بخش 1

1

بسم الله الرحمن الرحيم

3

حج 26

گزارش حج سال 1426هـ . ق .

برابر با سال 1384هـ . ش .

محمد حسين رجبي ( دواني )

19

مقدمه

21

حج ؛ عالي ترين مظهر وحدت

دين مبين اسلام جامع ترين و كامل ترين آيين آسماني است كه خداوند با عرضه آن به دست سرآمد خلائق و اشرف انبياي الهي وجود مقدس رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم بر بشريت منت نهاد و لطف و نعمت خويش را بر آنان به اكمال و اتمام رساند . اين آيين مقدس كه وجود تمام انبياء و عرضه همه اديان پيشين مقدمه اي براي ظهور آن و پيامبر عظيم الشأنش بوده است ، به سبب جامعيت خود پاسخگوي تمامي نيازهاي نوع بشر از هر رنگ و نژاد در هر زمان و مكان بوده ، هست و خواهد بود .

از اين رو در دايره اسلام و مسلماني ، رنگ و نژاد و زبان و پايگاه اجتماعي و ديگر عوامل تمايز و برتري انسانها محلي از اعراب ندارد . "اسلام" هويت اصلي مسلمان است و هر جا « مسلمانان » باشند ، آنجا « دارالاسلام" است . لذا در قرون اوليه اسلام ، به رغم حاكميت خلفاي جور و رواداشتن تبعيض ها در ميان مسلمانان ، "شور مسلماني" باعث گشت « مسلمانان » از هر قوم و قبيله و نژاد در راه اعتلاي اسلام بكوشند و تمدني را پايه ريزي كنند كه با بهره گيري از مزايا و نقاط قوت تمدن ملي خود ، "تمدن درخشان اسلامي" را پايه ريزي كنند . يكي از مورّخان و محققان برجسته معاصر در اين زمينه مي گويد :

22

« پيچيدگي عظيم نژادي و فرهنگي دنياي اسلام حتي در آن روزهاي آميختگي
اقوام و فرهنگها چنان غريب مي نمايد كه مورخ از خود مي پرسد روابط ديني بايد چقدر استوار باشد تا اين مايه عناصر نامتجانس را با هم نگه دارد . فعاليت درخشان گذشته چنين تمدني كه اروپا را از قرون وسطي تا قرن شانزدهم در طب و فلسفه و شايد رياضي هنوز وامدار خويش نگه داشته بود ، آيا بايد به حساب تشويق و مساعدت اسلام گذاشته آيد ، يا به حساب شور و علاقه اقوام مسلماني كه در ايجاد و به ثمر رسانيدن آن فعاليت داشته اند ؟

. . . اسلام در چنين دنيايي كه اسير تعصبات ديني و قومي بود ، نفخه تازه اي دميد . چنان كه با ايجاد دارالاسلام كه مركز واقعي آن « قرآن » بود ـ نه شام و نه عراق ـ تعصبات قومي و نژادي را با يك نوع « جهان وطني » چاره كرد . . . » ^{( 1 )}

شك نيست كه محور اصلي پيوند ميان اقوام مختلف مسلمان ، تعاليم عاليه اسلام بوده است كه بر « وحدت » مسلمانان تأكيد فراوان دارد . « وحدت » در اسلام و تأكيد بر مشتركات مسلمانان چنان اهميت دارد كه اولياي بزرگ دين همچون اميرالمؤمنين حضرت علي ( عليه السلام ) ، به منظور پيشگيري از تفرق مسلمين و به هم خوردن وحدت آنان در حالي كه خار در چشم و استخوان در گلو داشت در برابر غاصبان خلافت سكوت پيشه كرد و حتي در نمازهاي جماعت آنان نيز حاضر مي گشت .

رهاورد بديهي و طبيعي « وحدت » ميان مسلمانان ، سربلندي و عظمت و عزت اسلام و مسلمين ، و يأس و درماندگي و ذلت كفار و مشركان و ديگر دشمنان اسلام خواهد بود .

« اسلام » براي نيل به اين هدف مقدس راه كارهايي ارائه كرده است كه مهم ترين آنها عبارت است از :

نماز جماعت : با آن كه « نماز » وسيله ارتباط انسان با خدا و سخن گفتن با پروردگار است ، اما تأكيد شده است آن را به جماعت بخوانيد . گردهم آمدن مردم يك محل در

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . دكتر عبدالحسين زركوب ، كارنامه اسلام ، انتشارات اميركبير ، چاپ نهم ، 1382 ، ص 21 و 22 .

