بخش 14

325

مناسك و بازگشت به ايران پيش‌بيني شود.

علاوه بر اين بايد برنامه‌ريزي به گونه‌اي باشد كه فعاليت‌هاي فرهنگي در سال‌هاي آتي موجب تكميل و هم افزايي برنامه‌هاي سال جاري باشد.

2. با عنايت به تفاوت سطوح علمي ـ منشي، روحي و رفتاري حجاج(و ساير مخاطبان فعاليت‌هاي فرهنگي) لازم است برنامه‌ها حتي‌المقدور به صورت تفكيكي طراحي و اجرا شود تا ضمن افزايش بهره‌وري برنامه‌ها، ضريب رضايت‌مندي حجاج از برنامه‌ها بالا رفته و دلزدگي و بي‌رغبتي تا حدّ ممكن به صفر برسد.

3. نظر به نامگذاري سال 86 از سوي مقام معظم رهبري(مدّظلّه العالي) به سال وحدت ملّي‌ و انسجام اسلامي، مراسم پر شكوه حج امسال، بايد نمايان‌تر از هر سال تجلّي‌ بخش وحدت، انسجام و يكپارچگي و همدلي كلية حجاج ايراني باشد و هيچ‌گونه تهافت و تناقض در برنامه‌هاي اجرايي از سوي كاروان‌ها نبايد مشاهده شود.

د: طبقه‌بندي مخاطبان

كلية كساني كه مي‌توانند در دايرة فعاليت‌هاي فرهنگي قرار گيرند شامل گروه‌هاي زير هستند كه در سه طبقة كلي مي‌گنجند. تعيين شعاع فعاليت‌ها و شمول طبقات سه‌گانه به تصميم مديريت ارشد بعثه و عزم مديريتي براي اثرگذاري فعاليت‌ها بستگي دارد. طبقات سه‌گانه به اين شرح است:

طبقة اوّل: شامل كليّة حجاج ايراني.

طبقة دوم: شامل كارگزاران حج.

طبقة سوّم: شامل غير ايرانيان.

طبقة اوّل به گروه‌هاي زير قابل تقسيم است:

1. زائران عام.

2. فرهيختگان و نخبگان.

3. بانوان.

4. جوانان.

326

5. زائران ايراني مقيم خارج از كشور.

طبقة دوم: شامل گروه‌هاي زير مي‌باشد:

1. روحاني و معين و معينه.

2. مديران و عوامل اجرايي كاروان‌ها

3. كارگزاران ستاد.

4. كارگزاران آژانس‌ها.

طبق سوم: شامل گروه‌هاي زير:

1. زائران غير ايراني (هم به لحاظ ملّيت و هم به لحاظ مذهب قابل گروه‌بندي مي‌باشند)

2. مردم مكّه، مدينه و جدّه.

3. مسئولان دولتي عربستان.

بديهي است تعريف و اجراي هر گونه فعاليت فرهنگي براي گروه‌هاي دوازده‌گانة فوق با رعايت ويژگي‌ها، نيازها، انگيزه‌ها وعلايق و ضرورت‌هاي هر يك از گروه‌ها باشد و از اين رو انتخاب گروه‌هاي هدف براي فعاليت‌هاي فرهنگي بعثه، با توجه به ظرفيت و آمادگي بعثه بايد صورت گيرد.

هـ : موضوعات محوري

بهره‌گيري بهينه و پايدار از برنامه‌هاي فرهنگي مرهون آن است كه پيوستگي و انسجام در مباحث مطروحه رعايت شود. براي تحقق اين مهم، بعثة مقام معظم رهبري هر ساله يك موضوع محوري را بر اساس اهميت، اولويت، دامنة شمول، ميزان تأثيرگذاري و زمينة بهره‌گيري از فرصت معنوي حج وزيارت انتخاب و اعلام مي‌كند. موضوع محوري سال 86«جايگاه و نقش دين در زندگي و تأمين سعادت و خوشبختي بشر» است كه مباحث معنوي مرتبط با استفاده از كتاب و سنت مدّ نظر مي‌باشد.

شايسته است كه همة برنامه‌ها به گونه‌اي بيان كننده اين مبحث بوده و سعي شود نقش سازنده و متعالي دين در همة شئون زندگي مادي و معنوي بشر تبيين شود.

327

بديهي است موضوع محوري سالانه كه در ابتداي سال از سوي مقام معظم رهبري(مدّظله العالي) اعلام مي‌شود، به عنوان يك محور اساسي مدّ نظر خواهد بود و از اين رو سهم قابل توجهي از برنامه‌هاي فرهنگي براي پرداختن به موضوع «اتحاد ملّي‌ و انسجام اسلامي» بايد در نظر گرفته شود.

و : ساز و كار اجرايي

1. برنامه‌هاي فرهنگي از سوي شوراهاي فرهنگي كاروان‌ها بر اساس اهداف، اصول و سياست‌هاي تعريف شده ارائه و براي رعايت هماهنگي و انسجام از سوي بعثه ابلاغ مي‌گردد.

2. شوراهاي فرهنگي با محوريت روحانيون كاروان‌ها مجري برنامه‌هاي ابلاغي مي‌باشند.

3. تنخواه، امكانات و نيازهاي سخت‌افزاري و نرم‌افزاري اجراي فعاليت‌هاي فرهنگي در اختيار روحاني كاروان گذاشته مي‌شود.

4. با توجه به ظرفيت نشريات ميقات و زائر و گسترة نشر آن، لازم است بخشي از فعاليت‌هاي تبليغي بعثه از اين طريق انجام شود.

5. همايش‌ها و مراسم عمومي كه در موسم حج و زيارت در مكّه و مدينه برگزار مي‌شود، فرصت و ظرفيت مناسبي، هم به لحاظ متن و هم به لحاظ حاشيه براي تحقق پاره‌اي از اهداف فرهنگي و انجام فعاليت‌هاي مورد نظر مي‌باشد.

6. با عنايت به تأثير فعاليت و تلاش مبلغان و زبان‌دانان بر روي مخاطبان به ويژه غير ايرانيان، لازم است توجيهات لازم نسبت به اهداف و سياست‌ها و جهت‌گيري برنامه‌هاي فرهنگي صورت گيرد تا همسويي و انسجام لازم در فعاليت‌ها صورت گيرد.

7. به منظور آمادگي و زمينه‌سازي فعاليت‌ها و برنامه‌هاي فرهنگي و بهره‌گيري بهينه‌ از فرصت ايام موسم، مقدمات برنامه‌ريزي، آماده‌سازي و سازماندهي فعاليت‌ها قبل از عزيمت و در ايران انجام و پيگيري مي‌شود.

328

ز : برنامه‌ها

در طرح منسجم و نظام‌مند فرهنگي ـ معنوي حج و زيارت، كلية برنامه‌ها در پنج گروه زير قابل دسته‌بندي است:

1. برنامه‌هاي پيشنهادي شوراهاي فرهنگي كاروان‌ها: با توجه به انگيزه‌مندي كارگزاران حج كاروان‌ها و نيز حجاج و زوار در برنامه‌ريزي و اجراي فعاليت‌هاي فرهنگي ـ معنوي در مدت اقامت در مكّه‌ و مدينه، به منظور بهره‌برداري صحيح و يكپارچه از اين ظرفيت، طي دستورالعملي از شوراها خواسته شده با تشريك مساعي، برنامه‌هاي مورد نظرخود را تدوين و به بعثه پيشنهاد نمايند، تا پس از بررسي و رعايت اصول هماهنگي و انسجام با ساير برنامه‌ها و با برنامه‌هاي ساير كاروان‌ها، به آنان ابلاغ ‌شود.

