بخش 3

53

گفتگو با رئيس سازمان و زيارت

درباره آنچه در گزارش گذشته آمد توضيحاتي سودمند در گفتگوي رئيس سازمان حج جناب آقاي محمد حسين رضايي با نشريه زائر آمده است كه براي تكميل جاريهاي حج در سال 72 و چگونگي هاي آن با اندكي حذف و تلخيص مي آوريم .

با عرض تشكر از اين كه وقت خودتان را در اختيار ما قرار داده ايد ، به عنوان اوّلين سؤال ، لطفاً در مورد تعداد زائران سال جاري توضيحاتي بدهيد .

بسم الله الرحمن الرحيم ، با سلام و درود به رهبر معظم انقلاب و بنيانگذار جمهوري اسلامي و حج ابراهيمي و با يادي از شهداي انقلاب و شهداي جمعه خونين و با آرزوي سلامتي براي رهبري معظم انقلاب ، در مورد سؤالي كه مطرح شد بايد عرض كنم امسال 115000 نفر زائر و عوامل خدماتي است كه ان شاءالله به مكه و مدينه مشرّف خواهند شد .

از اين تعداد 103000 نفر زائر هستند و بقيه عوامل خدماتي كه شامل مديران كاروانها ، خدمه ، ستادها ، تيم پزشكي ، بعثه و بازرسين خواهند بود . در مجموع تعداد بسياري از اين 103000 زائر ، از كساني هستند كه در سال 63 ثبت نام كرده اند و اميدواريم با اعزام اين تعداد در سال جاري بتوانيم در سالهاي آينده مابقي افراد ثبت نام شده را كه تعدادشان هم كم نيست به حج اعزام نماييم .

54

س : وضعيت انتقال زائران ، امسال به چه صورتي است ؟

ج : ما امسال 7 ايستگاه پرواز داريم ؛ شامل تهران ، اصفهان ، شيراز ، كرمان ، مشهد ، اهواز و تبريز . البته ايستگاه اهواز امسال اوّلين بار است كه فعال شده ولي ايستگاههاي ديگر در سالهاي قبل هم عملياتي بوده اند . تمام تلاش و هماهنگي هايي كه صورت گرفته در اين جهت بوده كه اين ايستگاهها بتوانند مثل گذشته برنامه هاي خودشان را به صورت منظم انجام دهند .

س : آيا امسال تغييري در مسأله اسكان زائران ـ چه در مكه و چه در مدينه ـ پديد آمده و آيا طرح جديدي براي سكونت در اين دو شهر مقدس داريد ؟

ج : در مورد مسكن ، با اين كه ما امسال مشكلاتي داشتيم و هيأت اجاره مسكن ما نتوانست براي اول رجب ويزا بگيرد و عازم مكه و مدينه شود و ما ناگزير شديم كه از نيروهاي خودمان در عمره براي اين كار استفاده كنيم . توانستيم كار مسكن را شروع كنيم و در عربستان نمايندگان ما مشغول اجاره منازل شدند . طبيعي است كه ما به اندازه كل كاروانها ؛ يعني 850 كاروان منزل اجاره مي كنيم .

بحمدالله ما امسال شرايط خوبي داريم و كار به صورت عادي و روال آرام ، خودش در حال طي شدن است . در فرودگاه جده برادران در آن هواي گرم ، سخت در حال كار كردن هستند ، كار در حالي كه سنگين و دشوار است ولي بخوبي و منظم در حال انجام است . مديران و زائراني كه از جده آمده اند و بررسيهاي انجام شده ، همه گواه حسن كار همكاران ما در جده هستند ، بخصوص اتوبوسهايي كه در اختيار زائرين گذاشته مي شود ، اشكالات سال گذشته را ندارند ، اميدواريم كه بتوانيم اين مسير و حركت را تا آخر مراسم حج ادامه دهيم .

علاوه بر اينها ، اماكن ديگري مثل درمانگاه و بيمارستان هم داريم . ما در مكه براي كل كاروانها خانه اجاره مي كنيم . و به چند دليل در مدينه قبل ، دو بار از منازلي كه اجاره كرده ايم استفاده خواهيم كرد . 1 ـ اگر مي خواستيم براي نصف زائران مثل گذشته

55

خانه تهيه كنيم ، چون تخريب منازل در سال گذشته بسيار زياد بود ، امكان فراهم كردن كل اين منازل مقدور نبود و لذا مجبور شديم خانه ها را كم كنيم و خانه هاي متوسط يابد را از رده خارج كرده و خانه هاي خوب خودمان را انتخاب كنيم . به همين جهت دستورالعملي تهيه شد به اين نحو كه خانه ها در مدينه دوبار مورد استفاده قرار گيرد .

در مدينه با توجه به اين كه ما امسال يكسري تغييرات در مسكن داشتيم ، نكاتي هست كه بايد خدمت همه عرض كنم : افراد مدينه قبل ، امسال دو برابر سالهاي قبل هستند . يعني دو سوم زائران مدينه قبل و يك سوم مدينه بعد مي باشند ، چيزهايي كه در اين تغيير تأثير داشته عبارتند از : تعداد روزهاي حضور در مدينه براي زائران كم شده ولي اين تغيير عدد ، براي همه يكسان نيست ؛ يعني اگر ما مدينه قبل را به دو وضعيت و دو گروه تقسيم كنيم ، بايد عرض كنيم كه مدينه قبل گروه يك حداقل شش روز را در مدينه هستند و اين شش روز نسبت به گذشته كه ده روز بوده كمتر است و خود ما هم نسبت به اين مسأله واقفيم ولي در مقابل محاسني كه اين طرح در مجموع داشته قابل توجيه است . ما فعلاً عدد و تعداد روزها را براي كارمان ملاك عمل قرار نداده ايم كه مثلاً بخاطر كم شدن روزهاي حضور اظهار كنيم . مشكلات اين طرح زياد است . طبيعي است هر كسي بعد از رسيدن به مدينه ميل دارد حدّاقل يك شب جمعه در اين شهر مقدس بماند يا يكسري مشكلاتي كه بعضي افراد بخاطر بيماريهايشان دارند و يا مشكلات برخي از خواهران كه همه اينها تقاضاهايي براي اقامت بيشتر در مدينه و استفاده از امكان زيارت پديد آورده ، براي حل اين مشكلات ، راهها و طرقي انديشيده شده است ، بخشي از اين مشكلات بايد به صورت طبيعي از قبل از سفر چاره جويي مي شد كه ما در كشورمان بارها نسبت به اين مسأله خصوصاً در مورد خواهران گرامي تذكر داديم ، اما در مورد مسائلي كه ايجاد اشكال كرده است با توجه به ظرفيت روزها و ظرفيت كاروانهاي موجود و تغييراتي كه امكانش را داشته ايم ، تسهيلاتي را براي افراد ذكر شده فراهم كرديم .