23

خانه خدا حول محور نماز آن هم پنج نوبت يا كمتر از آن در شبانه روز ، آنان را به هم نزديك مي كند ، دل ها را از كينه و بدبيني به برادر مسلمان خود پاك مي كند ، از مشكلات يكديگر آگاه مي شوند و در رفع آن مي كوشند . براي نماز جماعت كه وحدت بخش مسلمانان است ، ثواب و پاداش بسيار در نظر گرفته شده است .

نماز جمعه : در راستاي ايجاد و تحكيم وحدت ميان مسلمان ، شارع مقدس « نمازجمعه » را در نظر گرفته است . هر هفته مردم مسلمان محله هاي مختلف شهرهاي اسلامي گرد هم مي آيند و خطيب جمعه وظيفه دارد در خطبه ها به مشكلات و مسائل مهم جامعه اسلامي بپردازد . مردم از آن مسائل آگاه مي شوند ، تا احساس وظيفه كنند و در حل مشكلات و معضلات جامعه بكوشند .

نكته بسيار مهم و جالب توجه در ارتباط با نمازجمعه ، سفارش به خواندن سوره هاي مباركه جمعه و منافقين در نمازجمعه است . همان گونه كه بيان شد اين نماز براي « تحكيم وحدت » ميان مسلمانان است ، پس بايد عوامل و جريان هاي بر هم زننده وحدت مسلمين و سياست ها و خباثت ها و شيطنت هاي آنان را شناخت ، تا در دام توطئه دشمنان گرفتار نشد و آنها را خنثي نمود . سوره مباركه جمعه در افشاي توطئه هاي « يهود » كه اقدام به جنگ رواني و تخريب روحيه مسلمانان كرده بودند ، و سوره مباركه منافقين در افشاي تحركات مخرب منافقان كه با حضور در ميان مسلمانان سعي در بدبين كردن آنها نسبت به هم و افشاندن بذر دشمني و در نهايت بر هم زدن وحدت آنان داشتند ، نازل گرديد .

به تعبير ديگر سوره جمعه به منظور شناخت دشمنان خارجي مسلمانان و توطئه هاي آنان ، و سوره منافقين در جهت شناخت دشمنان داخلي و بظاهر مسلمان در صفوف مسلمين و توطئه هاي آنها نازل شد ، و سفارش گرديد تا در دو ركعت نماز وحدت بخش جمعه خوانده شود .

حج : عالي ترين مظهر ايجاد وحدت ميان مسلمانان فريضه بزرگ « حج » در تعاليم اسلامي است . اگر مسلمانان بنا به عللي نتوانند در نمازهاي جماعت و جمعه ـ كه

24

استحباب زياد دارند ـ حاضر شوند ، بايد در طول عمر حداقل يك بار فريضه عظيم حج را به جا آورند . در حج است كه مسلمانان از اقطار مختلف عالم گردهم مي آيند و ضمن حضور در خانه و حريم الهي و كسب معرفت و مناجات با پروردگار خويش ، با برداران و خواهران خود از فرهنگ ها و نژادها و زبانهاي مختلف آشنا مي شوند و از مسائل و مشكلات يكديگر آگاه مي گردند ؛ و در حج ابراهيمي و محمدي ( صلّي الله عليه وآله ) است كه بايد از مشركان و ستمكاران در هر زمان و مكان برائت جست و عوامل تفرقه مسلمانان را شناخت و براي رهايي مسلمانان در بند كفار و مشركان چاره انديشيد .

حضرت امام خميني سلام الله عليه در پيام استقامت ضمن انتقاد از آنهايي كه حج خشك و بي روح و بي برائت را مي خواهند و فلسفه واقعي اين فريضه بزرگ الهي را درك نكرده اند ، خود فلسفه حج را تبيين مي كنند و مي فرمايند :

( از ديد آنان ) به حج چه كه چگونه بايد زيست و چطور بايد مبارزه كرد و با چه كيفيت در مقابل جهان سرمايه داري و كمونيسم ايستاد ؟ !

به حج چه كه حقوق مسلمانان و محرومان را از ظالمين بايد ستاند ؟ !

به حج چه كه بايد براي فشارهاي روحي و جسمي مسلمانان چاره انديشي نمود ؟ !

