بخش 2

33

فصل اوّل :

آغاز راه

35

ديدار دست اندركاران برگزاري حج ابراهيمي

با

رهبر معظم انقلاب اسلامي

همه ساله در آستانه برگزاري مراسم عظيم حج ، كارگزاران حج ، خدمتگذاران راهيان حريم دوست و گروهي از زائران بيت اللّه الحرام با رهبر عظيم الشأن انقلاب اسلامي ديدار مي كنند تا از رهنمودهاي حكيمانه ايشان در جهت هر چه بهتر برگزار كردن اين كنگره بزرگ الهي بهره گيرند .

اين ديدار فرصت مغتنمي است تا كارگزاران ، با ابعاد انسان ساز و ارجمند حج ، هرچه بيشتر آشنا شوند و با دريافتن ديدگاهايي جهت بخش مقام معظم رهبري ، در برگزاري حجّي همگون با جايگاه والاي انقلاب اسلامي بكوشند . سخنان ، توصيه ها و راهنماييهاي آن بزرگوار ره توشه اي است براي همگان در مسير تحقق بخشيدن به آرمانهاي بلند امام ـ قدس سره ـ امسال نيز به تاريخ 8/2/1372 دست اندركاران برگزاري حج ابراهيمي در آستانه كوچ به ديار دوست ، با معظم له ديدار كردند :

تـوشـه راه

رهبر انقلاب اسلامي در اين ديدار ، از « حج » به عنوان ذخيره اي بزرگ براي دنياي اسلام ، نام بردند و اهميت ابعاد معنوي ، اجتماعي ، سياسي و بين المللي حج و همچنين نياز امروز جهان اسلام به منافع عظيم اين اجتماع بزرگ ياد كرده و فرمودند :

36

حج ، ذخيره اي بزرگ براي دنياي اسلام است و استفاده صحيح از آن مي تواند منافع لازم و حياتي امت اسلام را تأمين كند . تعيين ايامي خاص براي برگزاري مراسم حج ، با اين هدف مهم صورت گرفته است كه مسلمانان اقصي نقاط جهان بتوانند با استفاده از اين فرصت استثنايي با يكديگر تماس و ارتباط برقرار كنند و با همفكري و تبادل نظر ، راه علاج مسائل و مشكلات خود را بيابند .

ولي امر مسلمين در اين ديدار كه مسؤولان بعثه و نماينده مقام معظم رهبري حجة الاسلام والمسلمين ري شهري و مسؤولان سازمان حج و زيارت ، روحانيون و مديران كاروانها و جمع زيادي از زائران بيت الله الحرام حضور داشتند ، فرمود :

« يك مطلب اساسي و زيربناي فردي وجود دارد كه به حسب طبع كار ، مقدم بر همه مسائل و ضروريات ديگر است و آن اين است كه عملي كه از ما سر مي زند بايد با قصد قربت و با طلب مرضات الهي همراه باشد . »

مقام معظم رهبري خاطرنشان ساختند :

« اگر كار براي خدا شد و به قصد انجام تكليف و كسب مرضات الهي انجام شد ، خداوند به آن بركت و اثر و جذابيت مي دهد و دلها را به طرف آن جلب مي كند و آنچه را كه شما از تأثيرات حج بدنبال آن هستيد آن را فراهم مي كند . »

رهبر انقلاب اسلامي افزودند :

« شما خدمتگزاران بايد حجاج را راهنمايي و هدايت كنيد . احكام را به آنها تعليم بدهيد و آنها را از لحاظ عمل شخصي و استفاده بهتر از مراسم حج ، راهنمايي كنيد و انشاءالله خداي متعال پشتيبان شما باشد و توجهات حضرت ولي عصر ارواحنا له الفدا شامل حال شما و حج مقبول و سعي مشكوري را داشته باشيد . »

بر پايه همين گزارش ، پيش از بيانات رهبر معظم انقلاب اسلامي ، حجة الاسلام والمسلمين محمدي ري شهري نماينده ولي فقيه و سرپرست حجاج ايراني گزارشي را از اقدامات انجام شده براي فراهم آمدن مقدمات سفر حجاج به بيت الله الحرام به استحضار ولي امر مسلمين رساند . ( تصوير شماره 3 )

