بخش 2

39

طليعه

41

ويژگي هاي حج 84

از ديدگاه امير الحاج جمهوري اسلامي ايران

امسال نيز همچون سال هاي گذشته پس از پايان مراسم باشكوه حج ، فصلنامه ميقات حج مصاحبه اي با آية الله محمدي ري شهري نماينده ولي فقيه و سرپرست حجاج ايراني پيرامون حج سال 1384هـ . ش . مطابق با سال 1426هـ . ق . انجام داد كه در شماره 55 آن فصلنامه به چاپ رسيده است .

گزيده اي از اين مصاحبه براي آگاهي از ديدگاه امير الحجاج ايران در پي مي آيد :

ميقات حج : ضمن تشكّر و سپاس از حضرت عالي به خاطر شركت در اين گفتگو ، خواهشمنديم ارزيابي كلي خود را از مراسم شكوهمند حج 1384هـ . ش ( 1426 ق ) بيان كنيد .

آقاي ري شهري : حج سال 1426 ( 1384 ش ) به دليل تحوّلات سياسي منطقه ، انتخابات رياست جمهوري در ايران ، تغييرات ايجاد شده در سطح رهبري برخي كشورهاي منطقه ؛ از جمله عربستان ، از حساسيت ويژه اي برخوردار بود ، كه به شكرانه خداوند ، خوب برگزار شد . اگر نبود حادثه ناگوار فرو ريختن ساختمان در نزديكي مسجد الحرام ، در روز پنجم ذي حجّه و نيز حادثه تأثرانگيز روز دوازدهم ذي حجّه در منا ، كه تلفات زيادي را به همراه داشت ، در ديگر زمينه ها هيچگونه مشكل جدّي

42

نداشتيم و خوشبختانه ، حج آرام و بي مشكلي را پشت سر گذاشتيم .

البته در بُعد امنيتي ، پيش از سفر ، نگراني هايي در زمينه تحرّكات گروه هاي تندرو و برخي حركات ايذايي آنان وجود داشت كه آن هم به لطف و ياري خداوند ، با چاره جويي ها و پيش بيني هاي انجام شده به وسيله بعثه مقام معظم رهبري و نيز سياست هاي دولت عربستان ، تا حدّ زيادي كاهش يافت و مراسم دعاي كميل ايرانيان ، چه در مدينه قبل و چه در مدينه بعد و همچنين مراسم مهم برائت از مشركان در صحراي عرفات و ديگر همايش ها و گردهمايي هاي بعثه ، به خوبي و بي هيچ مشكلي برگزار گرديد .

ميقات حج : حج گزاري در سال 84 چه ويژگي هاي داشت ؟

آقاي ري شهري : مي توان گفت حجّي كه گذشت ، داراي پنج ويژگي مهم بود ؛ ويژگي هاي سياسي ، فرهنگي ، تبليغي ، اطلاع رساني و اجرايي .

1ـ ويژگي هاي سياسي

خوشبختانه تحوّلات جديد در سياست خارجي ايران و پافشاري بر ادامه
تحقيقات هسته اي و برخوردار شدن ايران اسلامي از استفاده صلح آميز هسته اي ، خوشحالي و سرور خاصّي را در مسلمانان جهان به وجود آورده بود كه در ديدارها و ملاقات هاي مختلفِ اين جانب و ديگر اعضاي محترم بعثه با ديگر مسلمانان ، بسيار
مشهود بود .

از سوي ديگر ، حضور حجّاج شيعه عراقي در حج و نيز شيعيان لبنان و پاكستان و افغانستان در اين مراسم الهي ـ سياسي ، موجب گرديد كه تحركات برخي از جريان هاي افراطي مخالف ، خنثي شود و همسويي آنان با روش ها و سياست هاي جمهوري اسلامي ايران پررنگ تر و بيشتر گردد . همچنين در حج 1426 ، مراسم برائت از مشركان بهتر از سال پيش برگزار شد و براي نخستين بار به طور مستقيم از صدا و سيماي جمهوري اسلامي پخش گرديد و شبكه العالم نيز آن را به زبان عربي براي مخاطبان خود

43

پخش كرد .

پيام مقام معظم رهبري به مسلمانان نيز به 14 زبان ترجمه و نشر يافت .