به حج چه مسلمانان را عليه حكومت هاي وابسته بشوراند . بلكه حج همان سفر تفريحي براي ديدار از قبيله و مدينه است و بس . . .

حج كانون معارف الهي است كه از آن محتواي سياست اسلام را در تمامي زواياي زندگي بايد جستجو نمود .

حج تجلي و تكرار همه صحنه هاي عشق آفرين زندگي يك انسان و يك جامعه متكامل در دنياست و مناسك حج مناسك زندگي است و از آنجا كه جامعه امت اسلامي از هر نژاد و ملتي بايد ابراهيمي شود تا به خيل امت محمد صلي الله عليه و آله و سلم پيوند خورد و يكي گردد و يد و احده شود ، حج تنظيم و تمرين تشكل اين زندگي توحيدي است .

* * *

25

شعار حج سال جاري

شعار حج امسال « پيوند قرآن و عترت » بود . يعني دو عنصر بزرگ وحدت بخش مسلمانان . به جرأت مي توان گفت اگر مسلمانان مطابق سفارش رسول عظيم الشأن اسلام صلي الله عليه و آله و سلم عمل كرده و به قرآن و عترت تمسك مي كردند ، هرگز دچار اين تفرق جانسوز در طول تاريخ و عصر حاضر نمي شدند كه پيامدهاي وخيم و تلخ آن را تاريخ شاهد است .

متأسفانه بخشي از مسلمانان خود را پيرو قرآن دانسته و عترت را رها كرده اند ، و بخشي ديگر دم از عترت زده و قرآن را به نوعي كنار نهاده اند ، و همين امر موجب تفرق مسلمان گشته است . در حالي كه پيرو واقعي قرآن مطابق محتواي قرآن نمي تواند از عترت دور باشد ، و پيرو حقيقي عترت نمي تواند از قرآن بي نياز باشد .

بعثه مقام معظم رهبري در جهت نيل به اهداف عاليه نظام مقدس جمهوري اسلامي كه درصدر آن وحدت امت اسلام است ، با انتخاب اين شعار كه عين كلام رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) به نقل فريقين است ، در موسم حج امسال منادي وحدت گشت و با برپايي همايش علمي ارزشمندي با حضور انديشمندان شيعه و سني در اين رابطه ، راه سربلندي و عزت را به مسلمانان نماياند .

در تمام ديدارهاي نماينده ولي فقيه با رؤساي بعثه هاي كشورهاي اسلامي و يا شخصيت هاي سياسي و علمي جهان اسلام بر امر وحدت مسلمانان توسط ايشان تأكيد مي شد .

* * *

از سال 1370 پس از سه سال وقفه در امر حج گزاردن زائران ايراني كه امر سرپرستي حجاج ايراني برعهده آية الله محمدي ري شهري قرارگرفت ، هرساله به منظورثبت فعاليت ها و عملكرد دست اندركاران حج ، كتابي تدوين مي گردد كه در حقيقت ، تاريخ مكتوب حج است . در سال گذشته به پيشنهاد حجة الاسلام والمسلمين آقاي رضامختاري

26

ـ كه مسئوليت تدوين گزارش حج سال پيش را بر عهده داشتند ـ و تأييد نماينده محترم ولي فقيه و سرپرست حجاج ايراني كتاب مذكور به نام حج 25 نامگذاري شد .

در سال جاري امر تدوين كتاب حاضر به پيشنهاد حجة الاسلام والمسلمين آقاي سيدعلي قاضي عسكر معاون محترم آموزش و پژوهش بعثه رهبر معظم انقلاب و تأييد محترم نماينده ولي فقيه حضرت آية الله ري شهري به اين بنده حقير واگذار گرديد كه به لطف و عنايت خداوند اينجانب توفيق و افتخار آن را يافتم بدين منظور براي نخستين بار به حج مشرف گردم و به اين امر اهتمام ورزم . از اين رو نخست خداوند بزرگ را شكرگزارم و در مرحله بعد از سروران عزيزي كه بر اين بنده منت نهادند و موجبات تشرف ام را فراهم كردند ، صميمانه تشكر مي كنم .

