بخش 1
مقدمه چگونگی تدوین کتاب فصل اول در آستانه حج 87 گذری بر نوگرایی در ابعاد حج الف: نگاه نو، به بُعد معنوی حج ب: نگاه نو به فلسفه و اعمال حج ج. توجه به قرآن و انس با آن در حج د. حج و تحکیم وحدت بین مسلمانان ه آهنگ حج دیدار کارگزاران حج با مقام معظم رهبری
بسم الله الرحمن الرحيم
3 |
حج 29 |
گزارشي از حجگزاري سال 1429ه . ق. برابر با سال 1387 ه . ش. |
حجت الله بيات ـ سيد حسين اسحاقي |
7 |
مقدمه
چرخش منظم برنامههاي حج، از تدبير و مديريت پويا در ابعاد مختلف اين اردوي عظيم حكايت ميكند. عمليات سترگ حج با همة فراز و فرودهايش، در بُعد فرهنگي و اجرايي، هر ساله انبوهي از تجارب ارزندة مديريتي را به همراه دارد كه شايسته است براي انتقال به آيندگان ثبت و تدوين شوند.
وقايع نگاري و ثبت تاريخ حج، در شمار مسؤوليتهاي معاونت آموزش و پژوهش بعثة مقام معظم رهبري است. لكن ناگفته پيداست كه امكان بازنمايي تمام وقايع حج امكانپذير نيست. از اين رو، جهتدهي به اطلاعات و انتخاب وقايع تأثيرگذار در ايجاد يك حركت با ثبات و جريان ساز، در حجگزاري ضروري مينمايد. بر اين اساس و با توجه به انبوه اخبار، اطلاعات و كاركردهاي بخشهاي مختلف، رويكرد تنظيم محورها، فهرست و نگارش كتاب حج، از روز شمار محوري به ساختار محوري و تمركز موضوعي تغيير يافت.
طبيعي است، هر تغييري رويكردي تازه و زماني مناسب را براي سپري شدن دورة انتقال مي‌طلبد و نميتوان ادعا كرد آنچه مدنظر بوده، در اولين سال محقق شود اما به جرأت ميتوان گفت اين جهت‌گيري‌ها، دست‌يابي به مطالب را سهل الوصول ميكند و راه را براي تكامل و تعالي، هموار مي‌سازد. اصولاً ارزيابي عملكردها و انجام اصلاحات و بازنگري در آن، از جهت ساختاري و روشي، بسيار حايز اهميت است. مهم‌ترين ويژگيهاي اين رويكرد موارد زير است:
27 |
الف: فرايندنگري و توجه به همة مراحل و حلقههاي مختلف در عمليات حج.
ب: داشتن نظام منطقي و پرداختن به همة ابعاد در تنظيم مطالب.
ج: هماهنگ بودن انعكاس وقايع و اخبار با ساختار سازماني حج.
د: روشن بودن نقش همة معاونتها و واحدها و مشاركت آنها در عمليات حج.
ه : توجه به نهادها و سازمان‌هاي همكار و پرداختن به عملكرد آنها.
و: تمركز در طرح موضوعات و پيشگيري از تكرار برخي مطالب.
ز: دسترسي آسان مخاطبان به محتواي كتاب به صورت موضوعي.
ح: انسجام محتوايي و امكان تحليل در بارة موضوعات مختلف.
محورهاي مصوبي كه قرار است هر سال كتاب حج بر اساس آن تدوين گردد عبارتاند از:
1. ثبت عملكرد قابل ارائه بخشها، معاونتها و واحدهاي مختلف بعثه.
2 . فعاليتها و عملكردهاي معاونتها و واحدهاي مختلف اجرايي حج (اتفاقات و عملكردهاي جديد هر سال).
3 . ملاقاتها، ديدارها، گفت‌وگوها و مصاحبه‌هاي نمايندة محترم ولي‌فقيه.
4 . رويدادهاي مهم و اتفاقات ويژة هر سال.
5 . شعار ويژة هر سال و كارهاي انجام شدة مرتبط با آن.
6 . حج گزاري ايرانيان در هر سال و بيان ويژگيهاي روحي، اخلاقي و معنوي زائران.
7 . حج گزاري ساير اقوام و ملل و ثبت ويژه‌هاي مربوط به آنان.
8 . ثبت تغيير و تحولات عمراني، اجتماعي و فرهنگي در عربستان، ويژة هر سال؛ مانند جمرات، صفا و مروه و مانند آن.
9 . محورهاي مربوط به حج، عربستان، همايشها، پيام‌ها و مانند آن.
10 . مصاحبه با شخصيت‌ها و ميهمانان ويژة هر سال.
11 . دستورالعملها و مقررات ابلاغ شدة هر سال.
12 . مراسم عمومي؛ مانند برائت، دعاي كميل، ندبه و همايشها.
28 |
البته به جهت گستردگي عمليات حج و ابعاد گوناگون آن، انعكاس همة وقايع، آن‌گونه كه شايسته است، در اين كتاب مقدور نمي‌باشد. همچنين نوع كار معاونتها و اطلاعات متفاوتي كه به دست اندركاران تدوين كتاب رسيد، جهتدهي و يكسان‌سازي آنها بسيار مشكل مي‌نمود. با اين حال مساعي لازم براي تدوين كتاب حج صورت گرفت.
