بخش 13

305

فصل هفتم :

در خدمت زائران

307

نگاهي به تلاش هاي اجرايي سازمان حج و زيارت

الف ـ فعاليت هاي رفاهي و تداركاتي

از زمان حضور زائرين در سرزمين هاي وحي مكّه معظمه و مدينه منوره تا موقع بازگشت يكي از مهم ترين وظيفه اجرايي سازمان حج و زيارت ايجاد تسهيلات رفاهي آنان مي باشد . بديهي است براي انجام مناسك و عبادت هاي حج و بهره گيري از زيارت هاي آن سرزمين مقدس آسودگي و فراغت مناسب مي طلبد كه اين مهم را در قالب مأموريت هاي تهيه و توزيع تداركات ، اثاثيه ، اسكان ، حمل و نقل هوايي و زميني ، امور بهداشتي و پزشكي ، قرباني ، تغذيه ، مخابرات و . . . سازمان حج و زيارت به عهده دارد .

در تشكيلات ستادهاي حج مكه و مدينه معاونتي با همين عنوان با وظائف متعدد و متنوع بكار اشتغال دارد و فراهم آوردن امكانات براي زائرين از طريق تهيه و تأمين نيازهاي آنان اعم از تغذيه ، اثاثيه ، مسكن و امور پزشكي و حوادث و . . . را به عهده گرفته است .

نكته ديگري كه نبايد ازنظر دور داشت اين است كه تأمين رفاه زائر بستگي تام به برنامه ريزي قبلي دارد ، و دقيقاً ملاحظه مي شود كه آن دسته از مسائلي كه از قبل در ايران راجع به آنها اتّخاذ تصميم شده بود در عمل حاصل آن رضايتبخش بود ليكن اموري كه نياز به تصميم گيري عاجل در محل داشت بعضاً به علت كمبود پشتوانه كارشناسي دچار

308

مشكل مي گرديد .

با عنايت به موارد فوق فعاليتها و عملكرد واحدهاي تحت پوشش اين معاونت ذكر مي شود :

1 ـ تهيه و توزيع تداركات

1 ـ 1 ـ تهيه و توزيع تداركات انفرادي

در باب وسايل فردي كه در ايران در اختيار زائرين قرار گرفته وجه آن ( به جز قمقمه هاي تحويلي ) از زائرين اخذ و به حساب سازمان واريز گرديد ، مطالب ضروري در بخش نخست اين گزارش ذكر شده است .

2 ـ 1 ـ تهيه و توزيع تداركات غذايي

1 ـ 2 ـ 1 ـ نحوه تهيه مواد غذايي : همانطور كه در بخش اول اشاره شد معاونت تأمين و تدارك سازمان قبلاً در ايران تمهيدات لازم را براي خريدهاي كلي اجناس به عمل آورده بود و در اين راستا با ارسال نامه به شركتهاي طرف قرارداد از آنها خواسته بود تا با اجراي تعهدات خود نسبت به ارسال كالاهاي خريداري شده به انبارهاي سه گانه ( خشك و سرد و نوشابه ) اقدام نمايند . بنابراين پس از ذخيره شدن كالاهاي خريداري شده در انبار به حد مكفي كار توزيع مواد غذايي به اجرا درمي آمد در مجموع كيفيت كالاهاي خريداري شده مناسب بود . خصوصيت ديگر طرح تهيه تداركات غذايي اين بود كه كالاهاي اضافي غير فاسدشدني به خود شركتها قابل برگشت بود . ضمناً ايجاد رقابت بين فروشندگان از طريق خريد مناقصه اي منجر به تهيه اجناس مورد نياز با كيفيت خوب و قيمت كمتر مي شد . بهرحال كالاها از سه طريق خريداري مي شد ؛ بدين ترتيب كه توسط سازمان و يا توسط مدير در ايران تهيه مي شد و يا اينكه مدير مي توانست در عربستان با نظر سازمان تهيه نمايد . در مجموع سياست تداركاتي سال جاري اختيار خريد را در ايران و عربستان تا حدودي به مدير مي داد و اين مسأله نتايج خوبي به بار آورد .

309

2 ـ 2 ـ 1 ـ روش توزيع مواد غذايي : در سال جاري ضمن استفاده از سيستم تحويل كالا در قبال كوپن ( متناسب با ظرفيت كاروانها ) براي توزيع مواد غذايي و مصرفي با توجه به نوع آن سه محل تحت عناوين : انبار خشك ، انبار سرد و انبار نوشابه در مكه و مدينه پيش بيني شد بهرصورت كار تفكيك و دسته بندي اجناس و كالاهاي موجود در انبارهاي مختلف با توجه به ماهيت و شرايط هر يك از انبارهاي سرد ، خشك و نوشابه به مرحله اجرا درآمد . شركتها نيز در اجراي تعهدات خود نسبت به ارسال كالاهاي خريداري شده به انبارهاي فوق اقدام كردند . پس از ذخيره شدن كالاها در انبار كار توزيع شروع شد . در انبار خشك با تمهيداتي كه در توزيع بكار رفت مدت زمان تحويل كالاهاي مورد نياز بسيار كم شد و بسته بندي دقيق و تفكيك و مجزاسازي باعث شد كه در يك لحظه انبار حتي توان پاسخگويي به چهل كاروان را داشته و در نتيجه هيچگاه جلوي درب انبار ازدحام و تجمع مشاهده نشد و از ضايعات احتمالي نيز جلوگيري به عمل آمد .

در مورد نوشابه ، خدمه كاروانها به محل انبار مجهز شركت طرف قرارداد مراجعه و با ارائه كوپنهاي مربوطه سهميه هاي تعيين شده را از مأمورين واحد توزيع مستقر در انبار دريافت مي نمودند . در انبار مواد سردخانه اي با توجه به مشكلات سال 71 لزوم تهيه فضاي سرد جهت نگهداري مواد ضايع شدني ضروري تشخيص داده شد و اجتناب ناپذير تلقي گرديد . مأمورين اين انبار نيز از صبح تا نيمه شب يكسره كار توزيع را ادامه مي دادند و توانستند به بيش از 5000 بار مراجعه پاسخ لازم بدهند . بطور كلي به نظر غالب مديران كاروانها در سال جاري نحوه توزيع و تقسيم مواد غذايي نسبت به قبل بسيار روان و مطلوب توصيف شده است . از ديگر محاسن روش اتخاذ شده در توزيع ، خارج نمودن اقلامي از كالاها از سيستم و توزيع آنها توسط طرفهاي سعودي با حداقل نيرو و هزينه كمتر بود .