2ـ ويژگي هاي فرهنگي

در حجّي كه گذشت ، جلسات عمومي بعثه تقريباً همه روزه و در منا هر شب برگزار گرديد و در آن ، سخنرانان و شخصيت هاي علمي و روحاني براي مردم به ايراد سخن مي پرداختند . اين مراسم كه همراه با مرثيه سرايي براي اهل بيت عصمت و طهارت بود ، با استقبال گرم زائران روبه رو گرديد . علاوه بر آن ، تعدادي از سخنرانان نيز به مجتمع هاي مسكوني محل استقرار زائران ايراني اعزام مي شدند كه هر چند كاروان در يكجا تجمع كرده ، از سخنرانان بهره مي گرفتند .

تشكيل شوراهاي فرهنگي و گروه هاي ارشاد در كاروان ها ، حركت مثبت و رو به رشدي داشت كه با برنامه ريزي هاي انجام شده ، در گسترش فعاليت هاي مذهبي و فرهنگي و پر كردن اوقات فراغت زائران بسيار مؤثر بود . رويكرد زائران به قرائت و ختم قرآن ، ختم صلوات ، برگزاري مسابقات فرهنگي و مانند آن ، در بهبود رفتار مذهبي زائران ، نقش بسزايي داشت .

روند بهسازي آموزش روحانيون و جذب خانم هاي معين براي تغذيه معنوي بانوان نيز در حج گذشته همچنان ادامه يافت .

3ـ ويژگي هاي تبليغي

هفت همايش بين المللي ، با موضوعات « زن و خانواده » ، « تقريب » ، « قدس » ، « اهل بيت » ، « فرهنگيان » ، « عالمان شيعه » و « ايرانيان خارج از كشور » و پنج همايش داخلي مانند همايش « روحانيان » ، « گردهمايي ارشاد » و مانند آن داشتيم كه بيشترين محور مباحث اين همايش ها موضوع « پيوند قرآن و عترت » بود و در زمينه هاي تبليغي تأثير
بسزايي داشت .

44

4ـ ويژگي هاي خبر و اطلاع رساني

گروه هاي اعزامي صدا و سيما تلاش هاي خوبي را در زمينه اطلاع رساني داشتند و 214 مورد گزارش مكتوب ، 4721 دقيقه گزارش صوتي و 2064 دقيقه گزارش تصويري به ايران فرستادند . مراسم برائت را به طور زنده از شبكه هاي اول سيما ، شبكه تلويزيوني اينترنتي لبيك ، شبكه خبر ، العالم و سحر براي سراسر جهان پخش كردند .

نشريه زائر با مديريت جديد ، اقدام به نشر روزانه زائر ، به مدت 45 روز نمود و علاوه بر آن ، براي نخستين بار نشريه "صفا" ويژه روحانيون و "مروه" ويژه بانوان و "دليل كاروان" ويژه مديران كاروان ها به صورت نوبتي و هر چند روز يك بار منتشر شد .

پايگاه هاي اينترنتي بعثه و سازمان حج در بخش اطلاع رساني ، فعاليت هاي خوبي داشتند . پايگاه Hajj . ir ، و نيز « Al-hajj . com » و « Iranhadj . org » نزديك به 124 هزار مراجعه كننده در موسم داشت .

امور خبري بعثه و مؤسسه علمي ـ فرهنگي مشعر ضمن ضبط برنامه ها ، بخش وسيعي از فعاليت هاي بعثه را به دستگاه هاي اطلاع رساني داخلي و خارجي منعكس مي كردند .

5ـ ويژگي هاي اجرايي

در زمينه هاي اجرايي و مسائلي مانند مسكن ، حمل و نقل و نيز بهداشت و درمان ، بحمدالله كارها روان تر پيش مي رفت و نسبت به گذشته از بهبود نسبي برخوردار بود . مشكلاتي كه در زمينه حمل و نقل درون شهري در سال گذشته در مكه داشتيم امسال بسيار كمتر شده بود . در مدينه هم كه بسيار روان و بدون مشكل بود ، حمل و نقل ايام تشريق نيز بهبود نسبي يافته بود و ما اميدواريم در سال آينده بتوانيم با همكاري دولت عربستان ، از روشي كه براي زائران اندونزي اجرا مي شود بهره بگيريم تا زائران زودتر به مشعر برسند .

طرح پخت متمركز در حج گذشته گسترده تر شد . در مدينه تمامي كاروان ها تحت

45

پوشش قرار گرفتند و در مكه نيز به حدود 63% يعني دو برابر سال قبل از آن توسعه يافت .

