بودند شهادت يافتند و از مشركان قريش هم دوازده ياسيزده نفر كشته شدند و ديگران گريختند.

پرچم امان

رسـول خـدا(ص ) عـلاوه بـر اين كه خانه ابوسفيان و نيز مسجدالحرام و خانه هاي قريش را امانگاه مـشـركـان قـرار داد, دستور فرمود تا پرچمي براي ابورويحه بستند تاهر كس در زير پرچم او درآيد در امان باشد 303

303

.

كساني كه بايد كشته شوند

رسـول خدا(ص ) در فتح مكه فرماندهان اسلامي را فرمود حتي الامكان از جنگ وخونريزي پرهيز كنند, مگر در مقابل كساني كه در مقابل مسلمانان ايستادگي كنند, اما درعين حال كساني را نام برد كه در هر كجا آنها را ديدند بكشند.
1 ـ عـبـداللّه بـن سـعـدبـن ابـي سـرح كه قبلا اسلام آورده بود و سپس مرتد و مشرك شد وپنهان مي زيست و از رسول خدا امان خواست و بعد اسلام آورد و در خلافت عمر وعثمان به كار گماشته شد.
2 ـ عبداللّه بن خطل .
3 ـ فرتني و قرينه , دو كنيز خواننده كه بر هجو رسول خدا آوازه خواني مي كردند.
4 ـ حـويرث بن نقيذ كه رسول خدا را در مكه آزار مي داد و دختران رسول خدا(فاطمه و ام كلثوم ) را كه بر شتري سوار بودند, شتر را رم داد و آنها از بالاي شتر به زمين افتادند وي به دست علي (ع ) روز فتح مكه كشته شد.
5 ـ مقيس بن صبابه كه به دست نميلة بن عبداللّه در روز فتح مكه كشته شد.
6 ـ ساره كه درمكه رسول خدا را آزار مي داد و پيش از فتح مكه هم نامه حاطب رابه مكه برد.
7 ـ عكرمة بن ابي جهل كه زنش ام حكيم اسلام آورد و براي شوهرش از رسول خدا امان گرفت .
8 ـ هـبـاربـن اسـود كـه نيزه اي به كجاوه زينب دختر رسول خدا فرو برده بود و زينب سخت تـرسـيد و بچه اي را كه در رحم داشت سقط كرد, ولي او نزد رسول خدا آمد وعذرخواهي و اظهار ندامت كرد و شهادتين بر زبان جاري ساخت رسول خدا گفت : تو رابخشيدم و اسلام , گذشته را از ميان مي برد.
9 ـ هند يكي از چهار زني كه روز فتح مكه دستور كشتن آنها داده شد, اين زن دراحد گستاخي و هـرزگـي را از حد گذراند, ولي نزد رسول خدا آمد و تقاضاي بخشش كرد,رسول خدا هم از وي درگذشت و اسلام و بيعت او را پذيرفت .
10 ـ وحـشـي كـشنده حمزه سيدالشهدا كه به طائف گريخته بود, به مدينه آمد و اسلام آورد, اما رسول خدا به او گفت : پيوسته روي خود را از من پنهان دار.
علاوه بر اينان كساني نيز گريختند و يا پنهان شدند كه بيشترشان امان يافتند ومسلمان شدند كه ما از ذكر نام آنها در اين جا صرف نظر مي كنيم .

در خانه ام هاني

ام هـانـي مي گويد: چون رسول خدا(ص ) در بالاي مكه فرود آمد, دو مرد ازخويشان شوهرم : حـارث بـن هـشـام و زهـيـربـن ابـي امـيـه گـريـخـتـه و بـه خـانـه مـن آمدند,برادرم علي بن ابي طالب به خانه من هجوم آورد و گفت : به خدا قسم كه اينان رامي كشم , اما من در خـانـه را بـسـتم و نزد رسول خدا رفتم , رو به من كرد و گفت : خوش آمدي اي ام هاني ! چه مـطلب داري ؟ پس داستان آن دو مرد و برادرم علي رابازگفتم فرمود: ما هم به هر كس تو پناه داده اي , پناه داديم و هر كس را امان داده اي در امان است , علي هم نبايد او را بكشد 304

304

.

رسول خدا در مسجدالحرام

رسول خدا(ص ) پس از انجام كار فتح و آرامش مردم , به مسجدالحرام رفت و سواربر شتر هفت بار طواف كرد و با همان چوبي كه در دست داشت , حجرالاسود را استلام فرمود و به هر يك از 360 بت كه در پيرامون كعبه نصب شده بود, مي رسيد با همان چوب اشاره مي كرد تا به زمين مي افتاد و در اين ميان مي گفت : جاالحق و زهق الباطل ان الباطل كان زهوقا حق آمد و باطل نابود شد, همانا باطل نابود شونده است (اسرا/81).

تاريخ فتح مكه

عـلا مـه مجلسي مي گويد: روز بالا رفتن علي (ع ) بر شانه رسول اكرم (ص ) براي فرو افكندن بتها و نيز روز فتح مكه بيستم ماه رمضان بوده است 305

305

.