2. برنامه‌هاي پيشنهادي بعثه به كاروان‌ها: كارگروه فرهنگي بعثه، با مطالعه و بررسي ظرفيت‌هاي فرهنگي ـ معنوي، برنامه‌هاي پيشنهادي شوراهاي فرهنگي كاروان‌ها و ضرورت‌ها و اقتضائات فرهنگي سالانه، در جهت تكميل و تعالي فعاليت‌هاي فرهنگي موسم حج و زيارت، برنامه‌هاي مختلفي را طراحي و تدوين نموده و جهت اجرا در محيط كاروان‌ها، ابلاغ مي‌نمايد. برنامه‌هاي پيشنهادي بعثه براي موسم حج 86 به شرح زير است:

2ـ1. سخنراني:‌ انجام سخنراني توسط روحانيون كاروان‌ها و مبلغان در فرصت‌هاي مختلف(قبل و حين سفر) يكي از برنامه‌هاي مناسب تبليغي است كه در صورت رعايت حال حجاج و شرايط وقت و سفر و تناسب با مقام و موقعيت تأثير ماندگاري دارد. سخنراني‌ها نبايد طولاني باشد كه موجب خستگي و ملالت حجاج شود.

موضوعات اساسي سخنراني‌ها:

ـ مناسبت سال يعني وحدت ملّي‌ و انسجام اسلامي.

ـ فضايل، آداب و آثار حج، مناسك حج، زيارت و اماكن مقدس.

329

ـ تاريخ اسلام به تناسب اماكن مورد زيارت.

ـ سيرة پيامبر (صلّي الله عليه وآله) ، حضرت زهرا (عليها السلام) و ائمه معصوم:

ـ مهدويت.

2ـ 2. روخواني و ختم قرآن: روحانيون كاروان‌ها، حجاج و زوار را به اهميت و فضيلت قرائت و ختم قرآن، خصوصاً در ايام حضور در مكّه‌ و مدينه و بالاخص در مسجدالحرام و مسجدالنبي تذكر دهند و برنامة روخواني براي كم سوادان و ختم كامل قرآن براي باسوادان را در طول ايام اقامت در مكّه و مدينه برنامه‌ريزي و اجرا نمايند.

2ـ 3. مسابقات فرهنگي: به منظور ارتقاي اطلاعات و آگاهي و ايجاد و حفظ نشاط حجاج و زوار و بهره‌گيري مناسب از فرصت‌ها، برگزاري مسابقات فرهنگي كارساز خواهد بود. مسابقات مي‌تواند از محورهاي زير با توجه به فرصت‌هاي ممكن و رعايت حال مخاطبان انتخاب شوند:

ـ حفظ قرآن (جزء، آيات يا سوره‌هاي معين)

ـ حفظ روايات در موضوعات معين و با معرفي متن و منبع مشخص.

ـ تهيه روزنامة ديواري، بروشور، متون ادبي، خاطره‌نويسي، گزارش نويسي از سفر.

ـ كتاب‌خواني با معرفي متون مناسب با شرايط حال و مقام.

2ـ 4. ميثاق‌نامه: در هنگام وداع با مكّه، مسجدالحرام و كعبة مباركه، نيز در هنگام وداع با مدينة النبي و فراق با رسول الله (صلّي الله عليه وآله) حجاج و زوار با ربّ البيت و با نبي اكرم (صلّي الله عليه وآله) بر پايداري و پيروي هر چه خالصانه‌تر و عميق‌تر بر راه روشن اسلام ناب محمدي (صلّي الله عليه وآله) در ابعاد فردي و اجتماعي و جهات معنوي ـ روحي و رفتاري ـ منشي پيمان ببندند. بعثة مقام معظم رهبري(مدّظله‌) متن دو پيمان‌نامه را تدوين كرده و در اختيار كاروان‌ها مي‌گذارد تا يكايك حجاج و زوار در صورت آمادگي در هنگام وداع قرائت كرده و ميثاق روز الست را در ام القراي زمين و در پيشگاه پروردگار و حبل الله المتين تحكيم بخشند.

2ـ5. تهيّه‌ تراكت‌ها: تراكت‌هاي موضوعي، وسيلة سريع، راحت، سهل‌الوصول و ارزان براي تذكر موقعيت‌ها، ايام، مناسبت‌ها و توجه دادن به وظايف مختلف حاجي و

330

زائر و رعايت همسفري و همنشيني و... مي‌باشد كه امكان تدارك آن در همة كاروان‌ها وجود دارد.

2ـ6. كتابچه‌ها و بروشورها: به اهتمام بعثة مقام معظم رهبري كتابچه‌ها و بروشورهاي موضوعي متنوع، همچنين جزوة راهنماي معنوي حجاج تهيه و تدوين شده و جهت استفاده در مناسبت‌ها وموقعيت‌هاي‌مختلف‌دراختيار‌كاروان‌ها‌گذاشته مي‌شود.

3. برنامه‌هاي متمركز: بعثة مقام معظم رهبري(مدّظلّه‌) در برنامة حج تمتع سال 86 برنامه‌هاي زير را به صورت سراسري و متمركز تدارك ديده است:

3ـ1. همايش‌هاي سال وحدت ملّي‌ و انسجام اسلامي: برخي از همايش‌ها با حضور عموم حجاج ايراني در موضوع وحدت ملّي‌ و عطف به منظور توجّه به وظايف خطير مردم انقلابي و پيشرو در مقابل توطئه‌هاي تفرقه‌افكنانه و براندازانه‌ استكبار جهاني تشكيل مي‌شود و برخي با حضور حجاج ايراني و ساير كشورها در موضوع انسجام اسلامي و با هدف تلاش در جهت همگرايي و تقويت مناسبات انساني بين مسلمين و ايجاد جبهة واحد در برابر دشمنان اسلام و مسلمين.

3ـ 2. ديدارهاي نمايندة محترم ولي فقيه: در طول اقامت حجاج در مكّه و مدينه‌، نمايندة محترم ولي فقيه در امور حج و زيارت، برنامة ديدارهاي متعددي را در بعثه و هتل‌ها خواهند داشت و طي آن با گروه‌هاي مختلف حجاج شامل جوانان، بانوان، فرهيختگان، حجاج ايراني مقيم خارج از كشور و عموم حجاج ملاقات و ضمن بيان نظريات، با ديدگاه‌هاي آنان آشنا مي‌شوند.

3ـ3. مسابقات سراسري: در مدّت اقامت حجاج در مكّه و در مدينه، يك موضوع مسابقه فرهنگي به صورت سراسري اعلام و اجرا مي‌شود. هدف از اين مسابقه تشويق و عطف توجه حجاج به موضوعات پر اهميّت و حياتي در عرصة حيات معنوي انسان و ضرورت توجّه به وحدت، همگرايي و انسجام اسلامي است.

4. برنامه‌هاي فرهنگي براي غير ايرانيان

پيشنهاد مي‌شود معاونت بين الملل بعثه به منظور رعايت يكپارچگي و انسجام در

331

برنامه‌هاي فرهنگي بعثه، محورهاي زير را در برنامه‌هاي خود براي غير ايرانيان؛ اعم از حجاج و زوار ساير كشورها، مردم شهرهاي مكّه، مدينه و جدّه و كارگزاران حج عربستان مورد توجّه قرار دهد:

4ـ1. مناسبت سال يعني انسجام اسلامي و عطف توجّه عموم مسلمين به ضرورت همگرايي، همدلي و اخوت اسلامي در جهت بازگشت دوران مجد، عظمت و سروري مسلمين.