گروه دوّم كساني هستند كه در مدينه حدود دو ـ سه روز بيشتر از گروه اوّل مدينه

56

قبل ، اقامت خواهند داشت و لذا ماندن يك شب جمعه در مدينه ، مثل گذشته قابل حلّ است و مدينه بعد هم كه نسبت به سالهاي قبل تغيير فاحشي نداشته و آنها در يك وضعيت زماني بين نُه تا ده روز را در مدينه خواهند ماند .

اين طرح موجب شد كه ما امسال در مدينه خانه هاي خوب و نزديكي را اجاره كنيم . اين در تمام گزارشهاي منعكس شده كاملاً مشخص است و زائران هم قطعاً چنين نزديكي و مطلوبيتي را از نظر مسكن انتخابي احساس مي كنند . البته زائري كه براي دفعه اول مشرف مي شود ، ممكن است متوجه اين تفاوت نباشد ولي مديران ، مسؤولان و بازرسان باسابقه ، همه به تغيير و بهتر شدن اين وضعيت اذعان دارند .

س : امسال وضعيت تداركات و امكانات به چه صورت است ؟

ج : در مسأله تداركات بايد بگويم كه هر سال اشكالات سالهاي گذشته را برطرف كرده ايم و امسال در مدينه وضعيت خيلي خوبي داريم ، اميدواريم كه بتوانيم در مكه هم با آن حجم بسيار سنگين و تعداد بسيار زياد زائران ، همين توفيق را داشته باشيم و همين نظم و ترتيب خاص حاكم در مدينه را در مكه هم به جريان بياندازيم ، امروز در بازديدي كه بنده از انبارهاي مختلف داشتم ، مشاهده كردم كه بسياري از مراجعه كنندگان اظهار رضايت مي كردند و حرفشان هم اين بود كه به راحتي و در زمان بسيار كم كالاهاي مورد نياز خودشان را دريافت كرده اند .

به نظر من وضعيت مدينه آرام و محيط اجرايي از انسجام خوبي برخوردار است و ان شاءالله كه اين روح تفاهم تا پايان مراسم برهمه ما و بر مجموعه كار ما حاكم باشد .

در مورد مكه طبيعي است كه زائرين ، روحانيون و مديران ما بايد از نكاتي اطلاع داشته باشند . اين كه در مكه تعداد زيادي زائر خواهيم داشت ؛ يعني اگر در مدينه براي يك سوم از زائران مسكن اجاره مي كنيم ، در مكه بايد براي همه زائران خانه گرفته شود . مسلماً امكانات مدينه در مكه قابل فراهم شدن نيست . طبيعي است كه در آنجا گاهي به مشكلاتي برخورد كنيم ؛ از قبيل دوري راه اقامتگاهها كه به هر حال زائران حتماً تا

57

حدودي رنج سفر را برخودشان هموار كرده اند . خيلي چيزها دست ما نيست . بعضي از مشكلات اقليمي و بومي هستند ؛ مثل كمبود آب ، ترافيك سنگين ، جمعيت زياد ، ولي با همه اين احوال ما در صدد فراهم كردن شرايط بگونه اي هستيم كه حداقل مشكلات را داشته باشيم .

مسؤولان و دست اندركاران سازمان حج و زيارت همه تلاش خودشان را براي هر چه بهتر برگزار شدن مراسم ، انجام مي دهند ولي بايد توجه داشت كه در يك كشور بيگانه ، همه شرايط را ما مشخص نمي كنيم و محدوديّتهاي فراواني هست كه خارج از حيطه تواناييهاي ما مي باشد .

س : در مورد تأمين تداركات ، مثل خريد ميوه ، ظاهراً تغييراتي در برنامه ريزي سازمان وجود داشته است ؛ يعني مثل سالهاي قبل ميوه به صورت عمده قبل از موسم سفر حج خريداري نشده و خريد ميوه به مديران كاروانها سپرده شده است . به همين خاطر مشاهده شده كه به دليل گراني فوق العاده ميوه كاستي هايي در بعضي كاروانها وجود دارد . ممكن است علت اين تغيير را توضيح بفرماييد ؟

ج : البته ما باز امسال هم بسياري از اقلام را به صورت عمده خريداري كرديم مثل خشكبار و ديگر مواد غذايي ( مرغ ، گوشت ، ماهي ) كه فاسد شدني بوده و نياز به سردخانه داشته اند ، ولي در مورد ميوه چون سالهاي قبل در اثر خريد عمده ، مقداري از آن خراب مي شد ، مجبور بوديم تا با طرح جديدي آن را از حالت تمركز خارج نماييم كه البته اين پيشنهاد هم از طرف خود مديران صورت گرفت و ما طبق اين پيشنهاد عمل كرديم . مسلماً در موسم حج ، شاهد افزايش قيمت بعضي اقلام ؛ مثل ميوه خواهيم بود كه علت آن بررسي خواهد شد .

س : خبرنگاران اقتصادي ما طبق بررسي خود ، گزارش كرده اند كه قيمت بعضي از ميوه ها بعد از شروع موسم ، به دو تا سه برابر قيمت قبلي خود رسيده است .

ج : طبيعي است ، وقتي به صورت متمركز خريداري نشود ، اين اشكال پيش

58

مي آيد ، اين وضعيت براي بعضي اقلام ديگر هم سالهاي گذشته پيش آمده بود ؛ مثل يخ كه قيمتش در طول موسم حج به چندين برابر رسيده بود . ما هم در اين مسأله شكي نداريم كه خريد عمده از نظر اقتصادي بهتر است ولي تفويض اختيار هم به اين خاطر است كه آزمايشي صورت گيرد از سپردن كاري به مجموعه 800 نفري مديران و بررسي نتيجه عمل كه مثبت خواهد بود يا داراي اثرات منفي است ؟ برادران در حال حاضر مشغول بررسي هستند تا اثر اين تفويض اختيار را مشخص سازند .

س : امسال سازمان حج و زيارت تغييرات اساسي در مديريت كاروانها پديد آورده .

ظاهراً با امتحانها و آزمونهاي متفاوتي كه انجام شده ، مديران جديدي براي كاروانها انتخاب كرده ايد ، اگر ممكن است در اين مورد توضيحاتي بفرماييد .

ج : چند سالي بود كه ما تغييري در مديريت كاروانها نداشتيم ، مقداري به علّت عملكرد آنها و مقداري هم بخاطر كساني كه سنّشان به 60 سال رسيده بود مجبور بوديم كه حتماً تغييراتي بدهيم . تنها راه ، امتحان و آزمون بود كه در سه مرحله انجام شد : « امتحان كتبي » ، « مصاحبه » و « اولويت بندي » . سال 64 هم يك آزمون براي انتخاب مديران كاروانها داشتيم . حدوداً سه هزار نفر بر اساس ضابطه هاي ما در اين امتحان كتبي شركت كردند . امتحان كتبي شامل مجموعه سؤالاتي مربوط به كار اجرايي مديران بود . مسائل اوليه مناسك ، مسائل اجتماعي سياسي ايران و سؤال هايي مربوط به اماكن عربستان . 80 نمره مجموعه نمرات اين سؤال ها بود . از اين 80 نمره اگر مدير قبلي و قديمي ما بيست نمره را هم دريافت مي كرد او را در مصاحبه شركت مي داديم ، اين را به عنوان امتيازي براي مديران قبلي در نظر گرفته بوديم . ولي مديران جديد مي بايست حداقل نصف نمره را مي آوردند تا بتوانند در مصاحبه شركت كنند . كساني كه نمره حدّ نصاب را آورده بودند در مصاحبه شركت مي كردند . مصاحبه هم عبارت بود از همين سؤالها به انضمام مكالمه عربي . بعد از مصاحبه ، امتيازها مشخص شده و ما همه را جمع كرده و از بالاترين نمره ، مديران استانها و شهرستانها را انتخاب كرده و به آنها ابلاغ

59

نموديم .