310

3 ـ 1 هزينه هاي تداركات :

هزينه كل تداركات مواد غذايي و مصرفي حج سال 72 شامل چاي ، قند ، شير ، پنير ، ماست ، گوشت ، كره ، ماهي و مرغ و دستمال كاغذي ، چايي كيسه اي ، روغن حيواني ، شكر ، نوشابه ، برنج ، رب گوجه فرنگي ، روغن نباتي و ظروف يكبار مصرف با احتساب 7% هزينه توزيع شركت اباروزيني به رقم 21034724 ريال سعودي رسيد . با اين حساب در سال جاري هزينه هاي تداركاتي اعم از خريد سازمان يا خريداري شده توسط مدير نسبت به هزينه هاي مشابه سال قبل مبلغ 4619141 ريال سعودي كاهش نشان مي دهد كه دقيقاً ناشي از برنامه ريزي ها و اتخاذ تصميمات منطقي با استفاده از تجارب سالهاي قبل مي باشد .

2 ـ تأمين و توزيع اثاثيه :

يك گروه 32 نفره تحت عنوان « گروه تأمين و توزيع اثاثيه » در مكه و مدينه ( 18 نفر در مكه و 14 نفر در مدينه ) كار تهيه و توزيع اثاثيه مورد لزوم كاروانها را زير نظر معاونت رفاه و تداركات انجام مي دادند . در بخش اول در باب لزوم و اهميت يكنواخت سازي و استاندارد نمودن اثاثيه مورد نياز كاروانها توضيحات كافي داده شد .

3 ـ نظارت بر توزيع تداركات :

افرادي تحت عنوان ناظرين بر توزيع مواد تداركاتي اعم از تغذيه ، اثاثيه و امر توزيع تداركات را كنترل مي نمايند . اين واحد در مكه با 10 و در مدينه با 5 پرسنل فعاليت داشت و مستمراً ، مراكز توزيع مواد غذايي و شركتها به منظور تحويل به موقع و دقيق مواد غذايي مصرفي و همينطور كنترل كمي و كيفي كالاهاي وارد شده به انبارها و خارج شده از آنها را دنبال مي نمايند . ضمناً بررسي و مقايسه نرخ روزانه ميوه در ميادين شهرهاي مكه و مدينه به منظور كنترل هزينه هاي مديران كاروانها نيز به عهده ايشان

311

واگذار شده است .

4 ـ مسـكـن :

در بخش مسكن به دليل اهميت و حساسيت ويژه ، طرح جديد دوباره استفاده از منازل مدينه ( در دوره مدينه قبل ) بجاست كه ابتدا اثرات و نتايج اين طرح را در مدينه مطرح و سپس به عملكرد مسكن در مكه بپردازيم .

1 ـ 4 ـ مسكن مدينه منوره : همانطور كه در فصل اول اشاره شد به دليل فقدان روند ساختمان سازي در قسمت مركزي شهر مدينه در چارچوب طرح توسعه حرم شريف نبوي ـ ص ـ قيمت منازل استيجاري رو به افزايش نهاد . براي مقابله با اين موقعيت پيش آمده و شكستن فشار گراني ، هيأت اجاره منازل ، موضوع سه بار استفاده كردن از منازل را بطور جدي مطرح نمود و به تصويب شوراي عالي حج نيز رسيد . با اجراي طرح ضمن اينكه نظر اكثر زائرين مبني بر ثبت نام در كاروانهاي مدينه قبل تأمين مي شد ، حدود 12 ميليون ريال سعودي بخاطر كاسته شدن از ميزان منازل اجاره شده صرفه جويي به عمل آمد و خودبخود با كاهش تعداد منازل ، حق انتخاب در اجاره منازل نيز ايجاد شد و لذا كيفيت منازل مورد اجاره ارتقاء يافت .

2 ـ 4 ـ مسكن مكه : گروه اجاره منازل مناطق مسكوني مكه را با استفاده از تجارب گذشته به شش منطقه مشخص تقسيم و هر گروه سه نفري را مأمور اجاره در يكي از مناطق نمود . علاوه بر گروههاي مأمورين اجاره مناطق ، گروه ديگري نيز تحت عنوان پي گيري نواقص در ستاد مسكن مستقر بودند كه بر حسن اجراي تعهدات طرفين نظارت مي نمودند .

از طرف ديگر تقسيم زائرين بر حسب استانهاي محل سكونت آنها در ايران از كارهاي دشواري است كه واحد مسكن بر عهده گرفت و به نحو احسن به انجام رساند . بر اين مبنا بود كه در مكه درصد بالايي از زائرين در منطقه عزيزيه ( منطقه يك ) اسكان داده شدند ( 26900 نفر ) بعد از عزيزيه منطقه روضه ، شيشه ، ملك و جبل النور ( منطقه

312

2 ) در رتبه بعدي از نظر تعداد حجاج قرار داشت ( با 20180 نفر ) .

5 ـ طـرح قـربـاني :

در بخش فعاليتهاي قبل از عزيمت در باب نضج گرفتن و قوت يافتن فكر استفاده مطلوب از گوشت حاصله از ذبح قرباني حجاج بيت الله الحرام و شكل گيري تشكيلاتي تحت عنوان مجريان طرح قرباني ، ذكر شد كه به ياري خداوند و راهنماييهاي بعثه مقام معظم رهبري جمعي دلسوز با انگيزه و علاقه بسيار همت نمودند تا اين طرح را به وجه احسن به اجرا برسانند . ابتدا اعتقاد بر اجراي طرح در قالب ذبح 50000 رأس گوسفند در ميان بود و ملاقاتهايي هم با هدف فوق با مسؤولين بانك توسعه اسلامي ـ كه مديريت بهره برداري از كشتارگاههاي جديد صنعتي در مكه مكرمه را به عهده دارد ، انجام گرديد ، ولي در ادامه بررسيهاي به عمل آمده با توجه به محدوديتهاي اجرايي و محدوديت تخصيص ظرفيت كشتارگاه و محدوديت امكانات محلي موجود و بعضاً بخاطر ترتيبات اعمال حجاج از نظر مناسك فقهي تصميم بر اجراي طرح در قالب كشتار 15000 رأس گوسفند اخذ شد و اقداماتي در اين راستا به شرح ذيل به عمل آمد :

1 ـ مذاكره با مسؤولين بانك توسعه اسلامي در مورد شرايط و كيفيت تفاهم في ما بين در خصوص اجراي طرح .