اميد است در سال نوآوري و شكوفايي، اين تلاش و جهتگيري، منشأ تغييرات بيشتري در تدوين كتاب حج در سالهاي آتي باشد و بخشهاي مختلف بعثه در طول سال و به ويژه در موسم حج، در كنار كارهاي خود، پوشهاي را به كتاب حج هر سال اختصاص دهند و هر اقدامي كه پس از موسم در راستاي برگزاري حج آتي انجام ميگيرد ثبت و ضبط شده و تلاش‌هاي بي‌شائبة دست‌اندركاران در قالب كتاب حج به حافظة تاريخ سپرده شود.
معمولاً رسم چنين است كه آيندگان بر خوان گذشتگان بنشينند و از خرمن تجارب آنان خوشه برچينند. ما نيز بر خود لازم ديديم از زحمات تدوينگران كتاب حج در سالهاي قبل، حداكثر بهره‌برداري را داشته باشيم و تلاش بيدريغ و ستودني آنان را ارج نهيم.
بدون شك هرساله تدوين كتاب حج روند تكاملي داشته است اما آن چه در سال نوآوري و شكوفايي ما را به تغيير اساسي در رويكرد نگارش اين كتاب مهم واداشت كاربرديتر كردن تجارب ارزشمند عمليات عظيم حج و برطرف كردن برخي كاستيها و توسعة مخاطبان آن بود كه به اعتقاد ما، علاوه بر كارگزاران حج و زيارت، گروههاي ديگري همچون نهادها، سازمانها و مسؤولان فرهنگي كشور و دانشجويان و علاقمندان به فعاليتهاي فرهنگي و اجرايي در عرصة حج و زيارت ميتوانند از اين اثر بهرهمند شوند.
اجراي منظم و شايستة اين فريضه و عمليات بزرگ و تدوين كتاب حج 87،
29 |
مرهون همدلي و همكاري همة معاونتها، مديريتها و مشاركت بسياري از سازمانها و نهادهاي ديگر است؛ از اين رو، كوشيدهايم با نگاهي فراگير، در حد امكان به فعاليتهاي همة آنها بپردازيم.
چگونگي تدوين كتاب
براي گردآوريِ مطالب و رخدادهاي حجّ 87، بر پاية محورهاي پيشگفته، ابتدا بر اساس ساختار بعثة مقام معظم رهبري و عملكرد معاونتها و مديريت‌هاي آن و با توجه به تغيير رويكرد كتاب، فهرستي تنظيم و از طريق معاون محترم آموزش و پژوهش حجت الاسلام و المسلمين، آقاي سيدعلي قاضي عسكر به نمايندة محترم ولي‌فقيه و سر پرست حجاج ايراني، آيت الله ري‌شهري ارائه گرديد.
ايشان ضمن تأييد فهرست پيشنهادي، ذيل آن نوشتند: «با توجه به اينكه سازمان حج و زيارت گزارش جداگانهاي براي خود تهيه ميكند، فعاليتهاي مربوط به امور اجرايي حذف گردد».
از اين رو، گزارشِ عملكرد سازمان حج و زيارت، به عنوان يك بخش مستقل، حذف گرديد و به صورت مستقل از سوي روابط عمومي سازمان حج و زيارت منتشر خواهد شد.
با توجه به مشاركت همة بخشها و واحدها، فهرست اصلاح شده، براي آنان نيز ارسال گرديد تا ضمن آگاهي از چگونگي تدوين و محتواي كتاب و تأمين محتواي مورد نظر، پيشنهادهاي خود در مورد محتوا و شيوة نگارش را اعلام كنند. خوشبختانه، با توجه به اينكه فهرست نسبت به عملكرد همة اجزاي بعثه، نگاهي فراگير داشت، مورد استقبال معاونان و مديران محترم قرار گرفت و همة واحدها به خوبي با دست اندركاران تدوينِ كتاب، همكاري مطلوبي به عمل آوردند كه جاي
30 |
بسي تقدير است.
در مرحلة بعد، محتواي هر بخش پس از تايپ و آماده سازي به مسؤولين مربوطه ارائه شد تا قبل از چاپ كتاب نسبت به مطالب مربوط به حوزة كاري خود اعلام نظر كنند و به اصطلاح و بازنگري اطلاعات اقدام نمايند، با اين كار، اولاً اطلاعات برجا مانده اخذ شده و ثانياً مطالب كتاب مورد تأييد معاونان، مسؤولان و دست‌اندركاران حج قرار گرفت.
عمده محتواي كتاب از طريق مصاحبه با معاونتها، مديريتها و واحدهاي بعثة مقام معظم رهبري، بخشهاي سازمان حج و زيارت، شخصيت‌ها و انديشمندان حوزة حج، سايت‌هاي اينترنتي به ويژه بعثة مقام معظم رهبري، نشرية زائر و مطالب ارسالي از بخشهاي مختلف بعثة مقام معظم رهبري و سازمان حج و زيارت تأمين شده است كه اسناد همة آنها در سوابق تدوين كتاب حج 87 در معاونت آموزش و پژوهش موجود است.
از آنجا كه برخي از مطالب داراي ابعاد مختلفي است به منظورپيشگيري از تكرار، تفصيل آنها يك بار آمده و موارد ديگر در پاورقي ارجاع داده شده و محتواي كتاب در هفت فصل به شرح ذيل تنظيم شده است:
فصل اول: اختصاص به فعاليتهاي پيش از سفر حج به ويژه نقطة اوج آن يعني هفتة حج دارد و در حقيقت آينة اقدامات در ايران و هنگامة عزيمت به ويژه هفته حج است.