37

زائران بر تربت حضرت امام ـ قدس سّره ـ

كنگره عظيم حج ، بعداز ظهر روز چهارشنبه مورخ 8/2/1372 با سخنان حجة الاسلام والمسلمين هاشمي رفسنجاني رئيس جمهوري ، در مرقد مطهّر حضرت امام خميني ـ س ـ آغاز به كار كرد . حجة الاسلام والمسلمين هاشمي رفسنجاني رئيس جمهوري در اين مراسم باشكوه كه حجة الاسلام والمسلمين محمدي ري شهري نماينده مقام معظم رهبري و سرپرست حجاج ايراني ، مسؤولان بعثه و مسؤولان سازمان حج و زيارت ، مديران و روحانيون كاروانهاي حج و جمع زيادي از زائران استان تهران حضور داشتند ، اظهار داشت :

خانه خدا مناسبترين مكان براي همفكري و هماهنگي امت اسلامي براي رفع مشكلات جهان اسلام است .

رئيس جمهوري خاطرنشان ساخت :

اگر مسلمانان در اين مراسم ديدگاههاي تنگ جغرافيايي و نژادي را كنار بگذارند و از دريچه دين و قرآن به جامعه بزرگِ اسلامي بنگرند ، تأثير بسياري در رفع مشكلات جهان اسلام خواهد گذاشت .

وي افزود :

در مراسم حج بايد دردهاي بزرگ اسلام همچون مسأله فلسطين ، بوسني و هرزگوين ، كشمير ، سومالي ، قره باغ و ساير مسائل مهم و خطراتي كه دنياي اسلام را تهديد مي كند ، مورد بحث و بررسي قرار بگيرد .

وي افزود :

در مبدأ وحي و محافل حجاج ، مسلمانان بايد راههاي تمركز و اعمال قدرت مسلمانان در سازمانهاي جهاني را بطور رودررو با يكديگر مطرح و بررسي كنند .

حجة الاسلام والمسلمين هاشمي رفسنجاني طرح مسائل تفرقه انگيز در مراسم حج و جامعه مسلمانان را مانع از بهره گيري از خيرات و ثمرات حج دانست و گفت :

38

حجاج بايد بدانند كه طرح مسائل تفرقه انگيز و اختلاف سليقه ها اثري جز سُست كردن مسلمانان بدنبال نخواهد داشت .

وي اظهار داشت :

هم اكنون مسلمانان در معرض دشمني استكبار قراردارند و آنان اسلام ناب را با نام بنيادگرايي مي كوبند و اسلام مورد نظر خود را ترويج مي كنند .

رئيس جمهوري در ادامه سخنانش گفت :

من با بحثهاي منطقي بين فرق اسلامي مخالف نيستم اما اگر اين بحث ها شكل جدل و لجاجت داشته باشد ، خطرناك است .

وي ضمن تأكيد بر لزوم توجه حجاج به مسائل معنوي و حضور در نماز جماعت مسلمين اظهار داشت :

مردم مسلمان ايران همانطور كه در كشور براي دفاع از اسلام ، قرآن و نماز فداكاري كرده اند ، در مراسم حج نيز بايد با بهره گيري از ارشادات و فتاواي حضرت امام (ره) براي ايجاد وحدت در بين مسلمانان فداكاري و تلاش كنند و اسلام ناب را كنار خانه خدا به نمايش بگذارند .

وي افزود :

حجاج بايد با رفتار مناسب خود تبليغات سوء استكبار جهاني كه ايران را متهم به تروريسم و مخل امنيت كشورها معرفي مي كند خنثي كنند .

رئيس جمهوري ضمن تشريح دست آوردهاي معنوي حج براي جامعه ، اظهار داشـت :

دولت با توجه به آثار معنوي كه از طريق حج عايد جامعه مي شود ، حاضر است هزينه گزاف آن را بپردازد .

خاطرنشان مي نمايد پيش از سخنان رئيس جمهوري ، دكتر علي لاريجاني وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي طي سخنان كوتاهي با اشاره به خدماتي كه بعد از پيروزي انقلاب اسلامي در اختيار حجاج ايراني قرار گرفته است ، اظهار داشت :

39

خدماتي كه سازمان حج و و زيارت و بعثه مقام معظم رهبري و ساير سازمانها به حجاج ايراني مي دهند ، با ساير كشورها متفاوت و از سطح بسيار بالايي برخوردار است .

وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي افزود :

سازمان حج و زيارت با همكاري بعثه مقام معظم رهبري در طول سال ، تداركات و تسهيلات لازم را براي زائران مهيا مي كنند و در مذاكرات خود با مسؤولان كشور سعودي همه مسائل را براي تسهيل در انجام مناسك بررسي مي كنند .