2 ـ توافق در مورد طرق انجام كار با بانك توسعه اسلامي و پيمانكاران تأمين گوسفند و مجريان كشتارها .

3 ـ بازديد از مكان نگهداري گوسفندان تحت نظر بانك توسعه اسلامي در 30 كيلومتري جده و انجام بررسيهاي مقدماتي و ابلاغ شرايط ذبيحه به مسؤولين بانك توسعه اسلامي و پيمانكار تأمين گوسفند برابر ضوابط شرعي .

4 ـ توافق در مورد انتقال گوسفندان مورد نظر از جده به آغلهاي تخصيصي در كشتارگاه شماره 2 برنامه ريزي و بازرسي گوسفندان قبل از انتقال از آغلهاي اصلي به آغلهاي فرعي و جداسازي گوسفندان منطبق با ضوابط با همكاري ذابحين منتخب

313

ايراني .

5 ـ اجراي طرح آزمايشي ذبح در روزهاي هفتم و هشتم ذيحجه با همكاري بانك توسعه اسلامي و پيمانكاران مستقر در كشتارگاه .

6 ـ استقرار نيروهاي ستادي و اجرايي قبل از شروع به كار از روز نهم ذيحجه در محل كشتارگاه .

7 ـ آماده سازي محل اداري و سالنهاي كشتار و برنامه ريزي و تقسيم كار ذابحين و نيروهاي ستادي و اجرايي .

8 ـ دعوت و تنظيم بازديد نماينده بعثه مقام معظم رهبري از مراحل اجرايي طرح در روزهاي 10 و 11 ذيحجه .

9 ـ اجراي كامل طرح و ذبح حدود 17000 رأس گوسفند طي روزهاي دهم و يازدهم .

10 ـ تنظيم گزارشات مالي و تسويه حساب با بانك توسعه اسلامي .

11 ـ تنظيم و ارسال متن تشكرآميز از همكاري بانك توسعه اسلامي .

12 ـ در خلال كار بطور مستمر با نمايندگان بعثه ( بخصوص معاونت آموزش و تحقيقات ) جلسات و تماسهاي مكرر برگزار شد .

ـ شايان ذكر است كه پس از ذبح گوسفندان قرباني و انجام عمليات كندن پوست و تخليه امعاء و احشاي آنها و شستشو و بالاخره پوشش آنها با پارچه به تونلهاي انجماد هدايت و نهايتاً به سردخانه هاي پيش بيني شده منتقل گرديدند تا هيأت مديره بانك توسعه اسلامي با بررسيهاي لازم نسبت به توزيع آنها تصميم گيري و پس از اجرا مراتب را جهت اطلاع عموم كشورها منتشر نمايند .

6 ـ بخش رفاه و حوادث :

در ستادهاي حج مكه و مدينه واحدي به نام رفاه و حوادث پي گير امور مربوط به رفاه زائر از قبيل حوادث غير مترقبه ، تصادفات ، فوت ، بيماري ، سرقت ، گم شدن اشياء

314

و . . . مي باشد . بدين منظور برادران بايستي مرتباً براي عيادت بيماران به بيمارستانهاي سعودي سركشي نموده و ضمناً در جريان آخرين آمار و اطلاعات مراكز درماني مستقر در مكه و مدينه قرار گيرند . همچنين مراجعه به مراكز پليس و راهنمايي و رانندگي ( مرور ) عربستان براي اخذ مجوز ترخيص بيماران و مصدومين و فوتي ها در زمره فعاليتهاي اين بخش به شمار مي رود . مراجعه به محاكم به همراه زائرين براي اقامه دعوا و اخذ ديه از ضارب نيز جزء اين كارها محسوب مي شود . در اين ارتباط در طول مراسم مبلغ 61000 ريال سعودي بعنوان ديه از ضاربين اخذ و در اختيار مصدومين قرار گرفته است . ارسال گزارش و شكايت براي مسؤولين بلند پايه سعودي و پي گيري اموري مانند سرقت و برخورد غلط سعوديها توسط اين واحد انجام مي پذيرد . ماهيت اين امور اقتضا مي كند كه بخش رفاه و حوادث ارتباط كاملاً تنگاتنگ با دفتر نمايندگي وزارت خارج و همينطور روابط هيأت پزشكي در ستادها داشته باشد . ضمناً مراجعات مكرر به سردخانه هاي بيمارستانها جهت شناسايي متوفيان و انجام مراحل بعدي كار دفن يا انتقال فوت شدگان توسط اين واحد صورت مي گيرد . اين واحد با 9 نفر عضو در مدينه و مكه حقيقتاً مسائل تنوعي در زمينه هاي رفاهي مربوط به زائرين را رتق و فتق مي نمودند و از هيچگونه كوششي در مورد مرتفع ساختن مشكلات پيش آمده براي زائرين فروگذار نمي كردند . رئوس و ماحصل اقدامات واحد مذكور را مي توان چنين بيان داشت :

ـ ارتباط تنگاتنگ با دفتر نمايندگان وزارت امور خارجه و پي گيري امورات مربوطه به مفقودين و فوت شدگان بر اثر سوانح رانندگي .

ـ مراجعات مكرر به سردخانه هاي بيمارستانهاي مكه و مدينه براي شناسايي فوت شدگان مجهول الهويه .

ـ اقدام به انتقال اجساد 6 نفر از فوت شدگان كه منسوبين آنان اصرار فراوان دائر بر انتقال جنازه عزيزانشان به ايران داشتند .

ـ مراجعات مكرر به بيمارستانهاي سعودي و عيادت از مصدومين و بيماران بستري شده .

315

ـ مراجعات مكرر به مراكز پليس ( مرور ) عربستان و اخذ مجوز ترخيص بيماران ، مصدومين و انتقال اجساد زائرين متوفي به ايران .

ـ رجوع به مراكز پليس ( مرور ) و محاكم عربستان به همراه زائرين مصدوم و اعضاي كاروانها براي اقامه دعوي و اخذ ديه از رانندگان متخلف .

دريافت 61000 ريال سعودي بعنوان غرامت از رانندگان متخلف و پرداخت آن به مصدومين تصادفات رانندگي به مكه و مدينه .