4ـ2. نقشه‌هاي استكبار جهاني در جهت اسلام‌ستيزي، خصوصاً توطئة فتنه افكني مذهبي در جهان اسلام و سرمايه‌گذاري آنان براي تقويت گرايش‌هاي تندرو و متعصب كه به منظور برادركشي صورت مي‌گيرد.

4ـ3. بيان و بررسي بيداري اسلامي و رويكرد گسترده و پر قدرت مردم در كشورهاي اسلامي به سمت ايدئولوژي اسلامي به عنوان تنها راه عزّت و اقتدار مسلمين و تنها چاره‌ نابساماني‌هاي سياسي، اجتماعي، اقتصادي و فرهنگي جوامع مسلمان.

4ـ4. بيان و بررسي ديدگاه‌هاي جمهوري اسلامي ايران در رابطه با مسائل مختلف جهاني، خصوصاً مسائل مربوط به جهان اسلام و بالاخص قدس شريف.

4ـ5. معرفي موفقيت‌هاي درخشان نظام اسلامي در عرصه‌هاي مختلف سياسي، اجتماعي، علمي و صنعتي.

5. برنامه‌هاي ويژه:

علاوه بر برنامه‌هاي فوق، مناسب است برنامه‌هاي ويژه‌اي براي مخاطبان خاص تدوين و اجرا شود. برخي از اين برنامه‌ها به شرح زير است:

5ـ1. آشنايي با اسرار حج: با توجه به جمع گسترده و پر شمار افراد تحصيلكرده و فرهيخته در موسم حج و آمادگي و كنجكاوي آنان براي فهم عميق‌تر مناسك و اعمال حج، برنامة آشنايي با اسرار حج در قالب‌هاي مختلف مي‌تواند به اجرا گذاشته شود.

5ـ2. دعوت به تفكر و تدبر: به گروه فرهيختگان مي‌توان پيشنهاد كرد كه وقت فراغتي را براي تفكر و تدبّر براي خود در نظر بگيرند و در مشاهد و مواقع خاص به

332

رازها و اسرار آفرينش، بندگي و وارستگي و كمال بينديشند.

5ـ3. بازديدهاي ويژه‌: بازديد جوانان از اماكن تاريخي صدر اسلام به خصوص برخي مكان‌ها كه در ديدارهاي عمومي كمتر مورد توجّه است، براي آنان جذاب و درس‌آموز است. روحاني كاروان با تدارك اين برنامه‌ و آشناسازي جوانان با نكات تاريخي، اخلاقي و معنوي مرتبط با آن اماكن، بهره‌ فراواني را در اختيار جوانان مي‌گذارد.

5ـ4. جلسات اختصاصي: براي همة گروه‌هاي پنج‌گانه‌ طبقة اوّل (يعني حجاج ايراني) به صورت گفتگو و پرسش و پاسخ بهره‌اي دو جانبه بين روحاني كاروان و حج‌گزاران در پي‌خواهد داشت. روحاني با دغدغه‌ها، مسائل، مشكلات و نيازهاي خاص گروه‌ها آشنا مي‌شود و حجاج ضمن دريافت توضيح و پاسخ نسبت به برخي مسائل خود، حسّ مثبتي نسبت به روحاني به خاطر اهتمام ويژه‌اش پيدا خواهند كرد و طبيعتاً ضريب رضايت‌مندي بالا خواهد بود.

