بخش 17

402

معاونت آموزش و پژوهش

اين معاونت به سبب بر عهده داشتن مسئوليت هاي مختلف كه بعضاً پشتيباني كننده فقهي و علمي و فكري روحانيون كاروانها و نيز پاسخگويي به استفتائات زائران و ديگر مسائل فقهي آنان است ، از اهميت به سزايي برخوردار است .

مسؤوليت اين معاونت به عهده حجّة الاسلام والمسلمين قاضي عسكر است كه از سال اوّل تعيين آقاي ري شهري به سرپرستي حجاج ايراني ، به اين سمت منصوب گرديده است .

به منظور تبيين فعاليت هاي معاونت آموزش و پژوهش ، ابتدا گزارش اجمالي عملكرد آن در موسم حج 26 ارائه مي شود ، و سپس نگاهي به كارنامه فعاليت هاي گوناگون اين معاونت در سال هاي اخير خواهيم داشت .

گزارش اجمالي عملكرد معاونت در حج 26

فعاليت هاي مختلف معاونت آموزش و پژوهش به طور معمول در حوزه هاي زير است :

هماهنگي بعثه هاي مراجع معظم تقليد

شوراي استفتاء

گروه هاي ارشاد

403

وجوهات

كتابخانه

نظرسنجي

كتاب حج

علاوه بر موارد فوق وظايف ديگري را نيز اين معاونت و يا مسئول محترم آن در موسم حج سال جاري بر عهده داشتند كه به تفكيك گزارش عملكرد معاونت آموزش و پژوهش ، و معرفي اجمالي حوزه هاي مختلف آن به شرح زير است .

هماهنگي بعثه هاي مراجع معظم تقليد

نظر به اين كه مراجع معظم تقليد مقيم ايران هر يك در ميان زائران مقلداني دارند ، و به منظور رسيدگي به مسائل فقهي آنان در موسم حج نمايندگاني را اعزام مي دارند ، ضرورتاً بايد از طريق بعثه مقام معظم رهبري كه رسماً نمايندگي كشور جمهوري اسلامي ايران و سرپرستي زائران ايراني را بر عهده دارد ، امور آنان در ابعاد مختلف انتظام يابد .

در اين راستا معاونت آموزش و پژوهش طي هماهنگي با معاونت اجرايي بعثه ، ظرفيت مورد نياز بعثه هاي مراجع را در قصر حسن عابد تأمين نمود و نمايندگان مراجع معظم تقليد بدون هيچ مشكلي در محل مستقر شدند .

در ارتباط با خيام مشاعر مقدسه و ساير امور مربوطه نيز اين معاونت اقدام نمود كه رضايت بعثه هاي مزبور جلب گرديد .

مسئوليت هماهنگي بعثه هاي مراجع را جناب حجت الاسلام والمسلمين معراجي بر عهده داشتند كه چهره بشاش و روحيه خدمتگزاري خالصانه ايشان موجب خرسندي بسيار نمايندگان مراجع عظام شده بود .

شوراي استفتا :

به منظور پاسخگويي به مسائل شرعي و مواردي كه شايد در مناسك حج طرح نگرديده باشد و روحانيون كاروانها از حكم يا فتواي رهبر معظّم انقلاب و ديگر مراجع

404

در خصوص آنها اطلاع نداشته باشند ، شوراي استفتاء با حضور مجتهدان و عالمان سرشناس تشكيل شده است .

از آنجا كه بسياري از زائران همچنان بر تقليد از حضرت امام خميني ( س ) باقي بوده و يا مقلد مقام معظم رهبري مي باشند ، آقايان اعضاي شوراي استفتاء در خصوص آراء آنان پاسخ لازم را اعلام مي دارند ؛ و پيرامون آراء ديگر مراجع عظام راهنمايي هاي لازم را ارائه مي كنند .

در موسم جاري حضرت آيات و حجج اسلام والمسلمين سيدجعفر كريمي ، قديري ، مؤمن پور ، محمدي يزدي و سعيدي در مكه معظمه و مدينه منوره شوراي استفتاء بعثه را تشكيل دادند . برخي از آقايان مزبور نه تنها در ساعات كاري صبح و بعدازظهر ، بلكه بعضاً شب ها در مسجدالحرام تا ساعت 30/1 بامداد پاسخگوي سؤالات شرعي مراجعان بودند . علاوه بر اين ، شماره تلفن اتاق ايشان نيز در اختيار مراجعان بود تا چنانچه در غير ساعات اداري مشكلي داشتند ، از طريق تلفن پاسخ خويش را بگيرند .

گروه هاي ارشاد

گروه هاي ارشاد زائران بيت الله الحرام براي نخستين بارپس ازپيروزي انقلاب اسلامي باتعداد محدودي دربعثه تشكيل شد ودر مكان هاي خاصي چون بقيع به ارشاد و راهنمايي زائران مي پرداخت . اين شيوه گرچه موفقيت هايي داشت ، اما همواره با كاستي هايي روبرو بود كه موجب شد معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبري با بهره گيري از نظرات وپيشنهادات دست اندركاران امر حج ، وبا بازنگري در تشكيلات و سازماندهي و روش اجرايي آن ، گروه هاي ارشاد كاروانهارا به شكل كنوني سازماندهي كند .

وظايف گروه هاي ارشاد عبارت است از :

ـ مراقبت و ارشاد زائران در طول سفر

ـ تكميل و يا جمع آوري پاسخ نامه هاي مربوط به نظرسنجي از زائران ، و ارسال آن به واحد مربوطه در بعثه .

405

ـ كمك به افراد ناتوان در انجام اعمال

اعضاي گروه ارشاد در هر كاروان ، ياوران و مشاوران روحاني كاروان هستند و در صورت لزوم وظايف محوله از سوي روحانيون از قبيل تصحيح قرائت نماز ، قرائت قرآن و . . . را انجام مي دهند .

روحاني كاروان پس از تشرف به مدينه منوره يا مكه معظمه در اولين فرصت با مراجعه به « واحد ارشاد » مستقر در بعثه رهبر معظم انقلاب ، و اعلام حضور و اخذ برنامه كار « گروه ارشاد » ، آن را به اعضاي گروه اعلام مي كند . لازم به ذكر است وظايف گروه ارشاد به گونه اي تعيين شده كه مزاحمتي با برنامه زيارتي و عبادي آنها نداشته باشد ، هر چند اين عمل خود از اين مهم ترين عبادات است .

حجة الاسلام والمسلمين محمد علي مقدادي مسؤليت واحد گروه هاي ارشاد را در مقطع مدينه قبل مانند سال گذشته عهده دار بودند و به هنگام حضور در مكه نيز همراه با آقاي كارآموزيان به اين امر اهتمام داشتند و همه روزه صبح و عصر پاسخگوي مراجعات اين بخش بودند .

در موسم حج سال جاري حجة الاسلام والمسلمين محمد كارآموزيان نيز همچون سال پيش ، از روز اول برپايي بعثه در مكه مسؤليت واحد گروه هاي ارشاد را بر عهده داشتند و ضمن نظارت بر واحدهاي تابعه معاونت آموزش و پژوهش ، نسبت به توزيع فرم ها و توجيه گروه هاي ارشاد مدينه بعد اقدام مي كردند .

در تاريخ 25/10/84 جلسه توجيهي گروه هاي ارشاد مدينه بعد با جمعيتي نزديك به دو هزار نفر در سالن اجتماعات بعثه برگزار گرديد و مجموعه تذاكرات به آنها منتقل گرديد و نسبت به چگونگي عمل در مدينه راهنمايي شدند . صورت جلسات شوراهاي فرهنگي و گروه هاي ارشاد حاوي پيشنهادات ، انتقادات و نقطه نظرات مفيدي است كه معاونت درصدد جمع بندي و استخراج راه كارها از آنهاست .

با موافقت نماينده ولي فقيه ، به اعضاي گروه هاي ارشاد مدينه قبل در مكه ، و مدينه بعد در آن شهر يك سجاده اهدا گرديد .