ارسال گزارش و شكايت براي امير و محاكم مكه و پي گيري تا حصول نتيجه و همچنين موارد اخاذي از زائرين .

7 ـ بخش اشياء پيدا شده :

يـكي از امــكانـات رفاهي جهت زائرين محترم بيت الله الحرام روضه مطهره نبوي ـ ص ـ در نظر گرفتن واحدي براي حفظ و شناسايي و تحويل اشياء و نقود مفقود شده و يا پيدا شده است وظايف محول شده و اهم اقدامات به انجام رسيده اين واحد را مي توان به شرح زير خلاصه نمود :

ـ ثبت نام و نشان و آدرس زائران مال گم كرده در دفتر مخصوص به همراه مشخصات اشياء مفقود شده .

ـ ثبت مشخصات و ميزان دقيق وجوه نقدي پيدا شده در يك دفتر و استرداد آن در صورت مراجعه صاحب وجه .

ـ دريافت و ثبت وجوه ارزي پيدا شده توسط زائران ايراني و تماس با بعثه كشورهاي ديگر به منظور استرداد وجوه ارزي پيدا شده .

ـ تحويل گرفتن لوازم و اشياء پيدا شده و ثبت مشخصات آنها .

ـ تحويل به صاحبان آنها پس از شناسايي و دريافت امضا .

ـ اطلاع دادن به صاحبان اموال و اشياء پيدا شده از طريق تلفن يا اطلاعيه يا بازرسان .

316

ـ دريافت گزارشات و تكميل فرم ، توسط مالباختگان .

ـ ارسال اشياء و لوازم زائراني كه لوازمشان در مدينه بدست واحد رسيده ولي خودشان به مكه عزيمت نموده بودند ، به ستاد مكه .

ـ مراجعه به مسجد شجره و دريافت تعداد اشياء جا مانده از كاروانها و ارسال اين گونه اشياء به ستاد مكه .

ـ در مدينه بعد نيز بقيه اموال و اشياء پيدا شده موجود كه صاحبانشان شناسايي نشده بودند به تهران منتقل گرديد .

مأموران اين واحد از تمام شيوه ها ؛ چون ارسال فهرست اشيا و وجوه پيدا شده به وسيله بازرسان كاروانها ، نصب آگهي در ستاد ، پيام تلفني و حضوري و انتقال اشيا و وجوهپيدا شده به محل كاروانها براي يافتن صاحبان آنها ، بهره جستند ، به گونه اي كه با وجود حجم زياد اشياء فوق كليه اشيايي كه صاحبانشان مشخص شد در عربستان تحويل گرديد و فقط اشياء بي نام و نشان براي اخذ تصميم نهايي به تهران آورده شد . ضمناً واحد مذكور در ايام تشريق نيز مشغول به فعاليت بود . پول كشورهاي مختلف و طلا و نقره و ساعت و دوربين و عينك و . . . نيز جزء اشياي گمشده يا پيدا شده بود .

317

شرح فعاليت واحد مذكور در حج سال جاري در ستادهاي

مدينه و مكه به ترتيب زير بوده است :

رديف	شرح عمليات	در مكه	در مدينه	جمع
1	تعداد گزارش دريافتي از گم شدن اشياء	487	127	614
2	تعداد مراجعه جهت تحويل دادن اشياء پيدا شده	143	141	284
3	تعداد موارد تحويل اشياء پيدا شده به صاحبان آن	76	133	209
4	جمع وجوهات سرقت شده به ريال ايران	300/514/3	-	-
5	جمع وجوهات سرقت شده به ريال سعودي	58149	11مورد	-
6	جمع وجوهات سرقت شده به دلار آمريكا	1256	-	-
7	مبالغ مجهول الصاحب به ريال ايران	320/285	-	-
8	مبالغ مجهول الصاحب به ريال سعودي	9717	-	-
9	مبالغ مجهول الصاحب به دلار آمريكا	991	-	-

جدول زير تا حدودي گوياي ميزان فعاليت واحد فوق در مدينه و مكه مي باشد

موضوع

پول ايراني ( به ريال )

ريال سعودي

دلار آمريكا

نام ستاد	گم شده	پيداشده	تحويل شده	مسروقه	گم شده	پيداشده	تحويل شده	مسروقه	گم شده	پيداشده	تحويل شده	مسروقه
مدينه	1866300	491200	63500	-	69125	11030	042/3	-	24260	1670	1090	-
مكه ( ايام تشريق )	2496440	2119200	2002000	-	014/41	292/9	220/1	-	1007	32232	2001	-

8 ـ پست و مخابرات

همه ساله تعدادي از برادران مأمور از سوي شركت مخابرات ايران به منظور ايجاد امكان ارتباط تلفني يا پستي زائرين بيت الله الحرام با خانواده هايشان در ايران به عربستان اعزام مي گردند . كه ذيلاً گزارش آن تقديم مي شود :

چگونگي تماس تلفني زائرين و افراد ستاد با ايران به دو طريق امكان پذير است كه يكي تماس از طريق مخابرات عربستان با ايران است و راه ديگر تماس از طريق

318

مخابرات ايران با عربستان مي باشد . در نوع اول در پايان مراسم حج مخابرات عربستان بابت همكاري بين المللي مخابرات ايران جهت برقراري ارتباط مبالغي ارز طبق تعرفه هاي بين المللي پرداخت خواهد كرد . در اين روش كليه تماس هاي حجاج و ستاد از طريق خطوط تلفني شهري منصوبه در ستاد يا بعثه يا كاروانها يا كيوسكهاي تلفن بين المللي در نزديك ستاد عملي مي گردد و اما اتخاذ روش دوم منجر به اين مي گردد كه در پايان مراسم حج شركت مخابرات ايران بابت همكاري بين المللي مخابرات عربستان جهت برقراري ارتباطات مبالغي ارز به آن كشور يا كشور ثالثي كه ارتباط را ترانزيت نموده ، بپردازد و بدنبال اعمال اين روش است كه وزارت پست و تلگراف و شركت مخابرات ايران در قبال دريافت تعرفه ناچيزي هزينه هاي ارزي گزافي را به عربستان مي پردازد البته اين روش محاسن غيرقابل انكاري هم دارد كه مثلاً اجتناب از پراكنده شدن و ازدحام حجاج ايراني بويژه خواهران در مقابل كيوسكهاي تلفن بين المللي و تقليل هزينه هاي ارتباطي آن يكي از محاسن اتخاذ اين طريق به شمار مي رود . ولي پيشنهاد برادران مخابرات اين است كه با پيش گرفتن روش اول با وجود اينكه هزينه ارتباط براي زائر افزايش مي يابد ولي ايجاد بدهي ارزي گزاف شركت مخابرات به عربستان منتفي مي نمايد .