* * *

اتفاقات و حوادث مهم انعكاس يافته در موسم حج

مقارن موسم حج امسال و در حين موسم ، اتفاقات و حوادث جالب و يا تلخي روي داد كه چون برخي از آنها به امر حج و حج گزاري عموم مسلمانان ، و بعضي مربوط به ايران و ايرانيان بود كه در زائران ايراني انعكاس يافت ، مختصري پيرامون هر كدام سخن مي گوييم :

1ـ اتفاق جالب و بسيار تأثيرگذار ، سفر رياست جمهور محترم كشورمان جناب آقاي دكتر احمدي نژاد به مكه معظمه به منظور شركت در جلسه سران كنفراس اسلامي اندكي پيش از موسم حج ، و سخنان مهم ايشان در زير سؤال بردن داستان كشتار يهوديان در جريان جنگ جهاني دوم ( هولوكاست ) ، و نفي مشروعيت رژيم جعلي صهيونيستي بود . ايشان ضمن اين كه اين داستان را ساخته و پرداخته صهيونيسم بين الملل و حاميان غربي اش دانسته بود كه سندي بر مدعاي خويش ندارند و ارائه نمي كنند ، گفته بود كه اگر هم اين داستان واقعيت دارد چرا تاوان آن را بايد مسلمانان و مردم مظلوم فلسطين پس دهند ؟

27

گزارش هاي معاونت امور بين الملل بعثه حاكي از استقبال فراوان مسلمانان جهان از مواضع رئيس جمهور اسلامي ايران در حج سال گذشته بود . ايرانياني كه در موسم حج امسال با مسلمانان ديگر كشورها باب مراوده و گفتگويي باز كردند ، شاهد حمايت هاي بسيار آنها از مواضع رياست جمهوري ما بوده اند .

استقبال از مواضع ايشان حتي در ميان اتباع سعودي نيز ديده مي شد .

2ـ چندي پيش از موسم حج ، فاجعه دردناك سقوط هواپيماي سي ـ 130 ارتش جمهوري اسلامي ايران كه حامل برخي مسؤلان ارتشي و جمعي از خبرنگاران رسانه ها بود ، اتفاق افتاد . اين عزيزان كه عازم منطقه رزمايش ارتش بودند در اين سانحه جان به جان آفرين تسليم كردند . مراسم چهلمين روز شهادت شهداي اين سانحه در منا با حضور انبوه زائران ايراني برگزار شد .

3ـ حادثه فرو ريختن ساختمان فرسوده هتلي در نزديك بيت الله الحرام كه منجر به جان باختن جمع زيادي از زائران از جمله دو زائر ايراني شد ، موجب تألم و تأثر ميهمانان خانه خدا گرديد .

4ـ فاجعه دردناك سقوط هواپيماي نيروي هوايي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي كه منجر به شهادت سردار احمد كاظمي فرمانده نيروي زميني سپاه و جمعي از مسؤلان آن نهاد گرديد ، موجب غم و اندوه بسيار زائران ايراني شد . به همين مناسبت براي بزرگداشت آن عزيزان ، مراسمي باشكوهي در منا برپا شد .

5ـ فاجعه بزرگ كشته شدن نزديك به 400 تن از زائران خانه خدا در رمي جمرات ، از جمله هفت زائر ايراني دلهاي مسلمانان جهان را به درد آورد .

* * *

كارنامه امير الحاج در يك نگاه

راقم اين سطور به دليل وظيفه تدوين كتاب حج در بيشتر برنامه هاي آية الله ري شهري نماينده محترم ولي فقيه و سرپرست حجاج ايراني حضور داشتم كه در فصل

28

مربوط به گزارش روزانه به آنها پرداخته شده است . با اين حال لازم ديده شد به منظور نشان دادن تلاش هاي بيوفقه و خستگي ناپذير ايشان در امر سرپرستي زائران ايراني ، و مسئوليت ها و وظايفي كه در قبال ديگر مسلمان داشته و يا احساس مي كردند ، برنامه هاي مختلف انجام شده ايشان را جداگانه تنظيم و ارائه كنيم :

ديدارها

الف : ديدارهاي خارجي

1ـ ديدار با مسؤلان بعثه هاي كشورهاي اسلامي : در طول موسم حج ، نماينده ولي فقيه پذيراي هيأت هاي نمايندگي كشورهاي اسلامي بود ، و متقابلا به ديدار بعثه هاي ديگر كشورها رفت .

2ـ ديدارهاي سياسي : مانند ديدار با معاون وزير خارجه ساحل عاج ، و رئيس بانك توسعه اسلامي .

3ـ ديدار با انديشمندان : ملاقات و گفتگو با دانشمندان و علماي شيعه و سني از كشورهاي مختلف چون عراق ، لبنان ، قطر ، اتريش و . . .