406

وجوهات

نظر به اين كه برخي زائران ايراني و غير ايراني كه مقلد مقام معظم رهبري هستند ، سال مالي آنان در موسم حج فرا مي رسد و يا وجوهي شرعي از بابت هاي ديگر بر ذمه دارند و بايد وجوهات خود را پرداخت نمايند ، واحد وجوهات در معاونت آموزش و پژوهش ايجاد شده است .

در حج سال جاري از نخستين روز برپايي بعثه در مكه معظمه ، حجة الاسلام و المسلمين آقاي كيايي نژاد در اين بخش حضور يافتند و سپس حجة الاسلام آقاي حسن منتظري به ايشان محلق شدند .

آية الله سيد علي غيوري نيز در مقطع مدينه قبل در محل بعثه پاسخگوي مراجعان بودند و پس از اتمام كار بعثه در مدينه قبل ، در مكه معظمه در اين بخش حضور يافتند .

پس از ايام تشريق نيز جناب آقاي كيايي نژاد به مدينه اعزام شدند تا اين بخش را در مقطع مدينه بعد اداره كنند .

كتابخانه

نظر به اين كه بخش هاي مختلف بعثه بهويژه معاونت آموزش و پژوهش ، معاونت امور روحانيون و واحد اهل سنّت در موسم حج نيازمند پژوهش در برخي امور و يا استفاده از پژوهش هاي انجام شده مي باشند لذا وجود كتابخانه اي كه بتواند منابع مورد نياز را در اختيار مراجعان و پژوهشگران قرار دهد ، ضروري است . به همين منظور معاونت آموزش و پژوهش اقدام به تأسيس كتابخانه اي نموده است كه حاوي منابع مهم فقهي ، اعتقادي ، كلامي و فلسفي ، تاريخي و . . . است .

از نخستين روز آغاز به كار بعثه در موسم حج جاري كتابخانه بعثه در مدينه به همت حجة الاسلام سيدعباس حسيني شروع به فعاليت كرد ؛ و با فعال شدن بعثه در مكه ، همكار ايشان جناب آقاي دباغ به مكه مشرف شده و كتابخانه مكه را آماده سرويس دهي به مراجعان كردند .

407

كتابخانه بعثه تا آخرين روزهاي حضور زائران در مكه معظمه فعال بود و در مقطع مدينه بعد نيز تا روزهاي پاياني فعاليت بعثه ، به كار خود ادامه داد .

وظايفي كه مسئولان كتابخانه در اين مدت انجام دادند به اين قرار است :

ـ سرويس دهي به مراجعان جهت مطالعه و يا استفاده از رايانه .

ـ آماده سازي قرآن و كتاب هاي ادعيه و در اختيار حجاج قرار دادن .

ـ ارائه كتب اماني به مراجعه كندگان جهت مطالعه در محل اسكان خود

نظرسنجي

به منظور شناخت نقاط قوت و ضعف برنامه هاي مختلف اجرا شده توسط بعثه ، و دريافت نقطه نظرات زائران براي تقويت جنبه هاي مثبت و رفع نقايص و ضعفها ، هر ساله معاونت آموزش و پژوهش براساس برگ هاي تنظيم شده اي از زائران نظرسنجي مي كند و با دسته بندي و كار كارشناسي بر روي آن ، راه كارها را به مسؤلان بعثه ارائه مي نمايد .

در موسم جاري ، برگه هاي نظرسنجي مربوط به برگزاري دعاي كميل ، مراسم برائت ، جلسات روزانه بعثه ، نشريه زائر ، ابعاد معنوي سفر حج ، سوغات و . . . تهيه و با هماهنگي مديران ميان زائران توزيع گرديد كه با توجه به توجيه قبلي زائران ، برگه هاي عودت داده شده نسبت به سال گذشته ، به شكل بهتر و مناسب تري جواب داده شده است .

كتاب حج 26

تدوين گزارش حج هر سال از ديگر وظايف معاونت آموزش و پژوهش است . توفيق امر تدوين كتاب حج سال جاري نصيب راقم اين سطور گشت كه براي نخستين بار سعادت تشرف به حج تمتع را يافته است .

اينجانب براي تدوين كتاب حاضر در اكثر قريب به اتفاق جلسات ، سخنراني ها و ديدارهاي نماينده محترم ولي فقيه حضور داشتم و از آنها گزارش تهيه كردم ؛ و نيز اخبار

408

و اطلاعاتي كه از طريق كنسول گري جمهوري اسلامي ايران در جده به بعثه مي رسيد ، و گزارش هايي را كه واحد ارتباطات خبري در اختيار قرار مي داد ، جمع آوري كرده و بخش اعظم كتاب را كه گزارش روزانه حج سال 84هـ . ش . و 1426هـ . ق . است ، تهيه و تنظيم و تدوين نمودم . سپس در بازگشت از سفر معنوي و روحاني حج ، با استفاده از گزارش عملكرد قسمت هاي مختلف بعثه كتاب را تكميل و آماده چاپ نمودم .

* * *

همان گونه كه پيش از اين بيان شد گذشته از وظايف تعريف شده معاونت آموزش و پژوهش كه گزارش عملكرد آن در بالا بيان شد ، اين معاونت يا مسؤل محترم آن با توجه به شرايط و موقعيت ، فعاليت هاي چشمگير ديگري نيز داشته و دارند كه اهم آن در موسم حج سال جاري به قرار زير است :

ارائه مقالات پيرامون پيوند قرآن و عترت

به سبب آن كه شعار حج سال جاري پيوند قرآن و عترت است ، اين معاونت اقدام به تأليف مقالاتي در موضوعات قرآن ، و پيوند قرآن و عترت ، و ارائه آن به نشريه زائر كرد كه تعداد زيادي از آنها در نشريه مزبور چاپ شد . حجم مطالب تهيه شده در حدود 250 صفحه بود كه به دليل محدوديت صفحات نشريه زائر ، بصورت تلخيص شده در اختيار آن قرار مي گرفت .

گزارش عملكرد پانزده ساله بعثه

چون قرار شده است عملكرد پانزده ساله بعثه مقام معظّم رهبري تهيه و تدوين شود ، اين وظيفه نيز بر عهده معاونت آموزش و پژوهش گذارده شد . به اين منظور با بيش از چهل تن از دست اندركاران با سابقه بعثه و كساني كه سابقه چند ساله تشرف به حج داشته اند ، مصاحبه هايي به عمل آمده و بيش از پنجاه نوار مصاحبه ضبط شده است كه با پياده كردن و تنظيم و تدوين آنها ، اين مهم عملي خواهد شد .

409

جلسات عمومي بعثه

از نخستين روزهاي آغاز كار بعثه در مدينه و مكه و همچنين در مقطع مدينه بعد هر روز جلسات عمومي سخنراني ، مداحي ، و پاسخگويي به سؤالات شرعي در سالن اجتماعات بعثه به همت معاونت آموزش و پژوهش و معاونت اجرايي برگزار شد . در اين جلسات كه سخنرانان آن را اين معاونت تعيين و دعوت نموده بود ، حضرات آقايان صديقي ، قرائتي ، هاشميان ، اديبي فرد ، مروي ، راشد يزدي و نقويان سخنراني كرده اند . هم چنين در روز عيد سعيد غدير آية الله مصباح يزدي سخنراني داشتند .

بدين ترتيب هم از سخنرانان معروف بهره گيري شد ، و هم تنوع در شيوه بيان و حوزه هاي علائق رعايت گرديد .

فعاليت ايام تشريق

همكاران معاونت آموزش و پژوهش بعثه در شب ها و روزهاي منا در آن مكان مقدس حضور داشتند و با تقسيم متناسب وظايف و كارها ، بخش هاي مختلف اين معاونت به ويژه پاسخگويي به مسائل شرعي به شيوه مطلوبي فعال بودند . همچنين نمازهاي جماعت به امامت شخصيت هاي حاضر در بعثه برگزار شد .

شب يازدهم جناب آقاي راشد يزدي و شب دوازدهم جناب آقاي نقويان سخنراني كردند . در شب دوازدهم مراسمي به مناسبت شهادت سردار احمد كاظمي و جمعي از فرماندهان سپاه ، و نيز چهلم شهيدان سانحه هواپيماي 130-C ، و شهداي اخير شهر مقدس كربلا ، و زائران ايراني در گذشته برگزار شد كه از شبكه اول سيماي جمهوري اسلامي به صورت زنده پخش گرديد .