خاطرنشان مي نمايد ، در مراسم گشايش كنگره عظيم حج ، آيت الله محمّدي گيلاني ، حجة الاسلام والمسلمين محمّدي ري شهري نماينده ولي فقيه و سرپرست حجاج ايراني ، استاندار تهران و جمعي از نمايندگان مجلس شوراي اسلامي نيز حضور داشتند . ( تصوير شماره 4 )

41

گزارش عمليات اجرايي حج

1372 ـ 1413

سازمان حج و زيارت مسؤوليت اجرايي برگزاري كنگره عظيم حج را به دوش دارد . سخن از چگونگي تدارك سفر حج با انبوه عظيم زائران و چه ساني رساندن زائران به ديار دوست و زدودن مشكلات از سر راه و . . . حديث زيباي حماسه تلاش ، جمعي است ارجمند كه با عشق به اللّه بر خدمت امت اسلامي كمر بسته اند گزارشگونه اي از اين خدمات را در دو بخش مي آوريم :

آنچه به قبل از برگزاري مراسم مربوط مي شود ، از چگونگي پرواز حجاج ، انتخاب مديران جديد كاروانها ، و . . . را در اين بخش ، و آنچه نشانگر تلاش اين عزيزان در موسم حج است ، در بخش پاياني كتاب خواهيم آورد .

* * *

برگزاري حجي مطلوب و پرشكوه توسط مسلمانان هر كشور كه به نوبه خود داراي سلايق و خصوصيات متفاوت فردي و اجتماعي بوده و در يك گردهمايي در سطح بين المللي علاوه بر انجام اعمال و مناسك خود ، درصدد بهره برداري فكري و سياسي و اجتماعي از اين فريضه الهي مي باشند ، نيازمند به تشكيلاتي منسجم و قوي است .

تشرّف تعداد كثيري از زائرين بيت الله الحرام در دسته ها و كاروانهاي مشخص

42

بدون اعمال نظارت عاليه يك دستگاه معتبر ، فرضي غير ممكن است .

در اين راستا سازمان حج و زيارت جمهوري اسلامي ايران پس از مراحل تشكيلاتي مختلفي كه طي كرده ، به منظور برگزاري هرچه بهتر مراسم حج ، با استفاده از تجارب سودمند گذشته ( چه توسط ايران و يا توسط كشورهاي ديگر ) ، اقدام به برنامه ريزي همه جانبه جهت اعزام زائرين بيت الله الحرام مي نمايد . ^{( 1 )}

شايان ذكر آنكه دراجراي آن برنامه ها ، نهادها ، تشكيلات و مؤسسات ديگري نيز ( از قبيل : اداره گذرنامه ـ هواپيمايي ـ وزارت بهداشت و . . . ) همكاري نموده و با همكاري و تعاون يكديگر ، در جهت حسن اجراي مراسم حج مي كوشند .

بديهي است كه امر تجهيز و تدارك حدود 120 هزار زائر در يك مدت محدود و با امكانات معين در قلمرو خارج از ميهن عزيزمان امري بسيار دشوار است .

مسائلي از قبيل انتقال و بازگشت حجاج ، تأمين مسكن در مكه مكرمه و مدينة الرسول و توزيع مواد غذايي و بهداشت و اثاثيه و انجام تدابير لازم در موقعيت حساس و فشرده تشريق در مشاعر مقدسه اعم از حمل و نقل ، اسكان و امداد زائران از مواردي است كه دقيقاً نياز به پيش بيني و برنامه ريزي جامع و كاملي دارد تا از اين رهگذر بتوان در حد امكان وسائل رفاهي و آسايش زائرين را فراهم نمود تا در مدت اقامت خود در حرمين شريفين با خاطري آسوده به اعمال و عبادات خود بپردازند و با خاطره اي خوب بازگردند و به اين وسيله توشه آخرت و رضاي محبوب را از اين سفر الهي به ارمغان آورند .