جدول تفصيلي برنامه‌هاي فرهنگي حج تمتع سال 86

جدول شمارة 1 ـ برنامه‌هاي قبل از موسم

ر	عنوان برنامه	مجري	مخاطب	زمان اجرا	شرح
1	بيعت با شهيدان	شوراي فرهنگي	عموم زائران	تا پيش از اعزام	به منظور تعظيم و تكريم مقام شهيدان و ارج نهادن به فداكاري آنان، مناسب است برنامة ديدار از خانوادة شهداي شهر و خصوصاً خانواده‌ شهداي كاروان تدارك شود و نيز با حضور بر مزار پاك شهيدان با آنان تجديد عهد شود و ازتربت آنان كه به تعبير امام دارالشفاي آزادگان است، بهرة‌ معنوي گرفته قلب و روح را صيقل داده و آماة سفر معنوي حج بسازيم. همچنين مناسب است مراسم عزيمت زائران از گلزار شهدا انجام شود.
2	شب خاطره	شوراي فرهنگي	عموم زائران	تا پيش از اعزام	به منظور ايجاد آمادگي روحي و تقويت و تعميق باورداشت‌هاي ديني مناسب است با دعوت از چهره‌هاي معنوي و موفق شهر و ترجيحاً از اعضاي كاروان و برپايي برنامة فرهنگي شبانه به عنوان شب خاطره، تجربه‌هاي مربوط به امدادها، لطف‌ها، و عنايت‌هاي الهي در زندگي و توفيقات و پيشرفتهايي كه با مدد الهي به دست آمده است و نيز شرح حال بزرگان اخلاق و عرفان بيان گردد.
3	راه زندگي	معاونت آموزش و پژوهش	عموم زائران	تا پيش از اعزام	تهيه جزوه‌اي حاوي 20 آيه و 20 حديث از راهنمايي هاي قرآن و سنت دربارة جايگاه دين و آموزه‌هاي ديني در دستيابي به سعادت و خوشبختي و ارائه به زائران براي مطالعه. مناسب است اين جزوه با سخنان بزرگان و حكايات اهل معنويت و اخلاق غني‌سازي شود.
4	نمايشگاه كتاب	شوراي فرهنگي	عموم زائران	آبان ماه	برپايي نمايشگاهي كوچك و با كيفيت از كتابهاي مرتبط با آداب و اسرار حج و زيارت، تاريخ‌ مكّه و‌مدينه، سيرة پيامبر (صلّي الله عليه وآله) ، ائمه (عليهم السلام) ، و حضرت زهرا (عليها السلام) ، و شخصيت‌هاي اسلامي‌‌ مدفون در مكّه و مدينه و نيز در موضوع محوري برنامه‌هاي سال 86 يعني «جايگاه و نقش دين در زندگي» و «اتحاد و انسجام اسلامي» و همچنين بحث‌هاي اخلاق و عرفان اسلامي راهگشاي مناسبي براي معرفت يابي هر چه بيشتر حجاج مي‌باشد.
5	سخنراني	روحاني ومعين	عموم زائران	در تمام مراحل	انجام سخنراني در موضوعات مرتبط با حج خصوصاً اسرار و آداب حج و زيارت و موضوعات محوري برنامه‌هاي فرهنگي سال 86 با رعايت كيفيت و پرهيز از پرگويي از ضروريات است. لازم است براي انجام سخنراني، اعضاي كاروان به گروه‌هاي مخاطب مختلف (جوانان، تحصيل‌كردگان، عموم و بانوان) تقسيم شوند تا بهره‌برداري كافي صورت گيرد.
6	راهنماي معنوي حج	معاونت آموزش و پژوهش	عموم زائران		اين راهنما در قالب يك كتابچه تدوين شده و جهت بهره‌برداري عموم حجاج در اختيار كاروان‌ها گذاشته خواهد شد.
7	معرفي كتاب	معاونت آموزش و پژوهش	نخبگان	تا پيش از اعزام	فهرستي از بهترين و مناسبت‌ترين كتابهاي اخلاقي و عرفاني متناسب با موضوعات محوري سال و مباحث مرتبط با سفر معنوي حج از سوي معاونت آموزش و پژوهش بعثة مقام معظم رهبري به منظور اطلاع رساني در اختيار كاروان‌ها گذاشته مي‌شود.
8	معرفي سايت‌هاي ديني	معاونت آموزش و پژوهش	نخبگان	تا پيش از اعزام	فهرستي از سايت‌هاي ديني غني به منظور آشنايي و بهره‌برداري زائران علاقمند و تحصيلكرده در قالب يك‌ CD ‌تهيه شده كه در اختيار كاروان‌ها گذاشته مي‌شود.
9	جلسات گفتگو و پرسش و پاسخ	روحاني كاروان	نخبگان	همه زمانها	نياز افراد نخبه و تحصيلكرده فراتر از ارائة بحث در قالب سخنراني است. لازم است روحانيون محترم كاروان‌ها با ايجاد حلقه‌هاي گفتگو و پرسش و پاسخ در حلّ اشكالات، ابهامات، و شبهات فكري ـ معنوي آنان داشته باشند.
10	ارتباط صميمانه و مستمر	روحاني كاروان	نخبگان	همه زمانها	برقراري و حفظ ارتباط صميمانه و دوستانه با تحصيلكردگان و نخبگان هم موجب رشد و غناي باورداشت‌ها و معنويات آنان مي‌شود و هم به‌طور چشمگيري در بهبود وضعيت ديني ـ معنوي جامعه تأثير گذار است.
11	سخنراني ويژه	روحاني، معين و معينه	بانوان	همه زمانها	ارائه سخنراني با مباحث مرتبط با بانوان در جلسات خاصّ آنان در زمينه‌هايي چون راه تقرّب بانوان به خدا، رمز موفقيت زنان صاحب نام خصوصاً بانوان نامدار صدر اسلام، جهاد بانوان، حجاب و عفاف
12	مراسم عبادي	معينه كاروان	بانوان	همه زمانها	برگزاري مراسم دعاي كميل، زيارت گروهي همراه با بيان معارف و آداب و اسرار حج و زيارت و تذكرات اخلاقي ـ رفتاري و رعايت شئون اسلامي زن مسلمان در اماكن زيارتي ـ عبادي و اجتماعي مكّه و مدينه
13	ارتباط صميمي و مستمر	معينه كاروان	بانوان	همه زمانها	به شرح رديف 10
14	ديدار با بانوان نمونه	معينه كاروان	بانوان	تا پيش از اعزام	ديدار با چهره‌هاي موجه، موفق و معنوي سرشناس از بين بانوان (در صورت وجود در شهر و محلّه) گفتگو دربارة راز موفقيت آنان تأثير مثبت در روح و روان بانوان زائر >دارد.
15	سخنراني ويژه‌	روحاني معين	جوانان	همه زمانها	لازم است براي جوانان حاضر در كاروان با عنايت به حساسيت‌ها و علايق آنان، سخنراني مستقل ارائه شود. در اين سخنراني‌ها كه به مباحث مرتبط با حج و زيارت و موضوع محوري برنامه خواهد بود، معنويت گرايي جوانان و روح پرسشگري آنان مورد توجه قرار گيرد.
16	معرفي كتاب	معاونت آموزش و پژوهش	جوانان	تا پيش از اعزام	به شرح رديف 7
17	ارتباط صميمي و مسمتر	روحاني و معين	جوانان	همه زمانها	به شرح رديف 10
18	ديدار با جوانان نمونه	روحاني و معين	جوانان	تا پيش از اعزام	مشابه رديف 14
19	جلسات اخلاق	بعثه و سازمان حج	كارگزاران حج	همه زمانها	با عنايت به ضرورت تهذيب اخلاق و حفظ طهارت روحي، لازم است جلسات هفتگي اخلاقي، بهره‌گيري از اساتيد صاحب نام و چهره‌هاي شناخته شده اخلاق قبل و حين سفر براي همة كارگزاران حج برگزار شود.
20	كارگاه‌هاي آموزشي	بعثه و سازمان حج	كارگزاران حج	تا پيش از اعزام	برگزاري كارگاه با موضوع مديريت، آسيبها و آفتهاي كارگزاري و...
21	مراسم تجليل از پيش كسوتان	بعثه و سازمان حج	كارگزاران حج	قبل يا بعد از اعزام	تقدير و تجليل از كارگزاران پيش كسوت ضمن ارج گذاشتن به تلاش‌هاي خالصانة آنان، موجب تشويق ساير كارگزاران شده و فرصتي براي انتقال تجارب ارزشمند آنان به نيروهاي جوان‌تر مي‌شود.
22	انتشار نشرية ويژه‌	بعثه و سازمان حج	كارگزاران حج	همة زمانها	تدوين نشرية ويژه‌اي براي ارائه مباحث معرفتي، اخلاقي مورد نياز و نيز اطلاع رساني به موقع ضروري است
23	جلسات اخلاق	معاونت امور روحانيون	روحانيون و معين‌ها	همه زمانها	به شرح رديف 19
24	كارگاه‌هاي آموزشي	معاونت امور روحانيون	روحانيون و معين‌ها	تا پيش از اعزام	به شرح رديف 20
25	مراسم تجليل از پيش كسوتان	معاونت امور روحانيون	روحانيون و معين‌ها	قبل يا بعد از اعزام	مشابه رديف 21
26	راهنماي فرهنگي موسم	معاونت امور روحانيون	روحانيون و معين‌ها	تا پيش از اعزام	تدوين و تنظيم كتابچه‌اي حاوي كلية مسائل اخلاقي كه قبل، حين و بعد از سفر در ارتباط با انجام مناسك، زيارت و مسائل پيراموني.

