بخش 15
نگاهی به تبلیغات سعودی‌ها و راه‌های مقابله حضور معینه‌ها در کاروان‌ها طرحی موفقیت آمیز و روبه رشد کتابخانة بعثه اجرایی گزارش مصطفی خاکسار قهرودی، رییس سازمان حج و زیارت، دربارة اجراییات حج 86 اسکان تغذیه قربانی توزیع گوشت قربانی گفت و گو با مسئول طرح قربانی معاونت برنامه‌ریزی، نظارت و ارزشیابی نظارت و ارزشیابی
رييس سازمان حج و زيارت مي‌گويد: همه بخش‌هاي ستادي و اجرايي اين سازمان، لحظه‌اي فارغ از برنامه‌ريزي نيستند و هرجا كه ضرورت‌ها و نيازها، ايجاب كرده، با هماهنگي و مطالعه اقدام به تغيير و اصلاح روش‌ها و نحوه اجراي امور كرده‌ايم.
«مصطفي خاكسار قهرودي» رييس سازمان حج و زيارت در گفت‌وگو با خبرنگار پايگاه اطلاع رساني حج، به تشريح فعاليت‌ها و هماهنگي‌هاي ستادي و اجرايي اين سازمان پرداخت و بر موضوع برنامه‌ريزي‌هاي فرهنگي در همة بخش‌هاي اجرايي تأكيد كرد.
موضوع رسيدگي به امور حج، با توجه به اين‌كه جامعه مخاطب بسيار زيادي دارد، به لحاظ برنامه‌ريزي، هماهنگي و اجرا، از حساسيت‌هاي بسيار بالايي برخوردار است. نتيجه‌اي كه قبل و بعد از اين سفر روحاني حاصل مي‌شود، مورد قضاوت خيلي‌ها قرار مي‌گيرد؛ چه آن‌ها كه زائر اين سفر بوده‌اند و چه چهره‌ها، شخصيت‌ها و مقامات محترم مسؤول كشور كه بر آن نظر دارند. تلاش سازمان حج و زيارت بر سرعت و انجام درست كارها و بهبود و ارتقاي همة فعاليت‌هاست. مي‌توانم بگويم، انجام امور حج و رسيدگي و توجه به همه بخش‌ها و حوزه‌هاي مختلف آن، نوعي مديريت بحران است. اجراي تصميمات صحيح، رسيدگي و نظارت بر چگونگي اجراي آن‌ها، تغيير و اصلاح روش‌هاي اجرايي و مهم‌تر از همه، نحوة برنامه‌ريزي‌هاي فرهنگي مترتب بر آن، كه مدتي است با مشاركت فعالانة اعضاي اجرايي كاروان‌ها، مديران و نيز نمايندگي محترم ولي‌فقيه در سازمان همراه است، حكايت از حساسيت كار دارد. مبناي كارها اين است كه با توجه به تأكيدات فراوان، رفاه، آسايش و تسهيلات لازم براي زائران در همة بخش‌ها تأمين شود.
به اين ترتيب، برنامه‌ريزي و تصميم‌گيري سازمان حج و زيارت براي اجراي بهتر برنامه‌ها، تنها محدود به داخل كشور نمي‌شود و چه بسا در طول سال و قبل از موسم حج تمتع بايد هماهنگي‌هايي با مسؤولان دولت عربستان انجام شود.
مسؤولان امور زيارتي دولت عربستان هميشه از اين‌كه مسؤولان ايراني در مورد
حج سال آينده از مدت‌ها قبل، برنامه‌ريزي و جلسه‌هاي مرتبي با آن‌ها دارند، تعجب مي‌كنند. آن‌ها اذعان دارند كه نحوه اجراي برنامه‌هاي ايران نسبت به ساير كشورها، ستودني است. حتي گاه دست‌اندركاران سازمان حج و زيارت يك‌سال قبل از موسم حج، پيگيري‌ها و برنامه‌ريزي‌هاي خود را آغاز كرده‌اند. حجم گستردة كار و ضرورت تأمين رفاه، آسايش و ارائة تسهيلات لازم به حجاج ايراني نيازمند فعاليتهاي شبانه روزي است و به لطف خداوند در اين امور همواره پيشرفت‌هايي به دست آمده است. نكته‌اي كه بايد اينجا تأكيد كنم، بحث برنامه‌ريزي‌هاي مؤثر است. ما لحظه‌اي فارغ از برنامه‌ريزي و هماهنگي نيستيم. همكاران ما در طول اين سفر و قبل و بعد از آن پيوسته بر فعاليت كاروان‌ها، مديريت هتل‌ها و ساختمان‌هاي محل اسكان، امور رفاهي، تغذيه، خريد و سلامت مواد مصرفي زائران ايراني نظارت دقيق دارند. ايران تنها كشوري است كه در طول سال در عربستان دفتر نمايندگي و ستاد فعال دارد و امور مربوط را پيگيري ميكند. براي مثال در بخش حمل و نقل كه موضوع مهمي است، حدود دو هفته قبل از سفر، آخرين هماهنگي‌ها و توافقات يكبار ديگر مورد ارزيابي و كنترل قرار مي‌گيرد. در اين جلسه طرف‌هاي سعودي اذعان داشتند: شما تنها كشوري هستيد كه موضوع حمل و نقل را از ماه‌ها قبل از موسم حج، حل و فصل كرده‌ايد و اكنون نيز (حدود دو هفته قبل از آغاز سفر به مدينه) همه اجراييات را كنترل مي‌كنيد.
خوشبختانه بيش از 99 درصد زائران ايراني در مركز شهر مدينه و نزديك حرم مطهر نبوي ساكن هستند. اين توفيق خداوند بوده است كه توانسته‌ايم با هماهنگي‌ها و برنامه‌ريزي‌هاي مؤثر، اين امر را از ماه‌ها قبل از سفر، تحقق ببخشيم.
برنامه‌ريزي‌هاي صحيح و دائم رو به اصلاح كه بخش عمده‌اي از آن، حاصل مطالعه و تحليل نظرسنجي‌ها است، ضرورت اصلاح ساختار ستادي را تعيين ميكند. سازمان حج و زيارت هر سال اين اصلاحات و تغييرات مؤثر را دارد. هدف ما هم سهولت در ارائه خدمات، افزايش بازدهي و كارآمدي، بالا بردن توان تصميم‌گيري‌ها، افزايش اهرم‌هاي نظارتي و كنترلي و مراقبت هر چه بيشتر از نمودهاي عينيِ تصميم‌گيري‌ها است. خوشبختانه توانستيم فاصله‌هاي مديريت تصميم‌گيري و
بخش‌هاي اجرايي را به كمترين ميزان خود كاهش دهيم. نتيجه اين شده است كه كارها سرعت بيشتري پيدا كند و شاهد بهبود هستيم. اصلاح روش‌ها و تغيير سيستم‌ها در حين انجام كارها، به گونه‌اي است كه هرجا لازم باشد، انعطاف‌پذيري‌هاي موردنياز صورت مي‌گيرد. از سوي ديگر، نظام مشورتي و نظارتي بر روند تصميم‌گيري‌ها حاكم است.