فصل دوم: بازتاب تلاش‌هاي بيدريغ معاونتها، مديريتها و واحدهاي بعثة مقام معظم رهبري و ارزيابي آنها آمده است.
فصل سوم: به عملكرد و چگونگي حجگزاري و مخاطبان حج، اعم از كاروان‌ها و زائران مربوط ميشود.
فصل چهارم: بازنمايي همكاريهاي سازمانها و نهادهايي است كه در تدارك و سازماندهي عمليات بزرگ حج سهيم بوده‌اند.
31 |
فصل پنجم: به تمهيدات، اقدامات و برنامههاي فرهنگي و اجرايي كشور عربستان براي برگزاري حج 87 پرداخته شده است.
فصل ششم: چگونگي حجگزاري، آمار و اخبار مسلمانان ساير كشورهاي جهان منعكس شده است.
فصل هفتم: ملحقات، شامل مصاحبه‌ها مي‌باشد.
در پايان نيز ديدار كارگزاران پس از انجام مراسم حج با مقام معظم رهبري و پيام نمايندة محترم ولي فقيه در امور حج و زيارت آمده و با ضميمه تصاوير شيرازه كتاب بسته شده است.
در نهايت وظيفة خود ميدانيم تا از تمامي كساني كه ما را در تدوين سند مكتوب حج 87 ياري داده‌اند، صميمانه تشكر كنيم و اجر همگان را به خداوند مناّن حوالت نماييم.
وانّه ولي التوفيق
32 |
در آستانه حج 87
33 |
گذري بر نوگرايي در ابعاد حج
نيك ميدانيم كه هر ساله، كنگرة جهاني امّت اسلام، با همة فرصت‌ها و ظرفيت‌هاي خاص خود در موسم حج، به فرمان خداوند بزرگ و بناگذاري ابراهيم خليل و استمراربخشيِ پيامبران ـ به ويژه پيامبر اعظم اسلام ـ و اولياي الهي شكل گرفته است و برگزاري اين همايش جهاني، پس از فترتي طولاني، ديگر بار با پيروزي انقلاب اسلامي، به حج ابراهيمي نزديك شده است.
بيگمان از با اهميت‌ترين ره‌آوردها و نوآوريهاي حضرت امام خميني1، احياي حج ابراهيمي است و دشمن همواره براي مشوّه نماياندن اين نوانديشي و پيشگيري از انتقال چنين تفكري به ديگر مسلمانان جهان، لحظه‌اي از پاي ننشسته و كوشيده است تمامي ابزار و امكانات خويش را زير لواي اسلام آمريكايي بسيج كند تا از ابلاغ پيام حركت‌زا و حيات آفرينِ احياگر اسلام ناب محمدي9 جلوگيري نمايد. نقطة اوج اين تقابل را ميتوان در حج خونين 1366ش. شاهد بود.
پس از امام راحل، رهبر فرزانة انقلاب اسلامي نيز همان تفكر را پيگرفتهاند. مهم‌ترين نوآوري و نگرش‌هاي حضرت امام و رهبر فرزانة انقلاب نسبت به مقولة حج را ميتوان در موارد زير دنبال كرد:
الف: نگاه نو، به بُعد معنوي حج
حضرت امام1 در پيامي خطاب به مسلمانان، به مناسبت برگزاري كنگرة عظيم عبادي ـ سياسي حج و عيد سعيد قربان، در تاريخ 7/6/1363 فرمودند:
34 |
مراتب معنويِ حج، كه سرماية حيات جاودانه است و انسان را به اُفُق توحيد و تنزيه نزديك مينمايد، حاصل نخواهد شد، مگر آن كه دستورات عبادي حج به طور صحيح و شايسته و مو به مو عمل شود و حجاج محترم و روحانيون معظم كاروان‌ها، تمام همّ خود را صرف تعليم و تعلّم مناسك حج كنند....