337

جدول تفصيلي برنامه‌هاي فرهنگي حج تمتع سال 86

جدول شمارة 1 ـ برنامه‌هاي قبل از موسم

رديف	عنوان برنامه	مجري	مخاطب	زمان اجرا	شرح
1	سخنراني	روحاني و معين	عموم زائران	ايام اقامت در مكه و مدينه	به شرح رديف 5 از جدول شماره 1.
2	شب خاطره	شوراي فرهنگي	عموم زائران	ايام اقامت در مكه و مدينه	يك يا دو نوبت در مدينه و مكّه و خصوصاً در شب‌هاي آخر حضور در مدينه و مكّه با برپايي مجلسي در محل اقامت كاروان، زوّار و حجّاج مبادرت به بيان بهترين خاطرات حضور معنوي خود در مدينه و مكّه بنمايند.
3	ديدار نماينده محترم ولي‌فقيه	بعثه مقام معظم رهبري	عموم زائران	ايام اقامت در مكه و مدينه	ديدار دوره‌اي نمايندة محترم ولي‌فقيه از هتل‌ها و نيز حضور گروه‌هاي مختلف زوار شامل جوانان، فرهيختگان، بانوان، ايرانيان مقيم خارج از كشور، روحانيون و مديران و كارگزاران به صورت جداگانه در بعثه مقام معظم رهبري و ديدار و گفتگو با نمايندة محترم ولي‌فقيه و گفتگوي نزديك و دوجانبة آنان تأثير عميق و ماندگاري برجا مي‌گذارد و نظريات و ديدگاه‌ها و احتمالاً طرح‌ها و پيشنهادهاي آنان مي‌تواند در فرآيند برنامه‌ريزي حج و زيارت در سال‌هاي آينده مؤثر باشد.
4	همايش وحدت جهان اسلام	معاونت بين‌الملل بعثه مقام معظم رهبري	فرهيختگان جهان اسلام		همايشي كه هرساله با حضور انديشمندان و فرهيختگان جهان اسلام تشكيل مي‌شود، با توجه به نامگذاري امسال به سال انسجام اسلامي مناسب است با محوريت «منشور وحدت و انسجام اسلامي» برگزار شود.
5	همايش تجليل از مناديان وحدت	معاونت بين‌الملل بعثه مقام معظم رهبري	فرهيختگان جهان اسلام	ايام موسم	در تكريم و بزرگداشت از شخصيت بزرگ اسلامي كه در راه وحدت امت اسلامي مجاهدت‌كردند، مناسب است، همايش تجليل از مناديان وحدت در بعثه مقام معظم رهبري برگزار شود.
6	گردهمايي بزرگ وحدت	بعثه مقام معظم رهبري	كليه ايرانيان	ايام موسم	با حضور شخصيت‌هاي كشوري حاضر در موسم حج و به منظور تعميق وحدت ملي و اسلامي در بين كلية حجاج ايراني، جا دارد اقدام به گردهمايي و همايشي در اين خصوص صورتگيرد.
7	سخنراني ويژه	روحاني، معين و معينه	بانوان	ايام موسم	به شرح رديف 11 از جدول شماره 1.
8	سخنراني ويژه	روحاني و معين	جوانان	ايام موسم	به شرح رديف 15 از جدول شماره 1.
9	سخنراني ويژه	روحاني و معين	نخبگان	ايام موسم	دربارة نقش خواص در اسلام و رسالت خواصّ در برابر تحولات و تغييرات جامعه اسلامي.
10	ميثاق‌نامه	معاونت آموزشي و پژوهشي و شوراي فرهنگي	عموم زائران	هنگام وداع در مكه و مدينه	در هنگام وداع با مكه و مدينه، و در حال ابتهال به درگاه احديت و عرض ارادت به پيشگاه پيامبر اكرم ، متن ميثاق‌نامه‌اي كه از سوي معاونت آموزشي و پژوهشي بعثه تهيه شده و در اختيار كاروان‌ها قرار مي‌گيرد، قرائت مي‌شود و هريك از زائران در صورت آمادگي ذيل آن را امضا كرده نزد خود نگه مي‌دارد.
11	جلسات اخلاق	معاونت امور روحانيون	روحانيون و معين‌ها	در مدينه و مكه	با استفاده از حضور چهره‌ها و علما و اساتيد اخلاق حاضر در ايام موسم حج، جلسات معنوي اخلاقي براي روحانيون كاروان‌ها و معين‌ها در نظر گرفته شود. اين جلسات اگر با برنامه پرسش و پاسخ توأم شود، بهره مضاعفي خواهد داشت، طريق روحانيون مي‌توانند مسائل اخلاقي مختلفي كه در ارتباط با اعضاي كاروان مواجه‌ بوده‌اند، مطرح و پاسخ‌يابي كنند.
12	شب خاطره	معاونت امور روحانيون	روحاني و معين	در شب‌هاي پاياني موسم	در يكي از شب‌هاي پاياني حضور در سرزمين وحي، برگزاري شب خاطره براي بيان خاطرات و تجارب شنيدني روحانيون و معين‌ها براي يكديگر مفيد و مؤثر است.
13	درس اخلاق	بعثه و سازمان حج	كارگزاران	به صورت هفتگي	برگزاري جلسات درس اخلاق در طول ايام اقامت در سرزمين وحي با استفاده از اساتيد و چهره‌هاي اخلاقي حاضر در موسم، براي مديران و كارگزاران بسيار سازنده و تأثيرگذار است.
14	جلسه آسيب‌شناسي اجرايي حج	بعثه و سازمان حج	كارگزاران	در طول ايام موسم	اين جلسه كه با حضور مسؤولان بعثه و سازمان حج برگزار مي‌شود، مديران و كارگزاران به بيان مسائل و مشكلات اجرايي حج مي‌پردازند و كارشناسان و مسؤولان پس از بررسي به ارائه راهكارهاي اصلاح مبادرت مي‌ورزند.
15	معرفي كارگزار نمونه	بعثه و سازمان حج	كارگزاران	در پايان موسم	معرفي كارگزار نمونه كه پيش از اين در هنگام مراجعت به ايران و با فاصله زماني چندماهه صورت مي‌گرفته، مناسب است در ايام موسم و در روزهاي پاياني در سرزمين وحي برگزار شود تا تأثيرگذاري آن مضاعف شود.

339

برنامه‌هاي فرهنگي كاروان‌ها در حج تمتع 1386

معاونت آموزش و پژوهش حوزة نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت در مهر 1386 برنامه‌‌هاي فرهنگي كاروان‌هاي حج را در سال 86 منتشر كرد و از مسئولان اجرايي و فرهنگي كاروان‌ها خواست كه هماهنگ‌تر از هر سال به اين برنامه‌ها توجه و

340

عنايت كنند. خلاصه و گزيده‌اي از برنامه‌هاي مذكور به شرح زير است:

با تكيه بر الطاف و عنايات بيكران الهي و اميد به هدايت‌هاي خاصّة امام زمان (عجّل الله تعالي فرجه الشريف) و به منظور ايجاد انسجام و وحدت رويه و فراهم آوردن امكان بهره‌برداري بهينه از فرصت‌هاي ارزشمند و بي بديل سفر معنوي حج، برنامه‌هاي فرهنگي كه با پيشنهاد شوارهاي فرهنگي كاروان‌ها و تصويب معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبري پيش‌بيني شده، به شرح ذيل ابلاغ مي‌گردد:

الف: كليات

شوراهاي فرهنگي كاروان‌ها با اهتمام و پيگيري دقيق و مستمر،‌ در اولين فرصت ضمن تشكيل جلسه نسبت به اتخاذ تدابير لازم جهت اجراي به موقع برنامه‌هاي فرهنگي مصوب اقدام نمايند.

مشاركت حداكثري حجّاج در فعاليت‌ها از طريق تشكيل به موقع گروه ارشاد كاروان به عنوان ضامن موفقيت برنامه‌ها مورد توجه ويژه قرار گيرد. بهره‌گيري از چهره‌هاي علمي ـ فرهنگي حاضر در كاروان كه داراي پيشينة خوب و موفق در فعاليت‌هاي فرهنگي و ديني هستند، در دستور كار قرار گيرد.

شوارها با برنامة منظم به تشكيل مستمر جلسات در ايران و عربستان،‌ براي بررسي برنامه‌ها و طرح‌ها و مسائل فرهنگي كاروان اقدام نموده، گزارش آن را ثبت و به بعثه منعكس نمايند.

فضاسازي مناسب معنوي ـ فرهنگي در تمام اماكن مورد استفاده كاروان، در ايران و مكه و مدينه مورد توجه قرار گيرد.

مؤثرترين روش تبليغي و برنامة فرهنگي، التزام عملي به موازين اخلاقي است. از‌اين رو، اخلاق اسلامي كارگزاران فرهنگي، ضرورتي مضاعف دارد و از اين جهت توجيه همكاران لازم است.

به منظور تعظيم شعائر الهي و افزايش آگاهي و معرفت عمومي و عرض ارادت به ساحت اهل بيت (عليهم السلام) ،‌ اعياد و وفيات و نيز ديگر مناسبت‌هاي شمسي و قمري مقارن با

341

موسم حج، مورد توجه قرار گرفته و برنامة مناسب از قبل پيش‌بيني شود.