ميزان تحقق امور را مي‌توان در نحوة خدمتگزاري به زائران مشاهده كرد. اين‌كه توانسته‌ايم بحث اسكان زائران را در مناطق مركزي شهر مدينه تحقق ببخشيم، حمل و نقل درون شهري و جابجايي و انتقال زائران را حل و فصل كنيم، امور تغذيه سالم و بهداشتي رستوان هتل‌ها را به‌طور جدي و دقيق پيگيري كرده و بر آن‌ها نظارت داشته باشيم و... هيچ مشكلي در اين خصوص وجود ندارد. ديگر اين‌كه در بحث نظام مديريتي و بهبود اهرم‌هاي تصميم‌گيري و اجرا، آلان ما در سازمان حج و زيارت سطوح اداري را ارتقا داده و به شكل حرفه‌اي عمل كرده‌ايم. تخصصي كردن فعاليت‌ها، كمك مؤثري به همه امور رفاهي و اجرايي كرده است. تفكيك امور حج تمتع و عمره، ارتقاي واحدها و اداره‌ها به اداره‌هاي كل، فعاليت مستمر ارزيابي‌هاي عملكرد و كارگزاري‌هاي حج، افزايش اختيارات و ارزشيابي‌هاي مستمر همگي حكايت از تحّول دارد. نتيجه اين شده كه ميتوانيم شاهد افزايش كارآمدي باشيم.
نتايج بازخوردها در بخش‌هاي مختلف، ضرورت برنامه‌ريزي‌هاي مؤثر فرهنگي را ايجاب كرده است. هر فرآيند و اقدامي در مجموعه حج بايد داراي رويكرد و كاركرد فرهنگي باشد. ميزان صحت و دقت انجام يك كار شايسته، به سنجش اثرات فرهنگي آن وابسته است. پيش از اين عوامل اجرايي همچون مدير كاروان، معاونان كاروان و عوامل اجرايي آن خودشان را عضوي تفكيك شده از عوامل و فرآيندهاي فرهنگي مي‌ديدند كه تنها بايد به پيگيري امور اجرايي زائران بپردازند. به‌طور واضح‌تر مي‌توان گفت: آنان در امور و مسائل فرهنگي وارد نمي‌شدند و در پي انجام امور اجرايي و خدمتگزاري به زائران در امور رفاهي و تسهيلات اقامتي و مسائلي از اين دست بودند. با برنامه‌ريزي‌هاي فرهنگي و فعاليت‌هايي كه در اين خصوص انجام شد، توانستيم رويكرد فرهنگي را وارد برنامه‌ها و امور اجرايي كنيم؛ به گونه‌اي كه عوامل اجرايي خود را جدا
از زنجيرة فرهنگي نپندارند. به لطف خداوند اين سرمايه‌گذاري و استمرار در بحث ورود به آموزش‌هاي فرهنگي، نتيجة مثبت داد. الآن مديران كاروان‌ها و ديگر عوامل اجرايي، خودشان را در قبال رفتارها و آموزه‌هاي فرهنگي، مسؤول و شريك مي‌دانند. آنان تنها پيگير مسائل اجرايي نيستند، بلكه براي خود نقش فرهنگي قائل‌اند؛ چرا كه زائران تنها خواهان رفاه و دريافت خدمات اجرايي نيستند. الآن اين نوع تفاهم فرهنگي و بهتر بگويم درك فرهنگي، بيش از گذشته، خود را بروز داده است. در گذشته ايفاي چنين نقشي، اگرچه در ذهن‌ها وجود داشت، ولي محل بروز پيدا نكرده بود. خوشبختانه نقش اثرگذاري فرهنگي مديران كاروان‌ها و ديگر عوامل اجرايي بيشتر شده است. ميزان موفقيت و كارآيي اين عوامل اجرايي و مديريتي در نقش آفريني فرهنگي‌شان ديده مي‌شود و توجه به آن به يك دغدغه تبديل شده است.
اكنون در شوراي فرهنگي كاروان‌ها، مدير كاروان دبير شوراست و علاوه بر وظيفة اجرايي و مديريتي خود، در تصميم‌سازي‌هاي فرهنگي، نقش مؤثري دارد. توجه داشته باشيد كه وقتي تفكر و انديشة كار فرهنگي در امور اجرايي پيوند مي‌خورد، تا چه حد مي‌توان شاهد بروز تحولات فرهنگي مثبت در ارتباط با زائران بود. سازمان حج و زيارت در حقيقت با اين كار، در جست‌وجوي تحقق نقش‌آفريني فرهنگي و اثرگذار عوامل اجرايي است.
افزون بر همه اينها با مشكل موازي‌كاري هم روبه‌رو نيستيم؛ چرا كه سازمان حج و زيارت جدا از نهاد نمايندگي ولي فقيه در اين سازمان نيست. براي نخستين بار، برنامه‌هاي كلان فرهنگي كاروان‌هاي حج سال 86 تدوين شد كه در برگيرندة رئوس برنامه‌هاست. در كتابي ديگر كه «پلي به سوي ملكوت» نام دارد، جزئيات برنامه‌هاي فرهنگي تشريح شده است. اين كار، فعاليتي مشترك با بعثة مقام معظم رهبري است. حتي آيت‌الله ري‌شهري تصريح داشتند كه همه دست‌اندركاران مشاركت كرده و به غناي اين موضوع بپردازند و طرح‌ها و پيشنهادهاي خود را اعلام كنند. از اين حركت استقبال فراوان شد. به نقش اثرگذار فرهنگي عوامل مجري بايد بيشتر توجه كنيم. وقتي همه عوامل ستادي و اجرايي خودشان را در شكل‌گيري يك فعاليت، شريك بدانند،
احساس مسؤوليت بيشتري كرده، براي اجراي بهتر آن برنامه‌ها هم تلاش مي‌كنند. توجه به مطالب اين كتاب و رئوس برنامه‌هاي فرهنگي، يكي از ملاك‌هاي ارزيابي عملكرد كاروان‌ها است.
بنابراين، همه عوامل اجرايي، در نقش‌آفريني فرهنگي، مسؤوليت دارند؛ چرا كه حج، يك حركت فرهنگي با جنبه‌هاي مختلف است. همة دست‌اندركاران هدف و نيّت‌شان برگزاري هر چه معنوي‌تر حج است و در اين ميان زائران مورد توجه هستند. پس اين اقدامات در برنامه‌ريزي‌هاي فرهنگي مي‌تواند در تلطيف حركت‌هاي معنوي و فرهنگي موسم حج، نقش مهمي ايفا كند. خلاصه اين‌كه همه دعاها براي آمين است؛ يعني همه اين فعاليت‌ها براي آن است كه زائران در آسوده‌ترين وضع روحي و جسمي قرار گيرند تا بتوانند از معنويت حج بهرة بيشتري ببرند.
نگاهي به تبليغات سعودي‌ها و راه‌هاي مقابله
هر سال قرآن‌هايي با چاپ مرغوب و قطعي مطلوب و ممهور به «مجمع الملك فهد لطباعة المصحف الشريف» به همة زائران كشورهاي اسلامي هديه مي‌شود. اما در همة اين سال‌ها تبليغ و حمل كتاب ـ به خصوص كتابچة دعا ـ توسط زائران ممنوع بوده است. اين در حالي است كه دستگاه‌هاي مرتبط با حكومت عربستان كتابچه‌هاي مختلف و متنوعي را ميان زائران توزيع مي‌كنند كه مستقيم يا غير مستقيم، تبليغ عقايد مذهب وهابيت است.
اين نيز گفتني است كه در آستانة حج(آبان 1386) نمايندة تفت و ميبد در مجلس شوراي اسلامي، به دليل مخدوش بودن قرآن‌هاي توزيع شده از سوي عربستان به وزيران كشور و ارشاد تذكر داد. اين تذكر را سيدجلال يحيي‌زاده داد و غلامعلي حداد عادل رييس مجلس شوراي اسلامي، نامة نمايندة مذكور را در جلسة علني مجلس قرائت كرد. گويا مراد اين نمايندة محترم از «قرآن‌هاي مخدوش» قرآن‌هايي است كه با ترجمة غير متعارف به فارسي در عربستان توزيع مي‌شود.