78% از زائران ايراني در مدينه ، در منطقه مركزي اسكان يافتند كه 13% نسبت به سال گذشته افزايش يافت و اميدواريم در سال آينده بيشتر هم بشود .

طرح قرباني نيز بحمدالله به گونه اي برگزار گرديد كه حدود 75% زائران در روز دهم ( عيد قربان ) و بقيه در روز يازدهم قرباني كردند و 108 ذابح ايراني نيز انجام ذبح را به عهده داشتند كه بخشي از گوشت ها نيز پس از حج براي لبنان ارسال شد . بنابراين مي توان گفت با ويژگي هاي ذكر شده ، حج سال 84 يكي از بهترين مراسم حج ايرانيان در مدت تصدي سرپرستي حجاج توسط اينجانب بود .

ميقات حج : وضعيت تركيب سني و تحصيلي زائران حج تمتّع در سال 1426 ( 1384ش ) چگونه بود و چه تفاوت هايي با سال گذشته داشت ؟

آقاي ري شهري : طبق آماري كه عربستان اعلام كرد ، در حج سال 26 ، حدود 2130594 نفر مشرف شده بودند و از اين تعداد ، حدود 573147 نفر از داخل عربستان و نزديك به 1557447 نفر نيز حجاج ساير كشورها را تشكيل مي دادند . از ميان آنان ، حدود 89548 نفر زائر ايراني و حدود 6267 نفر مجموعه عوامل خدماتي اعم از مدير ، روحاني ، خدمه كاروان ها ، اعضاي بعثه و ستاد ، گروه خبري صدا و سيما ، هيأت پزشكي ، قاريان قرآن ، هواپيمايي ، افراد پوشش طرح قرباني و نيز آشپزخانه هاي پخت متمركز بودند .

حدود 1500 نفر نيز خارج از تشكيلات حج و زيارت ، با عناوين : بازرگان ، كاركنان نمايشگاه ها و مانند آن بودند كه خودشان به طور مستقيم از عربستان ويزا گرفته و به حج مشرف شده بودند .

از مجموع زائران ايراني 8/49% را مردان و 2/50% را زنان تشكيل مي دادند . گفتني است ، در سال 84 حدود 2000 نفر به تعداد زائران حج تمتع افزوده شده بود ،

46

اما از نظر تركيب سني و تحصيلي تفاوت و تغيير قابل توجهي ديده نمي شد .

ميقات حج : جناب عالي ديدارهاي زيادي با رؤساي بعثه هاي كشورهاي مختلف داشتيد ، اين ديدارها را چگونه ارزيابي مي كنيد و چه نتايجي دربرداشته است ؟

آقاي ري شهري : با مسؤولان 11 بعثه و نيز هيأت هاي گوناگون از مسلمانان كشورهاي مختلف ديدار داشتم . اين ديدارها چه در سال 1426 و چه در سال هاي پيش از آن ، مفيد و سودمند بوده است . پيوند دولت و ملت ما را با ديگر مسلمانان مستحكم تر مي كند . از ديدگاه هاي همديگر آگاه شده ، تبادل نظرهايي با هم مي كنيم .

در ملاقات ها چه رؤساي بعثه ها و چه ديگر زائران ، بيشتر از مواضع ضدّ امپرياليستي و ضدّ صهيونيستي اخير رييس جمهور كشورمان اظهار خوشحالي مي كردند . برخي ها مي گفتند : پيش بيني هاي حضرت امام خميني ( قدس سره ) درباره شوروي سابق و فروپاشي كمونيزم و نيز سقوط صدام كاملا تحقق يافت و اظهار اميدواري مي كردند كه اين وضعيت در مورد آمريكا نيز تحقق يابد و اين حكومت فاسد نيز در سراشيبي سقوط قرار گيرد .

در حج 26 ، نسبت به سال هاي پيش از آن ، نكاتي برجسته تر مي نمود ، و آن اين كه در مراجعاتي كه افراد و گروه ها به بعثه داشتند ، بيشتر درباره مهدويت و آينده بشر مي پرسيدند . پرسش هايي نيز در مورد تشيع و عقايد شيعه داشتند و مطالبي درباره فقدان رهبري در جهان اسلام مي گفتند و اظهار مي كردند كه ايران بايد براي هماهنگ كردن جهان اسلام دقيق و با تدبير برنامه ريزي كند و . . . اين ها نكات مثبتي بود كه در ديدارها مطرح مي شد . البته در مورد برخي رفتارها هم كه در جوامع شيعي از بعضي سر مي زند مانند قمه زني اظهارات منتقدانه اي داشتند . درباره شبهات ديني و تفاوت هاي عقايد شيعي و سني برخي اعتقادات پيروان اهل بيت ( عليهم السلام ) پرسش هايي مطرح مي شد و اين گوشزد و هشداري است به مراكز علمي و پژوهشي كشور ، به ويژه اصحاب رسانه و صدا و سيما كه بايد در اين رابطه گام هاي مؤثرتري بردارند و نه تنها به زبان فارسي ، كه