فعاليت برادران مخابرات در موسم حج سال جاري به شرح زير است :

ستاد	نوع ارتباط	تعدادتلفن	تعدادپست عادي	تعداد پست تصويري
مكه	-	42883	5107	14278
-	قبل	15434	3369	6240
مدينه	بعد	9664	177	609
-	جمع	25098	3564	6849
جمع كـل	-	67981	8653	21127

319

9 ـ راهنماي حجاج

برادراني به عنوان « راهنماي زائرين » مشخصاً جهت رساندن حجاج ايراني يا بعضاً خارجي راه گم كرده به منازل و مقاصد دارند . اين افراد تا سال گذشته با عنوان امدادگر به فعاليت مي پرداختند ليكن از سال جاري به دليل حساسيت عربستان نسبت به كاربرد لفظ « كشافه » اين واحد به « راهنماي زائر » تغيير نام يافت . برادران فعال و وظيفه شناس و زحمتكش كه واقعاً خدمت زائر را نعمت مي دانند در اين واحد انجام وظيفه مي نمودند . در مكه 97 نفر پرسنل طي 45 روز وظيفه دشوار فوق الذكر را دنبال مي كردند . در ايام تشريق اين واحد فعالانه حضور خود را نشان مي دهد . در طول فعاليت اين برادران در مكه مكرمه 45000 ريال سعودي بابت اقلام سرمايه اي و مصرفي هزينه شد . در ايام تشريق اين واحد علاوه بر وظايف محوله مبادرت به توزيع 600 كيلوگرم شكر و 200 كيلوگرم ماست و 70 كيلوگرم خاكشير و 15000 ظرف يكبار مصرف جهت خدمت رساني به زائرين نمود . خريد و تأمين كپسول هليوم جهت شناساندن چادر واحد در منطقه مني و همچنين ساخت آرم بزرگ نئون سازي جمهوري اسلامي توسط اين واحد به انجام رسيده است لازم به ذكر است 12 دستگاه اتومبيل در مأموريت هاي مختلف توسط اين برادران در مكه مكرمه استفاده مي شد كه كار تعمير و نگهداري آن نيز در اين مدت بعهده ايشان بود . در مدينه منوره نيز با يك گروه 28 نفره فعاليت به همين كيفيت با تعداد نيروي متغير و متناسب با حجم كار در مدينه قبل و مدينه بعد پيش مي رفت .

لازم به ذكر است كه در اثر تمهيدات بكار رفته در ايام تشريق آمار گمشدگان اين ايام از 13309 نفر در سال 71 به 6890 نفر در سال جاري تقليل يافت .

ب ـ معاونت مني و عرفات

يكي از فعاليتهاي حساس و عمده سازمان در موسم حج خدمت رساني به حجاج

320

عزيز در ارتباط با تهيه خيام مني و عرفات و حركت دادن و برگرداندن حجاج از مشاعر مقدسه در يك فاصله كوتاه و فشرده زماني و در يك محدوده معين مكاني است كه حقيقتاً وظيفه دشواري را بر دوش سازمان مي گذارد و نياز شديدي به هماهنگي و ارتباط دقيق و تنگاتنگ تمامي قسمتهاي فعال ستادي دارد . به همين جهت مني و عرفات از معاونتهاي پركار ستاد مكه به شمار مي رود . اين معاونت در مكه امور مربوط به حمل و نقل زائرين اعم از هوايي و زميني ( علاوه بر حمل و نقل مشاعر ) را نيز برعهده دارد . اما فعاليتهاي واحد مني و عرفات اين معاونت عموماً مربوط به تهيه و تخصيص خيمه ها به كاروانها و حمل و نقل زائرين به مني و عرفات مي باشد . امر تهيه خيمه ها و اسكان زائر در آن قبلاً مستلزم بررسيها و برنامه ريزيهاي مهندسي است . به عبارت ديگر بخش اسكان مشاعر ، حمل و نقل مشاعر و مترجمين ( رابطين ) زير مجموعه هاي واحد مني و عرفات به حساب مي آيند .

در باب توزيع خيمه ها بطور كلي بايستي قبلاً موقعيت منطقه ايراني ها در عرفات و مني و شماره مكاتب و نام رئيس هر مكتب و ظرفيت اسمي هر يك از طرف مؤسسه مطوفين حجاج ايراني مشخص شود و به توافق برسند . از طرف ديگر مي بايد آمار زائر و خدمه كاروان به اضافه نيازهاي ويژه نظير درمانگاه و امداد و خيمه هاي كاركنان براي طرفين روشن شود تا مبناي مذاكرات و محاسبات قرار گيرد و راجع به جايگاه استقرار واحدهاي خاص به تفاهم برسند .

وظايفي كه مؤسسه مطوفين در قبال سازمان ( كه در واقع واسطه و متولي امور زائرين ايراني است ) به عهده دارد اينطور خلاصه مي شود :

« ايجاد خيمه هاي مناسب با وسعت كافي ، تحويل به موقع و مفروش نمودن تمام آنها ، مستقر كردن كانتينرهاي يخ و تحويل عادلانه يخ ( روزانه 32 كيلوگرم براي هر خيمه ) به كاروانها ، تحويل پنكه هاي سالم ( يك پنكه به ازاي هر خيمه ) و سيم كشي كامل خيمه ها ، تحويل كلمن آب در عرفات و مني ( هر خيمه يك كلمن ) ، تأمين روشنايي داخل خيام توسط مهتابي ، تأمين آب جوش كاروانها ، تهيه سطلهاي زباله و

321

تعبيه كپسولهاي آتش نشاني ، تهيه نقشه و كروكي دقيق چادرهاي داخل هر مكتب ، مشخص كردن و تجهيز چادرهاي امداد و درمانگاهها ، تهيه دو عدد برانكارد در هر مكتب و حضور نماينده مسؤول مكتب در تمام ايام تشريق و . . . »

ج ـ واحدهاي مستقل

در تشكيلات ستادهاي حج واحدهايي پيش بيني شده كه وظيفه دارند اطلاعات مورد نياز را فراهم نموده و هماهنگ با ساير قسمت ها مأموريت هاي محوله را به انجام رسانند .