به هر روي بعثة مقام معظم رهبري، به توزيع اينگونه كتب رسماً اعتراض نموده
ليكن براي حفظ وحدت و انسجام اسلامي كشورهاي مسلمان، زائران را از هرگونه مقابله و درگيري لفظي برحذر مي‌دارد و شيوه‌هاي ديگري را براي مقابله علمي و فرهنگي برگزيده است كه مهم‌ترين آن‌ها آموزش‌هاي پيش از حج و برنامة استقرار روحانيان كاروان‌ها در ميان زائران و ديگر فعاليتهاي فرهنگي در درون كاروان‌ها است.
حضور معينه‌ها در كاروان‌ها طرحي موفقيت آميز و روبه رشد
حضور معينه‌ها در كاروان‌هاي ايراني از سال 74 با حضور 15 معينه به صورت آزمايشي در برخي از كاروان‌ها اجرا شد و پس از گذشت 12 سال اكنون 234 معينه در كاروان‌ها، بانوان زائر را همراهي مي‌كنند.
خانم موسوي مسئول معينه‌ها در معاونت روحانيون بعثه مقام معظم رهبري، در گفت‌وگو با پايگاه اطلاع رساني حج، با اعلام اين‌كه معينه‌ها با هدف خدمتگزاري به بانوان زائر و پاسخگويي به نيازهاي ديني و اجرايي آنان در راستاي انجام مناسك و اعمال در كاروان‌ها هستند، افزود: اين خواهران وظيفه برآوردن نيازهاي بانوان زائر در ارتباط با حج را، در قبل و حين سفر بر عهده دارند.
وي گفت: قبل از سفرخواهران معينه به مسائلي از قبيل شناسايي و كشف نيازها و خواسته‌هاي بانوان، برنامه‌ريزي جهت تبيين مسائل خاص بانوان و تذكرهاي قبل از سفر به آنان، توجيه در مورد تقليد و تصحيح قرائت و تلبيه، شناسايي بانوان به منظور همكاري در شوراي فرهنگي و گروه ارشاد كاروان و... توجّه دارند. همچنين اين خواهران در طول سفر مسئول پيگيري مواردي از قبيل تعامل سازنده با زائران و حُسن خلق و معاشرت، برخورد مفيد و مؤثر جهت جذب و تأثير معنوي در بانوان، حُسن معاشرت و صبر و بردباري و ايجاد آرامش در خواهران، رعايت شئون و مقتضيات، حفظ قداست و جايگاه معنوي بانوان زائر، پرهيز از مواضع تهمت و رعايت موازين شرعي، تنظيم برنامه‌ها و سازماندهي بخش خواهران، شامل هماهنگي كامل با روحاني و تنظيم برنامه با نظارت و اشراف روحاني و ارائه گزارش پيشرفت كار، رعايت نظم و
انضباط در امور فرهنگي، سازماندهي خواهران و ياري گرفتن از افراد توانمند براي كمك به افراد ناتوان هستند.
وي افزود: تبيين احكام عمومي، مناسك و احكام خاص بانوان، بيان مسائل اخلاقي مورد نياز بانوان زائر، بهره‌برداري معنوي از اين سفر، مطلع ساختن روحاني نسبت به بعضي از سؤال‌هايي كه بانوان دارند، بيان تاريخ بانوان صدر اسلام و الگوگيري از آنان براي خواهران بخش ديگري از فعاليتهاي آنان است.
همراهي زائران درمناسك، حضور در ميقات و يادآوري و راهنمايي و نظارت بر حسن انجام احرام بانوان زائر، همراهي زائران در شب دهم از مشعرالحرام به منا و رمي جمره عقبه، همراهي خواهران سالمند و نظارت بر صحت اعمال آنان،كنترل اعمال بانوان و گزارش به روحاني كاروان و ثبت در دفتر مراقبت اعمال، بخش اعظم فعاليتهاي معينه‌ها در موسم حج است.
خانم موسوي در پايان افزود: اگرچه حضور معينه‌ها در كاروان‌ها روند رو به رشدي داشته است اما هنوز تا رسيدن به حد مطلوب فاصله داريم و اميدواريم بتوانيم در همة كاروان‌ها يك معينه براي بانوان زائر داشته باشيم.
كتابخانة بعثه
كتابخانه معاونت آموزش و پژوهش همه ساله در موسم حج تمتع در محل بعثه مقام معظم رهبري در شهر‌هاي مدينة منوره و مكة معظمه راه اندازي مي‌شود. امسال اين كتابخانه از نظر تعداد افزايش چشمگيري پيدا كرده و عناوين آن بسيار زياد شده است. همچنين 30000 كتاب مجازي (رايانه‌اي) به شمار كتاب‌ها افزوده شد كه قابل انتقال به سي‌دي و رايانه‌هاي شخصي بود.
اين كتابخانه كه استفاده از آن براي عموم زائران و روحانيون آزاد است كتاب‌هايي در زمينه‌هاي حديث، فقه، مناسك و معارف حج، تاريخ اسلام، تفسير علوم قرآني در اختيار متقاضيان مي‌گذارد. به گفتة سيداحمد سجادي مسئول كتابخانه، كتاب‌ها به سه صورت «مخصوص مطالعه در كتابخانه»، «اماني» و « اهدايي» به
علاقه‌مندان ارائه مي‌شود. وي گفت: كتاب‌هاي تك نسخه‌اي صرفاً براي مطالعه است. اما براي پاسخگويي بهتر به نيازهاي زائران، بخش مجازي و ديجيتالي اين كتابخانه نيز راه‌اندازي شده است.
سجادي تصريح كرد: نرم افزار‌هايي مثل «باب العلم» حاوي 880 جلد كتاب، «به سوي حقيقت» با 95 جلد كتاب و حدود 30 نرم افزار كتاب ديگر دربارة موضوعات مختلف در اين كتابخانه وجود دارد.
كتابخانه معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبري روزانه پذيراي جمع كثيري از محققين و فضلاي حوزه و دانشگاه است.
در اين ميان برخي از زائران حرم پيامبر (صلّي الله عليه وآله) براي دريافت كتاب‌هاي دعا و زيارت مراجعه مي‌كنند و اذعان دارند كه در فرودگاه مدينه طي برخوردهاي سبك با آنان، كتاب‌هاي مناسك و ادعيه آنان را از درون ساك‌هايشان برداشته‌اند.
اجرايي
گزارش مصطفي خاكسار قهرودي، رييس سازمان حج و زيارت، دربارة اجراييات حج 86
اسكان و اقامت، تغذيه و رفت و آمد به مسجدالحرام در مكة مكرمه، تفاوت‌هاي بسياري با تردد در حرم نبوي در مدينة منوره دارد. تجمع و نزديكي هتل‌ها به حرم مطهر در مدينه موجب شده است كه زائران حرم نبوي از شرايط بهتري براي اقامت در اين شهر برخوردار باشند. غذا نيز به صورت متمركز در دو آشپزخانه «زين» و «الدخيل» طبخ و به صورت موازي در محل اسكان زائران توزيع مي‌شود.
ويژگي‌هاي جغرافيايي شهر مكه، مسئولان سازمان حج و زيارت را براي تصميم‌گيري در خصوص اسكان، تغذيه و تردد زائران با محدوديت‌هاي خاص مواجه مي‌سازد. از طرف ديگر، سابقه درازمدت كشورمان در مديريت حج و بهره‌گيري از بهترين و مناسب‌ترين امكانات اقامتي، بهداشتي و تغذيه‌اي، انتظارات را در بين زائران ايراني بالا برده و نگاه‌ها را بيش از همه، متوجه ستاد مكة مكرمه كرده است.