و بُعد سياسي و اجتماعي آن ]حج [ حاصل نمي‌گردد، مگر آن كه بُعد معنوي و الهي آن، جامة عمل پوشد. ( 1 )
امام امت به همة حجاج توصيه مينمايد كه با منظر جديدي به سفر روحاني حج بنگرند و اين سفر روحاني را از اين دريچه ببينند كه:
سفر حج، سفر كسب نيست، سفر تحصيل دنيا نيست، سفر الي الله است. شما داريد به طرف خانة خدا مي‌رويد. تمام اموري كه داريد انجام مي‌دهيد، به طور الهيت بايد انجام بدهيد. سفرتان از اينجا كه شروع ميشود، «وَفْد» اِلي الله است. سفر به سوي خداي تبارك و تعالي است. ( 2 )
چه بسيار افرادي كه پيش از انقلاب، براي خودنمايي و چشم و هم‌چشمي به حج ميرفتند. امام امت، با عنايت به اين ديدگاه، بر بازگشت به معنويت و خلوص نيت تأكيد ورزيده، فرمودند:
از مهمّات در همة عبادات، اخلاص در عمل است كه اگر خداي نخواسته كسي عملي را براي خودنمايي و عرضه به ديگران انجام دهد و خوبي عملش را به رخ ديگران بكشد، عمل او باطل است و حجّاج محترم مواظب باشند كه رضاي غير خداوند را در اعمال خود شركت ندهند. ( 3 )
رهبر فرزانة انقلاب نيز در سال 1372، در ديدار با مسؤولان و كارگزاران
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1 . صحيفة امام، ج 19، ص25
2 . همان، ج 10، ص175
3 . همان، ج 19، ص337
35 |
حج، همچون معمار كبير انقلاب، همين مسأله را مورد تأكيد قرار داده و
فرمودند:
اگر كار براي خدا و به قصد انجام تكليف و كسب مرضات الهي شد، خداوند به آن بركت مي‌دهد، اثر مي‌دهد، جذابيت مي‌دهد و دل‌ها را به طرف آن جلب ميكند... نگاه كنيد در همة اين كارها، آن مرد الهي و معنوي، نيت‌اش نيت خدايي بود، خدا هم بركت داد. تبديل حج از يك عمل تجاريِ نيمه سياحتيِ تفنّني، به يك حركت عظيم اسلامي با ابعاد جهاني، كار كوچكي نبود. اين كار با برنامه‌ريزي‌هاي سياسي و دنيايي و اين چيزها قابل تحقق نبود. اين را خدا كرد و آن هم به خاطر نيت خالص آن مرد بزرگ بود. ما هم بايد اين را ياد بگيريم و در كارهايمان نيت‌ها را خدايي كنيم. ( 1 )
رهبر فرزانة انقلاب معتقدند كه همة منابع در حج لحاظ شده، از اين رو در ديدار با كارگزاران و مسؤولان حج مي‌فرمايد:
فريضة حج ... يك گنجينة عظيم، يك ذخيرة تمام نشدني و يك سرچشمة هميشه فياّض براي مسلمين است. در حج، هم دنيا براي مسلمانان است و هم آخرت. هم تربيت فردي و تهذيب نفساني است و هم تربيت اجتماعي و سياسي. علاوه بر اين، احساس اخوت هست. احساس وحدت و يگانگي هست. نظم و ترتيب هست، نشان دادن عظمت اسلام به غير مسلمين و تقويت روحية مسلمين به خاطر مشاهدة عظمت اسلامي هم هست. نهايتاً اين كه حج مجمعي براي متحد كردن آرا و دل‌ها در زمينه‌هاي گوناگون است. همه چيز در اين مجموعه ملاحظه شده است. آنجا كه قرآن كريم به منافع اشاره ميكند و مي‌فرمايد: {يشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ} ( 2 )مقصودش فقط منفعت
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1 . 8/2/1372، بيانات رهبري در ديدار با مسؤولان و كارگزاران حج.
2 . حج: 28
36 |
معنوي نيست. فقط مسألة شخصي نيست. فقط جنبة روحي و رواني يا جنبة عبادي نيست و يا فقط جنبة دنيايي و تجارت نيست بلكه همه چيز است؛ سياست است اقتصاد است، معنويت است، روحية فردي است، روحية جمعي است و اقتدار جهاني است. ( 1 )
ب: نگاه نو به فلسفه و اعمال حج
امام خميني1 با نگاهي نو به فلسفة اعمال و مناسك حج، نظريه‌اي جديد ارايه داده و مي‌فرمايد:
گردش به دور خانة خدا، نشان دهندة اين است كه به غير از خدا، گِرد ديگري نگرديد و رَجْم عقبات، رَجْم شياطين انس و جنّ است ... در لبّيك لبّيك، «نه» بر همة بت‌ها گوييد و فرياد «لا» بر همة طاغوت‌ها و طاغوت‌چه‌ها كشيد و در طواف حرم خدا كه نشانة عشق به حق است، دل را از ديگران تهي كنيد. و جان را از خوف غير حق پاك سازيد و به موازات عشق به حق، از بت‌هاي بزرگ و كوچك و طاغوت‌ها و وابستگان شان برائت جوييد كه خداي تعالي و دوستان او از آنان برائت جستند و همة آزادگان جهان از آنان بري هستند. ( 2 )
رهبر معظم انقلاب نيز كه درس‌آموز مكتب خميني بزرگ است، چون ايشان به فلسفة حج مي‌نگرد و مي‌فرمايد:
حج مي‌تواند روح توحيد را در دل‌ها زنده كند، تكه پاره‌هاي امت بزرگ اسلامي را به هم وصل كند، عظمت مسلمين را به آنان برگرداند و آنان را از حقارت و احساس ذلّتي كه بر ايشان تحميل كرده‌اند، نجات دهد. حج
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1 . 16/12/1375 رهبر معظم انقلاب.