47

به زبان هاي مختلف اين مسائل به گوش ديگر مسلمانان برسانند . به نظر مي رسد چه در مجله « مقيات الحج » و چه از طريق سايت و نيز از طرق ديگر ، بايد اين اطلاع رساني انجام گيرد .

در رابطه با جايگاه و مصاديق اهل بيت ( عليهم السلام ) نيز پرسش هايي مي شد . جايگاه زنان ، انرژي هسته اي ، اقليت هاي مذهبي در ايران و . . . نيز از مسائلي بود كه درباره آن ها هم مي پرسيدند . در زمينه شبهات و نيز مسائل سياسي و فرهنگي بايد گام هاي بلندتري برداشته شود و در جهت اطلاع رساني و روشنگري اذهان مسلمانان تلاش بيشتري صورت گيرد .

ميقات حج : بعثه مقام معظم رهبري ، همايش هاي مختلفي در موسم حج برگزار مي كند ، برگزاري اين همايش ها تا چه حد ضرورت دارد و تاكنون چه دستاوردهايي داشته است ؟

آقاي ري شهري : پيش از اين ، نام همايش هايي را كه در حج گذشته داشتيم ذكر كرده ام ، تنها همايشي كه در حج 26 ، براي نخستين بار برگزار شد ، همايش عالمان شيعه بود كه به نظر رسيد كاري است لازم و ضروري و از اين طريق ، مي توان با مشكلات آن ها در ديگر كشورها آشنا شد و براي حل مشكلاتشان و انتقال پيام نظام مقدس جمهوري اسلامي به آنان اقدام كرد .

معلوم است كه در مورد لزوم همايش ها و دستاوردهاي آن ، نبايد اغراق شود و بگوييم كه دستاوردهاي بسيار بالايي دارد ، چنين ادعاهايي هم نداريم ، ليكن معتقديم با توجه به اين كه علماي جهان اسلام در موسم حج حضور پر رنگي دارند و در اين همايش ها هم به صورت فعال شركت مي كنند ، پيام اين همايش ها هم در شعاع قابل توجهي است و دستاوردهاي خوبي به دنبال داشته و دارد ؛ مثلا همين كه ما بتوانيم در كنار خانه خدا همايش قدس برگزار كنيم و پيام مظلوميت مردم فلسطين را به گوش جهان اسلام برسانيم ، خود دستاورد مهمي است . هر چند كار پژوهشي گسترده اي در اين باره

48

لازم است كه هنوز صورت نگرفته است .

همچنين مسأله تقريب مذاهب اسلامي و حضور عالمان شيعي و سني و تجمع آن ها در كنار خانه خدا ، كاري تبليغي و ارزشمند است كه در برابر توطئه هاي تفرقه انگيز انجام مي شود .

هر چند ما معتقد نيستيم كه اين همايش ها مي تواند تفرقه ها را برطرف كند ، اما دست كم گامي است در راه نزديك كردن مسلمان به يكديگر .

ديگر همايش ها نيز در شعاع تلاش هايي صورت مي گيرد و افراد حاضر در آن ها دستاوردهاي تبليغي خوبي هم براي اهداف همايش ها و هم براي جمهوري اسلامي دارد .

ميقات حج : برگزاري مراسم دعاي كميل و نيز برائت از مشركان چگونه بود و ارزيابي جناب عالي از آن چيست ؟

آقاي ري شهري : مراسم دعاي كميل به خوبي و بدون مشكل برگزار شد ؛ هر چند مقامات امنيتي عربستان در مذكراتي كه با مسؤولان حج و زيارت داشتند ، موافقت كتبي نكرده و نگران بودند كه برخي گروه هاي تندرو ، كه با عربستان هم مشكل دارند ، كارهاي ايذايي انجام دهند ، ليكن با توجه به تأكيد جمهوري اسلامي و مقام معظم رهبري نسبت به اين موضوع ، ما به آنان اهميت موضوع را منتقل كرديم كه بالاخره به صورت شفاهي موافقت كردند تا دو جلسه دعاي كميل در مدينه قبل و دو دعاي كميل نيز در مدينه بعد برگزار كنيم و انصافاً هم همكاري خوبي كردند . در مورد مراسم برائت نيز ، به دليل پخش مستقيم مراسم ، برجستگي خاصي نسبت به سال هاي قبل پيدا كرد .