با اين وجود، حج امسال نسبت به سال گذشته، وضعيت بهتري داشت و در تمام حوزه‌ها مانند حمل و نقل، تغذيه، درمان، بهداشت و اصلاح سيستم، شاهد پيشرفت بوديم. مطالعه و هماهنگي‌هاي حج آينده نيز هم‌زمان با روزهاي نخست حج امسال
آغاز شد. در اجارة مسكن حج آينده تغييراتي ايجاد مي‌شود. مسئولان سازمان حج روشي را به كار خواهند بست تا خانه‌ها در مكه نسبت به سال‌هاي گذشته به حرم نزديكتر باشند. در امر تغذية زائران نيز به شيوه‌هاي جديدي عمل خواهد شد و حمل و نقل در روزهاي تشريق سال آينده درحال هماهنگي با سعودي‌ها است و نظام جديدي در رفت و آمدها اعمال خواهد شد.
سال گذشته، هتلي به سفارش سازمان حج و زيارت، از سوي يك شركت سعودي و با سرماية آن‌ها ساخته شد كه توسط سازمان حج و زيارت اجارة بلند مدت شد و امسال مورد بهره‌برداري قرار گرفت. در كنار عوامل اجرايي و فرهنگي حج، دو هزار زائر عادي ايراني نيز در اين هتل استقرار داشتند. ارزيابي مثبت از ساخت و بهره‌برداري از اين هتل، سبب شد تا انجام كار مشترك با سعودي‌ها و ساخت نمونه‌هاي ديگري از اين هتل، مورد مطالعه قرار گيرد.
سهميه حج ايران و كليات قرار داد در ماه‌هاي نخست سال 1387، در نشستي با وزير حج عربستان مشخص مي‌شود، اما تفاسير و جزئيات آن در نشست سال آينده تعيين مي‌‌گردد.
مشكلات بهداشتي در حج امسال‌ـ با وجود شايعه آنفلوآنزاي مرغي ـ كمتر بود. امسال با اين‌كه حدود 11 هزار نفر زائر بالاي 70 سال و حدود يك هزار و 500 نفر زائر بالاتر از 80 سال داشتيم، مشكلات درماني نسبت به گذشته كمتر بود.
در مراسم قرباني نسبت به سال گذشته، 10 درصد موفقيت و پيشرفت حاصل شد و زائران، اين بخش را راحت‌تر انجام دادند.
بودجة فرهنگي كاروان‌ها تا شش برابر افزايش يافت و امسال فضاي فرهنگي كاروان‌ها در نظر گرفته شد و در بخش آموزش و اطلاع‌رساني زائران نيز اقدامات خوبي صورت گرفت.
تعاملي كه در عربستان با مسؤولان ايراني در بخش‌هاي مختلف صورت گرفت، فضا و اوضاع آرام‌تري را در حج امسال ايجاد كرد كه اقدامات دولت و حضور رييس جمهور در مناسك حج در اين فضا بي‌تأثير نبوده است.
همچنين در ديدار رييس جمهور ايران با پادشاه عربستان دربارة مسائل كلان و اجرايي حج نيز تبادل نظرهايي صورت گرفت و جمهوري اسلامي ايران آمادگي خود را براي همكاري در زمينه اجراي طرح توسعة فضاهاي اطراف مسجدالحرام اعلام كرد. ضرورت افزايش سهمية حجاج ايراني و انتظار بلندمدت ايران از عربستان در مسائل حج مورد تأكيد قرار گرفت.
اسكان
بخش‌هاي مختلف فرهنگي، آموزشي و بين المللي بعثة مقام معظم رهبري و سطوح اجرايي سازمان حج و زيارت از 11 سال پيش در ساختماني در ميدان المعابده در مكة مكرمه مستقر مي‌شدند. اين در حالي بود كه به دليل فاصلة اين محل با منطقة اقامتي زائران ايراني، ارتباط بعثه و بخش‌هاي اجرايي، با مشكلات و دشواري‌هاي خاص مواجه مي‌شد. به عنوان مثال اگر بنا بود نشستي با گروه‌هايي از زائران داشته باشيم، عملاً دستمان بسته بود. از سوي ديگر، زائران به ما خرده مي‌گرفتند كه چرا بعثه در ميان آن‌ها نيست و از امكانات مناسب‌تري نسبت به زائران برخوردار است. نتيجة اين مشكلات باعث شد كه نمايندة ولي فقيه در امور حج و زيارت و سرپرست حجاج ايراني براي رفع اين مشكلات، توصيه‌هايي براي مسئولان بعثه و سازمان داشته باشد. به همين دليل، تمام تلاش‌ها به اين نقطه معطوف شد كه ساختمان مناسبي براي بعثه تهيه شود كه با شاخص‌هاي جديد، توان خدمات‌رساني اين مجموعه به حجاج عزيز ايراني افزايش يابد.
ساختماني كه بعثه در آن مستقر است، از نظر اسكان و خدمات رفاهي در مكه كم‌نظير است و از سه سال پيش كه به دنبال محل جديد بوديم اين موضوع را پيگيري مي‌كرديم. اين مجموعه، يك سالن اجتماعات با ظرفيت 1600 صندلي و تمام امكانات صوت و تصوير و تلويزيون مدار بسته، 3 برج اقامتي با بيش از 4100 تخت، 23 خط آسانسور، پاركينگ با ظرفيت 120 خودرو و فضاهاي مورد نياز بخش‌هاي اداري را در خود جاي داده است. به هر حال انتقال ساختمان بعثه مقام معظم رهبري به منطقة عزيزيه
شهر مكه، نظارت بيشتر برامور كاروان‌هاي ايراني را آسان‌تر كرد. اين ساختمان داراي هزار اتاق است كه در آن علاوه بر استقرار واحدهاي اداري و اجرايي بعثه، چهارده كاروان ايراني در آن اقامت دارند.
سه‌سال پيش با مدير اين مجموعه تفاهم‌نامه‌اي امضا كرديم كه براساس آن، هتل «دار هادي» بايد در سال نخست بهره‌برداري در اختيار ما قرار بگيرد. اين تفاهم‌نامه در شرايطي به امضاي طرفين رسيد كه ما مي‌دانستيم در مجموعة مورد نظر بايد چه امكاناتي تعبيه شود. جالب است كه بدانيد نفس اين تفاهم‌نامه هيچ هزينه‌اي براي ما نداشت. ما حتي در تفاهم‌نامه قيد كرده بوديم كه مدير هتل بايد اينجا را در موعد مقرر در اختيار ما بگذارد كه اگر در آماده‌سازي هتل تعلل كند، ماهانه 25 هزار ريال سعودي جريمه به ما بپردازد؛ چرا كه او هم به ما احتياج داشت و در سال اول نمي‌توانست تمام مجموعه را اجاره دهد. اما ما بر اساس تفاهم‌نامه پذيرفتيم كه تمام ظرفيت دار هادي را مورد استفاده قرار دهيم و اجاره‌اش را بپردازيم.
خوشبختانه قرارداد اجارة اين مجموعه، حدود 8 ماه پيش از موسم حج منعقد شد. در حالي كه از 4 ماه پيش، اجارة هتل‌ها و مراكز اقامتي مكه مكرمه رو به افزايش گذاشت و حالا براي اجارة هتلي كه قبلاً محل استقرار بعثه مقام معظم رهبري در ميدان المعابده بود، بيش از هتلِ دارهادي بايد هزينه مي‌كرديم.
منطقة عزيزيه تا حدي به حرم نزديك است و از طرف ديگر فاصلة چنداني با منا و عرفات ندارد. با گذشتن از تونل «مظله» و از طريق باب علي مي توان به حرم رسيد و از اين طرف، در موسم به سرعت منطقه عرفات در دسترس زائران ايراني قرار مي‌گيرد يا در راه بازگشت از منا دچار مشكل نمي‌شوند؛ زيرا در كوتاهترين زمان ممكن به محل اقامت خود در منطقة عزيزيه مي رسند.