2 . صحيفه امام، ج 10، ص160
3 . همان، ج20، ص89
38 |
مي‌تواند دردهاي مسلمين را به علاج نزديك كند و بزرگ‌ترين درد آنان را كه سلطة فرهنگي و اقتصادي و سياسي كفر و استكبار است، درمان نمايد. حج مي‌تواند دلبستگي‌هاي اسارت‌آفرين را از دل‌ها بشويد و در مقابل، ارتباط خدا و بندگان خدا را در فرد و جمع مسلمانان تقويت نمايد. ( 1 )
ج. توجه به قرآن و انس با آن در حج
قرآن كتاب زندگي و سرشار از معنويت و نورانيت است. حضرت امام1 در نگرشي نوين به كتاب آسماني، حجاج را به اُنس با اين صحيفة آسماني در طول حج فرا مي‌خواند و مي‌فرمايد:
به زائران محترم تذكر مي‌دهم كه در اين مواقف معظّمه و در طول سفر به مكة مكرّمه و مدينة منوره، از اُنس با قرآن كريم ـ اين صحيفة الهي و كتاب هدايت ـ غفلت نورزند... ( 2 ) خداي نخواسته مباد كه مهجور شود و گرچه ابعاد مختلفة آن و در هر بُعد، مراحل و مراتب آن از دسترس بشر عادي دور است، لكن به اندازة علم و معرفت و استعدادهاي اهل معرفت و تحقيق در رشته‌هاي مختلف، به بيان‌ها و زبان‌هاي متفاوت نزديك به فهم، از اين خزينة لايتناهاي عرفان الهي و بحر موّاج كشف محمدي6 بهرههايي بردارند و به ديگران بدهند... ( 3 )
بايد بدانيم حكمت آن كه اين كتاب جاويد ابدي كه براي راهنمايي بشر، به هر رنگ و مليت و در هر قطب و قطر، تا قيام ساعت نازل گرديده است، آن است كه مسائل مهم و حياتي را چه در معنويات و چه در نظام ملكي زنده نگه دارد و بفهماند كه مسائل كتاب براي يك عصر و يك ناحيه نيست و
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1 . پيام به حجاج بيت‌الله الحرام، 7/4/1369 ه .ش.
2 . صحيفة امام، ج20، ص91
3 . همان، ج20، ص92
39 |
گمان نشود قصد ابراهيم و موسي و محمد ـ عليهم و علي آلهم السلام ـ مخصوص به زمان خاصي است. ( 1 )
چه زيباست پيروي رهبر فرزانه از مراد و راهنماي خود كه در توصيه‌اي حكيمانه، راهِ خميني كبير را به حجاج يادآور شده، مي‌فرمايد:
ميتوان با برنامه‌ريزي حج، سنّت ختم قرآن در حج را احيا كرد و علاوه بر برگزاري مراسم بسيار مهم و ارزشمند دعاي كميل، قرآن را محور فعاليتها و اقدامات فرهنگي ـ سياسي قرار داد و فضاي حج را فضايي كاملاً قرآني و معنوي ساخت. ( 2 )
د. حج و تحكيم وحدت بين مسلمانان
حضرت امام چارة مسلمانان را در وحدت و همدلي مي‌ديد و به روشني دريافته بود كه هرگونه تفرق و تشتت، باعث سلطة بيگانگان بر مسلمانان ميشود. از اين رو، شاخصه‌هاي مهم حج ابراهيمي را وحدت اسلامي دانسته و فرمودند:
حج، بهترين ميعادگاه معارفة ملت‌هاي اسلامي است كه مسلمانان با برادران و خواهران ديني و اسلامي خود از سراسر جهان آشنا مي‌شوند و در آن خانه‌اي كه متعلّق به تمام جوامع اسلامي و پيروان ابراهيم حنيف است، گردهم ميآيند و با كنار گذاردن تشخّص‌ها و رنگ‌ها و مليت‌ها و نژادها، به سرزمين و خانة اولّين خود رجعت مي‌كنند و با مراعات اخلاق كريمة اسلامي و اجتناب از مجادلات و تجمّلات، صفاي اخوت اسلامي و دورنماي تشكّل امت محمدي6 را در سراسر جهان به نمايش مي‌گذارند. ( 3 )
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1 . پيام امام خميني1 به زائران بيت‌الله الحرام در تاريخ 16/5/65 صحيفه نور، ج 20، ص 19
2 . 5/12/82 پيام رهبر معظم انقلاب به كارگزاران حج.
3 . صحيفه امام، ج20، ص334
40 |
حضرت امام در پيامي ديگر مي‌فرمايد:
بايد بدانند كه يكي از فلسفه‌هاي مهم اجتماعي عظيم، از سراسر جهان در اين مقام مقدس و مهبط وحي، به هم پيوستن مسلمانان جهان و تحكيم وحدت بين پيروان پيامبر اسلام و پيروان قرآن كريم در مقابل طاغوت‌هاي جهان است... ( 1 ) زائران محترم كه در جوار خانة خدا و محل رحمت او هستند، با همة بندگان خدا با رفق و مروت و اخوّت اسلامي رفتار نمايند و همه را بدون در نظر گرفتن رنگ و زبان و منطقه و محيط، از خود بدانند و همه با هم، يد واحده و ملّت واحد قرآني باشند تا بر دشمنان اسلام و انسانيت چيره شوند. ( 2 )
حضرت امام از خطبا، روحانيون و سياستگذاران حج مي‌خواهند كه
براي دست‌يابي به وحدت اسلامي، در موسم حج تلاش كنند و در رهنمودي از
آنان مي‌خواهند:
از جمله وظايف در اين اجتماع عظيم، دعوت مردم اسلامي به وحدت كلمه و رفع اختلافات بين طبقات مسلمين است كه خطبا و گويندگان و نويسندگان در اين امر حياتي اقدام نمايند و كوشش كنند در بوجود آوردن جبهة مستضعفين كه با وحدت جبهه و وحدت كلمه و شعار «لا اله الاّ الله» از تحت اسارتِ قدرت‌هاي شيطاني اجانب واستعمارگران و استثمار‌گران بيرون آيند و با اخوّت اسلامي بر مشكلات غلبه پيدا كنند. ( 3 )
حضرت امام هرگونه تفرقه‌اي را از سوي دشمنان اسلام مي‌داند و براي هوشياري امّت اسلامي، همگان را به وحدت و برادري توصيه ميكند:
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1 . صحيفه امام، ج19، ص340
2 . همان، ج19، ص340
3 . همان، ج10، ص159
41 |
هان! اي مسلمانان قدرتمند، به خود آييد و خود را بشناسيد و به عالم بشناسانيد و اختلافات فرقه‌اي و منطقه‌اي را، كه به دست قدرت‌هاي جهانخوار و عمّال فاسد آنها براي غارت شما و پايمال كردن شرف انساني و اسلامي شما بار آمده، به حكم خداي تعالي و قرآن مجيد به دور افكنيد... ( 1 )
اي مسلمانان جهان و اي پيروان مكتب توحيد، رمز تمام گرفتاري‌هاي كشورهاي اسلامي، اختلاف كلمه و عدم هماهنگي است و رمز پيروزي، وحدت كلمه و ايجاد هماهنگي است كه خداوند تعالي در يك جمله بيان فرموده: {وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعاً وَ لا تَفَرَّقُوا} «اعتصام به حبل الله» بيان هماهنگي جميع مسلمين است. همه براي اسلام و به سوي اسلام و براي مصالح مسلمين و گريز از تفرقه و جدايي و گروه‌گرايي كه اساس همة بدبختي‌ها و عقب‌افتادگي‌هاست. ( 2 )
رهبر معظم انقلاب اسلامي نيز نقش حج در تحكيم وحدت اسلامي را بسيار مهم و اساسي مي‌شمارند و در جاي‌جاي پيام خود به حجاج و كارگزاران حج بر اين امر تأكيد مي‌نمايند:
در حالي كه مراكز استكبار جهاني، تمام تلاش خود را براي مقابله با ايمان، حركت و وحدت اسلامي متمركز كرده‌اند. موسم حج، فرصت بزرگي براي مسلمانان است تا با استفاده از اين نعمت الهي، نيروي عظيم و معنوي خود را به ميدان بياورند و نشان دهند كه قدرت امت اسلامي، بايد در معادلات جهاني مورد محاسبه قرار گيرد. ( 3 )
با توجه به ديدگاههاي حضرت امام و مقام معظم رهبري، نمايندة ولي‌فقيه و سرپرست حجاج ايراني نيز براي تحقّق وحدت اسلامي، به برگزاري نشست‌هاي
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1 . صحيفه امام، ج19، ص336
2 . همان، ج10، ص160
3 . 6/10/82
42 |
وحدت بخش با انديشمندان مذاهب اسلامي در موسم حج پرداخته و در گزارشي به مقام معظم رهبري اظهار كرد:
همايش بين‌المللي با شركت زائران كشورهاي مختلف برگزار شد و مباحث علمي خوبي با انديشمندان اهل سنت صورت گرفت. ( 1 )
رهبر انقلاب از اينكه حجاج كشورهاي مسلمان، كم و بيش در كنار هم در مراسم برائت از مشركين مشاركت دارند، احساس رضايت نموده و مي‌فرمايد:
حجاج بيت‌الله الحرام اكنون حج را فريضه‌اي عبادي ـ سياسي مي‌دانند كه حضور گستردة مسلمانان از نژادها و مذاهب مختلف در مراسم برائت از مشركان، نشانة آن است. ( 2 )
حضرت آيت‌الله خامنه‌اي مدظلّه العالي، تلاش اجانب را در ايام حج براي ايجاد تفرقه و تشتت گوشزد نموده و همدلي و وحدت اسلامي را چاره‌ساز مي‌دانند:
در حج، فرصت خوبي براي استكبار و آمريكاست، تا شيعه را از سني و سني را از شيعه عصباني كنند، آن را وادار كنند به مقدساتِ اين اهانت كند، اين را وادار كنند به مقدسات و محبوبات او اهانت كند؛ بايد هوشيار بود. ( 3 )
فرصت حج را براي روشنگري در اين زمينه‌ها و اعلام برائت از استكبار وآمريكا نبايد از دست داد. دنياي اسلام بايد بداند كه با چه قضايايي مواجه است. اين‌ها براي دنياي اسلام بايد وسيلة نشاط و حركت شود. در تبليغاتِ آنها اين طور وانمود ميشود كه ديگر فايده‌اي ندارد. استكبار تسلّط پيدا ميكند و نمي‌شود كاري كرد، مشت است و درفش، واقع قضيه اين نيست، واقع قضيه اين است كه امت اسلامي يك موجود زنده و توانمند است. آن
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. 5/12/82 ٱقاي ري‌شهري.
2. 25/10/86 رهبر معظم انقلاب.
3. 30/ 9 /83 رهبرمعظم انقلاب.