كتاب مصور حج

در زمينه تهيه و تدوين كتاب مصور حج و نيز فيلم مستند حج ، معاون محترم آموزش و پژوهش جلسه اي با حضرات آقايان عرب ، مسعودي ، اسلامي فر ، گروسي و

410

اميريان تشكيل داد . در اين جلسه در خصوص چگونگي انجام اين مهم هماهنگي هاي لازم به عمل آمد .

فعاليت هاي جانبي

حجت الاسلام و المسلمين قاضي عسكر در كنار مديريت معاونت و نظارت بر عملكرد بخش هاي مختلف ، شخصاً فعاليت هاي جانبي ديگري نيز داشتند كه مهمترين آن ها عبارت است از :

ـ سخنراني در جمع زائران كاروان هاي استان بوشهر به مناسبت ولادت با سعادت حضرت امام هادي عليه السلام

ـ همراهي با نماينده محترم ولي فقيه در برخي ديدارها

ـ شركت در جلسات هيأت علمي و همايش هاي معاونت امور بين الملل

ـ شركت و سخنراني در همايش « قرآن و سنت ، دو مشعل هدايت » برگزار شده توسط واحد اهل سنت بعثه

ـ شركت در همايش روحانيون و معين هاي كاروان ها و پاسخگويي به سؤالات مطرح شده .

ـ شركت در جلسات كارشناسي برنامه و چشم انداز به سؤالات مطرح شده

ـ پاسخ گويي به مراجعان در دفتر معاونت

* * *

نگاهي به فعاليت هاي سال هاي اخير معاونت

براي آشنايي هر چه بيشتر و بهتر با فعاليت هاي معاونت آموزش و پژوهش و نقش آن در غنا بخشيدن به كيفيت برگزاري حج زائران ايراني ، لازم ديده شد تا نگاهي به فعاليت هاي متنوع اين معاونت در عرصه هاي گوناگون داشته باشيم . فعاليت هاي ارزشمندي در عرصه هايي همچون آموزش مديران ، اطلاع رساني ، انتشار نشريات ،

411

برگزاري مسابقات مرتبط با حج ، پژوهش هاي عميق و ارزنده اي كه به تغيير در باورهاي عمومي منتج گشته است ، آموزش هاي مجازي و . . .

در پايان اين مبحث نيز مصاحبه اي با حجّة الاسلام والمسلمين قاضي عسكر
درج شده است كه در واقع مروري است بر ديدگاه ها و فعاليت هاي معاونت
از زبان ايشان كه در سالهاي تصدي مسؤوليتشان ، اين معاونت تحولات چشمگيري يافته است .

آموزش مديران

در سال 1375 هـ . ش شوراي آموزش مديران و خدمه تشكيل و پيرو آن ، آزموني سراسري براي گزينش مديران و معاونان كاروانهاي حج برگزار گرديد . براي اين آزمون كتابهايي مشخص و در اختيار داوطلبان قرار گرفت و مقرر شد دروس عمومي با آزمون كتبي و دروس تخصّصي با تشكيل كلاس هاي حضوري آموزش داده شود .

سپس با تصميم گيري شوراي آموزش مقرر گرديد در مراكزي كه تعداد مديران و معاونان آنان حداقل به 20 نفر مي رسد كلاس هاي حضوري دائر و در صورت به حد نصاب نرسيدن از طريق نوارهاي كاست و ويدئويي به آنها آموزش داده شود .

اين برنامه رفته رفته تكميل و نهادينه شد و خوشبختانه امروز در استانها آموزش مديران ، معاونان و عوامل خدماتي به صورتي منظم و با برنامه ريزي مفيد و مناسب در حال اجرا است .

جلسات متمركز آموزشي

همانگونه كه زائران از سطوح مختلف تشكيل شده اند ، روحانيون محترم كارونها نيز از نظر معلومات و فن بيان داراي سطوح مختلفي هستند و در نتيجه كاروانها در يك سطح و با يك شيوه آموزش نمي بينند ، و ممكن است در برخي از آنها به دلائل پاره اي ضعف ها ، نيازهاي زائران كاملا تأمين نشود .

412

از اين رو معاونت آموزش و پژوهش براي ارتقاء سطح آموزش زائران اقدام به تشكيل جلسات متمركز آموزشي در تهران و تعدادي مراكز استانها نمود . اين جلسات هم
در ايام عمره و هم پيش از حج برگزار مي گردد ، زائران در يك سقف معين و با توجه به گنجايش محل برگزاري ، روزهاي پنجشنبه يا جمعه يا برخي روزهاي تعطيل ديگر سال ، به حضور در اين مراسم دعوت مي شوند ، در هر جلسه ابتدا آياتي از كلام الله مجيد قرائت سپس مدير حج استان و يا يكي از مديران كاروان هاي با تجربه آن استان نكات مهم اجرائي را به اطلاع حاضران مي رساند آنگاه سخنران جلسه مطالب معنوي و عرفاني و وظايف اخلاقي زائران را تشريح مي كند .

سخنران هاي اينگونه جلسات به طور معمول از سوي معاونت آموزش و پژوهش بعثه معرفي مي شوند و بيشتر از علماي شناخته شده و يا روحانيون با تجربه كاروانها هستند كه نسبت به حج و ادبيات آن آشنايي دارند پس از آن مناسك عمره و حج به صورت نمادين و به شكل زيبايي به اجرا در مي آيد .

ماكت بزرگي از كعبه و حجر و مقام و . . . ساخته شده و در وسط سالن اجتماعات تعبيه شده است ، زائران با لباس هاي اقوام و ملل حاضر در عمره و حج در كنار كعبه به طواف مي پردازند ، تعدادي از مردان و زنان زائر نيز محرم شده و همراه با روحاني مناسك را به صورت عملي انجام مي دهند ، سپس نماز جماعت با همان سبك نمازهاي جماعت حرمين برگزار و در پايان نماز ميت خوانده مي شود .

تنها در سال 1382 هـ . ش براي عمره حدود 68 جلسه متمركز آموزشي در شهرهاي تهران ، اصفهان ، مشهد ، شيراز ، قم ، ساري ، گيلان ، گرگان ، كرمان و اراك برگزار گرديد كه بيش از 240هزار زائر در اين جلسات شركت و از آن بهره مند شدند .

جلسات متمركز آموزشي تهران معمولا در سالن سرپوشيده استاديوم آزادي با حضور بيش از ده هزار جمعيت برگزار مي گردد .

413

تشكيل جلسات توجيهي آموزشي

از ابتداي تأسيس اين معاونت تا حدود سال 1380هـ . ش مسئوليت توجيه و آموزش روحانيون كاروانها به عهده معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبري بود . روحانيون محترم كاروانها همه ساله ، پيش از عزيمت به تهران دعوت و نسبت به وظايف و چگونگي برنامه هاي سفر توجيه مي شدند .

همچنين پيش از سفر ، آزموني به صورت مكاتبه اي با ارسال 150 سئوال برگزار و روحانيون و معين هاي حج موظف بودند در اين آزمون شركت نمايند .

دقت در تنظيم سئوالها موجب مي شد تا آنان با مراجعه به كتب مختلف و صرف ساعتها وقت پاسخ سئوال ها دست يابند و همين امر سطح معلومات آنان را ارتقاء مي بخشيد و نوعي تذكار و يادآوري براي آنان بود .

اطلاع رساني

1 . كتابخانه تخصصي حج

از سال 1371 هـ . ش و به منظور ايجاد تسهيلات در امر پژوهش و اطّلاع رساني به محققان كتابخانه تخصصي حج در مركز تحقيقات حج در قم تأسيس و هم اكنون داراي نزديك به سيزده هزار جلد كتاب در حوزه هاي موردنياز مي باشد . محققان همه روزه مي توانند از اين كتابخانه استفاده نمايند .