واحدهاي مذكور عبارتند از : آمار و خدمات ماشيني ـ نمايندگان وزارت خارجه ـ نماينده هيأت پزشكي ـ واحد رسيدگي به شكايات ـ دفتر رياست و روابط عمومي .

1 ـ اطلاع رساني و خدمات ماشيني :

اساساً ضرورت به كارگيري كامپيوتر در همه زمينه ها در فعاليتهاي جاري حج چندين سال است كه شناخته شده و در حد امكان به اجرا درآمده است .

1 ـ 1 ـ اهم فعاليتهاي كامپيوتري در مكه

ـ ثبت اعلام ورود زائرين به جده و مكه و مدينه .

ـ ثبت كاركرد واحدهاي ستادي .

ـ ثبت پروازهاي برگشت زائرين .

ـ توليد ليستهاي مديران كاروانها جهت اثاثيه و امور خارجه و بازرسي و مالي .

ـ توليد كاردكسهاي امداد در ايام تشريق و خدمات رساني در چادر مركزي امداد در مني .

ـ هماهنگي جهت كامپيوتري كردن تخصيص ماشين براي مني و عرفات ، مثل تعيين شركتها براي كاروانها ، تنظيم ليستهاي نماينده كاروانها و صدور حواله ماشين وليست كنترل نماينده ها .

322

ـ تهيه نمودارهاي مختلف زائرين مثل سن ، جنس ، شغل ، تحصيلات ، استانها ، تعداد كاروانهاي مدينه قبل و مدينه بعد و . . .

ـ توليد ليست پروازها براي واحد حمل و نقل ستادها به ترتيب شماره و تاريخ پرواز .

2 ـ 1 ـ اهم فعاليتهاي كامپيوتري در مدينه : نصب و آماده سازي تجهيزات و خريد اتصالات و سيم كشي ها و خريد ملزومات مصرفي جهت كار .

ـ دريافت فرمهاي ره توشه از مديران كاروانها و كنترل و اصلاح اوليه فرم ها و ورود اطلاعات آن به صورت روزانه و نوشتن برنامه هاي لازم جهت تهيه گزارشات مستند به فرمهاي ره توشه ( مثل مشكلات حمل و نقل هوايي و زميني ) .

ـ تهيه گزارشات روزانه از ورود زائرين به جده از طريق تماس با كامپيوتر جده .

ـ ادغام و كنترل و اعلام گزارش ورود زائر به مدينه با آمار جده و آمار واحد حمل و نقل ستاد .

ـ تهيه و تحويل گزارشات مورد نياز به مديريت واحدهاي مختلف ستاد از وضعيت ورود زائرين .

ـ جمع آوري فرمهاي مشخصات كامل پرسنلي مديران كاروانها و عوامل و خدمه جهت تكميل اطلاعات مربوطه در ايران .

ـ كنترل ورود كاروانها و پيگيري جهت دعوت سريع مديراني كه مراجعه ننموده اند با همكاري واحدهاي بازرسي و امداد و مسكن و . . .

ـ ايجاد ساختار بانكهاي اطلاعاتي گزارشات واحدها و تهيه گزارش نهايي كاركرد واحدها و ارسال به سرپرست ستاد .

ـ اصلاح اطلاعات پرسنلي كاركنان ستاد و ثبت تاريخ دقيق ورود به عربستان .

ـ تهيه نمودارهاي مختلف از وضعيت زائرين و ورود به جده و مدينه و ساير اطلاعات مورد نياز مديريت .

ـ ارائه خدمات موردي به واحد كامپيوتر مكه .

323

ـ ارسال كپي هاي مختلف از اطلاعات و ارسال فرمهاي ره توشه به تهران .

ـ همكاري با كاردكس مني .

ـ تهيه گزارش از مشكلات حمل و نقل زميني مكه به مدينه در دوره مدينه بعد .

ـ تهيه گزارش روزانه ورود و خروج زائرين مدينه بعد و ارائه به سرپرستي .

ـ تهيه گزارش نهايي نظارت مديران راجع به واحدهاي ستادي .

ـ تهيه برنامه كامپيوتري جهت امتياز دادن به كاروانها بر اساس تاريخ ورود و كيفيت پاسخ دهي به سؤالات در فرمهاي ره توشه .

ـ در كل عمليات مدينه قبل و بعد 3400 برگ فرم ره توشه از كاروانها دريافت گرديد .

2 ـ رسيدگي به شكايات :

از مهمترين روشهايي كه به زائرين امكان مي دهد مشكلات مختلف خود را به مسؤولين ستاد منتقل ساخته و اميد پي گيري آن را داشته باشند مراجعه به واحدهايي است كه تحت عنوان رسيدگي به شكايات در ستادهاي حج براي تحقق اين منظور برقرار گرديده است . بسياري از گزارشات كه قابل تعقيب تشخيص داده شود به قسمتهاي مربوطه ارجاع و قضيه مرتباً تا حصول نتيجه پي گيري مي گردد و نتيجه نيز به اطلاع شاكي يا بازرسين و يا ساير رابطين مي رسد . در مكه در واحد مذكور 10 نفر و در مدينه 5 نفر انجام وظيفه مي نمودند . بسياري از گزارشات مكه راجع به وضع اسكان و حمل و نقل بود كه با پي گيري اين واحد حل و فصل شد . الحمدلله امسال راجع به تداركات گزارش عمده اي به اين واحد نرسيد كه اين را مي توان حاكي از نتايج مثبت تدابير پيش بيني شده در اين زمينه دانست .

در مدينه نيز خرابي اتوبوسها و طولاني شدن سفر از جده به مدينه يا از مكه به مدينه و كمبود پذيرايي بين راهها از مشكلاتي بود كه شاكيان معتنابهي داشت . بعد از آن كمبود جا براي زائرين و نامناسب بودن ساختمان و كمبود دستشويي ها نسبت به زائرين

324

و عدم رعايت بهداشت ساختمان و مشكلات كم آبي و خرابي فريزرها و . . . از حيث تعداد شاكي در درجه دوم قرار داشت كه اين مسائل اخير جهت اصلاح به واحد مسكن ارجاع داده مي شد و طبيعتاً پي گيري لازم بعمل مي آمد . مسائل رفاهي و خدماتي شكايت از سوء برخورد پزشكان در درمانگاهها و بي اعتنايي به توضيحات مريض رقم قابل توجهي را شامل مي گرديد كه به واحد رفاه جهت پي گيري سپرده مي شد . توضيحاً خوشبختانه در سال جاري در مدينه ميزان شكايت از عملكرد و برخورد مدير يا ساير عوامل خدماتي با زائرين نسبتاً كم بود كه با توجه به وضعيت سني و نشاط انرژي و تحصيلات مديران قابل تأمل مي باشد .