وجه مشترك سخنان نماينده ولي فقيه در تمام ديدارهاي خارجي ، دعوت وي به وحدت كلمه مسلمين ، انجام حج ابراهيمي و مقابله با استكبار بود .

ب : ديدارهاي داخلي

1ـ ديدار با نمايندگان مراجع عظام تقليد : در مدينه منوره نماينده ولي فقيه پذيراي نمايندگان مراجع عظام تقليد بود ، و متقابلا به ديدار آنان در محل استقرارشان رفت .

2ـ ديدار از كاروانها : سرپرست زائران ايراني دو نوبت در مدينه منوره و دو نوبت در مكه معظمه از محل استقرار كاروانهاي ايراني ديدار كرد و با مديران و روحانيون كاروانها و زائران در مورد مسائل و مشكلاتشان گفتگو كرد . همچنين ايشان ديدار ويژه اي از كاروان جانبازان انقلاب اسلامي داشت .

29

3ـ ديدار از مراكز خدماتي : مانند ديدار از آشپزخانه متمركز ، و بيمارستان هاي جمهوري اسلامي ايران در مكه و مدينه

4ـ ديدار با دست اندركاران امر حج : مانند ديدار مسؤلان ستادهاي مكه و مدينه ، هيأت پزشكي ، صدا و سيما و . . .

سخنراني ها

الف : سخنراني در همايش ها

1ـ همايش خانواده در اسلام

2ـ همايش قرآن و عترت

3ـ همايش كعبه مهد نبوّت و عترت

4ـ همايش دفاع از قدس

ب : سخنراني در جمع زائران

1ـ در جمع زائران خارجي ؛ مانند زائران شيعه پاكستاني

2ـ در جمع زائران ايراني ؛ در برنامه هاي عمومي بعثه

حضورها

الف : حضور در جلسات متعدد شوراي هماهنگي بعثه

ب : حضور در مراسم :

1ـ مراسم سخنراني هاي عمومي بعثه

2ـ مراسم رسمي ؛ مانند : دعاهاي كميل مدينه قبل ، دعاي ندبه ، بزرگداشت عيد سعيد غدير خم ، بزرگداشت شهداي سوانح هوايي و . . .

مصاحبه ها

انجام مصاحبه هاي رسمي در جمع خبرنگاران رسانه ها مانند : مصاحبه در بدو

30

ورود به مدينه منوره ، افتتاح بعثه مقام معظم رهبري ، هنگام خروج از مدينه ، هنگام ورود به مكه معظمّه .

* * *

گزارش آماري حج 26

براساس اطلاعات مركز رايانه بعثه مقام معظم رهبري در حج سال جاري 89716 زائر ايراني به سرزمين وحي مشرف شده اند . از نظر سن بيش از 45% آنان جوان و ميان سال ، و از حيث سواد حدود 54% ديپلم و بالاتر از آن بوده اند .

جدول گزارش آماري زائران حج امسال براساس جنسيت ، سن ، تحصيل و شغل بدين ترتيب است :

1ـ جنسيت :

	تعداد	درصد
زن	44711	49836
مرد	45005	50164

2ـ سن :

گروه سني ( مبنا 26/9/84 )	تعداد	درصد
زير 10 سال	22	0025
از 10 تا 20 سال	130	0145
از 21 تا 30 سال	1829	2039
از 31 تا 40 سال	11832	13188
از 41 سال تا 50 سال	27025	30123
از 51 تا 60 سال	24558	27373
از 61 تا 70 سال	15918	17743
بالاي 70 سال	8402	9365

31

3ـ تحصيل :

تحصيلات	تعداد	درصد
بيسواد	17748	19782
ابتدائي	15801	17612
ديپلم	13893	15486
سيكل	7680	8560
ليسانس	5913	6591
فوق ديپلم	3229	3599
نهضت	2419	2696
فوق ليسانس	1090	1215
دكترا	734	0818
حوزوي	482	0537
غيره	47	052
نامشخص	20680	23051

4ـ شغل :

شغل	تعداد	درصد
خانه دار	28714	32005
آزاد	12890	14368
كارمند ( دولت )	9963	11105
كشاورز	7614	8487
بازنشسته	6052	6746
كارگر	1028	1146
نظامي	736	0820
كارمند ( خصوصي )	688	0767
روحاني	529	0590