البته امسال 65 درصد مديران همان مديران قديمي هستند و تنها 35 درصد از مديران ، جديد مي باشند . مديران جديد هم همگي سابقه كار و تجربه حج دارند و در مجموع كسي را نداريم كه اصلاً تجربه حج نداشته باشد . طبيعي است اين حركت موجب شد كه تعداد افراد باسواد در بين مديران بيشتر از سالهاي گذشته باشد ؛ يعني يكي از محاسن اين امتحانات همين بود . اين ارتقاء علمي سطح مديران كاروانها مسلماً ، هم در بهبود كارهاي اجرايي مديريتي و هم در پيشبرد اهداف فرهنگي مناسك حج ، تأثير مطلوبي خواهد داشت .

س : آيا داشتن مدرك براي شركت در اين امتحان شرط بوده است ؟

ج : حداقل انتظار ما سيكل بود ؛ يعني اگر كسي مدرك سيكل داشت هم مي توانست در اين آزمون شركت كند ولي براي مدرك بالاتر امتياز گذاشته بوديم كه مسلّماً افراد محدوديتي براي شركت در اين آزمون نداشتند اما با مدارك بالاتر مي توانستند شانس بيشتري براي قبولي داشته باشند .

س : امسال با مسأله اي تحت عنوان « اعزام و حج بدون نوبت » مواجه بوده ايم . اساساً چرا سازمان به چنين اقدامي دست زد و وضعيت ثبت نام كنندگان سال 63 چگونه خواهد بود ؟

ج : در مورد ثبت نام كنندگان سال 63 ، اولويت بندي كرديم كه صد اولويّت مشخص شد و امسال از اولويت 1 تا 48 هر كسي كه باقي مانده بود را اعلام كرديم و كساني كه در سال 63 ثبت نام كرده بودند ولي از اولويت 48 تا 100 بودند و امسال نوبتشان نبود آنها را هم با دريافت يك مبلغ مابه التفاوت در ليست زائران سال جاري قرار داديم .

اين دو گروه كساني هستند كه در سال 63 ثبت نام كرده اند و جمع آنها حدود 90000 نفر را تشكيل مي دهد يا به عبارتي 90 درصد زائران امسال 10 درصد هم

60

كساني هستند كه به صورت آزاد يا سهميه اي به مجموعه امسال وارد شده اند . اينكه چرا ما به صورت آزاد ثبت نام كرديم هم فلسفه اي دارد . ده سال است كه ما ثبت نام نكرده ايم ، بسياري از مردم منتظر بودند خيلي ها مستطيع شده اند و سالها است كه منتظر اعلام ثبت نام هستند ، نمونه هاي ديگري هم داريم از همسراني كه قبل از ازدواج اسم نوشته بودند و حالا بعد از ازدواج متمايل بودند كه با همسرشان عازم شوند و يا پدر و مادر پير و مريضي كه فرزندانشان اصرار بر همراهي فردي را با آنها داشتند . اينها همه مواردي بودند كه باعث شدند ما سهميه اي را براي اين كار اختصاص دهيم . در مجموع با پرداخت مبلغ 350000 تومان به جمع زائران امسال اضافه شدند . مبناي محاسبه ، هزينه سال قبل يعني 280000 تومان براي هر زائر بوده به اضافه درصدي كه به خاطر تورّم افزوده گشته است . لازم به ذكر است كه به اين ترتيب بخشي از بار سوبسيدي كه دولت مي پردازد هم جبران مي گردد .

س : در سال جاري با توجه به وضعيت ارز و تك نرخي بودن آن ، ممكن است توضيح دهيد كه زائران چگونه و به چه ميزان ارز دريافت خواهند كرد ؟

ج : الآن ارزي كه براي كارهاي اجرايي داده مي شود براساس همان نرخ شناور است ، لذا به ما هم به شكل شناور ارز داده مي شود . سوبسيدي كه دولت مي دهد مستقيماً پرداخت مي گردد . ولي براي ارز مسافري ، دولت ديگر سوبسيدي پرداخت نمي كند . امسال 850 ريال سعودي به زائران پرداخت مي شود بر مبناي همان نرخ شناور ولي اگر كسي بخواهد پول بيشتري همراه خود ببرد مي تواند بر مبناي همان مقررات بانك مركزي ، ميزان ارز دلخواه را به همراه خودش ببرد . البته ما چنين چيزي را به زائران توصيه نمي كنيم . سال گذشته از همه خواستيم كه براي خريد به صورت اقتصادي فكر كنند ؛ يعني اگر مي خواهند چيزي بخرند بررسي كنند كه آيا به صرفه هست يا نه . در اكثر موارد اجناس در ايران اگر ارزانتر نباشد هم قيمت عربستان است و تنها كشيدن و حمل بار از مكه به مدينه و از مدينه به مكه و دردسرهاي فراوان ناشي از آن است . خوشبختانه

61

ما در سال 71 اصلاً هواپيماي باري نفرستاديم ولي در سال 70 ، شصت هواپيماي باري براي حمل بار زائران به مكه فرستاديم .

نكته ديگر اينكه امسال هواپيمايي هزينه حمل بار اضافه را با ارز دلار دريافت مي كند كه هزينه اضافه اي نسبت به سال گذشته خواهد بود . هر مسافري حساب كند كه هزينه اضافه بارش را بايد به ارز پرداخت كند مسلماً برايش به صرفه نيست كه چيزي بخرد و جداي از اينها ، فكر مي كنم زائري كه شايد يك بار بيشتر سعادت چنين سفري را نداشته باشد اصلاً به صلاح نيست كه وقت خود را صرف خريد كردن و به بازار رفتن نمايد . جايي كه مسجدالحرام و مسجدالنبي ـ ص ـ هست اگر آدم همه وقت خودش را هم صرف اين دو مكان مقدس كند بازكم است ديگرچه فرصتي براي اينكه كسي اوقاتش را براي خريد كردن تلف نمايد كه هم دچار زيانهاي مادي و هم زيانهاي معنوي گردد .

س : ظاهراً امسال مشكلاتي در مورد ويزا بوده آيا ممكن است در اين مورد هم توضيح بفرماييد :

ج : ما مشكلاتي را در مورد ويزا داشتيم كه خوشبختانه دو سه روز گذشته اوضاع تغيير كرد و وضع ما نسبت به هفته گذشته بهتر شد . ولي ما گله اي از سفارت سعودي داشتيم كه قاعدتاً مي بايست طبق معمول تا هفته گذشته حدود 3 1 از زائرين ما را ويزا داده باشند ولي متأسفانه هفته گذشته ما مشكل داشتيم و آخرين خبري كه من الآن دارم وضع نسبتاً بهتر شده .