آمار واحد شكايات در مكه

شرح شكايات	سال71	سال72
1 ـ عدم رعايت مسائل بهداشتي كاروانها	23	4
2 ـ نارضايتي از ارائه خدمات درماني	19	2
3 ـ عدم مناسب بودن درمانگاهها	8	6
4 ـ كمبود آب آشاميدني و كيفيت بد آب	86	61
5 ـ كثيفي ، خرابي سقف و لوله كشي ساختمان	43	31
6 ـ كمبود توالت و نقائص فاضلاب و دستشويي	37	88
7 ـ خرابي آسانسور	24	42
8 ـ كمبودآب سردكن و آب گرم	21	43
9 ـ خرابي كولر	8	25
10 ـ كمبود جا براي اسكان زائران	6	67
11 ـ قطع برق و كمبود روشنايي	16	18
12 ـ عدم تخليه كامل ساختمان	14	16
13 ـ عدم توجه مالك به مشكلات ساختمان	22	32
14 ـ برخورد غلط خدمه	5	2
15 ـ برخورد غلط مدير و بي كفايتي آن	6	4

325

3 ـ دفتر رياست و روابط عمومي :

در نمودار تشكيلاتيستادهاي حج در عربستان واحدي با اين عنوان براي عهده داري مسائل و مواردي به شرح زير پيش بيني گرديده و در اين چارچوب به انجام وظايف خود مشغول بوده است : « كارهاي دفتر از قبيل تهيه پيش نويس هاي حوزه رياست ستاد ، ايجاد هماهنگي براي ارتباط و تشكيل جلسات مختلف با مقامات سعودي و ايران و جلسات آموزش و اداري داخل ستاد ، انجام تشريفات تهيه گزارشات روزانه ، ايجاد مقدمات ديدارها ، هماهنگي انعقاد جلسات ، توزيع هدايا ، توزيع تقديرنامه ها ، تهيه صورت جلسات ، انجام تبليغات داخل ستاد ، تزيين اتاقها و طبقات و كل ساختمان به عكس ها و تابلوهاي راهنما و تهيه متن تراكت هاي مختلف و اطلاعيه هاي مهم ، تهيه تابلوهاي ضروري كاروانها ( شامل مشخصات كاروان ، تعداد طبقات ، توصيه هاي مدير و ساير عوامل به زائرين ، تعيين قبل ، و . . . ) ، هماهنگي با نماينده هيأت پزشكي ، نمايندگان وزارت خارجه ، . . . هماهنگي كامل با واحد كامپيوتر به منظور داشتن آخرين اطلاعات درباره كليه جوانب جاري حج ، هماهنگي با بعثه به خصوص امور بازرسين در مورد توزيع خبرنامه « زائر » در مسائل مختلف ، دادن آخرين اطلاعات مورد نياز به جرايد و خبرگزاري و صدا و سيما و ساير مراجع ذيصلاح ، اخذ جديدترين اخبار ايران و جهان از منابع مختلف و انتشار آن به صورت خبرنامه داخلي ستاد ، برنامه ريزي جهت بازديدهاي مختلف از فعاليت بخشها ، تهيه تصوير از مراحل مختلف كار قسمتها ، جمع بندي و تنظيم گزارش روزانه و گزارشهاي ويژه ، خطاطي پلاكارد سر درب ساختمان امداد و خوابگاهها و ستاد مسكن و همچنين تهيه پارچه عناوين مختلف مثل اعياد و وفيات و مناسبتهاي مختلف و پارچه جهت مشاعر مقدسه و . . . ترجمه مسائل مهم ايران و جهان مندرج در جرايد عربي به زبان فارسي . همكاري مترجمين اين واحد در امور مربوط به خريد و قيمت گيري و شركت در جلسات و ترجمه مذاكرات ، ترجمه نامه هاي رسمي فارسي يا عربي تهيه و انتشار جزوات مختلف ( مثل زيارتنامه بيانات مقام

326

معظم رهبري ، و . . . ) در سطح ستادها ، ضبط و پخش اخبار روزانه صداي جمهوري اسلامي ايران ، تهيه و تكثير نقشه مكه و مدينه ، تهيه و نصب آدرس منازل كاروان و بيمارستان و بانك و انبارهاي تداركاتي ، و . . . در محل ستاد جهت سهولت مراجعه هموطنان عزيز ، هماهنگي با برادران اعزامي صدا و سيما جهت ضبط و تهيه تصوير از عمليات مختلف حج ، برگزاري مجالس مختلف » .

د ـ امور مالي

1 ـ هزينه هاي ارزي :

در سال 63 براي يك دوره پنج ساله از متقاضيان حج تمتع ثبت نام بعمل آمد ولي به علت استقبال فراوان عملاً اين مدت به چندين برابر افزايش يافت چون حدود يك ميليون نفر ثبت نام كننده در قرعه كشي براي اعزام به 100 اولويت تقسيم و از سال 64 به جز سه سال فترت ( 67 تا 70 ) هر سال بطور متوسط هشت اولويت اعزام شدند و در سال 71 نيز تا اولويت 40 به حج مشرف گرديدند . در نتيجه قبل از اجراي مراسم حج 72 هنوز تعداد حدوداً 550 هزار نفر باقيمانده بودند . با توجه به اينكه سازمان حج از وجوه ثبت نام شدگان سال 63 استفاده اي نكرده و تنها موقع ثبت نام يكسال وجوه مزبور از سيستم بانكي خارج و در اختيار سازمان قرار مي گرفت ، و دولت نيز براي اعزام كليه زائرين اعم از متمكن و غير متمكن سوبسيد مي پرداخت ليكن در سال جاري پرداخت سوبسيد به كليه دستگاههاي دولتي از جمله سازمان قطع شد و همانطور كه در بخش اول مختصراً توضيح داده شد ؛ روش ثبت نام به منظور جبران بخشي از هزينه ها تغيير يافت و حدود 23% از زائرين خارج از سيستم قبلي با دريافت 350 هزار تومان آزاد يا 177 هزار تومان ( براي افراد سند دار كه خواهان تعجيل اعزام بودند ) پذيرش گرديدند . تمهيداتي كه در بُعد ثبت نام زائر انديشيده شد براي جبران هزينه ها كافي نبود لذا ضرورت داشت كه راههاي صرفه جوييهاي اساسي جستجو و بدان عمل شود .