2 . امور رايانه و نرم افزار

با همكاري واحد سمعي بصري مؤسسه فرهنگي هنري مشعر آثار متعددي توليد و در اختيار زائران قرار گرفته است . بخشي از اين آثار عبارتند از :

414

عنوانفرمت

سفر عشق ( به زبانهاي فارسي ، عربي ، ويدئوCDDVD
انگليسي ، اردو ، تركي وفرانسوي )

آموزش مناسك حج تمتعويدئوCDكاست آموزش مناسك عمره مفردهويدئوCDكاست زائر آفتابويدئوCD

طرح توسعه و گسترش مسجدالنبيويدئوCD

سخن عشق 1 الي 5 ( مداحي ) ويدئوCDكاست

سخن عشق 6 و 7 ( مولودي ) ويدئوCDكاست

همراه با بقيعويدئوCD

طرح توسعه و گسترش مسجدالحرامويدئوCD

نسيم صبحويدئوCD

شام سرزمين خاطره هاويدئوCD

حج قديمويدئوCD

آموزش نمازكاست

معرفي اماكن مكه و مدينهكاست

توصيه هايي به زائران ( آقاي قرائتي ) ويدئوCDكاست

مناجات حضرت علي ( عليه السلام ) كاست

3 . نقشه و اطلس

از تلاش هاي مفيد صورت گرفته تهيه نقشه مكه و مدينه و مشاعر است كه
توسط محققان همكار با اين معاونت و يك گروه مهندسي طراحي و چاپ شد ، همچنين اطلس اماكن مكه و مدينه با آخرين اصلاحات و تغييرات در اختيار عموم
علاقمندان قرار گرفت كه مي تواند در اطلاع رساني به حجاج و معتمرين نقش
تعيين كننده اي داشته باشد .

در همين راستا اطلس مدينه منوّره كه توسط دانشگاه امّ القري واقع در مكّه مكّرمه تهيه و چاپ شده بود به فارسي ترجمه و در اختيار علاقمندان قرار گرفت .

415

4 . تهيه اسلايد

با همكاري واحد سمعي بصري مؤسسه مشعر تعداد 80 اسلايد به منظور بهره برداري در جلسات آموزشي و توجيه و اطلاع رساني به حجاج و معتمرين تهيّه و در اختيار عموم قرار گرفته است .

5 . صدا و سيما

نقش صدا و سيما در اطلاع رساني و فرهنگ سازي قابل انكار نيست . بهره گيري از اين رسانه ملّي مي تواند در تقويت بنيه علمي و نيز اصلاح رفتاري و هدايت زائران بسيار مفيد و سودمند باشد . از اين رو طي قراردادي كه توسط رياست وقت سازمان حج و زيارت و اين معاونت از يك سو و رياست وقت صدا و سيما از سوي ديگر منعقد گرديد مقرر شد همه هفته حدّاقل به مدّت نيم ساعت برنامه اي براي حجاج پخش شود اين برنامه كه بعداً با نام روضه رضوان تهيه و پخش شد تأثير مطلوبي در جامعه داشت كه هم اكنون نيز اين برنامه پخش مي شود ، در هفته حج هر سال روضه رضوان هر شب برنامه پخش مي كند . علاوه بر آن سخنراني ها و مصاحبه ها و گفتگوهاي متعدّدي از مسئولان بعثه و سازمان در شبكه هاي مختلف صدا و سيما تاكنون پخش شده است .

اقدام مهم ديگري كه در اين راستا صورت گرفته همكاري و جهت دهي به فعاليتهاي دفتر امور حج صدا و سيما است كه با توجيه به موقع مجريان و تهيّه كنندگان برنامه هاي مختلف راديو و تلويزيوني و نيز فراخوان طرح هاي مرتبط با حج و زيارت و توليد فيلم هاي مستند ، اميد مي رود در آينده خدمات ارزشمندي از اين رهگذر به جامعه عرضه شود .

6 . كتاب نفيس عكس

مجموعه تصاوير نفيس حج ، كه چيزي در حدود 160 صفحه مي باشد به صورت يك كتاب در آستانه چاپ قرار گرفته و به زودي در اختيار علاقمندان قرار خواهدگرفت .

416

همچنين تعدادي از اين تصاوير نفيس به صورت پوستر در اختيار علاقمندان قرار گرفته است .

7 . تشكيل كتابخانه در مكه و مدينه

به منظور دستيابي به منابع مورد نياز روحانيون و كارگزاران و زائران حج در محل بعثه در مكه و مدينه كتابخانه اي تأسيس گرديد كه علاوه بر كتابهاي تخصصي و مورد نياز ، CDهاي رايانه اي در زمينه هاي گوناگون نيز تهيه شد كه افراد مي توانند در طول روز و در وقت اداري به اين كتابخانه مراجعه و از رايانه و نيز كتب موجود در آن استفاده نمايند .

در طول سالهاي گذشته كتب مختلف و بيشتر كتب ادعيه به جاي مانده از زائران قبلي نيز در اين بخش به مراجعه كنندگان تحويل داده مي شد .

نشريات

معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبري دو نشريه تخصصي در زمينه امور مربوط به حج و زيارت منتشر كرده است كه در اين بخش با اين دو نشريه آشنا مي شويم :

1 . فصلنامه ميقات حج

فصلنامه ميقات حج نخستين نشريه علمي تخصّصي در زمينه حج و زيارت است كه
با هدف گسترش و نشر فرهنگ حج و زيارت در جامعه ، تبيين جايگاه حج در انديشه اسلامي ، ارائه معيارها براي رسيدن به اهداف حج ابراهيمي معرفي پژوهش هاي
صورت گرفته در زمينه حج و زيارت ، آشنايي با حج گزاري ديگر اقوام و مل و . . . منتشر
مي شود .

صاحب امتياز اين فصلنامه حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت است مدير مسئول آن آقاي سيد علي قاضي عسكر و زيرنظر هيئت تحريريه منتشر مي شود زبان مجله فارسي است و از پاييز سال 1371 هـ . ش تاكنون پاييز 1384 هـ . ش هر سال به

417

صورت منظم در 52 شماره منتشر شده است .

تاكنون حدود يازده هزار صفحه از مقالات و موضوع هاي پژوهشي و اطلاع رساني توسط اين فصلنامه در اختيار علاقمندان قرار گرفته است بخش هاي مختلف فصلنامه عبارت است از :

سرمقاله ، اسرار و معارف حج ، تاريخ و رجال ، اماكن و آثار ، حج در آينه ادب فارسي گفتگو ، نقد و معرفي كتاب ، از نگاهي ديگر و . . .

حج هر شماره حدود دويست تا سيصد صفحه است كه البته اكثراً در حدود دويست تا دويست و بيست صفحه منتشر شده است .

فصلنامه ميقات حج چند شماره خود را نيز به صورت ويژه نامه منتشر كرده كه هفدهمين شماره فصلنامه ويژه سفرنامه هاي حج است .

2 . دو فصلنامه ميقات الحج

اين دو فصلنامه به زبان عربي است و مقالات آن را بيشتر پژوهشگران و محققان عرب زبان نگارش كرده اند ، گاهي نيز برخي مقالات فارسي به زبان عربي ترجمه و در اين نشريه چاپ مي شود .

استقبال از دو فصلنامه ميقات الحج در ميان عرب زبانها زياد بوده و همه ساله
خصوصاً در موسم حج زائران و علماي عرب زبان براي دريافت آن به بعثه مراجعه
مي نمايند .

صاحب امتياز اين دو فصلنامه حوزه نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت است و مدير مسئول آن آقاي محمّد محمدي ري شهري ( محمدي نيك ) و رئيس هيأت تحريريه ، آقاي سيدعلي قاضي عسكر و مدير داخلي آن آقاي محمدعلي مقدادي است . دوفصلنامه به طور معمول در حدود 300 صفحه بوده و تاكنون 23 شماره از آن منتشر شده و نزديك به هفت هزار صفحه مطلب در اختيار پژوهشگران قرار داده است . اين دو فصلنامه از سال 1415 هـ ق به صورت منظم منتشر شده است .