اما مهم‌تر از همه اين است كه امسال، ساختمان محل استقرار بعثه و سازمان حج به كاروان‌هاي ايراني نزديكتر شده است. 15 كاروان از استان‌هاي تهران، قم، اصفهان، يزد، كرمان و فارس با جمعيتي حدود 2500 نفر در «دارهادي» اقامت دارند. علاوه بر اين، محل استقرار بعثة مقام معظم رهبري در سال جاري به 80 درصد زائران ايراني
نزديك است و به اين ترتيب، مشكلاتي كه سال‌هاي گذشته بر اثر دوري و سختي تردد به وجود مي‌آمد، امسال مشاهده نشد.
دربارة اختلاف درجه هتل‌ها نيز بايد گفت: سازمان حج كار معرفي كاروان‌ها و درجات آن‌ها را به زائران را انجام مي دهد. در بحث هواپيما، حمل و نقل زائران در مدينه و مكه و غذاي آنان هيچ تفاوتي وجود ندارد و همه آن‌ها از خدمات مشابهي برخوردار هستند، اما زائراني هستند كه مي‌خواهند با كاروان‌هاي درجه يك سفر كنند و هزينه بيشتري بپردازند. يك زائر مي‌تواند دست كم با يك ميليون و 600 هزار تومان عازم خانة خدا شده، از خدمات مناسبي نيز برخوردار گردد اما در عين حال بيشترين هزينه‌اي كه از يك زائر دريافت مي‌شود تا بهترين محل اقامت برايش در نظر گرفته شود، 000/500/2 تومان است. كارشناسان ما 5 گروه قيمتي در مدينه و 5 گروه قيمتي در مكه در نظر گرفته‌اند كه زائران براساس خواستة خودشان گروه‌بندي مي‌شوند. در اين گروه‌‌بندي‌ها، نوع ساختمان(اعم از هتل يا منزل)، امكانات رفاهي موجود در آن، آسانسور، تعداد مقيمان، نزديكي به حرم و ارزش محلي لحاظ مي‌شود.
البته بايد توجه داشت كه اسكان حدود 102 هزار زائر در يك شهر، كار بسيار دشواري است و حجم كار مي‌تواند موجب بروز اتفاقات و مشكلاتي باشد. ما در مكة مكرمه، 322 سند همكاري يا به تعبيري 322 هتل و منزل در اختيار داريم كه پذيراي زائران ما هستند. از سويي، شرايط جغرافيايي مكه مانند مدينه نيست و در اطراف حرم، هتل‌هاي مناسب وجود ندارد. در نزديكي مسجدالحرام تنها يكي ـ دو هتل خوب را مي‌توان پيدا كرد كه قيمت‌هاي بسيار سرسام‌آوري دارند و ما فقط ميتوانيم در ايام عمره به اين هتل‌ها مراجعه كنيم. با اين حال، مشكل جدي و چشمگيري در سال جاري نداشتيم. البته، يكي ـ دو ساختمان طرف قرارداد، دچار حادثه شدند كه با تلاش همكاران ما اين ساختمان‌ها هم تا زمان ورود زائران آمادة اقامت و اسكان شد.
دربارة جابه‌جايي حجاج به مشاعر مقدسه نيز بايد اين نكته مورد توجه قرار گيرد كه در شرايط حاضر حركت حجاج از عرفات به مشعر و منا به‌طور متوسط حدود 10 ساعت طول مي كشد. آخرين خبرها حاكي ازآن است كه دولت عربستان بودجه مورد
نظر براي احداث اين مسير را تأمين كرده و اميدواريم زمان طولاني مدت جابه‌جايي حجاج ايراني از سال 87 به‌شدت كاهش يابد.
تغذيه
آشپزخانه‌هاي متمركز مدينه در دو واحد «زين» و «الدخيل»، تمام غذاي زائران را آماده مي‌كنند، اما به هر حال غذاي مكه با مدينه تفاوت دارد. آشپزخانه‌هاي ابوجدايل و قحطاني مكه، توان آماده‌سازي غذا براي 80 هزار نفر در هر وعده را دارند كه 45 هزار پرس در اولي و 35 هزار پرس در آشپزخانة دوم و در زمان اوج حضور زائران طبخ مي‌شود. مسافت بسيار و تعداد زائران اين اجازه را به ما نمي‌دهد كه غذاي 20 درصد باقي‌مانده را نيز از اين دو آشپزخانه دريافت كنيم. با اين حال، اقلام و مواد اوليه به صورت متمركز خريداري و تهيه مي‌شود و برنامه غذايي به صورت يكسان نوشته شده تا زائران در هر نقطه‌اي از شهر مكه مستقر باشند و بتوانند غذايي از نظر كيفي، مشابه غذاي ساير زائران صرف كنند.
اواسط آذرماه ، روزنامه‌هاي عربستان سعودي از شيوع آنفلوآنزاي مرغي در اين كشور خبر دادند. ما اين موضوع را با برگزاري جلسات مستمر در بعثة مقام معظم رهبري بررسي كرديم. اگرچه اين موضوع در نهايت به تأييد كامل مراجع رسمي بهداشتي عربستان نرسيد، با اين حال براي جلوگيري از هرگونه حادثه‌اي، طبخ مرغ به صورت سرخ شده روي آتش ممنوع شد و تغييراتي در برنامة غذايي به وجود آمد. اين تغييرات را به‌ويژه زائران مدينه اول به خوبي احساس كردند و اگر گله‌اي هم هست، از همين‌جا ناشي مي‌شود، در عين حال ناگزير بوديم مرغ را به صورت پخته شده در دماي بالا عرضه كنيم؛ چرا كه سلامت زائران از هرچيز ديگري براي دست اندركاران حج مهم‌تر بود. بنابراين، جوجه‌كباب، حذف و به جاي آن كباب برگ و راگوي مرغ در برنامه غذايي گنجانده شد تا اطمينان نسبت به سلامت غذاي زائران حاصل شود. 4 گروه از كارشناسان بر كار آشپزخانه‌ها نظارت مستمر دارند: اول، ناظراني از شهرداري مكه و مدينه، دوم، نمايندگان هيأت پزشكي، سوم، بازرسان بهداشتي و چهارم،
كارشناسان بهداشتي كه در آشپزخانه‌ها اقامت ثابت دارند. اگر غذا در وعدة غذايي مورد نظر سرو نشود، بلافاصله معدوم خواهد شد و زائران نبايد در اين قضيه شك داشته باشند.
قرباني
خدر نژاد، مسئول طرح قرباني زائران ايراني در اين باره مي‌گويد:
كار ذبح گوسفندان قرباني حجاج در قالب يك طرح مكانيزه انجام مي‌گيرد. در عين حال براي انجام ذبح قرباني 102 هزار زائر ايراني 95 نفر ذبح‌كننده حرفه‌اي از كشورمان فعاليت خواهند كرد.
هرساله در قالب تفاهم‌نامه‌اي ميان مسئولان سازمان حج و زيارت ايران و بانك توسعة اسلامي، قيمت خريد نهايي گوسفند براي قرباني مشخص مي‌شود. هزينة قرباني در سال جاري 390 ريال سعودي است كه وجه آن در ايران از حجاج ايراني اخذ مي‌شود. تا دو سال قبل هزينة قرباني در عربستان جمع‌آوري مي‌شد و در ازاي آن كوپن قرباني به زائران ارائه مي‌گرديد، اما با اجراي اين طرح هزينة قرباني در ايران توسط بانك ملي به حساب بانك توسعة اسلامي واريز مي‌شود. تعداد گوسفند مورد نياز نيز از كشورهاي استراليا، نيوزيلند و سومالي خريداري مي‌شود.