طبري نيز از ابن اسحاق نقل مي كند كه فتح مكه ده روز مانده به آخر ماه رمضان سال هشتم روي داد 306

306

.

ابن ابي الحديد هم در يكي از قصائد سبع علويات خود كه مربوط به فتح مكه است , به بالا رفتن علي (ع ) بر شانه رسول اكرم (ص ) براي شكستن بتها تصريح كرده است .

رسول خدا در كعبه

رسول خدا (ص ) كليد كعبه را از عثمان بن ابي طلحه گرفت و به خانه درآمد و آن جا كبوتري از چـوب ديد و آن را برگرفت و با دست خود درهم شكست و به روايت ابن هشام , رسول خدا(ص ) در كـعبه صورتهايي از فرشتگان ديد از جمله صورت ابراهيم (ع ) بود در حالي كه ازلام (چوبه تيرهاي قمار) را به دست دارد و با آنهابخت آزمايي مي كند, پس گفت : خدا اينان را بكشد كه نياي ما را بدين صورت درآورده اند ابراهيم را با بخت آزمايي چه كار 307

307

؟.

رسول خدا بر در كعبه

رسـول خدا(ص ) كليد را از عثمان بن ابي طلحه گرفت و در را با دست خود گشودو به خانه در آمـد و در آن دو ركعت نماز به جاي آورد, سپس بيرون شد و دو چوبه دوطرف در را گرفت و در حـالـي كه مردم پيرامون وي را گرفته بودند بر در كعبه ايستاد وگفت :معبودي جز خداي يـگـانـه بـي شـريـك نيست , وعده خودرا انجام داد و بنده خود راياري كرد و دسته ها را به تنهايي شـكـسـت داد, پـس سـتـايـش و جهانداري خداي راست وشريكي براي او نيست , سپس ضمن گـفـتاري مبسوط, فرمود:اي گروه قريش ! خداي نخوت جاهليت و افتخار به پدران را از شما دور سـاخـت , مـردم هـمـه از آدم انـد و آدم ازخـاك آنـگـاه آيـه 13 از سـوره حجرات را تلاوت كرد 308

308

.

اذان بلال

بـلال بـن ربـاح بـه دسـتـور رسـول خـدا(ص ) در كـعبه و يا در بالاي بام كعبه , اذان گفت و ابـوسـفـيـان بـن حـرب و عـتـاب بـن اسيد 309

309

و حارث بن هشام پاي ديوار كعبه ايـسـتـاده بـودنـد عتاب گفت : خدا پدرم را گرامي داشت كه مرد وزنده نماند تا اين صدا را بـشـنـودو نـاراحت شود حارث گفت : به خدا قسم , اگر حقانيت او بر من مسلم شده بود به اوايـمـان مـي آوردم ابـوسـفـيـان گـفـت : من كه چيزي نمي گويم , چه اگر سخني بگويم هـمـيـن سـنـگ ريـزه هـا او را خـبـر خـواهند داد, پس رسول خدا بر ايشان گذشت و گفت : از آنـچـه گـفـتـيـد خـبـر يـافـتـم و سـپـس گفتار آنان را بازگفت , پس حارث و عتاب گـفـتند:شهادت مي دهيم كه تو پيامبر خدايي , چه : كسي با ما نبود كه تو را بدانچه گفته بوديم خبردهد 310

310

.

نگراني انصار

رسـول خـدا(ص ) پـس از انـجام فتح مكه روي تپه صفا ايستاد و دعا مي كرد و انصارپيرامون او را گـرفـته بودند و با خود مي گفتند: نكند كه رسول خدا اكنون كه شهر خود رافتح كرده است در آن اقـامت گزيند پس چون از دعاي خويش فراغت يافت به آنان گفت : چه مي گفتيد؟ گفتند: چـيـزي نبود و چون اصرار ورزيد و آنچه را گفته بودندبازگفتند گفت : پناه به خدا, زندگي من با شما و مرگ من هم با شماست .

سؤقصد

فـضـالة بن عمير در سال فتح مكه , در حالي كه رسول خدا(ص ) پيرامون كعبه طواف مي كرد, قـصد كشتن وي كرد, اما چون نزديك رسول خدا رسيد, رسول خداگفت : فضاله اي ؟ گفت : آري فـضـالـه ام رسول خدا فرمود: با خود چه مي گفتي ؟ گفت :چيزي نبود, ذكر خدا مي گفتم رسـول خدا خنده كرد و گفت : از خدا آمرزش بخواه سپس دست بر سينه فضاله نهاد تا دلش آرام گـرفـت و چنان كه خود مي گفت هنوز دست ازروي سينه وي برنداشته بود كه كسي را بر روي زمـيـن به اندازه رسول خدا دوست نمي داشت فضاله را در اين باره اشعاري است كه نقل شده است 311

311

.

اسلام عباس بن مرداس سلمي