43 |
جايي كه بخواهد و اراده و اقدام كند نه قدرت آمريكا و نه بالاتر از آمريكا، هيچ تدبير و كاري عليه او نمي‌توانند بكنند. ( 1 )
ايشان در سخني ديگر، براي خنثي سازي توطئة دشمنان در صفوف متحد مسلمانان، در رهنمودي حكيمانه مي‌فرمايد:
حج بايد آئينة اتحاد باشد نه آئينة اختلاف، اگر قرار باشد ما همه يك جا جمع بشويم تا در آنجا يكي به يكي بگويد تو بدي آن ديگري بگويد تو بدتري، اين چه جمع شدني است؟ اگر اختلافي هم وجود دارد، جاي بروزش آنجايي نيست كه خداي متعال فرموده است: جمع بشويد تا {لِيَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ} ( 2 ) كه منافع خودشان را در آنجا به دست بياورند! بعضي‌ها ـ حالا نگاه خوش بينانه همين است كه بگوييم كج سليقگي است و الاّ اگر به چشم بدبينانه نگاه كنيم، حرف‌هاي ديگر هم ميشود زد ـ حج را جايي قرار مي‌دهند براي دندان نشان دادن و لج كردن و چهره در هم كردن نسبت به اختلافات فرقه‌اي و طائفي، شيعه و سني را آنجا مقابل هم قرار دادن، چقدر بايد به ما بگويند تا باور كنيم كه امروز بيش از گذشته، اختلافات شيعه و سني يكي از محورهاي اساسي است كه دشمنان اسلام دارند رويش سرمايه‌گذاري مي‌كنند، حاضرند پول‌هاي كلان خرج كنند كه شيعه را عليه سني و سني را عليه شيعه تحريك كنند. ( 3 )
ه . تحقّق نوآوري، در پرتو مديريت نوگرا
رهبر فرزانة انقلاب، همواره بر ابتكار و نوآوري در مراسم و مناسك حج تأكيد داشته‌اند، ايشان در ديدار با اعضاي شوراي بعثة حج مقام معظم رهبري فرمودند:
1. 30/9/83 رهبرمعظم انقلاب.
2. حج: 28
3. 1/9/1385 رهبر معظم انقلاب.
44 |
برادراني كه يك حج مفيد را طراحي مي‌كنند، ببينند اگر قرار شد ما در حج سال آينده باز هم نتوانيم برائت را به شكلي كه تا پارسال معمولمان بوده انجام دهيم، چه بايد بكنيم؟ ممكن است ديگر. ممكن است پيش بيايد. ممكن است خداي نكرده، العياذبالله، سال آينده عرفات را آب بگيرد و نتوانيم وقوف عرفات كنيم. چنين فرضي ممكن است. ممكن است پيش بيايد ديگر. به هر حال راهي دارد. علاجي دارد.
به حال اگر سال آينده نتوانستيم برائت را انجام دهيم، چه كار كنيم كه آن كار، بهترين باشد، براي اين كه حج {قِياماً لِلنَّاسِ} شود. حج، حج نبوي و علوي شود. راجع به اين مسأله بايد فكر كنيم. همة راه‌هاي نو و ناپيموده و ابتكاري و ممكن را فكر كنيد. با دقت برنامه‌ريزي كنيد و همة مقدماتش را از همين امروز فراهم نماييد. اگر بناست كاري انجام گيرد، كتابي برود، نوشته‌اي برود، كسي برود اين كارها را انجام دهيد تا سال آينده حج ما به صورت بهترين حج انجام گيرد. ( 1 )
ايشان تأكيد فراواني بر نوگرايي و خلاقيت در برگزاري حج دارند؛ به همين منظور مي‌فرمايند:
بايد با ابتكارات جديد، زمينه تبليغ و آگاهي در ميان حجاج بيت‌الله الحرام گسترش يابد. ( 2 )
رهبر معظّم انقلاب، همواره براي ايجاد ابتكار و نوآوري در برنامههاي حج، به رهنمودهاي ارزنده‌اي نيز اشاره مي‌نمايند. به عنوان نمونه ايشان در يكي از فرمايشات خود مي‌فرمايد:
هم نگاه به سازمان و كيفيت كارهاي سازماندهي شدهاي كه هست، هم نوعِ
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. 10/3/1373 رهبر معظم انقلاب.
2. 26/10/85 رهبر معظم انقلاب.
45 |
وظايف و كارهايي كه بايد انجام بگيرد، انشاءاللَّه روز به روز بايستي با نگاه نو و احساس مسؤوليت، اين مجموعة حج را ـ هر دو بخش را ـ تعالي و تكامل بخشيد و بهتر از گذشته كرد. ( 1 )
در تحقق اين مهم، بايد گفت: امروز در ساية تدبير و درايت سرپرست حجاج ايراني و بازوهاي فكري و اجرايي ايشان در عرصه‌هاي مختلف حج، شاهد دگرگوني و تغييرات جدي بوده‌ايم و افق‌هاي جديدي نيز پيش رو داريم. معاونت‌هاي محترم بعثة مقام معظم رهبري، در پرتو تدبير آيت‌الله ري شهري، تحولات بنياديني را در برنامه‌ريزي، سازماندهي و اجرا به وجود آورده‌اند.
نمايندة ولي‌فقيه در طليعة برنامه‌ريزي حج 87 نقشة راه را براي عوامل طرح، چنين ترسيم نمودند:
ما در سال نوآوري به سه عنصر نياز داريم، عنصر برنامه‌ريزي، عنصر تلاش و عنصر اخلاق كه بايد به آن توجه ويژه صورت گيرد و راهكارهاي عملي، آسيب‌ها و موانع اجتماعي تحقق نوآوري مورد مطالعه قرار گرفته و به صورت كاربردي مطرح شوند.