براي برگزاري حج سال 72 نيز سازمان حج و زيارت با هماهنگي كامل و زير نظر نماينده مقام معظم رهبري در امر حج ، با برنامه ريزيهاي منظم از چندين ماه قبل از موسم حج در بخش هاي مختلف كار خود را آغاز كرد . در ايام حج نيز با تشكيل

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بايد دانست كشورهاي بزرگ اسلامي كه تعداد حجاج آنان نيز كاملاً چشمگير است ( نظير پاكستان ، مالزي ، اندونزي ، تركيه ، مصر و . . . ) هر يك تشكيلات مستقل و خاصي جهت تمشيت امور مربوط به حجاج خود دارند و بدين واسطه مي توانند تسهيلات لازم را هرچه بهتر براي حجاج فراهم آورند . اين تشكيلات در بسياري موارد در مراتب بالاي اداري كشورها قرار دارد .

43

ستادهايي در مكّه و مدينه و جدّه به حل مشكلات زائران پرداخت . اينك به شرح فشرده اي از خدمات اين ستادها و واحدهاي مربوط به سازمان ، قبل از موسم و در ايام مراسم مي پردازيم :

قبل از عزيمت :

الف ـ تهيه برنامه زمان بندي حج سال 72

پس از پشت سرگذاشتن حج سال 71 ، و تنظيم گزارشات مربوطه ، كار نظرخواهي از كارشناسان و جمع بندي پيشنهادات و انتقادات زائرين و غيره صورت گرفت و روي انتقادات مطرح شده و پيشنهادات وارده ، بحث و گفتگو انجام شد .

ب ـ تغييرات در روش ثبت نام زائران

تأثير موانع اقتصادي بر سياستهاي حج و زيارت ( تغييرات در پذيرش زائران )

تلاشهاي زيادي صورت گرفت تا عدد حجاج در سال جاري افزايش يابد اما عربستان بر مواضع خود مبني بر محدوديت تعداد حجاج تأكيد داشت . مع الوصف با پي گريهايي كه به عمل آمد قرار شد 115 هزار نفر زائر و عوامل خدماتي از ايران اعزام شوند . ^{( 1 )} تا سال 71 حدوداً تعداد 450 هزار نفر از اولويتهاي 1 تا 40 ثبت نام شدگان سال 63 به حج مشرف شدند در نتيجه حدود 550 هزار باقي ماندند كه با اعزام اولويتهاي 1 تا 48 در سال 72 حدود 470 هزارنفر از افراد فوق باقي مانده اند .

مسأله مهمي كه از سال اخير پديدار شد اين بود كه دولت تا سال 71 براي اعزام زائرين ؛ اعم از متمكن يا غيرمتمكن سوبسيد مي پرداخت ليكن با سياستهاي جديد اقتصادي دولت و تك نرخي شدن ارز و در نتيجه عدم پرداخت ارز دولتي به كليه دستگاهها با نرخ سابق ، بايستي در امر حج نيز چاره اي عاجل انديشيده مي شد و به همين دليل بود كه بنا به تصميم شوراي عالي حج مقرر شد از سال 72 روش ثبت نام تغيير يابد ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ رقم حجاج و عوامل خدماتي در سال 72 به حدود 116500 نفر رسيد .

44

به نحوي كه علاوه بر اعزام ثبت نام شدگان عمومي 27 هزار توماني سال 63 ، تعدادي متقاضي نيز بطور آزاد با پرداخت 350 هزار تومان ثبت نام نمايند و همينطور تشرف عده اي داراي سند دولتي با پرداخت 150 هزار تومان اضافي امكان پذير باشد نهايتاً حدود 23% از كل زائرين سال جاري به دو طريق اخير پذيرش و اعزام گرديدند .

براي اعزام زائران سال 72 به حج تمتع ، ابتدا تصور مي شد ؛ با ثبت نام اولويتهاي 41 تا 47 آمار مورد نظر كامل خواهد بود اما پس از انقضاي مهلت ثبت نام و جمع آوري كارتهاي كامپيوتري باقيمانده از سراسر كشور مشخص شد كه تعدادي از متقاضيان جهت اخذ كارت مراجعه نكرده اند و اين مسأله نشان مي داد كه تا رسيدن به سقف تعداد زائر توافق شده هنوز به اعلام يك اولويت ديگر نياز هست كه بدين ترتيب قرار شد اولويت 48 نيز به مجموعه فوق افزوده گردد ، بهرحال زائرين پذيرش شده به كاروانهايي كه صلاحيت آنها مورد تأييد قرار گرفته و از گزينش مجدد مديران موفق بدر آمده بودند مراجعه و ثبت نام نمودند .