س : در خبرها شنيديم كه ايران در پي احداث قربانگاه جديدي است ، اگر امكان دارد توضيحاتي در اين زمينه بفرماييد .

ج : بحث جديدي كه امسال داريم بحث قرباني است ؛ اگر مردم ما نسبت به گذشته مسأله قرباني را بدانند كه در چه شرايطي بود ، يقيناً كمك بيشتري به ما مي كنند و ما را ياري مي كنند ، نه اينكه تنها بحث ما باشد بلكه اصل قضيه اصل درستي است و همه قبول مي كنند .

62

همه آنهايي كه حج انجام مي دهند حداقل يك گوسفند قرباني مي كنند . در سال گذشته درباره تعداد گوسفنداني كه قرباني كرديم و هزينه هاي مربوط به آن ، محاسباتي انجام داديم . گوسفندهايي را كه ما در آنجا مي كشتيم عربستان بخاطر اين كه اين گوشتها خراب مي شدند آنها را مي سوزاند ؛ زيرا بعد از چند دقيقه آن گوسفندها فاسد شده و وضعيت آنجا را غير بهداشتي و آلوده مي كرد . آنها يك ميليارد و دويست ميليون تومان پول را در آنجا مي سوزانند ، در حالي كه در جهان انسانهاي بسياري دچار گرسنگي و فقر هستند . با توجه به جغرافياي منطقه كشتارگاههايي كه الآن موجود است خارج از مني است و در اين زمينه سؤالات شرعي هم مطرح بود كه ما در سال گذشته از جناب حجة الاسلام ري شهري خواهش كرديم كه ايشان همراه نمايندگان بعثه هاي آيات عظام از نزديك كل اين كشتارگاهها را ببينند . در همين راستا بازديدي هم انجام شد با دستوري كه نماينده ولي فقيه دادند ، قرار شد كه كار با سرعت انجام شود كه ما در سال گذشته رقم محدودي را به صورت نمونه انجام داديم كه ببينيم وضعيت چطور مي شود كه بعد از بازديد آقايان توصيه شد كه كار را انجام بدهيم و جايي كه اين كار را به خوبي انجام مي دهد و قربانيها را سالم به دست مستضعفان دنيا مي رساند ، بانك اسلامي است كه جمهوري اسلامي هم در آن بانك سهم دارد و واز اعضاي اين بانك است . و ما با اين بانك صحبت كرديم ، قبول كردند كه همكاري كنند . و ما هم برنامه ريزي كرديم كه امسال حدود 50 تا 60 درصد در قربانگاههاي جديد ذبح كنيم . ما نمي خواهيم سنت گذشته را تغيير دهيم . مدير كاروان يا روحاني كاروان مسؤوليت اين كار را دارند و قصاب هم هست و ما گفتيم كه در داخل كاروان آشپز و كمك آشپز اهل اين فن باشند ، آنها از حجاج پول را جمع آوري مي كنند و زودتر به ما اعلام مي كنند كه گوسفندها خريداري مي شود به جاي اينكه در كشتارگاه قديمي ذبح شود ، در كشتارگاه جديد قرباني مي كنند و قرباني هم طبيعي است و از دست هم نمي رود و به دست مستحق هم مي رسد و فكر نمي كنم كه مردم هم دوست داشته باشند قربانيشان از دست برود و انشاءالله امسال شاهد اين مسأله خواهيم بود و انتظار داريم كه زائر و روحاني و مدير

63

كاروان دست به دست هم بدهند و ان شاءالله اين طرح را به انجام برسانيم .

س : انشاءالله كساني كه ثبت نام مي كنند چه موقع مي توانند اميدوار به اعزام باشند ؟

ج : كساني كه در سال 63 براي عمره ثبت نام كرده اند نسبت به كساني كه امسال ثبت نام مي كنند ، اولويت دارند ، مثل سال قبل نرخي را اعلام و ثبت نام مي كنيم و اين ثبت نام نوبت دار نخواهد بود ، بلكه همين امسال ثبت نام مي كنيم و همين امسال هم اعزام مي شوند .

س : هم سوريه و هم عمره ؟

ج : بله .

س : يك سؤال خصوصي نيز هست ، براي ما جاي سؤال است كه شما تاكنون چند بار به حج تمتع مشرف شده ايد و حج واجب انجام داده ايد ؟

ج : من حج واجب فقط يك بار رفتم آنهم قبل از اينكه مسؤوليت سازمان را داشته باشم و زماني كه مسؤول سازمان شدم به لحاظ اينكه وظيفه خودم مي دانستم كه آزاد و در خدمت كار باشم ، ديگر حج انجام ندادم و همه را به صورت عمره انجام داده ام و همين باعث شده كه دوستان و كارمنداني كه همراه من مي آيند حج عمره انجام دهند ؛ چرا كه ما بايد در مِني و عرفات آزاد باشيم زماني كه به مكه مي رسيم و براي رفت و آمد به جدّه و كلاً كارهايي كه داريم .

65

فصل دوم

حج و مسائل فرهنگي

67

در راه گسترش فرهنگ حج

معاونت آموزش و تحقيقات بعثه مقام معظم رهبري مسؤوليت ، پژوهش و بازشناسي فرهنگ حج و هر آنچه را كه بگونه اي با حج ، مكه و مدينه در ارتباط است بدوش دارد ، اين بخش از آغاز تأسيس تاكنون در جهات گونه گون گامهايي برداشته و تلاشهايي كرده است ، گزارشگونه اي از فعاليتهاي اين مركز را مي آوريم :

1 ) ايجاد كتابخانه تخصصي ويژه حج

آنچه در مركز تحقيقات حج بايد سامان يابد ، تحقيقي و تخصّصي است . نيازمندي پژوهشهاي بنيادي به منابع و مصادر معتمد و نيازمندي محققان به منابع پژوهشي و سهل الوصول بودن آنها نياز به توضيح ندارد ؛ مسؤولان مركز با توجه به اين نكته به ايجاد كتابخانه اي تخصّصي همت گماردند . در اين كتابخانه آثار تاريخي ، جغرافيايي ، فقهي ، اعتقادي و آنچه در ارتباط با حج ، مكه و مدينه است گرد مي آيد و همواره عناوين آن رو به افزايش است .