418

همايش هاي بين المللي

معاون آموزش و پژوهش بعثه در راستاي وظايف محوّله ، در كنگره بين المللي مكه مكرمه كه توسط وزارت حج عربستان همه ساله با موضوعي خاص برگزار مي گردد شركت كرده اند كه مقالات علمي ارائه شده توسط ايشان در سالهاي 1381 و 1383 هـ . ش انتخاب و توسّط شخص ايشان در كنگره قرائت و سپس در كتابي كه توسّط وزارت حج عربستان منتشر گرديده به چاپ رسيده است . مقاله اوّل با عنوان « مشكلات حاجيان از زبان سفرنامه نويسان » كه عربي آن با عنوان « مشاكل الحجاج كما يرديها الرّحالة » و مقاله دوم با عنوان « مكّه پايتخت فرهنگي جهان اسلام » و عربي آن با عنوان « مكة المكرمة عاصمة الثقافة الاسلامية » .

آثار تأليفي و تحقيقي معاون آموزش و پژوهشي بعثه

معاون آموزش و پژوهش بعثه علاوه بر ساماندهي امر پژوهش و استفاده از علما و انديشمندان كشور خود نيز به تأليف و يا تنظيم تعدادي از كتابهاي مورد نياز كارگزاران و زائران حج اقدام نموده كه اهمّ آنها عبارت است از :

1 . حج در انديشه اسلامي ؛

2 . حج و حرمين شريفين در تفسير نمونه ؛

3 . آداب سفر حج ؛

4 . منتخب احاديث حج ؛

5 . داستان باريافتگان ؛

6 . سفرنامه ميرزا داود وزير وظايف ؛

7 . سفرنامه اعتمادالسلطنة ؛

6 . حديث قافله ها ؛

7 . منتخب احاديث عمره ؛

8 . ميرزا ابوطالب يزدي شهيد مرده ؛

9 . تخريب و بازسازي بقيع به روايت اسناد ؛

419

10 . همراه با خليل . و . . . .

همچنين مقالات زيادي از ايشان در زمينه هاي مختلف مربوط به حج و زيارت در فصلنامه ميقات حج به چاپ رسيده است .

ايجاد تغيير در باورها

پژوهش هاي به عمل آمده در اين معاونت موجب گرديد تا برخي از باورها و آموزه هاي قبلي كارگزاران حج تصحيح گردد كه به عنوان نمونه به برخي از آنها اشاره مي شود :

1 . در گذشته تصوّر مي شد كه قبرستان ابوطالب همان شعب ابي طالب زمان رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) است و روحانيان و مديران كاروانها زائران بيت الله الحرام را كنار اين قبرستان برده و قضاياي تاريخي شعب را بيان مي كردند ، پژوهش هاي جديد نشان داد كه اين شعب ، به نام شعب ابي دُبْ معروف و نامگذاري شده و شعب ابي طالب در كنار حرم و در مسير ورود زائران به محوطه گسترش يافته مقابل صفا و مروه است . همانجا كه مولدالنبي در آن واقع شده و هم اكنون به عنوان « مكتبة مكة المكرمة » شناخته مي شود .

2 . در جريان بازگو كردن تاريخ پيدايش زمزم ، كشيدن پاشنه پا بر روي زمين را منشأ پيدايش آن ذكر مي كردند ، در حالي كه پژوهش هاي جديد نشان داد كه در اوج پريشاني هاجر و دويدن وي در بين در كوه صفا و مروه ، جبرئيل امين با او همراه و هنگامي كه در كنار اسماعيل كوچك قرار مي گيرند فرشته وحي الهي « فضرب بجناحه او عقبه فنبت زمزم » با بال و يا با پاشنه پاي خود بر زمين مي زند و چشمه زمزم جوشش مي يابد . كه در اين صورت به قدرت خداوند چشمه زمزم جوشيده وتوجيه منطقي آن راحت تر و ميسورتر است .

3 . منطقه وادي محسّر هميشه از مناطق مورد اختلاف ميان روحانيان و مديران بوده و در نتيجه زائران را پيش از پل نزديك به اين وادي در مشعرالحرام متوقف مي كردند و اجازه عبور نمي دادند تحقيقات جديد نشان داد كه وادي محسّر در بخش

420

بالايي آن حدود 250 متر و در بخش پاييني حدود 60 متر است و بقيه آن در سمت مردلفه داخل در مشعرالحرام است .

4 . يكي از موارد مهّم اختلافي مسئله محل استقرار نيروهاي نظامي توسط رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) در نبرد اُحد بود كه اكثر قريب به اتفاق كارگزاران شكافي در خود كوفه اُحد را آن هم با اختلاف به يكديگر نشان مي دادند پژوهش هاي جديد نشان داد محل استقرار « جبل الرماة » بوده و دلائل متقن بر اين موضوع ارائه گرديد .

5 . مكان ربذه و قبر صحابه جليل القدر اباذر راستگو از ديگر مواردي بود كه پژوهش هاي جديد نشان داد اين مكان در مسير راه حاجيان عراقي قرار داشته و با منطقه واسط كه در گذشته تصور مي شد ربذه آنجاست فاصله زيادي دارد .

اين پژوهش ها ، اين حقيقت را روشن ساخت كه كارگزاران حج بايد يكبار ديگر آموزه هاي قبلي را مرور نموده ، در آن بازنگري نمايند و سطح معلومات خود را افزايش دهند .

نشان ها

1 . انتخاب معاون آموزش و پژوهش بعثه به عنوان مدير نمونه توسط وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي و دريافت لوح تقدير ( سال 1380 هـ . ش ) .

2 . انتخاب معاون آموزش و پژوهش بعثه به عنوان مدير برگزيده ملّي و دريافت جايزه و لوح تقدير از رياست محترم جمهوري وقت حجة الاسلام والمسلمين آقاي خاتمي . ( سال 1380 هـ ش )

3 . انتخاب معاون آموزش و پژوهش بعثه به عنوان پژوهشگر برتر سال 84 از حوزه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي .

4 . برگزيده شدن كتاب « لله و للحقيقة » تأليف حجة الاسلام والمسلمين آقاي شيخ علي آل محسن به عنوان كتاب سال جمهوري اسلامي ايران در سال 1383 هـ ش .

5 . برگزيده شدن كتاب « سلامة القرآن من التحريف » تأليف حجة الاسلام والمسلمين

421

آقاي دكتر نجارزادگان به عنوان كتاب سال جمهوري اسلامي ايران در سال 1383 هـ ش .

6 . انتخاب كتاب « لله وللحقيقة » تأليف حجة الاسلام والمسلمين شيخ علي آل محسن در مسابقه « كتاب سال ولايت » در سال 1383 هـ ش و ارائه جايزه و لوح تقدير به مؤلف محترم .

7 . انتخاب كتاب « سلامة القرآن من التحريف » تأليف حجة الاسلام والمسلمين آقاي نجارزادگان به عنوان كتاب و پژوهش برتر حوزه در سال

8 . انتخاب كتاب فرازهايي از تاريخ پيامبر اسلام تأليف آية الله حاج شيخ جعفر سبحاني به عنوان كتاب درسي حوزه علميه قم .

9 . انتخاب كتاب « الشيعة الاسلامية في عقائدهم » تأليف آية الله جعفر سبحاني به عنوان كتاب درسي حوزه .

نظرسنجي ها

از سال 1379 هـ ش واحدي به عنوان نظرسنجي در معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبري آغاز به كار كرد كه محصول چندساله آن ثمرات و نتايج مباركي را براي بهبود مسائل مربوط به حج خصوصاً مسائل فرهنگي داشته است .

اين واحد كه زيرنظر معاونت و با همراهي و همفكري آقاي دكتر محمود گلزاري اداره مي شود به منظور بهره گيري از تجربيات ديگران ، آشنايي با انتقادات و پيشنهادات كارگزاران حج و زيارت و نيز زائران و حجاج بيت الله الحرام و دستيابي به واقعيات موجود و بررسي نقاط قوت و ضعف كارها تشكيل گرديد ، همه ساله در موسم حج با انتشار يك سلسله فرم ها و سئوالها در ميان كاروانها از زائران به صورت نمونه نظرخواهي مي نمود . برخي فرم ها جنبه معنوي و برخي جنبه اجرائي داشت كه به چند
نمونه آن اشاره مي كنم :

1 . نظرسنجي در زمينه آثار اخلاقي و تربيتي حج و تأثير حج بر زائران با 31 سئوال .

2 . نظرسنجي در زمينه تخلفات رفتاري زائران .

422

3 . نظرسنجي در رابطه با سوغات با 21 سئوال .

و . . .