ج ـ برنامه هاي جديد رفاهي

1 ـ طرح تهيه و توزيع اقلام تداركاتي

همانگونه كه ذكر شد بعد از خاتمه عمليات حج سال 71 بلافاصله كار برنامه ريزي اجرايي حج سال 72 با دعوت از مسؤولين ستادهاي اجرايي حج و تشكيل جلسات متعدد كارشناسي شروع گرديد . در اين نشست ها پيرامون مشكلات و تنگناهاي پيش آمده در جريان برگزاري حج گذشته خصوصاً مسائل تداركاتي و رفاهي زائران اعزامي بحث و گفتگوي فراوان صورت گرفت . لذا بعد از تنظيم برنامه زمان بندي حج سال 72 و تعيين حيطه وظايف مسؤوليتهاي بخش هاي مختلف حدود و دامنه فعاليتهاي رفاهي مجزا و روشن گشت . بالاخره اين بررسيها منجر به ارائه پيشنهادات مشخص درباره مسائل رفاهي گرديد و نتيجه اين شد كه روي طرحهاي جديدي در اين زمينه ( نظير طرح قرباني ، طرح مسكن مدينه ، طرح تمركز اثاثيه ، تهيه و توزيع تداركات غذايي

45

و . . . ) بررسي جامع و همه جانبه صورت گيرد و به شوراي عالي حج پيشنهاد و تصويب گردد .

تحول در شيوه تداركات

مي توان ادعا نمود تغيير برخي از شيوه هاي تداركاتي حج سال 72 حقيقتاً تحولي بنيادين در نظام تداركاتي حج بشمار مي رود . با دگرگون شدن نحوه تأمين و تداركات حج سال جاري مسؤوليت سنگيني در زمينه تهيه و توزيع تداركات بر دوش سازمان قرار گرفت و بحمدالله موفق شد بخوبي از عهده آن برآيد . بدين ترتيب مبناي سياسي تداركاتي سازمان اين شد كه قسمتي از كالاهاي مورد نياز توسط خود سازمان و بخش ديگر آن توسط مديران كاروانها با رعايت دستورالعملها و سقف مالي تعيين شده با استفاده از تجارب سنوات گذشته ، تهيه و تدارك گردد . لذا با همين ديدگاه طرحهاي لازم تهيه و به شوراي عالي حج ارائه شد و به تصويب رسيد .

تك نرخي شدن ارز مهمترين عاملي بود كه بررسي بهترين روشهاي اقتصادي نمودن هزينه هاي حج را بيش از پيش فوري و ضروري مي ساخت لذا با توجه به تراكم فوق العاده هزينه ها در بخش تأمين تداركات ، بررسيهاي جدي در اين زمينه صورت گرفت و تصميم بر اين شد كه در خريدها آنچه امكان دارد با در نظر گرفتن كليه جوانب امر و بشرط اقتصادي بودن از داخل كشور خريداري شود تا بر هزينه هاي ارزي افزوده نشود .

سازمان در زمينه تهيه برخي اقلام تداركاتي طرحي را مبني بر در اختيار گذاشتن يك ساك محتوي پاره اي اقلام مورد نياز زائران به شوراي عالي حج ارائه و به تصويب رساند لذا پس از نشر آگهي مناقصه و برآورد هزينه هاي آنها قرار شد تعداد معقولي بادبزن ، پلاك ، پودر ، خمير دندان ، صابون ، مسواك و قمقمه تهيه و در اختيار زائر قرار گيرد و هزينه اين اقلام نيز به علت لزوم صرفه جويي ارزي از زائر اخذ شود ، لذا بايستي مبلغ 10000 ريال از زائر توسط مدير كاروان اخذ مي شد و به حساب سازمان واريز

46

مي گرديد كه به دليل خرابي اغلب قمقمه هاي سفارش شده ، نهايتاً قرار شد مبلغ 8000 ريال در ازاء اقلام فوق اخذ و 2000 ريال بابت قمقمه كسر گردد .

بعد از فراغت سازمان از خريد ملزومات انفرادي زائران ، ساير نيازمنديهاي مصرفي كاروانها مطرح شد و تصميم گرفته شد كه با اعطاي اعتبارات ريالي به مديران كاروانها ، از وجود آنان براي خريد قسمتي از نيازمنديهاي مصرفي روزانه زائرين از ايران استفاده شود و خودشان هم اقلام مورد نظر را به عربستان انتقال دهند كه اين قضيه با موفقيت به انجام رسيد . كالاهايي كه به اين شكل خريداري مي شوند شامل آرد نخودچي ، آلو ، جو ، خاكشير ، رشته فرنگي ، زردچوبه ، زرشك ، سماق ، فلفل ، ليمو عماني ، كشمش و زعفران مي شد .