جهت آشنايي هر چه بيشتر زائران با مفاهيم متعالي ادعيه،‌ زيارات و مناجات‌ها به‌ويژه دعاي كميل، دعاي ندبه، دعاي عرفه، زيارت جامعة كبيره، دعاي مكارم الاخلاق و... برنامه‌ريزي مناسب و متنوع در طول سفر پيش‌بيني شود. قرائت دعاها و زيارت‌ها،‌ بيان مفاهيم، گزينش فرازهايي از دعاها به صورت تراكت و برگزاري مسابقه؛ از جمله برنامه‌هاي قابل اجرا مي باشد.

برنامه‌ريزي مناسب براي بهره‌گيري هر چه بيشتر از كلام وحي و انس و الفت با آن، براي همه سطوح(در قالب روخواني، حفظ،‌ بيان مفاهيم، مسابقات قرآني و...) ضروري است. در اين رابطه شناسايي افراد آشنا و فعال در اين عرصه از بين اعضاي كاروان و بهره‌گيري از آنان در تدوين و اجراي برنامه‌ها، كمك شاياني در رونق هر چه بيشتر برنامه‌ها خواهد كرد.

شوراهاي فرهنگي نسبت به شناسايي افراد كه به زبان‌هاي خارجي آشنايي كامل دارند و معرفي آنان به ستاد مركزي بعثه اقدام نمايند تا در زمينه‌هاي مناسب از وجود آنان بهره گر فته شود.

با توجه به تنوع زائران به لحاظ سطح سواد،‌ تحصيلات،‌علايق و آگاهي‌ها، لازم است برنامه‌ريزي فرهنگي حداقل در چهار بخش «جوان»، «نخبگان و فرهيختگان»،‌ «بانوان» و «عموم» طراحي و اجرا شود.

با الهام از سيرة اخلاقي اصحاب رسول الله (صلّي الله عليه وآله) و برادريِ آنان، جهت اصلاح و تقويت فرهنگي عمومي، رعايت حقوق ديگران، پايبندي به احكام الهي و نهادينه كردن آداب معاشرت اسلامي خصوصاً حُسن خلق، فتوّت و جوانمردي، صداقت و امانت‌داري، در سطح كاروان، در همه اماكن عمومي و اماكن مقدس و مشاهد مشرف اقدام شود و تبليغات لازم و تذكرات مكرر در سخنراني‌ها صورت گيرد. در همين ارتباط برخورد شايسته زائران ايراني با برادران و خواهران مسلمان ساير كشورها از اهميت ويژه‌اي برخوردار است.

جلب مشاركت زائران براي خدمت داوطلبانه و مشتاقانه به همسفران به خصوص

342

كهن‌سالان، بيماران و ناتوانان در قالب «طرح احسان» پيگيري شود و زمينه‌هاي فرهنگي براي استقبال زائران فراهم گردد.

ساختمان‌هاي محل گردهمايي و آموزش زائران در ايران و محل استقرار در مكه و مدينه به شكلي وزين، زيبا و الهام بخش با پيام‌ها،‌ تصاوير،‌ طرح‌ها، پوسترها و تراكت‌هاي متناسب با فضاي معنوي حج و زيارت آراسته گردد. در اين مورد، از رقابت‌هاي ناسالم و فرساينده با ساير كاروان‌ها و افراط و تفريط پرهيز گردد.

با تشكيل مستمر جلسات گروه ارشاد و تشويق و حمايت از آن‌ها،‌ زمينة مشاركت فعال آن‌ها در برنامه‌هاي فرهنگي فراهم آيد.

با پيگري و مشاركت گروه ارشاد براي آن دسته از زائراني كه علاقه‌مند به آشنايي با اماكن تاريخي صدر اسلام؛ از جمله جبل‌النور، جبل‌ثور، حديبيه، شهداي فخ و... مي‌باشند، برنامه‌ريزي مستقل صورت گيرد. در اين موارد هماهنگي با مسئولان مربوطه الزامي است.

به منظور حضور پر نشاط زائران در نمازهاي جماعت مسجدالحرام و مسجدالنبي (صلّي الله عليه وآله) و بهره‌گيري از اين فرصت براي انجام وظيفه در راستاي انسجام اسلامي و تقويت اخوّت اسلامي، با مشاركت گروه ارشاد تبيين و توجيه شود و فرهنگ‌سازي لازم صورت گيرد.

بررسي رعايت قوانين و مقررات كشور ميزبان و تدابير لازم از سوي گروه ارشاد تدوين و پيشنهاد شود.

رعايت پوشش و حجاب مناسب و مراقبت از رفتارهاي اجتماعي و حفظ جايگاه، شأن و منزلت و ارزش والاي زائران ايراني در جامعة‌ بزرگ جهان اسلام، به‌طور مستمر تذكر داده شود.

برنامه‌ريزي و تشويق زائران براي مشاركت فعّال در مراسمي كه از سوي بعثه مقام معظم رهبري(مد ظلّه) تشكيل مي‌گردد و دعوت از شخصيت‌هاي علمي و فرهنگي بعثه براي حضور و سخنراني در كاروان‌ها مورد اهتمام قرار گيرد.

برنامه‌هاي تنظيمي در طرح جامع فرهنگي حج تمتع 86 ، مبناي ارزيابي عملكرد

343

فرهنگي كاروان‌ها بوده و ميزان اهتمام شوراهاي فرهنگي نسبت به اجرايي كردن برنامه‌ها مورد توجه بعثه خواهد بود. از اين رو گزارش مكتوب اجراي هر برنامه با تأييد روحاني و مدير كاروان به دفتر معاونت آموزش و پژوهش بعثه در مكه و مدينه گزارش شود و دلايل عدم توفيق نيز كتباً ارائه گردد.

از برگزاري برنامه‌هايي كه در شوراي فرهنگي هر كاروان به تصويب رسيده ولي در طرح جامع فرهنگي ذكر نشده، گزارشي تهيه و به دفتر معاونت آموزش و پژوهش در مكه و مدينه ارائه شود.

با اعتماد و احترامي كه بعثه مقام معظم رهبري به كليه اعضاي محترم شوراي فرهنگي و ديگر مجريان برنامه‌هاي فرهنگي دارد، محور ارزيابي فعاليت‌ها بر پاية‌ روش «خودارزيابي» مي‌باشد كه بر اين اساس اعضاي محترم شوراهاي فرهنگي، نظر خود را نسبت به نحوه و كيفيت اجراي هر يك از برنامه‌ها از طريق فرم‌هاي ارزشيابي كه در اختيار شوراها گذاشته مي‌شود، اظهار مي‌دارند. بديهي است برآيند نظرات ارائه شده، مبناي داوري نسبت به نحوة اجراي برنامه‌ها بوده و در اصلاح و بهبود برنامه‌هاي سال‌هاي آينده مبناي عمل قرار مي‌گيرد.

شوراهاي فرهنگي، برنامه‌هاي بديع و ابتكاري و تجارب ارزندة خود را جهت بهره‌برداري و تعميم به ساير كاروان‌ها به ضميمة گزارش عملكرد در اختيار معاونت آموزش و پژوهش قرار دهند.

تهيه عكس و فيلم از نمونه فعاليت‌ها، برگزاري جلسات و اجراي برنامه‌ها و ارسال يك نسخه از آن‌ها، تأثير مثبتي در ارزيابي عملكرد شوراها دارد.

از آنجا كه حج، تمرين زندگي ديندارانه و الهي است، فراهم آوردن زمينة بقا و استمرار دستاوردهاي معنوي حج امري ضروري است. حفظ ارتباط صميمي و برادرانه ميان عموم زائران و اعضاي شوراها بعد از موسم حج به عنوان راهكار استمرار دستاوردها لازم است. از اين رو شوراها با مشورت و همفكري،‌ راهكارهاي تعامل مستمر اعضاي كاروان را پس از پايان موسم به‌ويژه از طريق تشكيل گروه ارشاد در ايران شناسايي و اجرايي كنند.