نتايج حاصله از اين نظرسنجي ها مسئولان و كارگزاران حج را در رفع نواقص و فراهم آوردن شرايط بهتر براي زائران و آشنايي با واقعياتي كه در حج و عمره مي گذرد آشنا نموده ، در برنامه ريزي هاي بعدي بسيار مؤثر است .

نتايج حاصله از اين نظرسنجي ها همه ساله در اختيار برخي از مسئولان بعثه و سازمان قرار مي گيرد .

نتايج نظرسنجي سال 1382 در 514 صفحه و نتايج اوليه نظرسنجي سال 1384 در 115 صفحه فراهم آمده است كه يك نمونه از آن پيوست است :

موزه حج

يكي از كارهاي ارزشمندي كه در اين معاونت صورت گرفته ، تأسيس موزه حج است . در اين موزه كه از نقطه آغاز تا وضعيت كنوني آن به صورت ابتكاري و اكثراً سفارش توليد صورت گرفته ، هم اكنون تعداد قابل توجهي فرش نفيس مزين به تصاوير مكّه و مدينه ، صنايع دستي ، تصاوير اماكن و آثار حرمين ـ قديم و جديد ـ نقاشي ، آبرنگ ، خط و تذهيب و حدود 900 نوع قرآن خطي و چاپي از سراسر جهان و هداياي شخصيت هاي مختلف به رؤساي سازمان حج و زيارت نگهداري مي شود .

اين موزه در طول سال و خصوصاً در هفته حج براي بازديد علاقمندان آمادگي دارد بخشي از آثار موزه ميليونها تومان ارزش داشته و در مجموع آثار تهيه شده ارزش افزوده بالايي تاكنون داشته است .

طرح آموزش مجازي

زائران بيت الله الحرام از يك سو از نظر سنّي و علمي داراي سطح مختلف اند و از سوي ديگر در تمامي نقاط كشور ونيز در ديگر كشورهاي جهان سكونت دارند ، از اين رو

423

گردآوري آنها و برنامه ريزي مشترك براي آنها از دشواري خاصّي برخوردار است .

براي اينكه بتوانيم در آموزش موفق باشيم بايد راه را براي بهره برداري بيشتر فراهم سازيم و در نتيجه بهرهوري در حج را افزايش دهيم ، به همين منظور محورهاي پيوست كه نيازهاي آموزشي زائران را تشكيل مي دهد فراهم و براي هر محور نيز سرفصل هايي طراحي شده است تا هم به صورت حضوري در جلسات آموزشي هر كاروان و هم به صورت آموزش از طريق اينترنت ، زائران و حجاج بيت الله الحرام را آموزش داده ، زمينه را براي موفقيت هر چه بيشتر در اين سفر معنوي و روحاني فراهم آوريم . محورهاي در نظر گرفته شده براي آموزش مجازي عبارتند از :

رديفعنوانرديف عنوان

1مناسك حج19 قوانين و مقررات عربستان

2اسرار و معارف20 اطلس اماكن

3آداب سفر21 حج از ديدگاه امام و رهبري

4آداب معاشرت22 درسهايي كه از مكه و مدينه مي توان آموخت

5اماكن مكه و مدينه23 نقش بانوان در حج

6تاريخ اسلام24 حج كودكان و نوجوانان

7احكام عمومي25 فقه مقارن

8شناخت عقايد شيعه26 حج صالحان

9احكام ويژه بانوان27 آموزش زبان عربي

10ابعاد سياسي اجتماعي حج28 آموزش هاي پزشكي

11مدفونين در بقيع و آشنايي با آنها29 بهرهوري در حج

12سيره نبوي30 داستانها و حكايتهاي حج

13حج در قرآن31 آشنايي با قوانين و مقررات كشور ، گمرك و . . .

14حج در روايات32 آشنايي با بعثه و سازمان

15زيارت و معارف آن33 سير مطالعات كتب حج

16شناخت عربستان34 روش تبليغ در حج

17شناخت وهابيت35 فن مناظره

18شبهات جديد وهابيان

424

مصاحبه با معاون آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبري

پس از آنكه مروري بر فعاليتهاي معاونت آموزش و پژوهش داشتيم ، مناسب ديديم مصاحبه اي كه در موسم حج سال 1382 ، در شهر مكّه مكرمه با ايشان به عمل آمده و مروري است بر ديدگاهها و فعاليتهاي آن معاونت ، در اين جا ارائه تا مبحث گذشته كامل شود :

* معاونت آموزش و پژوهش در چند حوزه فعاليت دارد ، حوزه نخست ، آموزش است ، ما در چند سال گذشته تلاش كرده ايم تا سطح معلومات كارگزاران و زائران بيت الله الحرام ارتقا يابد تا بتوانند با دستيابي به اطلاعات صحيح و منطبق با روز ، از اين فرصت طلايي كاملا استفاده كنند . براي تحقق اين هدف ، ابتدا يك نيازسنجي صورت گرفت تا دانسته شود هر يك از اين دو گروه ، به چه نوع آموزشهايي نيازمندند ؛ براي مثال ، زائران عزيز براي اينكه بهتر بتوانند از اين سفر نوراني استفاده كنند ، لازم است آگاهي هايي در اين زمينه داشته باشند :

1 . احكام فقهي عمومي ؛ مانند نماز ، وضو ، غسل و . . . 2 . مناسك حج 3 . اسرار و معارف حج 4 . تاريخ اسلام 5 . اماكن و آثار اسلامي مكه و مدينه 6 . مفهوم زيارت و ادعيه و آداب حرمين 7 . اخلاق سفر و آداب معاشرت 8 . شناخت كشور ميزبان 9 . آشنايي با عقايد شيعه و سني 10 . آموختن زبان عربي 11 . بهداشت در سفر 12 . آشنايي با سازمان حج و زيارت و بعثه مقام معظم رهبري و مسائل ديگر از اين قبيل .

كارگزاران حج نيز علاوه بر موارد فوق ، لازم است از چگونگي مديريت در حج ، آشنايي با قوانين و مقررات عربستان ، اطلاعات جغرافيايي و مسائلي مانند آن بهره مند باشند .

براي پاسخ دادن صحيح به نيازهاي پيش گفته ، نياز به پژوهشي گسترده داشتيم . هيچگونه متن آموزشي در اختيارمان نبود . وسايل كمك آموزشي نيز وجود نداشت . از اين رو ، با كمك دوستان و همكاران خود در بعثه مقام معظم رهبري و سازمان حج و زيارت و با توكّل به خداوند ، كار را آغاز كرديم و بحمدالله امروز توانسته ايم به بسياري

425

از اين نيازها پاسخ دهيم و اميد است در آينده نيز با كارهاي بهتر و ارزشمندتر ، پاسخگوي نيازهاي هر دو بخش باشيم .

* براي آموزش زائران چه كارهايي صورت مي گيرد ؟

* براي آموزش زائران ، چندگونه فعاليت داريم :

الف : برگزاري ده يا دوازده جلسه آموزشي ، پيش از عزيمت به سرزمين وحي ، توسط روحانيون محترم كاروانها ، با هماهنگي معاونت محترم امور روحانيون بعثه انجام مي گيرد . ما نيز در جلسات توجيهي روحانيون ، كوشيده ايم تجربيات خود را به روحانيون محترم منتقل كنيم تا با رعايت آنها ، جلسات آموزشي كاروانها از جاذبه لازم برخوردار شود ، براي مثال ، اگر ما در جلسات آموزشي تنها روي مناسك حج تكيه كرده و به تصحيح حمد و سوره بپردازيم ، طبيعي است كه جلسات جاذبه لازم را نخواهد داشت . به روحانيون محترم پيشنهاد داده بوديم براي اين جلسات برنامه ريزي كنند و با يك تقسيم بندي مناسب مباحث مورد نياز را به صورت تدريجي به زائران منتقل كنند ؛ مثلا در يك جلسه دو ساعت و نيمه ، زمان را به اين صورت تقسيم كنند :

حدود 5 دقيقه قرآن ، 10 دقيقه احكام عمومي ، 15 يا 20 دقيقه مناسك ، آن هم كليات آن ، كه زائران ، دچار وسوسه و نگراني نشوند . 15 دقيقه آداب و اخلاق سفر ، 15 دقيقه اسرار و معارف ، 15 يا 20 دقيقه تاريخ اسلام و معرفي اماكن مكه و مدينه ، 15 دقيقه مسائل اجرايي ، 15 دقيقه مسائل بهداشتي و دقايقي نيز براي پاسخ به پرسش هاي زائران ، و بالأخره در پايان ، كساني كه مشكل قرائت حمد و سوره دارند ، در جلسه بمانند و مشكل خود را برطرف كنند .