سپس كار دسته بندي و تقسيم كالاهاي انفرادي زائران براساس آمارهاي دريافتي از اداره راهنمايان و ستادها شروع و نسبت به ارسال آنها براساس آمار اقدام لازم به عمل آمد .

سعي بر اين بود كه تا حد امكان به منظور صرفه جوييهاي ارزي اقلام تداركاتي در داخل كشور تهيه و به عربستان ارسال گردد با اين حال در برخي موارد ضروري ، كميسيون خريد مواد غذايي و مصرفي از مهرماه 71 با انگيزه تمركززدايي و رعايت بهداشت مواد غذايي و بالا بردن كيفيت مواد اوليه و همچنين صرفه جويي مبادرت به برنامه ريزي خريدهاي خارجي طبق تشريفات قانوني نمود و به همين منظور از تعداد متجاوز از 30 شركت معتبر از طريق دفتر نمايندگي سازمان در جده جهت شركت در مناقصه دعوت نمود . تدريجاً نمايشگاهي از نمونه هاي ارسالي تنظيم شد و اعضاي كميسيون در عربستان حضور يافته و داوطلبين را جهت مذاكره دعوت كردند تا اينكه در نهايت با 6 شركت قرارداد منعقد شد .

2 ـ طرح تمركز و سازماندهي و استاندارد نمودن اثاثيه

طرح جديد تهيه و تمركز سازماندهي اثاثيه براساس اهداف زير از طرحهاي

47

جديدي بود كه در حج سال 72 توسط سازمان حج و زيارت انجام يافت :

ـ حذف هزينه هاي ارزي حمل و نقل بين مكه و مدينه .

ـ يكنواخت نمودن اثاثيه به منظور همگوني در پذيرايي از زائران .

ـ تسهيل براي مديران جديد در تأمين اثاثيه مربوط به كاروان خود .

ـ حل مشكلات ناشي از انبارهاي غير متمركز در سطح شهر .

ـ افزايش عمر مفيد اثاثيه به دليل عدم انتقال و جابجايي آنها .

ـ ايجاد فرصتهاي بيشتر براي مسؤولين كاروانها در رسيدگي به امور زائران خود .

ـ صرفه جويي هاي ارزي در تأمين كسري هاي اثاثيه .

ـ جلوگيري از مشكلات قابل توجه آتي براي مديران در صورت كاهش تعداد زائران اعزامي از ايران يا احياناً مشكلات اعزام مدير كاروان در سالهاي بعد .

ـ ايجاد امكان استفاده در طرح متمركز ساختن مسكن كاروانها .

شيوه اجرايي در طرح خريد وسائل و اثاثيه از مديران قبل و تهيه اثاثيه مورد نياز ديگر توسط سازمان بوده و تمركز آنان در انبارهاي مركزي كه در مكّه و مدينه مستقر بوده كه تسهيلات فراواني براي مديران كاروانها در جهت بهتر اداره كردن امور مربوط به زائران بيت الله را فراهم كرد .

3 ـ طرح همكاري با بانك اسلامي در زمينه قرباني :

در شرايطي كه بسياري از مسلمانان در كشورهاي توسعه نيافته به علت كمبود مواد غذايي روزانه با مرگ و مير روبرو هستند و چشم اميد اين افراد به كمكهاي انسان دوستانه ساير كشورهاي مرفه دوخته شده ، مسأله امحاء و اتلاف هزاران لاشه گوشت قرباني شده در فصل حج با هيچ معيار و اصولي قابل توجيه نمي باشد . در چنين احوالي كه كشورهاي قدرتمند و متمكن جهان حتي از مواد غذايي صادره به اين قبيل كشورهاي فقير به عنوان سلاح كاري در جهت استثمار بهره مي برند به هيچ وجه عاقلانه نيست كه خود مسلمانان گوشت ذبيحه ها را به هنگام حج بلااستفاده گذارند لذا لزوم