2 ) تحقيقات و انتشارات

روشن است كه پژوهشهاي مربوط به حج و عرضه آثار تحقيقي در اين باره ، در

68

اين مركز در اولويت است . آنچه اكنون انجام شده و يا در دست انجام است ، با توجه به نيازهاي راهيان حرم الهي تدوين مي شود و فراتر از آن در جهت گستراندن ابعاد فرهنگ حج و آشنايي مسلمانان با نگاه شيعي بدان و زدودن برخي از ابهامها از ذهنها . آنچه در اين بخش انجام شده است بدين قرار است :

الف ـ مناسكها

آغازين نياز زائر ، آگاهي از چگونگي اعمال است . ازديرباز فقيهان عاليقدر و مراجع بزرگوار همراه با رساله توضيح المسائل « مناسك حج » را نيز براي راهيان حرم الهي تدوين مي كردند . در مركز تحقيقات ابتدا « مناسك » حضرت امام خميني ـ رضوان الله تعالي عليه ـ با حواشي آية الله العظمي اراكي نشر يافت و با استقبال شايان توجهي مواجه گرديد . در گام بعدي متن رساله حضرت امام (ره) با حواشي حضرات آيات عظام گلپايگاني ، اراكي ـ مدّظلهما ـ و خويي (ره) تنظيم و نشر يافت .

تهيه و تنظيم اين مجموعه با مشكلات بسياري مواجه بود كه بتوفيق خداوند و همكاري مخلصانه بيوت حضرات آيات عظام و تلاش تني چند از محققان و فقيهان براي استخراج فتاوا از مناسكها و آثار فقهي آن بزرگواران ، در آستانه حج سال 72 نشر يافته و مورد استقبال قرار گرفت . در مقدمه كوتاهي ، از سير تدوين كتاب و تنظيم حواشي ، سخن رفته است كه بخوبي نشانگر تلاش پي گير و دقت هوشمندانه تدوين كنندگان اين اثر است . اين مجموعه در مقايسه با مناسكهاي پيشين از ويژگيهايي برخوردار است كه بدان اشاره مي كنيم : در طول برگزاري حج ، زائران مشكلاتي دارند كه بعضاً در مناسك نيامده است ، اجراي برخي از مراسم نيز از دشواريها برخوردار است ، روشن ساختن دقيق موضوع و طرح سؤالهاي جديد و يافتن پاسخها ، دشواريهاي پيش آمده و گشودن گرههاي عملي در انجام اعمال ؛ از جمله تلاشهايي است كه مركز بدان همت گمارده و برخي از آنهادر اين چاپ آمده و برخي ديگر در چاپهاي بعدي افزوده خواهد شد .

اين مجموعه با همان شيوه سنّتي و معمول عرضه شده است . مركز براي بالا بردن

69

سطح آموزش و در جهت گستراندن ابعاد آموزش مناسك ، به تهيه و تدوين مناسك مصوّر و نيز مناسك در ابعادي محدودتر همت گماشت كه از اين جمله مي توان از مجموعه هاي ذيل نام برد .

1 ) راهنماي مصور حجاج .

در اين مجموعه ، تمام اعمال با تصوير و توضيحات عرضه شده است .

2 ) مناسك مصوّر عمره مفرده .

براي اوّلين بار مناسك ويژه عمره مفرده ، سامان يافته و تمام اعمال آن با تصوير و توضيحات نشان داده شده است .

3 ) احكام ويژه بانوان در حج .

مناسك به زبانهاي ديگر :

مناسك مصوّر براي برآوردن نيازهاي مسلمانان ديگر كشورها ، به زبانهاي عربي ، اردو و تركي استانبولي ترجمه شده است و بدين سان تمام نيازهاي زائران بيت الله الحرام تقريباً برآورده مي شود .

گـامـي فـراتـر :

روشن است مناسك صرفاً حاوي فتاوا است ، معاونت پژوهش براي آشنايي بيشتر زائران و مسلمانان با فقه حج ، گامي فراتر نهاد و به « تدوين و تبيين مباني مسائل فقهي حج از ديدگاه مذاهب اسلامي » نيز همت گمارد در اين جهت تاكنون دو اثر نشر يافته است .

1 ) حج از ديدگاه مذاهب اسلامي :

در اين كتاب آراء و فتاواي فقيهان مذاهب اسلامي با توجه به منابع و مصادر آنها عرضه شده و مباني مسائل فقهي آنها بر اساس آثار و متون تحليلي مذاهب فقهي تبيين گرديده است .

70

2 ) بحثهايي از فقه تطبيقي

در اين كتاب برخي از مسائل و اعمال مذاهب اسلامي ، مانند تكتّف ، چگونگي اذان ، اقامه نماز ، عدم قنوط و آمين پس از قرائت سوره حمد براساس منابع معتمد آنها بررسي و عرضه شده است .

2 ـ دعاها و زيارتها

زيارت از آموزه هاي انسان ساز ، تحرك آفرين و سپيده گشاي اسلامي است . پيامبراكرم ـ ص ـ و امامان ـ عليهم السلام ـ بر انجام آن تأكيد ميورزيدند و عالمان و بيداردلان بر بجاآوردن هوشمندانه و آگاهانه آن پاي مي فشردند . پيشوايان الهي با تقرير و تحرير زيارات ، مجموعه اي عظيم از فرهنگ اسلامي را در اختيار نهاده اند . اين مجموعه كه در آستانه مزار منوّر پيشوايان قرائت مي شود سرشار است از معارف شگرف و تحوّل آفرين و آكنده است از حقايق عرفاني و مسائل معنوي . زائران در ديار قدس و حرم رسول الله ـ ص ـ و بيت الله الحرام بايد با اين مجموعه همراه باشند ، و رازها و نيازهاي خود را با خداوند ، رسول الله ، پيشوايان الهي و رادمردان و قلّه سانان بگويند و در سرزمينهاي پاك با آنها زمزمه كنند ، سال گذشته ( سال 71 ) مجموعه دعاها و زيارتها در كتابي با عنوان « ادعيه و آداب حرمين » نشر يافت . در اين اثر افزون بر مقدمه اي در اهميت دعا و زيارت ، در آغاز زيارتها توضيحاتي درباره شخصيت و مكان مورد زيارت آمده است . و امسال اين مجموعه براي برآوردن نيازهاي ديگر مسلمانان اقاليم قبله به عربي ترجمه شد و با عنوان « ادعية و آداب الحرمين » منتشر گرديد .

تفكيك زيارتها و دعاها

اين مجموعه براي هر چه سهل الوصول ساختن و گستراندن ابعاد بهره رساني آن ، تفكيك شده و به صورت جزوه هاي كوچك نيز ( مانند : زيارت حضرت رسول ـ ص ـ ،

71

زيارت ائمه بقيع ، دعاي كميل ، آل ياسين ، دعاهاي طواف در مكه و . . . ) منتشر شده است .

برخي از اين دعاها براي استفاده ديگر زائران ، به انگليسي نيز ترجمه شده است تا جستجوي آنان را ، در چگونگي محتواي اين ميراث گرانقدر پاسخگو باشد . عناوين آنچه ياد شد چنين است :

1 ـ ادعيـه طـواف ، 2 ـ ادعـيه سـعي ، 3 ـ زيـــارات ، 4 ـ دعـاي كميـل ، 5 ـ دعاي مشلول و زيارت آل ياسين ، 6 ـ دعاي كميل و دعاي صباح .

معارف حـج

حج جلوه اسلام ، تبلور دين و تمامت مكتب است . اعمال حج سرشار است از معارف بلند و حقايق عرفاني شگفت . در آيات و روايات و آثار بزرگان دين در اين باره سخن فراوان است .