32

استاد دانشگاه	408	0455
پزشك	403	0449
بيكار	348	0388
دانشجو	136	0152
دانش آموز	68	0076
بازرگان	57	0064
پيرا پزشك	45	0050
نماينده مجلس	3	0003
نامشخص	20034	22330

* * *

دست اندركاران حج سال جاري

با عنايات الهي و زحمات بسيار مسؤلان و دست اندركاران ، و نيروهاي تحت امر ايشان حج سال جاري باشكوه و عظمت به انجام رسيد . ضروري است از خدمات آنان به زائران بيت الله الحرام ياد ، و قدرداني شود . از آنجا كه ذكر نام همه اين عزيزان مقدور نيست ، با تشكر از همه نيروهاي فرهنگي و اجرايي بعثه مقام معظم رهبري ، سازمان حج و زيارت ، و وزارت خارجه ، مسؤلان بخش هاي اساسي مؤثر در مديريت حج به شرح زير معرفي مي شوند :

بعثه رهبر معظم انقلاب :

آية الله محمد محمدي ري شهري ؛ نماينده ولي فقيه و سرپرست حجاج ايراني

حجة الاسلام والمسلمين سيد علي قاضي عسكر ؛ معاون آموزش و پژوهش

حجة الاسلام محمد صادق عرب ؛ معاون امور روحانيون

33

حجة الاسلام محمد شريف مهدوي ؛ معاون امور بين الملل

حجة الاسلام محمد حسن زماني ؛ مسؤول واحد اهل تسنن

حجة الاسلام عبدالهادي مسعودي ؛ مسؤول واحد ارزشيابي

آقاي حسين فهميده ؛ معاون نظارت و بازرسي

آقاي مجيد آخوندزاده ؛ معاون اجرايي

آقاي محسن شريفي ؛ مسؤول دفتر بعثه

آقاي عباس سليمي ؛ مسؤول روابط عمومي

آقاي حسن گروسي ؛ مدير امور حج و زيارت صدا و سيما

آقاي غلامحسين اسلامي فر ؛ مسؤول ستاد خبري

سازمان حج و زيارت

آقاي سيد احمد زرهاني ؛ معاون وزير ارشاد و رئيس سازمان حج و زيارت

آقاي عبدالله نصيري ؛ مدير كل دفتر رياست و روابط عمومي

آقاي دكتر حسين ضيايي ؛ رئيس هيأت پزشكي حج

آقاي مصطفي خاكسار قهرودي ؛ رئيس دفتر نمايندگي حج و زيارت ، و ستاد مكه معظمه

آقاي محمد مهدي امينيان ؛ رئيس ستاد مدينه منوره

آقاي غلامرضا رضايي ؛ مسؤول حمل و نقل درون شهري مكه معظمه

وزارت امور خارجه

آقاي حسين صادقي ؛ سفير ايران در عربستان سعودي

آقاي محسن مرتضايي فر ؛ سركنسول ايران در جدّه

* * *

34

پيشنهادات و انتقادات

1ـ اگرچه اكثريت زائران به شوق ديدار يار و كسب معرفت و انجام فريضه الهي و استغفار و انابه مشرف مي شوند ، و اين سفر را كاملا متفاوت با ديگر سفرها مي دانند ، اما اندكي نيز هستند كه تفاوت ميان اين سفر الهي را با تفرج و سفرهاي تفريحي درنيافته اند . اين معدود زائران همچون تورهاي مسافرتي ، در حج نيز در پي راحتي و رفاه و خوش گشتن هستند و لذا از فيوضات بي پايان زمان ها و مكان هاي مقدس در سفر حج كمتر بهره مي برند . آنان به زعم خود هزينه كلاني براي اين سفر پرداخته اند و لذا كاروان و دست اندركاران بايد يكسره در خدمتشان باشند . از اين رو با اندكي كمبود يا مشكل ، زبان به اعتراض و گلايه مي گشايند .

گذشته از اين كه مسؤلان و مديران كاروان ها بايد در انجام وظايف خود به بهترين نحو بكوشند ؛ متوليان امر حج نيز بايد در جلسات توجيهي خويش زائران را نسبت به مشكلات و كمبودهاي احتمالي آگاه كنند و اصولا توجيه كنند كه سفر حج بدون سختي و مشقت نبوده است . مگر نه اين كه حافظ مي گويد :

در بيابان گربه شوق كعبه خواهي زد قدم * * * سرزنش ها گر كند خار مغيلان غم مخور

زائران بايد بدانند به كجا ، و براي چه مي روند . اگر مقصد و هدف را به درستي شناختند ، در برخورد با شدائد و موانع سهل خواهند گرفت . آنان اگر بدانند كه نسبت به گذشتگان ، شدائد اين سفر تا چه اندازه كم شده است ، قدر وضع موجود را درمي يابند .