48

تحولي بنيادين در امر كشتار قرباني در حج و استفاده از گوشت آنها اجتناب ناپذير مي نمايد . بر اين اساس سازمان حج و زيارت براي ايجاد دگرگوني در روش ذبح قربانيان زائرين خانه خدا پس از فراهم آوردن مقدمات شرعي كار دست به اقدامي چشمگير زد كه با ادامه و گسترش آن در سالهاي بعد ، ديگر مسلمانان شاهد دفن و يا سوزاندن صدها هزار لاشه گوشت نباشند و از اين امكان در راه تأمين بخشي از نيازهاي مستمندان و فقراي ملل اسلامي استفاده شود . توضيح اينكه در سالهاي گذشته اكثريت قريب به اتفاق كشورهاي اسلامي ذبيحه هاي خود را در مسلخ هاي جديد و مكانيزه ذبح مي كردند و جمهوري اسلامي كه همواره خود در اجراي رسالتهاي انسان دوستانه پيشقدم بود در اين زمينه تاكنون اقدام جدي به عمل نياورده بود و كليه قربانيها در يك مسلخ قديمي و با وضع غيربهداشتي ذبح مي شد و بالاخره سالانه حدود 120000 لاشه گوسفند به ارزش تقريبي 17 ميليارد ريال به آتش كشيده يا در زير خاك مدفون مي گشت و اين مسأله هميشه دلسوزان نظام را رنج مي داد و به فكر چاره انديشي وامي داشت از اين رو پس از انجام بررسيهاي لازم و استفتائات مختلفي كه توسط بعثه مقام معظم رهبري از مراجع عاليقدر اخذ گرديد مقرر شد ذبح قرباني در كشتارگاههاي جديد و تحت نظارت سازمان به مورد اجرا گذاشته شود . اين طرح شامل انجام كليه مذاكرات و عقد قراردادهاي لازم با بانك توسعه اسلامي براي خريد و نگهداري دام ، اجاره محل كشتارگاه و سردخانه و محل گوسفندهاي ذبح شده و نهايتاً توزيع گوشت آن به مقاصد مختلف بود .

به هر تقدير در طول سال گذشته كار مطالعه و بررسي همه جانبه طرح قرباني مداوماً پيش مي رفت و نظرات كارشناسان و دست اندركاران مرتباً اخذ و تبادل نظر كافي به عمل مي آمد و علاوه بر روشهاي اجرايي بايستي كسب نظرات فقهي و ديدگاههاي شرعي نيز دنبال مي شد ، در اين زمينه همت و پشتيباني و راهنمايي هاي مؤثر بعثه مقام معظم رهبري و بزرگواري مراجع عاليقدر تأثير فراوان داشت . در مرحله بعدي تشكلي از برادران دلسوز و مطلع ايجاد گرديد و به تدريج مطالعه جهت شناخت توأم با

49

برنامه ريزيها شكل مي گرفت و گردش كار و شرح وظايف و سازماندهي و تشكيلات مورد نظر و شناخت و بررسي روشهاي كار و ظرفيتهاي طرف مقابل و . . . همچنان در جريان بود . نتيجه اين مطالعات و برنامه ريزيها در موسم حج نمودار گشت كه به فضل الهي نه تنها خود يكي از توفيقات مهم دست اندركاران حج بوده بلكه سرفصل تحول در امر حج به حساب مي آيد .

4 ـ طرح استفاده دوباره از منازل مدينه قبل :

در سال جاري طرح سه بار استفاده از منازل مدينه به شوراي عالي حج پيشنهاد و به تصويب شورا رسيد و دستور اجراي آن به واحد مسكن ابلاغ گرديد . اين طرح به قدري سنگين و مشكل و مهم بود كه از همان ابتدا بخش اعظم كار مسكن سازمان را تحت الشعاع قرار داد چرا كه اجراي آن مستلزم بررسيهاي اوليه همه جانبه و مداقّه كامل بود و تنظيم و هماهنگي فراوان با بسياري از بخشهاي ديگر سازمان همچون اداره راهنمايان و ستادها ، پذيرش و اعزام ، اثاثيه ، و از همه مهمتر قسمت پرواز را مي طلبيد تا در مقام اجراي طرح تداخل پيش نيايد ، في المثل با توجه به حجم پروازها و جابجايي آنها تعدد ايستگاههاي هفت گانه پروازي از مبدأ ايران و تغيير و تبديل در امر حمل و نقل زائر در عربستان و ساير متغيرها باعث اختلال در كار نگردد ، لذا برنامه ها علي رغم دقت واستحكام آنها ، قابليت انعطاف در شرايط بحراني و ويژه را داشته است .