آشنايي زائران با اين حقايق بي گمان ، در بهرهوري آنان از زيارت در ديار قدس ، نقش عظيمي خواهد داشت ؛ از اين روي مركز به نشر آثار با اين آهنگ و هدف همت گماشت كه عناوين برخي از آنان چنين است :

1 ـ جرعه اي از بيكران زمزم

نگاهي است دقيق ، آموزنده به اسرار حج و ابعاد عظيم معارف آن . در اين كتاب از كعبه با عناويني چون كهن ترين خانه الهي ، مدار رهايي و محور آزادي ، بيت الحرام قيامي براي مردمان ، حج مهمترين مظهر اسلام ، پرچم افراخته حق و وحي مجسّم سخن رفته و با بياني لطيف نشان داده شده است كه حج نمايشگر حكومت والاي اسلام و بيانگر خُلقْ عظيم است .

2 ـ صهباي صفا

مجموعه اي است از چند مقاله و گفتار كه در مناسبتهاي مختلف ايراد شده و اينك با بازنگري و ويرايش ، كتابي را با عنوان ياد شده شكل داده است . ضرورت آگاهي از اسرار حج بر هر چه بيشتر بهرور شدن از اين مراسم سترگ در فصل اوّل مطرح

72

شده و در فصلهاي بعدي از اسرار حج در كلام امام سجاد ـ ع ـ ، اسرار سرزمين عرفات مشعر و مني در نگاهي كلي گفتگو شده است .

آنگاه نگاهي است دقيق تر و توجهي باريك بينانه به ابعاد اسرار عرفات و مني . ياد سالار شهيدان و حج آن بزرگوار و شهيدان مكّه بر دلربايي اين فصل افزوده است .

مني ، تجلّيگاه تولي و تبرّي ، ولايت سرّ بزرگ حج ، قداست و امنيت حرم و آداب تشرّف به محضر پيامبر ـ ص ـ و ائمه اطهار ـ عليهم السلام ـ از ديگر عناوين بحثهاي اين مجموعه خواندني و آموزنده است .

3 ـ حــج

اين كتاب نيز آهنگ آن دارد كه گوشه اي از ابعاد عظيم معارف حج را بنماياند و بر اسرار زندگيساز آن پرتوي افكند . افزون بر اين نگاهي دارد به اماكن و آثار تاريخي مكه و مدينه و نيز بحثهايي از مسائل اقتصادي و كلامي ، عناوين كلي فصول آن چنين است :

اهميت حج ، در آستانه حج ، اعمال حج ، قبرستان ابوطالب ، به سوي مدينه ، معناي شرك ، قبرستان بقيع ، شهداي احد ، و . . .

دستمايه اوّليه كتاب آيات است و روايات و مؤلف كوشيده است در پرتو آيات و روايات و دقت در آموزه هاي گرانقدر ثقلين ، ابعاد معارف حج را بنماياند و براي هر چه بيشتر بهرهور ساختن زائران ديار قدس ، اماكن و آثار اسلامي را بشناساند و چهره هاي بلند خفته در آن ديار را معرفي كند .

كتاب روان و خوش تنظيم است و مطالب آن سهل الوصول و آموزنده تواند بود .

آثار اسلامي سرزمين وحي

مكه و مدينه سرزمين وحي است ، آباديها ، كويها ، برزنها و مكانهاي آنها سرشار است از خاطره هاي دلپذير و آموزنده زائران كه به اين ديار مي آيند . در سرزميني گام برمي دارند كـه پيامبـر و اصحـابش بر آن گام نهاده اند و پيشوايان راستين و امامان

73

معصوم ـ عليهم السلام ـ در اين ديار حراست از مكتب و حمايت از دين را از جان سپر ساخته اند . آشنايي زائران با مكانها ، جايها و آثار تاريخي اين ديار ، آن خاطره هاي پرشكوه را زنده مي كند و قلب آنان را از شوق و عزم مي آكند . مركز در شناساندن دقيق اين مجموعه ، آثاري را تدوين و عرضه كرده كه عناوين آنها چنين است :

1 ـ عرشيان ـ دكتر سيد جعفر شهيدي

مؤلف بزرگوار نام زيباي « عرشيان » را از اين شعر خاقاني گرفته اند كه :

عرشيان بانگ « ولله علي الناس » زنند * * * پاسخ از خلق ، « سمعنا واطعنا » شنوند

از سَرِ پاي درآيند سَراپا به نياز * * * تا تعال از ملك العرش ، تعالي شنوند

كتاب با بحثي درباره « استطاعت » آغاز مي شود و با نگاهي كوتاه به عربستان ، مذهب آن و زندگاني محمد بن عبدالوهاب ادامه مي يابد سپس گزارش تاريخ مكه است و آثار اسلامي و تاريخي آن ، مسجدها و مشاهد مشرّفه مكه . سپس نگاهي است به مدينه ، تاريخچه آن ، حاكمان مدينه ، حرم مدني ، مسجدالنبي و ديگر مساجد آن ديار مقدس .

2 ـ آثار اسلامي مكه و مدينه ـ رسول جعفريان

اين كتاب نيز به انگيزه گزارش چگونگي آثار اسلامي و تاريخي مكه و مدينه بقلم آمده است . كتاب در چهار بخش سامان يافته است : بخش اوّل نگاهي است گذرا به جزيرة العرب و بخشهاي شكل دهنده آن . آنگاه بخش دوّم است با گزارش تاريخي مكه و كعبه پيش از اسلام و پس از آن ، اجزاء مسجدالحرام ، مشاعر مقدسه و مساجد آن و آثار مذهبي و تاريخي مكه مكرّمه .

بخش سوّم عهده دار گزارش آثار تاريخي مدينه منوره است كه با نگاهي به چگونگي آن در آستانه ظهور اسلامي به معرفي مساجد مدينه پرداخته و از مسجدالنبي و ديگر ساني آن در طول تاريخ سخن گفته است .

در بخش چهارم تصاوير گويايي از اين آثار چاپ شده است .

74

3 ـ سيري در اماكن سرزمين وحي ـ علي اكبر حسني

اين كتاب در دو بخش به معرفي آثار اسلامي و تاريخي مكه و مدينه پرداخته است ؛ بخش اوّل از مدينه سخن مي دارد با نگاهي به نامهاي مدينه ، كوههاي مدينه و مساجد آن و بخش دوّم از چگونگي آثار اسلامي از مكّه گزارش مي دهد با نگاهي به كعبه در قرآن ، كعبه در روايات ، حجرالأسود و . . .

عـقـايـد

شيعه چهره پيراسته و گرايش ناب اسلامي است . تشيع در تاريخ را بايد همزاد اسلام تلقّي كرد و بر اين باور بود كه پيامبر سطر آغازين اين كتاب قطور را رقم زد . اين جريان عظيم در تاريخ اسلام به جهاتي كه اكنون جاي گفتگوي آن نيست هماره مورد هجوم بوده است ، تهمتها ، و نسبتهاي دروغ و داوريهايي كه گاه از سركين توزي است در پيشديد نسلهاي مسلمان از تشيع چهره اي ساخته است كه يكسر با حقيقت و واقعيت صادق در تضاد است . بايد براي نشان دادن چهره ناب و پيراسته تشيع از تيرگيهاي مبلغان واهي انديش تلاشي ، عظيم و كاوشي استوار بكار گرفت و گامهاي بلند سلف صالح را ادامه داد و بررسيها و كاوشها و پژوهشهاي پيشينيان را در شناساندن چهره اصيل شيعه تكميل كرد و روز آمد نمود .