ميقات حج : حركت هاي ايذايي و فعاليت هاي تبليغي وهّابيان در سال جاري چگونه بود و ارزيابي شما از آن ، چيست ؟

آقاي ري شهري : متأسفانه در سال هاي اخير حركت هاي ايذايي وهّابيان و گروه هاي تندر و سلفي ، نسبت به گذشته بيشتر شده است . هر چه ارتباط دو كشور ايران و عربستان

49

بيشتر مي شود ، اين حركت هاي ايذايي شدت مي يابد ؛ چرا كه جريان وهابيت و سلفي گري در جهان و نيز در كشور عربستان ، به دليل انحرافات عقيدتي و عملي كه با ريختن خون بي گناهان و انفجار و كشتار مسلمانان همراه بوده ، به شدّت در حال انزوا قرار گرفته است . از اين رو نسبت به روحانيان و زائران ما اين حركت ها تا حدودي تشديد شده است . البته ما نيز چه از طريق بعثه و سازمان ، و چه از طريق وزارت امور خارجه و سفارت ايران در عربستان ، اعتراض خود را به مسؤولان مربوط در كشور ميزبان منتقل كرده ايم .

آن ها نيز در مذاكره مي گفتند كه ما هم با اين گروه ها مشكل داريم . در مواردي هم برخورد داشته اند ، ليكن ما انتظار داريم برخورد جدي تري با آنها صورت بگيرد تا مسلمانان در حرمين شريفين با امنيت بيشتري بتوانند مناسك حج و اعمال و عبادات خود را انجام دهند .

البته ما مي توانيم با اين افراد برخورد كنيم ، ليكن احساس مي كنيم برخورد فيزيكي با آنان ، نه تنها مشكل را حل نمي كند ، بلكه مشكلات جديدتري را به وجود آورد كه به مصلحت اسلام و دو كشور نيست ؛ زيرا ما در حج به دنبال وحدت هستيم و نبايد كارهايي كه موجب تفرقه مي شود ، صورت بگيرد . لذا ما پيشنهاد كرديم اولا : افراد تندرو و متعصب را در بقيع و مسجد النبي نگذارند و ثانياً : مأموراني را در آنجا داشته باشند تا با كساني كه با زائران رفتارهاي نامناسب دارند برخورد كرده ، مشكل را همانجا حل كنند .

البته زائران ما نيز بايد از كارهايي كه به اين حساسيت ها دامن مي زند و يا آن ها را تشديد مي كند خودداري كنند .

ميقات حج : با توجه به انتخاب شعار « پيوند قرآن و عترت » در حج سال 26 ، اكنون ارزيابي جناب عالي از ميزان تحقق اهداف آن ، چيست ؟

آقاي ري شهري : هر چند تلاش هاي خوبي براي محور قرار گرفتن موضوع « پيوند

50

قرآن و عترت » صورت گرفته ليكن ارزيابي بنده اين است كه ما در تحقق اهداف چندان موفق نبوده ايم . اين عدم موفقيت شايد از آن رو است كه موضوع به گونه اي نبود كه بتوان مجموعه فعاليت هاي فرهنگي و تبليغي را حول محور آن قرار داد و يا تلاش لازم صورت نگرفت . به هر حال ، موفقيت در اين زمينه نسبي بوده است . البته تجربه اي بود براي سال جاري كه از سوي مقام معظم رهبري ، سال پيامبر اعظم ( صلي الله عليه و آله ) اعلام شده و ما موضوع حركت فرهنگي و تبليغي سال جاري را « سيره اخلاقي و عملي پيامبر خدا ( صلي الله عليه و آله ) » انتخاب كرده ايم . پس بايد بكوشيم اين شعار ، پوشش وسيعتري در مجموعه فعاليت هاي بعثه پيدا كند و بحمد الله در اين زمينه تلاش هايي هم در معاونت آموزش و پژوهش بعثه صورت گرفته كه برنامه هاي در نظر گرفته شده پياده شود و بتوانيم در تحقق اين شعار در حج موفق تر باشيم .