در باب اهميت ، ضرورت و نتايج حاصله از طرح مذكور عوامل گوناگون تأثير دارند . علاقه اكثر زائران ايراني به ثبت نام در كاروانهاي مدينه قبل و از آن مهمتر لزوم صرفه جويي در كليه بخشها با توجه به محدوديت ارزي حاكم بر اقتصاد كشورمان ، با علم به اينكه درصد عظيمي از هزينه هاي جاري و غيرجاري سازمان را منابع ارزي تشكيل مي دهد ، جملگي عواملي بود كه بالاخره منجر به پيشنهاد طرح سه بار استفاده از منازل مدينه و در نتيجه كاهش تعداد منازل اجاره شده و طبعاً كاهش مدت اقامت زائرين در مدينه قبل گرديد و سرانجام اين طرح در شوراي عالي حج مطرح وتصويب

50

شد . با اجراي اين طرح تقريباً دوسوم كل گروهها ، قبل از اعمال به مدينه وارد شدند و بقيه بعنوان « مدينه بعد » مشخص گرديدند و بدين قرار تعداد بيشتري از هم ميهنان توانستند با كاروانهاي مدينه قبل عزيمت نمايند ( حدود 64% كل كاروانها ) و در ثاني حدود 12 ميليون ريال سعودي بخاطر كاسته شدن تعداد منازل اجاره شده صرفه جويي به عمل آمد ، افزون بر اينها شرايط فوق موجب ارتقاي كيفيت منازل در مدينه گرديد .

البته طبيعي است كه با اجراي اين طرح مدت اقامت در مدينه منوره خصوصاً در مورد سري اول پروازهاي مدينه قبل كوتاه شده و كمتر از يك هفته بطول انجاميد و تبعـاتـي بـدنبـال داشـت از قبيل عدم درك دعاي كميل و يا عدم توفيق زيارت حرم نبوي ـ ص ـ براي خانمهاي معذور شرعي و همينطور طولاني شدن بيش از حدِّ اقامت در مكه و لذا بايستي بنحوي درصدد حل اين مشكل در سالهاي بعد برآييم .

5 ـ آزمون مديـران :

از جمله اقداماتي كه براي بهبود كيفيت ايام سفر مقدس حج انجام يافت ، كوشش سازمان جهت تقويت كادر مديران كاروانهاست تا بدين طريق مايه سربلندي و افتخار ايران اسلامي باشند لذا مقرر گرديد از ميان متقاضيان صاحب تجربه با رعايت ساير شرايط ، مديراني با تحصيلات بالاتر برگزيده شوند تا ضمن مديريت صحيح و كارآمد با درك و شناخت بيشتري مسائل فرهنگي و عبادي را پيش ببرند ، چرا كه تجربه نشان داده ، مديران تحصيلكرده لايق چنانچه تجربه اجرايي قبلي داشته باشند در پيشبرد اهداف عاليه حج مفيدتر و موفق تر هستند و خصوصاً در بحرانها كارآيي بيشتر دارند . با گزينش جديد مديران از طرف ديگر امكان اختصاص مدير بومي به شهرهايي كه فاقد مدير بودند فراهم مي آمد . علاوه بر اينها مديران نسبتاً جوانتر و فعالتري در صحنه حج وارد شدند و بحمدالله يكي از تجربيات موفق سازمان را مي توان همين واگذاري

51

مسؤوليتها به مديران جوان تحصيلكرده و متعهد دانست .

نتيجتاً فكر معرفي مديران جوانتر با تحصيلات بالاتر مطابق معيارهاي گزينش كه سنگ بناي اوليه اقدامات در خصوص تعيين و معرفي مديران حج كاروانها را تشكيل مي داد عملي شد و آمارها نشان مي دهد كه از هر دو جنبه فوق ، نتايج مثبت حاصل گرديده است . جدول هاي زير مؤيد همين مطالب است :

مقايسه سني مديران حج 72 با سالهاي قبل

سندرصد به كل در سالهاي قبلسال 72

30 تا 39 سال2/35%8/55%

40 تا 45 سال8/38%35%

50 تا 60 سال26%2/9%

مقايسه تحصيلات مديران حج 72 با سالهاي قبل

ميزان تحصيلاتدر سالهاي قبلسال 72

دوره ابتدايي5/27%10%

دوره راهنمايي7/14%8/7%

دوره دبيرستان8/6%7/4%

ديپلم8/23%2/29%

بالاتر از ديپلم2/27%3/48%