بنابراين، فريضه قرباني در حج سال 86 با رعايت جوانب شرعي توسط ذابحان ايراني صورت مي‌گيرد و همه اجزا و گوشت قرباني به مستمندان جوامع اسلامي اهدا مي‌شود. همچنين ذبح قرباني حجاج ايراني در سال جاري همراه با نظارت مديران كاروان‌ها و نظارت شرعي روحانيون كاروان‌ها در قربانگاه‌هاي كشور عربستان صورت گرفت. در انجام اين بخش از مناسك حج، تعدادي افراد منتخب به نيابت از حجاج ايراني حضور دارند.
در اين طرح كه توسط بانك توسعة اسلامي اجرا مي‌شود و زائران ايراني در هشت سال متوالي در آن مشاركت دارند، بانك توسعة اسلامي چهار واحد مكانيزه و سه واحد نيمه مكانيزة قرباني را در اختيار خواهد داشت.
توزيع گوشت قرباني
روزنامة «عكاظ» عربستان به نقل از سرپرست طرح توزيع گوشت‌هاي قرباني حج در بانك اسلامي نوشت: اين بانك تلاش ميكند گوشت‌هاي قرباني حج سال جاري را در 62كشور جهان توزيع كند. بانك اسلامي در ذبح 760 هزار رأس گوسفند و 7 هزار گاو و شتر طي روزهاي تشريق مشاركت داشته است. بانك اسلامي سعي خواهد كرد گوشت دام‌هاي قرباني امسال طي ماه‌هاي آتي با هماهنگي 250 مؤسسه خيريه داخل عربستان به مؤسسات خيريه بين‌المللي ارسال شود. هماهنگي‌هاي لازم جهت رساندن گوشت‌هاي قرباني به دولت‌هاي26 كشورمورد نظر صورت گرفته و طي شش ماه آينده اين گوشت‌ها توسط كشتي و هواپيما ارسال خواهند شد. گوشت‌هاي قرباني تا زمان ارسال در سردخانه‌هاي بزرگ جده نگهداري مي‌شوند.
گفت و گو با مسئول طرح قرباني
طرح مكانيزة قرباني كردن از چه سالي شروع شد و چه فرآيندي را پشت سر گذاشته است؟
خدرنژاد: ذبح گوسفندان در گذشته، دشواري‌هاي خاص خودش را داشت و متوليان امر در عربستان مجبور مي‌شدند با توجه به بالا بودن تعداد لاشه‌ها، آن‌ها را دفن كنند يا بسوزانند. مديران كاروان‌هايي كه سال‌هاي گذشته مثلاً 10 و 15 سال قبل را به ياد دارند، مي‌دانند كه وضعيت ذبح و لاشه گوسفندان آن زمان چگونه بوده است. تا اين‌كه عربستان موفق شد كشتارگاه ويژة ذبح راه‌اندازي كند كه طبيعتاً چون مكانيزه نبود، فرآوري‌هاي ديگر در مورد لاشة گوسفندان به اين شكل نبود و انجام نمي شد. مستمندان مكه از اين گوشت ها استفاده مي‌كردند و حجم زيادي هم تلف مي‌شد. تقريباً از سال 1379 طرح مكانيزه قرباني با راه‌اندازي امكانات و سيستم خاص آن از سوي عربستان شروع شد و كشتارگاه‌هاي ويژه اين كار نيز فعال شدند. بانك توسعه اسلامي نيز به عنوان متولي قرباني كردن و نظارت بر اجراي مكانيزه آن وارد عمل شد و
در حال حاضر شما مي‌بينيد كه طي سال‌هاي اخير، پس از قرباني كردن گوسفندان و آماده‌سازي گوشت و بسته‌بندي آن، مراحل ديگر فرآوري امحا و احشاء، پوست و... در اين طرح انجام مي‌گيرد.
اين طرح نه تنها از نگاه زائران ايراني بلكه از منظر تعداد زيادي از حجاج كشورهاي جهان، مطمئن‌ترين شكل بهره‌وري است و كاملاً مورد تأييد مراكز و سازمان‌هاي مرتبط است.
حجاج ايراني از اين طرح مكانيزه استقبال كرده‌اند و مشكلي در كار نبوده است. تعداد اندكي از زائران نيز به دليل ضرورت عمل به فتاواي مرجع تقليد خود، در روز عيد قربان، گوسفندان را در شهر و محل زندگي خودشان قرباني مي‌كنند. اكنون كشورهاي مسلمان از اين طرح راضي هستند. روند كار هم تسهيل شده است.
گوشت‌هاي قرباني كجا مصرف مي‌شود؟
خدرنژاد: پس از اجراي قرباني، لاشه‌ها در فرآيند فرآوري قرار گرفته و بانك توسعة اسلامي بر اساس جدول در اختيار، گوشت‌ها را در همة كشورهاي نيازمند آفريقايي، آسياي ميانه و... توزيع ميكند. كميتة امداد امام (ره) نيز در مورد قرباني‌هاي زائران كشورمان نظارت دارد.
آيا اين گوشت‌ها وارد كشورمان هم مي‌شود تا به مصرف نيازمندان برسد؟
خدرنژاد: با وجود رعايت اصول و موازين بهداشتي و مدت زمان و محل‌هاي نگهداري گوسفندان، وزارت بهداشت و درمان ايران اجازة ورود اين گوشت‌ها را به داخل كشور نمي‌دهد و همة آن‌ها براي مصرف ديگر كشورها انتقال پيدا ميكند. بر اساس دستورالعمل و قوانين و ضوابط حاكم بر اين طرح، بانك توسعة اسلامي اجازة هيچ‌گونه فعاليت انتفاعي از طريق اين طرح را نمي‌دهد. حتي حقوق مسئولان، مديران و كارشناسان در اين بخش از طرح، از راه ديگري تأمين و پرداخت مي‌شود.
مراحل انتخاب و خريد گوسفندان چگونه است؟
خدرنژاد: گوسفندان از استراليا، نيوزيلند و سومالي خريداري مي‌شوند و نظارت دقيقي در مورد صحت و سلامت آنان وجود دارد.
قيمت خريد هر گوسفند براي زائران ايراني چقدر است و آيا سازمان حج و زيارت آن را تعيين ميكند؟
خدرنژاد: هر ساله تفاهم‌نامه‌اي ميان مسئولان سازمان حج و زيارت ايران و بانك توسعة اسلامي منعقد مي‌شود كه نتيجة جلسه‌هاي كارشناسي دو طرف است. در اين تفاهم‌نامه قيمت خريد، نهايي مي‌شود و زائران هم موقع ثبت نام و مراحل ديگر آن را پرداخت مي‌كنند. اين مبالغ از همه كشورها به حساب بانك توسعه اسلامي واريز مي‌شود و پس از آن است كه سهمية هر كشور تعيين شده و مجريان و تأمين كنندگان گوسفند در فاصله‌اي نزديك به ايام تشريق، گوسفندان را از كشورهاي محل خريد، به مراكز نگهداري انتقال داده و در روز عيد قربان آماده ذبح مي‌شوند.
روند تعيين و شمارش گوسفندان به تعداد زائران كشورها چگونه است؟
خدرنژاد: مديران كاروان‌ها پس از ثبت نام زائران و اخذ وجه، با در دست داشتن كارت شناسايي و اصل فيش واريزيِ وجوه زائران خود و همچنين آمار تعداد زنان و مردان شركت‌كننده در طرح قرباني، در زمان و ساعت مشخصي بايد به مناطق نه‌گانه‌اي كه از قبل تعيين مي‌شود، مراجعه و به ازاي هر زائر، كوپن دريافت كنند. اين كوپن‌ها از بخش‌هاي مختلفي تشكيل شده و تعداد كشتار در طرح قرباني به تعداد كوپن‌ها و اسامي زائران است. ذابحان ايراني نيز در محل كشتارگاه‌هاي ويژه ايرانيان، پس از طي شدن مراحل خاصي شروع به ذبح مي‌كنند و موارد انجام شده از طريق رابطان به اطلاع مسئولان كاروان و نيز زائران مي‌رسد كه در اين وقت مي‌دانند به اين تكليف نيز عمل شده است.