معاونت آموزش و تحقيقات در آغازين گامهاي خود در اين زمينه ، مجموعه ذيل را در جهت اين هدف منتشر كرده است :

1 ـ الشيعة في موكب التاريخ

سيري است در خاستگاه تشيع و پاسخي به ديدگاههاي گونه گون در اين زمينه و نقد و بررسي آراء مختلف و بالاخره سير تاريخي تشيع در فرهنگ اسلامي .

2 ـ مع الشيعة الاماميه في عقائدهم

شناسايي و شناساندن دقيق عقايد شيعه و مفارقات آن با ديگر مذاهب و استواري

75

ديدگاههاي آنها در مسائل عقيدتي و نيز پاسخ به برخي از اتّهامها و نسبت هاي ناروا .

3 ـ دورالشيعة في بناء الحضارة الأسلامية

تبييني است از نقش شيعه در فرهنگ اسلامي ، بنيادگذاري دانشهاي فرهنگ اسلامي و ايجاد مراكز علمي و جريانها فكري و تدوين نشر آثار اسلامي .

4 ـ الأئمّة الإثنا عشر

معرّفي كوتاه و گويايي است از زندگي ، معارف و آثار امامان شيعه .

كتابهاي چهارگانه ياد شده به قلم حضرت آية الله سبحاني نگارش يافته و در معاونت آموزش و تحقيقات بازنگري ، ويرايش و چاپ شده است .

5 ـ اكذوبة تحريف القرآن بين الشيعة والسنة ـ رسول جعفريان

تحقيقي است دقيق با نگاهي تاريخي به مسأله تحريف ناپذيري قرآن و نقد و ردّ ديدگاههاي قائل به تحريف و بازشناسي و نقد آثاري كه در منابع فريقين به اين موضوع دلالت دارد . و نتيجه آن كه مسأله تحريف قرآن سخني است بي پايه و محققان از شيعه و سني بدان باور ندارند .

6 ـ عمدة عيون صحاح الأخبار

اين كتاب مجموعه اي است از اخبار و روايات در فضائل علي بن ابيطالب ـ ع ـ و ائمه اطهارـ عليهم السلام ـ . كتاب تدويني دقيق دارد و تمامت منقولات آن بر منابع اهل سنت استوار است . كتاب با تحقيق و تصحيحي استوار و ياد كرد منابع در پانوشتها و فهارس سودمند و كارآمد عرضه شده است .

اين كتاب ها با لحني استوار و بدون تعبيرهاي ناهنجار و در نهايت ادب اسلامي نسبت به فرق ديگر نگاشته شده است ، با اين همه مأموران سعودي از آوردن آنها بعضاً جلو گرفتند . امّا چرا ؟ اين چرايي است كه پاسخي روشن دارد امّا هماره از سوي آنان بي پاسخ مانده است .

آنچه ياد كرديم در شناساندن شيعه و معرّفي چهره اصيل آن بود . از سوي ديگر مي دانيم كه ظهور و بروز ديدگاهي نو در عقايد و انديشه اسلامي در جهان اسلام كه

76

بعدها عنوان « وهابيت » بخود گرفت ، حادثه اي بود شگفت . نقش اينان در ديگر گونگري مسائل اسلامي و زمينه هاي ظهور و بروز آنها سخني است كه بايد گفته آيد در مقام دگري . بهر حال بايد توجه داشت كه بسياري از عالمان از آغاز با اين ديدگاه در افتاده و در مقابل آراء و انديشه هاي آنها ايستاده اند . شناساندن دقيق و بدون تعصّب اين جريان مي تواند براي مسلمانان مهم و سودمند باشد ، در اين جهت بعنوان اوّلين گام كتاب « فتنة الوهابيّه » نگاشته زيني و حلان ترجمه و منتشر شد .

فصلنامه ميقات حـج

بسياري از مسائل فقهي و تاريخي حج نياز به بازشناسي دارد و نيز برخي از مسائل كلامي كه به گونه اي در پيوند با حج است . پژوهشهايي كوتاه و بلند درباره حج وجود دارد كه گاه نشر مستقل را برنمي تابد و گاه تحقيقهايي در اين باره هست كه بايد به بحث و بررسي و رايزني نهاده شود ، اينها و جز اينها ، معاونت پژوهش را بر آن داشت كه مجله اي تخصّصي ويژه پژوهشهاي حج بنياد نهد . « ميقات حج » نشأت گرفته از چنين انديشه اي است . اين مجلّه كه به گونه فصلنامه نشر مي يابد ، مي كوشد تا مسلمانان را در بازشناسي فرهنگ و معارف حج ياري رساند . در بخشي از سر مقاله شماره آغازين آن در جهت تبيين هدف « ميقات » چنين آمده است :

. . . ميقات كوششي است در جهت شناخت دقيق ، شامل و همه جانبه تاريخ ، فرهنگ و آئين حج و هر آنچه بگونه اي به « حج » و سرزمين مكه و مدينه پيوستگي داشته باشد .

. . . از تاريخ مكه ، مدينه ، سرزمين جزيرة العرب ، جغرافياي سياسي آن در طول تاريخ ، حاكميتها و سياستهاي آن سخن خواهد رفت .

و . . . ميقات شماره 1 ، ص 7 ـ 8

مطالب اساسي ميقات پس از سرمقاله و حج در كلام امام راحل ـ قدس سره ـ و « حج در كلام رهبر » در فصول ذيل عرضه مي شود :

77

1 ) اسرار و معارف حج .

2 ) فقه حج .

3 ) تاريخ و رجال .

4 ) اماكن و آثار .

5 ) حج در آينه ادب فارسي .

6 ) گفتگو .

7 ) نقد و معرفي كتاب .

8 ) بهداشت در حج .

در شماره هاي ياد شده از جمله تحقيقي است دقيق درباره بازشناسي جايگاه « شعب ابي طالب » كه پندار عمومي آن را به نقد كشيده و بر اساس اسناد متقن تاريخي محل دقيق آن را نشان داده است و چنين است مقاله هاي ، وادي محسّر ، بيت الأحزان و . . . مسائل فقهي ، تاريخي و معارفي و كتابشناختي آن نيز قابل توجه است .

سوژه هاي سخن

اين كتاب با آهنگ تدوين و عرضه موضوعات ، سوژه ها و نكات قابل بحث و بررسي در ايام حج ، سامان يافته است . گاهي روحانيان از ريز موضوعات قابل طرح آگاه نيستند ؛ و اگر عناوين لازم در اختيار آنها نهاده شود در محتوا بخشيدن به آنها قدرت لازم را دارند . در اين مجموعه ، سوژه هاي فقهي ، تاريخي ، كلامي ، اخلاقي و اجتماعي با توضيح و تبيين آمده است ، تا مبلّغان را در تبليغ و ارشاد زائران ياري رساند .