به همين منظور ، سه جلد كتاب نيز با عنوان « ره توشه حج » تهيه و منتشر كرديم تا روحانيون محترم ، بااستفاده از مباحث آن ، براي هرجلسه موضوعي راانتخاب كنند و زائران را كه تشنه معارف الهي هستند از بيانات خود بهره مند سازند . بنده بر اين باورم كه اگر اين روش اجرا شود ، به بسياري از پرسشهاي زائران و نيازهاي آنان پاسخ داده خواهد شد .

426

ب : برنامه ريزي ديگر ، تشكيل جلسات متمركز آموزشي در بسياري از استانها است كه پيشنهاد شده زمان آن ، بيش از سه ساعت نباشد و در عين حال جاذبه داشته ، زائران را راضي كند . براي مثال ، در استان تهران ، در سال جاري توانستيم جلسات زيادي را در سالن سرپوشيده آزادي برگزار كنيم كه در جلسات صبح و عصر ، مربوط به حج تمتع ، چيزي حدود 18 هزار زائر شركت كردند . در اين جلسه بخشي از تذكرات اجرايي كه معمولا در جلسات كاروانها كمتر گفته مي شود ، مطرح گرديد ، سپس از نماينده محترم ولي فقيه در جلسه صبح ، و رياست محترم سازمان حج و زيارت در جلسه بعدازظهر استفاده كرديم و بعد از آنها ، بنده صحبتي در زمينه معارف حج با زائران داشتم و در پايان نيز با استفاده از نمونك ( ماكت ) بزرگ كعبه و محرم شدن تعدادي زائران و انجام مناسك به صورت نمادين ، سعي شد آن چه زائر در سرزمين وحي با آن روبه رو مي گردد ، براي ميهمانان خانه خدا تشريح و اضطراب آنان برطرف شود و با فراگيري و آموزش درست ، راحت تر بتوانند اعمال خود را انجام دهند .

ارزيابي ما از اين جلسات ، بسيار مثبت است و زائران عزيز نيز معمولا با اظهار لطف خود ما را مورد محبت قرار مي دهند .

* براي جلسات آموزشي زائران چه ابزاري را فراهم كرده ايد ؟

* نمونه كوچكي از ماكت كعبه ، حجرالأسود ، حجر اسماعيل و ناودان طلا طراحي كرديم كه توسط مديران محترم خريداري گرديد و در جلسات كاروانها معمولا مورد استفاده قرار مي گيرد . نوارهاي ويديويي ، سي . دي هاي رايانه اي و نوار ( كاست ) هاي تصحيح نماز ، معرفي اماكن و مناسك حج نيز به عنوان وسايل كمك آموزشي در اختيار عموم قرار گرفته است ، كتاب و جزوه نيز براي هر بخش تهيه و منتشر نموده ايم .

* جناب آقاي قاضي عسكر ! در بخش پژوهش چه كرده ايد ؟

* پس از روشن شدن نيازها ، مركزي به نام « مركز تحقيقات حج » در قم تأسيس

427

كرديم تا با كمك علما و پژوهشگران حوزه علميه ، آثار مورد نياز را تهيه كنيم .

از آنجا كه حجم كار بسيار گسترده بود ، ابتدا كارها را برنامه ريزي و اولويت بندي كرديم تا به تدريج نيازها را برطرف سازيم . نخستين نياز زائران ، مناسك حج بود . فكر كرديم با توجه به هم سطح نبودن زائران ، به گونه اي برنامه ريزي كنيم كه هر گروه و دسته اي از اين آثار بهره مند شود ؛ مثلا نيازي نيست كه بانوان مسائل اختصاصي مردان را بدانند ، لذا كتابي به نام احكام ويژه بانوان در آغاز تهيه شد و كم كم مناسك حج ويژه بانوان تهيه گرديد . براي عموم زائران مناسك مصوّر حج طراحي شد كه همراه با تصوير ، اعمال و مناسك حج را آموزش مي دهد . سپس با توجه به تعدّد مراجع عظام تقليد و اينكه روحانيون محترم نمي توانند 14 يا تعداد بيشتري از مناسك كه مراجع عظام تقليد را همراه داشته باشند ، مناسك حج مُحشي ، كه حواشي مراجع تقليد را دارد ، آماده كرديم و همه ساله آخرين تغييرات در فتاوا را در آن اعمال و منتشر مي كنيم .

آنگاه مناسك مصوّر به صورت كتابچه اي پالتويي تهيه شد و به زبانهاي عربي ، انگليسي ، اردو ، تركي استانبولي و روسي ، كه خوشبختانه در سالهاي گذشته مورد استفاده زائران بوده منتشر گرديد .

در بخش ادعيه و آداب حرمين ، كتاب جامعي وجود نداشت . از اين رو ، ادعيه و زيارات و آدابي كه مربوط به حرمين است را در اين كتاب جمع آوري كرديم كه بحمدالله به صورت مطلوبي چاپ شد . اكنون نيز به چند شكل ، به صورت مختصر و با تفكيك مدينه از مكه ، همچنان چاپ مي شود .

در زمينه اماكن و آثار اسلامي مكه و مدينه ، چندين كتاب منتشر كرده ايم . در مورد اخلاق و آداب سفر ، اسرار و معارف حج ، تاريخ اسلام ، حج در احاديث و . . . كتابهاي متنوعي به چاپ رسيده كه جمع اين آثار با كارهاي صوتي و تصويري به حدود 400 مي رسد .

اطلس اماكن مكه و مدينه هم ، از كارهاي خوبي بود كه منتشر گرديد . كار زيادي روي اين اطلس شد و پس از انتشار نيز در اختيار برخي علماي تاريخ دان و مطلع در

428

جغرافياي عربستان گذاشته شد و اشكالات آن برطرف گرديد .

پيش از انتقال زائران به عربستان ، اين نقشه ها در ابعاد 50×70 بزرگ شده در اختيار مديران محترم كاروانها قرار مي گيرد تا روحانيون بزرگوار با استفاده از آنها بتوانند زائران عزيز را بهتر توجيه كنند .

* گستره پژوهشها تا چه اندازه و تأثير آن تا چه حد بوده است ؟

* اقدامات صورت گرفته ، خوشبختانه تأثير شگرفي در ارائه اطلاعات صحيح به كارگزاران حج و نيز زائران داشته است كه به دو نمونه آن اشاره مي كنم :

1 . چند سال پيش از اين ، كساني كه به مكه مي آمدند ، در كنار قبرستان ابوطالب به آنان گفته مي شد كه اينجا شعب ابي طالب است ؛ همانجا كه پيامبر و يارانش در محاصره قرار گرفتند . اما پس از تحقيق و پژوهش ، دانسته شد كه اينجا شعب ابي طالب نبوده و نام آن شعب ابي دُب بوده است و شعب ابي طالب در نزديكي صفا و مروه قرار داشته ، همانجا كه امروز « مكتبه مكة المكرمة » واقع شده و در حقيقت بخشي از شعب است .

2 . در كنار كوه احد ، معمولا پرسيده مي شد شكافي كه پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) نيرو در آن مستقر كردند ، كجا است ؟ و در پاسخ كوه بزرگ روبه رو را با اختلاف مكاني نشان مي دادند . پس از پژوهش دانسته شد آن تپه كه پيامبر نيرو روي آن مستقر كرد ، « جبل الرمات » است كه وقتي زائر به طرف قبور شهداي احد مي رود ، در سمت راست وي قرار مي گيرد .

موارد ديگري هم وجود داشته كه به دليل رعايت اختصار ، از توضيح آن صرف نظر مي كنم .