هنگام ذبح چه كساني حضور دارند؟ آيا خود زائران بايد قرباني را ببينند؟
خدرنژاد: مديران كاروان‌ها هنگام اخذ پول از زائران محترم در زمان تكميل موارد، حق وكالت در توكيل دريافت مي‌كنند تا قرباني بدون دشواري و با سرعت بيشتري انجام شود. هنگام انتخاب و تحويل گوسفندان، مديران كاروان يا معاون او، روحاني كاروان و ناظران مرتبط حضور دارند. زائران مي‌توانند در كشتارگاه حضور داشته باشند و ضرورتي هم ندارد چون وكالت داده شده و روحاني محترم كاروان نيز به عنوان ناظر شرعي بر مراحل انتخاب و تحويل و نيز ذبح نظارت دارد.
امسال چه تعداد ذابح طرح قرباني در كاروان حضور دارند؟
خدرنژاد: 95 نفر از خبره‌ترين و حرفه‌اي‌ترين ذابحان براي انجام اين تكليف به مكه مشرف شده‌اند كه از ابتداي صبح روز عيد قربان كار خود را آغاز مي‌كنند. كار ذبح قرباني هم به نام حجاج كه در فهرست‌هاي چند نفره آمده انجام و از طريق مديريت كاروان ثبت و ضبط شده و به اطلاع حجاج مي‌رسد. همه اين مراحل با برنامه‌ريزي همراه است و همواره شاهد آن بوده‌ايم كه ايران در انجام اين مرحله از اعمال و مناسك حج، منظم‌ترين و با برنامه‌ترين كشورهاست و مجهز‌ترين و پيشرفته‌ترين كشتارگاه‌ها در اختيار ايرانيان است. امسال هم به ياري خداوند و همراهي مديران كاروان‌ها و ديگر همكاران محترم، طرح قرباني 102 هزار گوسفند به خوبي و در نهايت دقت و نظم انجام شد.
در صورتي كه برخي زائران به هر دليلي موفق به واريز پول قرباني در ايران نشده باشند، آيا قبل از عيد قربان امكان واريز پول وجود دارد؟
خدرنژاد: اين امكان هست و آن دسته از مديران كاروان‌هايي كه زائرانشان موفق به پرداخت پول نشده‌اند و كوپن دريافت نكرده‌اند، براي خريد نقدي هر قطعه كوپن به واحد طرح قرباني واقع در هتل «سمر» مكه مراجعه مي‌كنند.
اين امكان براي زائران ايراني مقيم خارج نيز وجود دارد؟
خدرنژاد: بله، مديران كاروان‌هاي هموطنان ايراني مقيم خارج از كشور كه اكنون در مكه حضور دارند، مي‌توانند براي خريد نقدي كوپن در زمان و مكان اعلام شده نسبت به دريافت كوپن اقدام كنند.
گفتگوي روزنامة زائر با حسن سقايي، رييس ستاد مدينة منوره
رييس ستاد مدينه كه سابقة سال‌ها حضور در سمت‌هاي اجرايي حج را در كارنامة خود دارد، به پرسش‌هاي خبرنگار «زائر» اينگونه پاسخ داد:
زائر: تقريباً در آستانة آخرين روزهاي سفر حجاج ايراني و حضور آن‌ها در مدينه هستيم. جمع‌بندي شما از تمام فعل و انفعالات در حوزه‌هاي حمل و نقل، اسكان، تغذيه، پيشرفت‌ها، برنامه‌هاي شاخص، معضلات، كاستي‌ها و موانع چيست؟
سقايي: ستاد مدينة منوره تا 22 دي‌ماه، ميزبان حجاج ايراني است و به زعم ما، نيمي از عمليات اجرايي مدينه بعد پشت سر گذاشته شده است. با توجه به اين‌كه من در حج شانزده سال گذشته به صورت مستقيم با موضوع حج درگير بوده‌ام يا در سال گذشته خدمتگزار زائران در ستاد منطقه 2 مكه بودم، اگر بخواهم مقايسه‌اي بين حج امسال و سال‌هاي گذشته داشته باشم، مي‌توانم به جرأت اعلام كنم كه حج سال جاري در بيست سال گذشته بي‌نظير بوده است. چون هيچ‌وقت كارها تا اين اندازه روان جلو نرفته بود. علتش اين است كه برنامه‌ريزان حج امسال در ايران و از ماه‌ها پيش برنامه سفر را نوشته و تدوين كرده‌اند. بنابراين، فرضيه‌هاي مختلفي در سطوح اجرايي پيش‌بيني شد كه براي برداشتن هر فرضيه‌اي، بايد برنامه‌اي نوشته مي‌شد. اگر بخواهيم به تحولات حج امسال در بخش مدينه منوره، كه حوزة كاري ماست نگاه كنيم، مي‌بينيم كه كارها با آرامش جلو رفت و دغدغه‌اي در اين مسير توليد نشد. نتيجه و بازخورد اين تحولات هم به افزايش توان روحي زائر كمك ميكند.
زائر: چگونه اين تحولات به زائر ختم مي‌شود؟
سقايي: مثلاً سال‌هاي گذشته، كاروان‌هاي ايراني كه از مكه مكرمه عازم مدينه منوره بودند به مركز استقبال معرفي مي‌شدند. در اين مركز، ساعت‌ها معطل مي‌شدند تا كار گذرنامه‌اي آن‌ها انجام شود. سال گذشته در اين مركز، پنجره‌اي به زائران ايراني اختصاص دادند. با اين حال، باز هم معطلي و خستگي حجاج به ميزان كمتري مشاهده مي‌شد. امسال، ورود و كنترل زائران ايراني در مركز استقبال از سيستم انتقال و جابه‌جايي حجاج مدينه بعد حذف شد. تصور كنيد كه زائران بدون هيچ‌گونه معطلي به مدينه منوره وارد شدند. كساني مثل مديران كاروان‌ها كه در امور اجرايي نقش دارند، معني اين حرف را خوب درك مي‌كنند.
زائر: در بخش‌هاي ديگر مانند تغذيه چطور؟ آيا ما در اين شاخص‌ها هم پيشرفت داشته‌ايم؟
سقايي: براساس آنچه نظريات كارشناسي مي‌گويد، در بخش تغذيه يا همان آشپزخانه نيز با افزايش كيفيت و ارتقاي بهداشت روبرو بوده‌ايم. پخت غذا در آشپزخانه‌هاي متمركز با نظارت دائم هيأت پزشكي، بازرسان ستاد و ناظران بعثه مقام معظم رهبري دنبال مي‌شود. بنابراين، اطمينان كافي از اين بخش حاصل شده كه فكر مي‌كنم نشان دهنده پيشرفت‌هايي در اين شاخص باشد.
در بخش اسكان نيز با تلاش‌هاي صورت گرفته، بيش از نود و هشت درصد زائران از دسترسي بسيار مناسبي به حرم برخوردار بودند كه اين امر نيز در نوع خود بي‌نظير است. غير از چند منزلي كه در حاشيه شهر داشتيم، جايي را كه به حرم دور باشد، اجاره نكرديم. اين در حالي است كه شب‌ها هم حرم باز بود و منعي براي رفت و آمد زائران وجود نداشت.