344

به منظور ثبت و ضبط حالات و رخدادهاي معنوي و ارزشي سفر معنوي حج و زيارت، شوراهاي فرهنگي تمهيدات لازم براي تشويق زائران به سفرنامه‌نويسي و خاطره‌نويسي را فراهم كنند.

ب: امور برنامه‌ها

به منظور بزرگداشت و زنده نگه‌داشتن ياد و آرمان شهيدان گرانقدر، مناسب است در يك برنامة منسجم و هماهنگ،‌ اعضاي كاروان به گروه‌هاي چند نفره تقسيم شده و با حضور در منزل شهيدان از خانوادة آنان ديدار كنند. در اين رابطه توجه به خانواده‌هايي كه بيشترين شهيد را تقديم كرده‌اند و يا خانواده‌هاي بي نام و نشان كه معمولاً‌ كمتر مورد توجه و تفقد قرار دارند، از اولويت برخوردارند.

همچنين لازم است خانواده‌هاي شهداي كاروان مورد توجه ويژه قرار گرفته و در ضمن پيشنهاد مي‌شود تصوير شهيداني كه خانواده آنان در كاروان هستند، در محل و روي ساختمان محل اقامت كاروان نصب گردد.

همچنين پيشنهاد مي‌شود با دعوت از چهره‌هاي معنوي شناخته شده در يكي از شب‌هاي پاياني قبل از عزيمت، مراسم «شب خاطره» برنامه‌ريزي شود تا هم ميهمانان و همه اعضاي كاروان به بيان خاطرات خود بپردازند. ضبط و پياده‌سازي و تكثير مطالب طرح شده، اثر ارزشمندي خواهد شد. يك نسخه از اثر آماده شده به معاونت آموزش و پژوهش ارسال شود.

كتاب «چگونه زيستن» و «وحدت» كه توسط معاونت آموزش و پژوهش منتشر و در اختيار استان‌ها قرار گرفته است، تهيه و در ميان زائران توزيع شود. اين كتاب‌ها در زمان مناسبي كه از سوي بعثه اعلام مي‌‌شود، به مسابقه گذاشته ‌شده، از ممتازين تقدير خواهد شد.

شوراهاي فرهنگي سعي كنند با برپايي نمايشگاه كوچكي از كتاب با موضوعات مناسب، زائران محترم را نسبت به افزايش و تكميل آگاهي‌ها نسبت به مسائل مختلف مرتبط با حج و معارف بلند معنوي آن تشويق نمايند.

345

در رابطه با ايراد سخنراني از سوي روحاني و معين محترم كاروان كه از ضروريات هر كاروان است و به‌طور مرتب در مواقع و زمان‌هاي مختلف قبل و حين سفر انجام مي‌شود، لازم است اين نكته مورد توجه قرار گيرد.

با توجه به وجود طيف‌هاي مختلف در بين زائران، سخنراني‌ها به تفكيك و با توجه به مخاطبان(جوان، تحصيل‌كرده، بانوان و عموم) انجام شود.

راهنماي معنوي حج با عنوان «پلي به ملكوت» شامل اعمال، عبادات، زيارات و توصيه‌هاي معنوي براي حجاج محترم در طول اقامت در مكه و مدينه توسط معاونت آموزش و پژوهش تدوين و منتشر و در اختيار ادارات حج استان‌ها قرار مي‌گيرد. لذا جهت بهره‌برداري عموم زائران به موقع تهيه شده، در اختيار زائران قرار گيرد.

با توجه به ناكافي بودن سخنراني(به صورت يك‌سويه) در تأمين نياز معرفتي زائران تحصيل‌كرده و درگيري ذهني آنان با سؤالات، ابهامات و احياناً شبهات، لازم است جلساتي به منظور گفتگو و پرسش و پاسخ بين آنان و روحاني و معين كاروان و در صورت امكان با حضور چهره‌هاي علمي به عنوان ميهمان (چه در ايران و چه در مكه و مدينه) تشكيل و مباحث به صورت دو جانبه پيگيري شود.

لازم است تدبيري انديشيده شود كه اين‌گونه جلسات خاصّ براي زائران تحصيل‌كرده و اهل مطالعه تشكيل شود و ضمن رعايت احترام سايرين، از حضور افراد بي‌سواد و يا كم‌سواد كه با شنيدن برخي بحث‌ها ممكن است دچار آشفتيگي ذهني شوند،‌ جلوگيري گردد.

با توجه به نيازهاي معرفتي خاص بانوان و ضرورت سرمشق گيري و اقتدا‌ به الگوهاي اصيل زن مسلمان، فرصت‌هاي مستقلي براي تشكيل جلسه و ارائة سخنراني براي بانوان در نظر گرفته شود. در اين برنامه‌ها نقش بانوان محترم معينة كاروان تأثيرگذار تر است.

در اين سخنراني‌ها چهار نكته مورد توجه قرار گيرد:

يك. ‌بيان راه‌هاي تقرّب بانوان به خدا، با عنايت به مضامين روايات شريفه و معرفي بانوان مقرّب و زنان نامدار صدر اسلام مورد توجه قرار گيرد؛ به خصوص آن

346

دسته از بانوان بزرگوار كه مراقد شريفة آنان در مكه و مدينه قرار دارد.

دو. لزوم اجتناب از رفتارهاي افراطي و تفريطي و توأم با خرافات و حركت‌هاي ناشايستي كه برخي انجام مي‌دهند(از قبيل دخيل بستن و...) براي بانوان زائر تبيين شود.

سه. رعايت شئون اسلامي به خصوص حجاب،‌ وقار و وزانت در اماكن و معابر عمومي و از جمله در گفتگو و معامله با اجانب تذكر داده شود.

چهار. تبيين نقش همسران و مادران در اصلاح و تربيت فرزندان و وسلامت خانواده و جامعه.

بانوان محترم معينة كاروان‌ها به مساعدت رؤساي شواراها، برنامة ديدار با بانوان نمونه را در ايران پيگيري نمايند. در اين برنامه ديدار با آن دسته از بانوان موجّه و سرشناس مدّ نظر است كه ضمن التزام به موازين اخلاقي و شرعي، موفقيت‌هاي بزرگي در زندگي به دست آورده‌اند. هدف در اين برنامه، تقويت باورداشت‌هاي الهي بانوان، توجه به نقش معنويت در همه ابعاد و شئون زندگي و ايجاد آمادگي روحي براي سفر معنوي حج است.

در صورتي كه در بين اعضاي‌ كاروان تعداد قابل توجهي جوان حضور دارد، به‌طور مستقل مورد توجه شورا قرار گرفته و برنامه‌هاي ويژه براي آنان تدارك شود؛ از جمله چهار نكته در سخنراني‌ها مورد توجه قرار گيرد:

اول:‌ توجه به نياز جوانان به معنويت‌گرايي و عرفان. در اين رابطه هشدار نسبت به جريان‌هاي شبه‌عرفاني و انحرافي وارداتي و حلقه‌ها و محافل درويشي ضروري است و تلاش شود معنوت و عرفان ناب اهل بيت (عليهم السلام) به شكل مؤثر و مستدل معرفي شود.

دوم: رعايت منطق و بيان ساده، روان و صميمي پرهيز از بحث‌هاي خشك،‌ غامض و پيچيده.