مقايسه اي ميان هزينه سفر حج در ايران با كشورهاي همسايه اي چون افغانستان ، تركيه و عمان و خدماتي كه سازمان حج و زيارت به زائران ايراني ارائه مي كند در قياس با زائران آن كشورها ارزش بالاي خدمات دست اندركاران حج جمهوري اسلامي ايران را نشان خواهد داد .

جا دارد دست اندركاران در جلسات توجيهي خود به استناد گزارش هاي موجود ـ كه راقم اين سطور در ديدار رؤساي بعثه هاي ممالك اسلامي با سرپرست

35

حجاج ايراني شاهد بوده ام اين مقايسه را به اطلاع زائران ايراني برسانند تا سطح توقع آن گروه از زائران موردنظر پايين آيد .

2ـ از آنجا كه ما اعتقاد به حج ابراهيمي كه همان حج محمدي ( صلّي الله عليه وآله ) است ، داريم ، لازم است در كنار آموزش مناسك حج ، آموزش بُعد سياسي اين فريضه بزرگ و بيان معضلات و مشكلات عالم اسلام نيز در نظر گرفته شود تا زائران ما در ديدار با مسلمانان ديگر كشورها با آگاهي و شناخت سخن گويند .

3ـ زائران با عملكرد مناسب خويش ، در واقع شأن و شخصيت خود و كشور و نظام جمهوري اسلامي را نشان مي دهند . در كنار رفتار صحيح و ارزشمند خيل عظيم زائران ، گاه ديده مي شود برخي با اعمال نامناسب در آداب زيارت و يا در بازارها موجبات وهن شخصيت خود و آبروي نظام و كشور را فراهم مي كنند كه اين امر معصيت است .

اگرچه در جلسات توجيهي بر اين موارد تأكيد مي شود ، ولي برخي با بي توجهي خود بهانه به دست مخالفان شيعه و جمهوري اسلامي مي دهند .

به نظر اينجانب اگر پيشگيري يا ممانعت از اعمال اين گونه افراد در موسم امكان پذير نيست ، مي توان به عنوان اقدام تنبيهي پيشاپيش اعلام داشت كه آنان را از سفرهاي زيارتي حج و عمره و عراق و سوريه منع خواهند كرد .

4ـ در كنار خدمت رساني هاي ارزشمند عوامل اجرايي حج به زائران ، موارد معدودي نابساماني ديده مي شود كه ممكن است همان ها زحمات اين عزيزان را تحت الشعاع قرار دهد . آنچه اينجانب مشاهده كردم مربوط به حضور در مشعرالحرام بود .

اوّل اين كه : ديدم كه ميان برخي دست اندركاران كه بارها به حج مشرف شده بودند در اين كه محدوده مشعر كجاست ، آيا وارد يا از آن خارج شده ايم اختلاف بود . اينجانب كه تشرف اولم بود سردرگم شده ، نمي دانستم كدام درست مي گويند و كدام نادرست ؟ ! سپس مسافتي را به عقب آمدم تا با چند اتوبوس كاروانهاي ايراني برخورد كردم . از مدير كارواني پرسيدم ، او هم به درستي توجيه نبود . لذا لازم است اطلاع رساني

36

بيشتري صورت بگيرد .

دوّم اين كه : زائران ايراني در سرزمين مقدس « مشعر » جاي مناسب براي اقامت
ندارند . زائران ايراني مجبور بودند بيشتر درون اتوبوسهاي مستقر در توقف گاه ها بمانند و يا در حاشيه جاده و در ميان دود و دم خفه كننده اتوبوسهاي ديگر كشورها كه به مسير اختصاصي ايرانيان راه داده شده بودند ، وقوف كنند .

با توجه به اين كه بر راز و نياز در مشعرالحرام تأكيد بسيار شده و به جاست كه زائران آن شب را به تهجد و مناجات بگذرانند ، اما موقعيتي كه اينجانب ديدم براي تنها چيزي كه تناسب نداشت ، همين امور بود .