بخش پزشكي نيز انصافاً نسبت به سال‌هاي گذشته بهتر كار كرد و توانست با بروز بيماري و نگراني در ميان زائران مبارزه كند و خدمات خود را به بهترين نحو به آنان
ارائه كرد.
در كل ميتوانيم روند عمليات حج را نسبت به سال‌هاي گذشته با پيشرفت چشمگير توصيف كنيم.
زائر: اما زائران با تأكيد بر بهداشتي بودن غذا، آن را كم‌تنوع و خسته‌كننده مي‌دانند.
سقايي: همانطور كه گفتم، ارزيابي ما نشان مي‌دهد كه در بخش كيفيت و كميت طبخ غذا به رشد رسيده‌ايم، اما با توجه به اعلام دولت عربستان و ضرورت پيشگيري از ابتلا به آنفلوآنزا، برنامه غذايي آشپزخانه‌هاي متمركز ما تغيير كرد و ناچار شديم چند عنوان غذا را كه بسيار هم مورد توجه هموطنان ماست از اين برنامه حذف كنيم. طبيعي است وقتي جوجه‌كباب نباشد و شنيسل مرغ از برنامه بيرون رود، تنوع غذا كم مي‌شود، اما مجبور به رفتار محتاطانه بوديم. بعد از آن هم به دليل برنامه‌ريزي درازمدت، امكان بازگشت به برنامه قبلي فراهم نيست. البته با وجود تمام اين اتفاقات، غذاي امسال نسبت به سال‌هاي گذشته، مطلوب و قابل قبول بود. منتها بايد ديد كجاي زنجيرة توليد و طبخ غذا و توزيع آن در ميان زائران دچار نقص بوده است. آنچه ما در آشپزخانه‌ها ملاحظه مي‌كنيم، مناسب و كيفي است، اما شايد بعضي هتل‌ها در انتقال و سرو غذا، دقت لازم را به كار نبندند.
زائر: گويا آمار زائران فوتي تا امروز، تنها 4 نفر در مدينه بوده است. البته ظاهراً افرادي هم در بيمارستان‌هاي سعودي بستري شده‌اند. در اين باره آيا عملكرد هيأت پزشكي حج را موفق ارزيابي مي‌كنيد؟
سقايي: اولاً اين آمار در مقايسه با آمار سال‌هاي گذشته بسيار كم و اندك است و از اين بابت خدا را شاكريم. ثانياً طبيعي است كه هرچه به انتهاي سفر نزديك مي‌شويم، بيماري‌ها هم اضافه مي‌شود. اين در حالي است كه آمار زائران سالمند ما يك هزار نفر
است، اما فوتي‌ها و گمشدگان ما از افراد بالاي هشتاد و چهار سال نيستند. البته ما 2 مورد فوتي بالاي هشتاد و پنج سال داريم كه به صورت طبيعي، نوبتي و ثبت‌نامي به حج مشرف شده بودند.
در مجموع، هيأت پزشكي، دائماً چتر حمايتي خودش را گسترده‌تر ميكند و انصافاً خيلي خوب وظايفش را انجام مي‌دهد.
زائر: نظريات زائران چگونه جمع‌آوري مي‌شود؟
سقايي: بازرسان ستاد و بعثه مقام معظم رهبري به صورت مداوم با زائران در تماس هستند و نظريات آنان را جويا مي‌شوند. از طرفي دربارة موضوعاتي مانند غذا هر روز نظرسنجي مي‌شود و نتيجه اين نظرسنجي‌ها از طريق جلسات روزانه به مسئولان انتقال مي‌يابد. در واقع، ما هر روز، يك بار عملكرد بخش‌هاي مختلف ستاد را نقد و ارزيابي مي‌كنيم، اما نتيجه اين ارزيابي‌ها ممكن است در برنامه‌ريزي‌هاي آينده دخالت داده شود.
زائر: اگر بنا باشد به بخش‌هاي مختلف ستاد مدينه نمره بدهيد، به كدام بخش بهترين نمره را مي‌دهيد؟
سقايي: جواب اين سؤال شما در ذهن من است، اما نمي‌شود آن را اعلام كرد. چرا كه معتقدم هريك از بخش‌هاي حمل و نقل، اسكان، تغذيه، تداركات، مالي، آمار و ... نهايت سعي‌شان را به كار گرفته و كارشان را به خوبي انجام داده‌اند.
مديريت زائران در مشاعر
طبق اعلام رسانه‌هاي عربستان سعودي در موسم حج امسال، جمهوري اسلامي ايران كمترين آمار مربوط به زائران گمشده را در مشاعر مقدس داشته است.
در حالي‌كه آمار گمشدگان حجاج ايراني در اين مدت با يك هزار و 342 مورد كمترين آمار بوده است، كشور مصر با هفت هزار و 798 گمشده بالاترين آمار
گمشدگان را در ميان كشورهايي بزرگ اسلامي داشته است.
در مدت وقوف زائران خانة خدا در مشاعر مقدس(عرفات، مشعر و منا) كليه زائران كشورهاي مختلف حداقل از ظهر روز دوشنبه تا جمعه در اين مكان‌ها حضور داشتند.
بر اساس اين گزارش تعداد گمشدگان كشورهاي الجزاير و مراكش به ترتيب شش هزار و 9 نفر و پنج هزار و 751 حاجي بوده و تعداد كل گمشدگان كشورهاي عربي تا ظهر روز پنجشنبه 37 هزار و 714 حاجي ثبت شده است.
گمشدگان كشورهاي جنوب آسيا 91 هزار و 805 و گمشدگان تركيه و مسلمانان كشورهاي اروپايي 10 هزار و 433 حاجي بوده است. امسال مجموع حجاج خانه خدا حدود سه ميليون نفر برآورد شده است.
اين آمار حاكي از مديريت علمي مسئولان و نظم زائران ايراني است.
معاونت برنامه‌ريزي، نظارت و ارزشيابي
نظارت و ارزشيابي
نظارت و بازرسي، يكي از فعاليتهاي بعثه مقام معظم رهبري در عمره و تمتع است كه با نظارت عالي نمايندة ولي فقيه در امور حج و زيارت انجام مي‌شود. بازرسان و ناظران ويژه، كه زير مجموعة معاونت نظارت، برنامه‌ريزي و ارزشيابي بعثه رهبري هستند، امسال با 80 كارمند به مدينة منوره آمده‌اند كه از اين تعداد، 10 نفر در بخش‌هاي اداري و ستادي به كار مشغولند و حدود 70 نفر، وظيفه مديريت، نظارت و بازرسي در حوزه‌هاي فرهنگي، اجرايي و بهداشتي را بر عهده دارند.
بازرسان با تقسيم‌بندي منطقه‌اي، بخش‌هاي مختلف كاروان‌ها، آشپزخانه‌ها و قسمت‌هاي اداري و اجرايي را سركشي مي‌كنند و موارد نقص يا تخلف را به دفتر نمايندگي ولي فقيه انعكاس مي‌دهند.
اين افراد در تخصص‌ها و گرايش‌هاي متعدد انتخاب شده‌اند و تمام كارها شامل ارزيابي، بازرسي و نظارت در اين بخش از بعثه انجام مي‌شود. عمده‌ترين هدف اين معاونت، تأمين حقوق زائران در امور رفاهي، مسكن، تغذيه و حمل و نقل است تا آن‌ها بتوانند در آسايش كامل به زيارت و اعمال خود برسند. نظارت بر انعقاد قراردادهاي بسيار مهم در عربستان سعودي يا ايران در بخش‌هاي خريد مواد غذايي يا اسكان و حمل و نقل زائران، يكي ديگر از وظايف اين معاونت است.
همچنين رسيدگي به امور ستادي كاروان‌ها از ديگر فعاليتهاي اين بخش است.