سوم:‌ مستدل و مستند بودن مباحث و در صورت امكان ذكر سند و مدرك.

چهارم: برقراري ارتباط صميمي و دوستانه.

حفظ و استمرار دستاوردهاي گران‌قيمت حج بيت الله الحرام و زيارت حرم

347

شريف نبوي (صلّي الله عليه وآله) و مضجع ناپيداي فاطمه زهرا (عليها السلام) و ائمة مظلوم بقيع:،‌ تنها با پايداري بر دين خدا و سنت و شريعت پيامبر (صلّي الله عليه وآله) و اهل بيت (عليهم السلام) امكان پذير است. از اين رو، بعثة مقام معظم ر هبري بر آن است تا سنّت عهد بستن با خدا و رسول الله (صلّي الله عليه وآله) را احيا و به فرهنگ عمومي حجاج تبديل نمايد. متن دو ميثاق نامه براي اين هدف تدوين و در اختيار كاروان‌ها گذاشته شده است.

شوراهاي فرهنگي، ترتيبي دهند تا در هنگام وداع با مدينه و مكه برنامة بيعت و پيمان به بهترين وجه انجام شود و زائران محترم با آگاهي كامل و رضايت و رغبت خود، متن ميثاق نامه‌ها را قرائت كرده و ذيل آن را امضا نمايند.

بعثه‌هاي مراجع عظام

در حج 1386 تعدادي از بعثه‌هاي مراجع عظام شيعه در حج حضور داشته و پاسخگوي نيازهاي شرعي زائران بودند. هماهنگي امور بعثه‌ها، برعهدة معاونت آموزش و پژوهش بعثة رهبري بود و جناب حجة‌الاسلام‌والمسلمين محمدمهدي معراجي از سوي معاونت مذكور، در درون اين كاروان حضور داشته، پيگيريهاي لازم را بعمل مي‌آوردند.

مراجع بزرگواري كه در حج امسال تشكيل بعثه دادند، عبارت بودند از آيات عظام: صافي گلپايگاني، سيد علي سيستاني، موسي شبيري زنجاني، يوسف صانعي، حسين وحيد خراساني، ناصر مكارم شيرازي، عزالدين زنجاني، محمداسحاق فياض، عبدالكريم موسوي اردبيلي، سيدكاظم حائري، سيد سعيد حكيم، جعفر سبحاني، حسين نوري همداني، سيدمحمد شاهرودي.

از مهم‌ترين كاركردهاي بعثه مراجع عظام، ارتباط با مقلدين و علاقه‌مندان و حجاج خارجي و اطلاع‌رساني بود.

گفتني است كه در سال جاري تعامل بسيار خوبي ميان بعثة مقام معظم رهبري و ديگر بعثه‌هاي مراجع وجود داشت.

348

برنامه‌هاي فرهنگي بعثه مقام معظم رهبري، ويژة كارگزاران صف و ستاد در حج 1386

«زائرمحوري» در برنامه‌هاي بعثه و سازمان حج، تاحدي موجب شده كه توجه به نيازهاي معرفتي و فرهنگي كارگزاران حج، به‌ويژه در ايام موسم حج به‌دست فراموشي يا كم‌توجهي سپرده شود و صرفاً به اندك برنامه‌هاي پراكنده بسنده شود. خوشبختانه در سال‌هاي اخير، براساس تجارب سال‌هاي پيشين و تحليل كارشناسي شرايط و اطلاعات موجود، با رويكرد نويني مواجهيم كه به‌دنبال ترسيم جغرافياي وسيع فرهنگي بعثه است. در اين رويكرد، كارگزاران حج و زيارت در صف و ستاد، جايگاه ويژه‌اي در كلية برنامه‌هاي فرهنگي و آموزشي دارند و تدابير مختلفي براي ارتقاي سطح علمي و فرهنگي آنان در ايران و موسم حج و عمره اتخاذ شده است. برنامه‌هاي فرهنگي ويژة كارگزاران در موسم حج1386، تكاپويي ستودني در اين مسير بلند است كه اميد مي‌رود با نكته‌سنجي نيك‌انديشان و صاحب‌نظران به‌تدريج از آسيب‌ها و كمبودهاي آن كاسته شود و بر عمق و غناي آن افزوده گردد.

كتاب حج

تدوين و تأليف بيست‌ و هشتمين كتاب حج، امسال بر عهدة آقايان علي‌اكبر جوانفكر و رضا بابايي بود.

اين دو نويسنده با حضور در برنامه‌ها و مراسم مختلف، اطلاعات لازم را براي تهيه مواد اولية اين اثر جمع‌آوري كردند.

كتاب حج كه در سال‌هاي گذشته منبع مستند معتبر و مهم براي محققان دربارة حج جمهوري‌اسلامي بوده، امسال نيز براي‌تدوين‌آن، اهتمام‌ويژه‌اي شده است.

نشر مشعر

در سال‌جاري به منظور استفاده زائران عمره و حج تمتع، تعداد 000/500/1 جلد كتاب مرتبط با اعمال و مناسك حج از طريق مؤسسه فرهنگي ـ هنري مشعر، وابسته به

349

بعثة رهبري چاپ و به زائران ارائه شده است. حدود 40 فقره از اين كتاب‌ها جديدالانتشار و مابقي چاپ مكرر بوده است. بخشي از كتاب‌هاي جديد، به زبان عربي است. محتواي كتابها تخصصي و در رابطه با امور مربوط به حج و زيارت بوده است.

مؤسسة مشعر كه از سال 81 فعاليت خود را آغاز كرده، تاكنون موفق به چاپ و انتشار 500 عنوان كتاب بوده است. چاپ بروشور، توليد لوح فشرده(سي.دي) برنامه‌هاي مربوط به حج و اطلس زيارتي مدينه و مكه از ديگر اقدامات و فعاليت‌هاي اين مؤسسة فرهنگي است.

افزايش بودجه فعاليت‌هاي فرهنگي كاروان‌ها

به گزارش خبرنگار زائر رييس سازمان حج و زيارت گفت: كاروان‌هايي كه فعاليت‌هاي درخشان فرهنگي براي زائران طراحي و اجرا كرده‌اند، از نظر بودجه جهت تحقق ايده‌هاي مشخص و حركات فرهنگي مناسب داخل كاروان‌ها مشكلي ندارند و هزينة سرانه مربوط به اين نوع فعاليت‌ها در كاروان‌هاي مذكور به دوبرابر افزايش يافته است كه مي‌توانند از محل تنخواه ارزي خود هزينه كنند.

اين تصميم در راستاي بسط فعاليت‌هاي فرهنگي از سوي كارگزاران اجرايي حج اتخاذ شده كه مورد توجه و تأكيد سازمان حج مي‌باشد.

سمت‌وسوي فرهنگي همة فعاليت‌ها

رييس سازمان حج و زيارت در گفتگو با خبرنگار بعثة مقام معظم رهبري گفت: هماهنگي‌هاي لازم براي برگزاري امور حج و رسيدگي به همه موارد مورد نياز زائران؛ از ورود به فرودگاه مدينه گرفته تا اسكان، تغذيه و ديگر تسهيلات رفاهي و زيارتي، گاه چنان بوده كه بيش از هفتاد درصد هماهنگي‌ها يك‌سال پيش از موسم حج سال آينده اتفاق افتاده است. اين آمادگي و خدمت‌گزاري براي آن است كه زائران بتوانند با خيال آسوده‌تري مناسك خود را انجام بدهند و از موقعيت‌هاي حج براي فرهنگ‌سازي استفاده كنيم.