يكي از روشها ، كاهش دادن تعداد سهميه ارگانها و نهادها ، راه ديگر تقليل تعداد

327

نفرات ستادها مي باشد با اينكه در سال 71 نسبت به سال 70 ستادهاي حج در عربستان از نظر تعداد پرسنل فشرده شدند ، با اين حال در سال جاري مجدداً نفرات ستادها كاهش يافت . تمام چاره انديشي هاي فوق نمي توانست 15% تورم در بخش تداركات و بيش از 20% افزايش هزينه اجاره مسكن را در سال جاري بپوشاند ، لذا همچنان برنامه ريزي بمنظور تقليل هزينه ها بخصوص در امر تهيه و تأمين تداركات و مسكن ادامه داشت . اين بود كه روي طرح سه بار استفاده از منازل مدينه بطور جدي فكر شد و از اين رهگذر حدود 10 ميليون ريال سعودي صرفه جويي به عمل آمد . از طرف ديگر برنامه ريزي هاي اساسي در بخش تهيه مايحتاج كاروانها و توزيع آنها به نحوي كه اشاره شد ثمرات خوبي از لحاظ كاهش پرداختهاي ارزي و نظام بخشيدن به گردش امور وجلوگيري از سرگرداني و ازدحام كاروانها بدنبال داشت . در مني و عرفات با تمهيداتي كه در بخش مربوط به معاونت مني و عرفات ذكر گرديد هزينه ها به ميزان قابل توجهي نسبت به سال گذشته كاهش نشان مي دهد .

در سال 70 تعداد 116720 نفر و در سال 71 تقريباً 118 هزار نفر اعزام شدند و در سال جاري نيز حدود 116500 زائر و عوامل خدماتي داشتيم .

در مجموع اگر بررسيهاي اوليه و تصويب و اجراي برنامه هاي فوق در ميان نبود و يا چنانچه دقت و نظارت و مواظبتهاي كافي در مورد كنترل برنامه هاي مذكور در مقام عمل انجام نمي شد ، با توجه به حدود 20% افزايش هزينه ها ، انتظار مي رفت هزينه ارزي حج سال جاري به قريب 100 ميليون دلار برسد ولي به فضل الهي با اعمال برنامه هاي فوق و نظارت كامل بر حسن اجراي آن توانستيم علي رغم تورم موجود ، پرداخت ها را در سطح سال گذشته نگهداريم بطوري كه جمع هزينه سال جاري حدوداً 85 ميليون دلار گرديد .

حقيقتاً بكارگيري شيوه هاي بهتر مثل خريد مايحتاج و تداركات غذايي از طريق مناقصه و استعلام بها ، و ايجاد رقابت بين شركتها و حتي الامكان خريداري اجناس در ايران و ارسال آن به عربستان ، واگذاري قسمتي از خريد به مديران كاروانها ، تجديد نظر

328

در قراردادهاي منعقده بين سازمان و طرفهاي سعودي و ديگر تدابير لازم موجب صرفه جويي ارزي قابل توجهي شد ضمن اينكه كليه استانداردهاي لازم در سطح مطلوبي حفظ گرديد و كيفيت پذيرايي در سال 72 ( علي رغم اينكه بخشي از مديران جوانتر اولين سال مديريت خود را تجربه مي كردند به استثناي نظرخواهيهاي انجام شده از مديران و كاروانها ) نسبت به سال 71 برتري داشت .

توضيحاً مجموع هزينه هاي حج سال 70 ، 71 و 72 به شرح زير مي باشد :

سال	تعداد حجاج	هزينه ها به ميليون دلار
1370	116720	5/84
1371	118617	5/83
1372	116500	00/85

2 ـ اقدامات اساسي در روند فعاليت مالي ستادها :

1 ـ 2 ـ ثبت اموال سازمان در عربستان

به منظور جمع آوري و به نظم آوردن اموال سازمان در عربستان برادراني به آن كشور اعزام شدند تا اموال موجود در نمايندگي و ستاد جده و مدينه و پزشكي مدينه و كاروانهاي مدينه و اموال ستاد مكه ، پزشكي بيمارستانها و كاروانها و اموال موجود در انبارهاي مكه را در دفاتر ثبت و پلاك كوبي و فهرست اموال خارج از رده و غيرقابل استفاده را نيز تهيه نمودند كه فهرست آن اعلام خواهد شد .

2 ـ 2 ـ كامپيوتري شدن چكهاي ارزي

در سابق بسياري از چكهاي ارزي زائرين صادره از طريق بانك ملي در عربستان مفقود و از اين بابت مشكلات زيادي براي زائرين و امور مالي بوجود مي آمد . در سال جاري با مذاكرات مفصلي كه با مسؤوليت بانك در عربستان به عمل آمد سيستم

329

چكهاي ارزي در عربستان كامپيوتري شد و با استفاده از كامپيوتر در صورتي كه زائري ادعاي مفقود نمودن چك خود را مي نمود سريعاً به بانك معرفي مي شد و از طريق كامپيوتر وصول و يا عدم وصول چك مزبور مشخص مي شد و در صورتي كه وصول نشده بود ارز مورد نظر در اختيارش قرار مي گرفت .

3 ـ 2 ـ حسابرسي دفاتر مديران كاروانها

بمنظور استفاده مديران كاروانها ارز مورد نياز براي خريد هزينه هاي ارزي از طريق سيستم بانكي مبادرت به گشايش ارز براي مديران گرديد كه در سه نوبت پس از بررسي و حسابرسي دفاتر آنها از وجوه دريافتي نوبت قبل به بانك ملي مراجعه و ارز مورد نياز را دريافت و در خاتمه در جده دفاتر آنها حسابرسي و در صورتي كه وجوهي نزد مديران بود به حساب سازمان برگشت داده مي شد .

جهت توضيح مطالب ، نمودارهاي پيوست را در پايان كتاب ملاحظه فرمائيد .