كمبود سرويس هاي بهداشتي و عدم نظافت بسياري از آنها توسط زائران ديگر كشورها باعث شده بود براي تجديد وضو زائران مدت مديدي را در صف بمانند . از سوي ديگر انبوه زباله ها در كنار محل استقرار زائران موجب انتشار بوي نامطبوع آن شده بود .

گويي اين وضعيت در مشعر با بيش از يكصد سال پيش تفاوت بسيار زيادي نكرده است . امين الدوله كه صدر اعظم ناصرالدين شاه بوده است و در سال 1321 ق به حج مشرف شده ، پيرامون وقوف در مشعر مي نويسد :

« . . . اول مايرُي ، همان عرصات عرفات و محشر و مشعر و غوغاي مناسب و چون در عمر خود با شاهنشاه . . . ناصرالدين شاه اردوها ديده و در سايه چادر اوقات خود را گذرانيده ام ، در اين اردو كه هستيم ، هنوز حسن ترتيبي نمي بينيم . شترها را نزديك چادرها خوابانيده اند . عربده عرب و شتر به هم آميخته ، عفونت اين دو جانور به يكديگر پيشي مي گيرد . سماخ و دماغ در زحمت است . مي گويند اگر كسي از خيام چند گام تجاوز كند ، فَدَمهُ هَدَر ! . . . " ^{( 1 )}

البته در شوراي هماهنگي بعثه اين امر مطرح شد و گفته شد كه مسؤلان همه ساله براي بهبود مشعر پيشنهاداتي را به مسؤولان سعودي ارائه داده اند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

* حج در ادب فارسي ، ص 146 .

37

* * *

تدوين كتاب حج 26

تهيه و جمع آوري اطلاعات و اخبار لازم به منظور تدوين كتاب حاضر ، به ترتيب زير ميسر گشت :

1ـ راقم اين سطور در چهل روز تشرف به حرمين شريفين ( شامل دوازده روز مدينه قبل ، بيست و يك روز در مكه معظمه ، و هفت روز مدينه بعد ) با حضور در ديدارها ، مراسم و سخنراني ها از آنها گزارش تهيه كرده است .

2ـ ستاد خبري بعثه ، در طول مدت حضور نويسنده در سرزمين وحي با در اختيار قرار دادن آخرين خبرها كمبود اطلاعات و اخبار اينجانب را جبران مي كرد . لازم مي دانم از همكاري صميمانه برادر گرامي جناب آقاي غلامحسين اسلامي فر مسؤل ستاد مزبور و همكارانشان كمال تشكر را داشته باشم .

3ـ نشريات بعثه رهبر معظم انقلاب شامل : زائر ، صفا ، مروه و دليل كاروان ؛ كه گاه مستقيماً توسط دست اندركاران عزيز آن به موقع در اختيار اينجانب قرار داده مي شد و همان هنگام مورد استفاده واقع مي گشت . از اين برادران ارجمند و نيز اعضاي محترم هيأت تحريريه ، خصوصاً مدير مسؤول محترم آن ها حجّة الاسلام آقاي هاجري سپاسگزاري مي كنم .

4ـ برخي روزنامه هاي سعودي و نيز بولتن هاي كنسول گري جمهوري اسلامي .

5ـ مصاحبه هايي كه اينجانب با برخي دست اندركاران و مسؤولان بعثه رهبري معظم انقلاب داشتم و از آن مصاحبه ها در تشريح عملكرد بعثه بهره بردم .

6ـ اسناد و مدارك و گزارش عملكرد بخش هاي مختلف بعثه كه در اختيار اينجانب قرار گرفت .

مطابق قرار قبلي ، بنا بود كه با هماهنگي جناب آقاي نصيري مدير كل دفتر و روابط

38

عمومي سازمان حج و زيارت عملكرد عزيزان سازمان نيز مانند بخش هاي مختلف بعثه تدوين گردد . گذشته از چندين گزارش در خصوص زير مجموعه هاي سازمان حج ( مانند هيأت پزشكي ، طرح قرباني ، حمل و نقل ويژه در مكه و . . . ) ، و يا ديدارها و مصاحبه هاي رياست محترم سازمان كه راقم اين سطور با استفاده از نشريه زائر يا دليل كاروان در كتاب حاضر درج كرده ام ، اين امر به دليل كثرت اشتغال ايشان و برخي ديگر از مسؤولان اجرايي و در نتيجه عدم ارائه به موقع اطلاعات عملي نگرديد .

والسلام علي عباد الله الصالحين

محمدحسين رجبي ( دواني )