خاطره ها و نگاهها

سرزمين وحي يكسر خاطره است ، جاذبه هايي كه در اين وادي مقدس وجود دارد بي بديل است ، زائران چون از اين ديار برگردند ، غالباً با انبوهي از خاطره ها و يادها همراهند ، بسياري از آنها توان ترسيم آنها را ندارند ، امّا كم نيستند كساني كه توان به تصوير كشيدن خاطره ها ، يادها و احساسها را در قالب نگارشهاي كوتاه ، اشعار و سفرنامه دارند . معاونت آموزش و تحقيقات براي ثبت اين همه ، كه در آينده مي تواند دست مايه عظيمي از چگونگي برگزاري اين مراسم ، حوادث تاريخي و باورها باشد به اجراي مسابقه خاطره نويسي همت گمارد كه حدود 200 خاطره در قالب شعر ، داستان ،

78

سفرنامه ، فراهم آمده است و در موقعيت هاي مناسب از آنها استفاده خواهد شد .

طـرحـها

افزون بر آنچه ياد شد معاونت پژوهش طرحهاي تحقيقي گسترده و كارآمدي نيز دارد كه برخي اكنون در حال اجرا است . يادآوري كنيم كه در معاونت ياد شده دو شوراي تحقيقاتي در تهران و قم براي بررسي موضوعات و تدوين طرحهاي تحقيقي ، جلسات مستمري دارند . در شوراي تهران آقايان دكتر سيد جعفر شهيدي ، دكتر سيد محمدباقر حجتي ، حجة الاسلام والمسلمين محمد جواد حجتي كرماني ، حجة الاسلام والمسلمين علي حجتي كرماني ، دكتر همايون همتي و دكتر صادق آينهوند شركت مي كنند ، برخي از اين طرحها كه اينك در دست اجرا است عبارتند از :

1 ـ روايات حج بر اساس منابع فريقين

2 ـ گردآوري كتابهاي نقد تشيع ، ارزيابي ، بررسي و پاسخگويي به آنها

شوراي قم كه آن را گروهي ازفاضلان ونويسندگان تشكيل مي دهند پس از بحثهاي مستمر و گسترده ، اكنون بيش از 400 عنوان را درباره حوادث ، رجال ، اماكن ، فقه و مسائل مستحدثه استخراج و فيش كرده است كه بتدريج تحقيق و تدوين مي شود . برخي از آنها در فصلنامه « ميقات حـج » نشر خواهد يافت و برخي ديگر در نگاشته هاي مستقل .

* * *

گزارش آموزش

بر اساس يكي از مهمترين مسائل مربوط به برگزاري حج ؛ يعني ضرورت « آموزش » براي كليه دست اندركاران اين امر ، بعثه مقام معظم رهبري ، معاونت آموزش و تحقيقات را مأمور برنامه ريزي و اجراي آن نمود . شوراي برنامه ريزي آموزشي ، با هماهنگي رابطين آموزشي ساير واحدها ، نسبت به نياز سنجي و برنامه ريزي و انتخاب متون آموزشي متناسب اقدام نمود و پس از اجراي هر دوره آموزشي ، اقدام به ارزشيابي

79

و يا برگزاري آزمون از فراگيران كرد .

آنچه در برنامه هاي سال جاري شايان توجه بيشتري مي باشد ، بكارگيري روش غير حضوري در بسياري از مراحل آموزشي است ، كه در اين موضوع هم از شيوه آموزشهاي مكاتبه اي با ارائه برنامه مطالعاتي و برگزاري آزمون مربوطه و هم از شيوه هاي صوتي و تصويري با تهيه و توليد نوارهاي درسي مناسب استفاده گرديده است . همچنين اجراي آموزش مكالمه عربي در بسياري از دوره ها چه به صورت كلاس هاي حضوري و يا تهيه و توليد مجموعه دوره صوتي ـ آموزشي مربوطه ، از برنامه هاي مهم واحد آموزش بوده است . اينك اهم فعاليت هاي انجام شده بطور خلاصه ذكر مي گردد :

1 ـ تهيه طرح آموزشي صحيح خواندن نماز و نيز آموزش مناسك حج و توليد آن در كاست هاي صوتي توسط واحد سمعي و بصري بعثه .

2 ـ تهيه طرح آموزشي مناسك و آشنايي با سرزمين وحي و توليد آن به صورت نوار ويديويي توسط واحد سمعي و بصري .

3 ـ ارائه طرح آموزش مكالمه عربي بر اساس كتاب « گفتگو » و تهيه مجموعه آلبوم نوارهاي صوتي مربوطه .

4 ـ همكاري در برنامه ريزيِ برنامه آموزشيِ غيرحضوريِ كليه مديران كاروانهاي سال 72 .

5 ـ اجراي برنامه آموزش هاي عمومي و تخصصي براي بازرسان كاروان ها .

6 ـ تهيه برنامه و دستورالعمل آموزشي حجاج كاروانهاي سال 72 كه توسط روحانيون محترم كاروانها اجرا مي گردد ، به همراه پيشنهاد متون مناسب مطالعاتي براي حجاج . به اين منظور در سمينار روحانيون توضيحات لازم نيز ارائه شد .

7 ـ برگزاري دوره هاي مختلف آموزشي براي دست اندركاران و كارگزاران ديگر حج .

8 ـ تهيه كتاب « كارنامه اعمال » به منظور ارزشيابي مستمر از اعمال و مناسك حجاج بيت الله كه توسط روحانيون محترم كاروانها بر حسب آموزشهاي ارائه شده

80

انجام مي گيرد .

9 ـ مشاركت در سمينارهاي منطقه اي در 7 نقطه كشور جهت توجيه بيشتر زائرين محترم .

10 ـ همكاري و مشاركت با واحد سمعي و بصري در تهيه 13 برنامه تلويزيوني از « ميقات تا حرم » و نيز همكاري در جهت ضبط برنامه ويدئويي معرفي اماكن و آثار اسلامي حرمين با استفاده از اساتيدي چون آقايان دكتر شهيدي ، قرائتي ، استاد سبحاني و سيدجعفر طباطبايي .

آنچه در اين برنامه شايان توجه بوده ، توضيح آموزشي اماكن مقدسه به صورت زنده و مستقيم در محل مي باشد كه با همه دشواريها و مشكلات فراوان توسط واحد سمعي و بصري انجام گرفت .

در خاتمه قابل توجه است كه يكي ديگر از برنامه هاي آموزشي معاونت آموزش و تحقيقات كه براي اولين بار پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران انجام يافت ، آموزش عمره مفرده جهت افرادي كه براي عمره اعزام مي شدند بود كه به صورت هفتگي در تهران برگزار مي شد كه خود سهم فراواني در جهت آشنايي با معارف حج و خانه خدا و شناخت سرزمين وحي و آموزش احكام و مناسك عمره براي معتمرين داشته است .

* * *