در همين راستا فصلنامه اي به زبان فارسي منتشر كرديم با نام « ميقات حج » كه تاكنون 46 شماره از آن منتشر شده است و نيز دوفصلنامه اي به زبان عربي با نام « ميقات الحج » نشر مي دهيم كه تاكنون 20 شماره از آن چاپ شده و تاكنون چيزي حدود 700 مقاله علمي ـ پژوهشي در اين مجموعه انتشار يافته است و بحمدالله در محافل داخل و خارج كشور مورد استقبال فرهيختگان قرار گرفته است .

429

در ديگر زمينه ها نيز كارهاي خوبي انجام شده كه ان شاءالله در فرصت مناسب ديگري به بيان آن خواهيم پرداخت .

* از مجموع كارهاي صورت گرفته تا چه حد راضي هستيد ؟

* به خاطر اين توفيق ، خدا را صميمانه سپاسگزارم ، ليكن از آنجا كه حجم نياز و گستره كار بسيار بالا است ، همچنان به تلاش خود ادامه خواهيم داد تا ان شاءالله بتوانيم كارهاي بهتري را ارائه كنيم . مهم اين است مردم عزيزمان صميمانه از اينگونه كارها استقبال مي كنند و دوست مي دارند كه كارها به صورت متنوع و با جاذبه ارائه شود و ما با استعانت از خداوند متعال ، تلاش خواهيم كرد با استفاده از تمامي امكانات سمعي و بصري و نوشتاري ، زمينه را براي بهره گيري بيشتر زائران فراهم سازيم . امروزه با بهره گيري از اينترنت و تهيه فيلم هاي آموزشي ، به يقين مي توانيم زائران عزيز را بهتر توجيه كنيم و اين سفر را به يك اردوي آموزشي و تربيتي تبديل نماييم .

تعبير بسيار زيبايي امام راحل ( ره ) دارند كه مي فرمايند : « مناسك حج ، مناسك زندگي است » ؛ يعني هر كسي بايد راه و رسم صحيح زندگي كردن را در حج بياموزد و اگر ما بتوانيم از عمره و حج ، چنين بهره اي را بگيريم ، به يقين در تهاجم با فرهنگ بيگانه ، پيروز ميدان خواهيم بود .

* براي آگاه كردن بيشتر مردم ، آيا از امكانات صدا و سيما هم استفاده كرده ايد ؟

* خوشبختانه ، با عنايتي كه نماينده محترم ولي فقيه و سرپرست حجاج ايراني داشته اند ، توافقنامه اي با رياست محترم سازمان صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران امضا شد و در شبكه دو سيما ، هر هفته برنامه اي با نام « روضه رضوان » ويژه عمره و حج پخش مي شود و توانسته است آگاهي هاي خوب و مفيدي را به مردم عزيزمان بدهد . همچنين ستادي در آن سازمان با نام « ستاد حج » تشكيل شده كه در سالهاي اخير

430

گزارشهاي زيادي از حرمين شريفين تهيه و ارسال كرده اند كه بسيار مؤثر بوده است .

با برنامه ريزي هايي كه صورت گرفته ، در تلاش هستيم فيلمهاي كوتاه و بلند و نيز مستند مرتبط با حرمين شريفين تهيه كنيم و با به كار گرفتن هنر در خدمت دين ، ان شاءالله در انتقال مفاهيم حج به مردم ، گامهاي بلندي برداريم .

* همانگونه كه جناب عالي مي دانيد ، دستهاي مرموزي تلاش كرده و مي كنند تا ميان شيعه و سني اختلاف ايجاد كنند . در سالهاي قبل نيز كتابهايي در اين رابطه منتشر شده و سعي كرده اند به اختلاف دامن بزنند در اين زمينه چه تلاشي داشته ايد ؟

* اين مسأله تنها به زمان ما مربوط نمي شود ، بلكه در طول تاريخ ، دشمنان اسلام براي تضعيف جبهه اسلام كوشيده اند با ايجاد اختلاف مذهبي ، به اهداف شوم خود دست يابند . روشن است كه ما نيز در اين زمان ، با همين مشكل مواجه بوده و هستيم . براي اينكه پاسخگوي اين نياز باشيم ، در دو بُعد تلاش كرده ايم :

الف : مي دانيم كه برخي اختلافات نشأت گرفته از مسائل فقهي است ، از اين رو ، كوشيده ايم با استفاده از بعضي روشها ، اختلافات را كاهش دهيم ؛ مثلا سعي كرده ايم در سجده بر مهر كردن كه حساسيت وجود دارد ، جانمازهايي را طراحي و تهيه كنيم كه تنها در قسمت سجده حصير دارد و اهل سنت هم سجده بر آن را جايز مي دانند و خوشبختانه تا حدود زيادي از اين حساسيتها كاسته شده است .

ب : بخشي ديگر از اختلافات مربوط به مسائل عقيدتي است . بعضي از اهل سنت ، اتهاماتي را بر شيعه وارد مي كنند ؛ مثل تحريف قرآن يا شبهات ديگر . ما با انتشار كتابهايي در اين زمينه ، باطل و نادرست بودن اينگونه اتهامها را ثابت كرده و به شبهات مختلف پاسخ گفته ايم و نيز در ديدارهايي كه با علما و محافل علمي عربستان داشته ايم ، به صورت علمي ؛ نادرستي اين ديدگاهها را ثابت كرده ايم . اميد است با فضاي بازي كه در عربستان در حال به وجود آمدن است ، در آينده با تشكيل جلسات علمي و بحث و

431

تبادل نظريه ، اين اختلافات را كاهش دهيم .

البته بخشي از اين تحرّكات ، از ناحيه افرادي است كه صلاح هيچ يك از دو كشور ايران و عربستان را در نظر نمي گيرند ؛ مثلا كتابي كه به زبان فارسي ، در حجم وسيعي توزيع شد به نام « اهل بيت از خود دفاع مي كند » كه ما پاسخ بسيار علمي و قانع كننده در هفتصد و پنجاه صفحه به زبان عربي تهيه و منتشر كرديم تا محققان و فرهيختگان با استفاده از آن ، به خوبي دريابند كه چگونه عدّه اي با دروغ و تحريف ، درصدد ايجاد فتنه و آشوب اند ! با عنايت خداوند متعال ، برگردان فارسيِ گزيده اي از اين كتاب نيز به زودي در اختيار فارسي زبانان قرار خواهد گرفت .

معاونت آموزش و پژوهش ، در مجموع ، حدود 70 اثر در معرفي شيعه و پاسخگويي به شبهات منتشر كرده است . اخيراً نيز كتابي در دو جلد با نام « شيعه شناسي و پاسخ به شبهات » تهيه گرديد كه در آن ، با استفاده از منابع معتبر اهل سنت ، از حقانيت عقايد شيعه دفاع شده است . با عنايت پروردگار ، پس از موسم حج ، از چاپ خارج و در اختيار عموم قرار خواهد گرفت .

* جناب آقاي قاضي عسكر ! آگاهي يافتيم كه در همايش مكه مكرمه كه توسط وزارت حج عربستان و با عنوان « مكة المكرمة عاصمة الثقافة الاسلاميه » برگزار گرديد ، مقاله جنابعالي نيز انتخاب و قرائت شد ، در اين زمينه توضيح دهيد .

* بحمدالله اين دومين بار است كه مقاله اينجانب در اين همايش بين المللي انتخاب و توسط اينجانب قرائت مي شود . سه سال پيش نيز همايشي با عنوان « ادب الحج » برگزار گرديد و بنده مقاله اي با عنوان « مشكلات حاجيان از زبان سفرنامه نويسان » ارائه كردم و مورد استقبال واقع شد . در سال جاري هم ، كه همايش با همان عنوان برگزار شد ، مقاله من كه با استفاده از منابع مربوط به شيعه و اهل بيت تهيه شده بود ، تأثير خوبي در حاضران داشت . در مجموع شركت ما در اين گونه همايشها ضروري و مثبت است و چون

432

شخصيتهاي زيادي از جهان اسلام شركت مي كنند ، مي توانند وسيله اي براي تعارف و آشنايي بيشتر علماي جهان اسلام با يكديگر شود و بسيار مناسب است كه اساتيد و بزرگان و فرهيختگان شيعه ، در اينگونه همايشها مشاركت جدّي داشته باشند .