بحمدالله انتظاري كه رهبر معظم انقلاب از آقاي ري‌شهري ـ در حكم انتصاب ايشان در سال 1370ـ داشته‌اند، تا حدود زيادي محقق شده است. رهبر فرزانة انقلاب در طليعة انتصاب ايشان فرموده بودند:
انتظار مي‌رود كه حجاج محترم، با راهنمايي و ارشاد جناب‌عالي فرصت يابند به بركت مناسك و شعائر حج، دل‌هاي خود را در زلال ذكر خدا تزكيه و تطهير كرده، در كنار آن، با مشاهدة شكوه جماعت مسلمين كه از اقطار ميهن بزرگ اسلامي به طواف كعبه آمده‌اند، فكر و ذهن خود را به عظمت
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . رهنمودهاي رهبر معظم انقلاب به دست‌اندركاران حج، 1/9/85
46 |
اسلام و مسلمين متوجه سازند و قدرتي را كه خداوند در يد واحدة امت اسلامي به وديعه نهاده، به چشم ببينند. ( 1 )
اكنون با تدبير و درايت كاروانسالار حجاج ايراني و نوآوريهاي كارگزاران حج در جاي جاي اين كنگرة عظيم، حضور گستردة مسلمانان ديگر كشورها مشهود است؛ چه در نشست علمي و تخصصي با مذاهب گوناگون يا حضور در مراسم برائت از مشركين و...
لَبَّيكَ اَللّهُمَّ لَبَّيكَ
لَبَّيكَ لا شَريكَ لَكَ لَبَّيكَ اِنّ الْحَمْدَ والنِّعْمَةَ لَكَ وَالْمُلْكَ لا شَريكَ لَكَ لَبَّيكَ
اين آهنگ روح بخش آسماني است كه در موسم حج، از حلقوم صدها هزار عاشق دلباختة حق و دل‌هاي موّاج از محبّت ربّ برمي‌آيد فضاي مكه را پر ميكند و روح را از تنگناي عالم مادّه و خاك بالا مي‌كشد و در فضاي بلند و وسيع و منوّر الهي به پرواز درمي‌آورد.
تلبيه آهنگي شورانگيز و نوايي است پر سطوت كه از گفتن و شنيدنش، هيبتي عجيب، سراپاي انسان را فرا ميگيرد، دل‌ها فرو مي‌ريزد وسيلاب اشك از ديدگان سرازير ميشود و خود را مهمان مدعو حضرت حق و محفوف فرشتگان مقرّب ربّ‌العالمين مي‌بيند.
ميزبان كريم، خوان كرم گسترده است، بندگان فقير از همه جا و همه كس بريده
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ1 . حكم انتصاب آيت‌الله ري‌شهري 6/2/1370
47 |
و خيمه به درگاهش زده‌اند و در آستان اقدسش، بر خاك نشسته‌اند.
آن جاي كه ابرار نشستند، نشستيم |
و آن راه كه احرار گزيدند، گزيديم |
ما را همه مقصود به بخشايش حق بود |
المنة لله كه به مقصود رسيديم |
عجب زمزمه‌اي دارد اين رودِ چرخنده بر دور اين خانة يكتا! هر كه و هر چه هستي از خود بي‌خود مي‌شوي، تهي از پيرايه‌هاي الفاظ و القاب و رها از بند منيت و همه او مي‌شوند. امام صادق7 فرمود: «آن‌گاه كه آهنگ حج كردي، دل خودت را از غير خدا خالي كن و تمام امورت را به خالقت بسپار و در همة حركات و سكنات به خدا توكل كن و تسليم قضا و حكمت و قدرت خدا شو و دنيا را كنار بگذار». ( 1 )
خدامحوري در جاي جاي حج موج مي‌زند و چون مغناطيسي، قلب‌هاي شيفته را به خود جذب ميكند، آنان نيك مي‌دانند كه از چه رحمت و بركتي بازمانده‌اند، دنيا دنيا معرفت، بركت و آمرزش در انتظار راهيان كوي دوست مي‌باشد، امام راحل در اين باره مي‌فرمايد:
حج تنظيم و تمرين و تشكيل يك زندگي توحيدي است ( 2 ) ؛ مهم اين است
كه حاج بداند كه كجا مي‌رود و دعوت كي را اجابت ميكند و مهمان كيست و آداب اين مهماني چيست؟ ... و لبيك به راستي مقرون به نداي حق
تعالي تحقق حقيقي يابد. انسان در همه ميدان‌هاي سياسي و اجتماعي و فرهنگي و حتي نظامي پيروز ميشود و براي چنين انساني شكست مفهومي ندارد. ( 3 )
رهبر معظم انقلاب نيز در ارتباط با بُعد تربيتي و انسان‌سازي حج مي‌فرمايد:
ــــــــــــــــــــــــــــــــــ 1. مصباح الشريعه، ص 47
2. صحيفه امام، ج 21، ص 775
2. همان، ج 19، ص 337
48 |
حج و ترتيب آن، هم نشانة اسلام است و هم آيت رحمت، با اين شناخت كه دل‌ها به مشاهدة كعبة شريف در مسجدالحرام منقلب ميشود و بيراهه‌ها به صراط مستقيم مي‌پيوندند و انسان‌ها دگرگون مي‌شوند. ( 1 )
كساني كه در سرزمين وحي گرد هم ميآيند، تنها خداي واحد را مي‌پرستند و امّت يك پيغمبرند، كتاب واحد دارند و در صفي واحد رو به يك قبله مي‌ايستند و دوش به دوش هم بر مدار يك مركز مي‌چرخند و مسير و هدفي واحد مي‌پيمايند و اين چنين وحدتي در فكر و عمل، به طور قطع جمعيت‌ها را فشرده و متراكم مي‌سازد. نور هدايت الهي، بر دل‌هاي مستعد و قابل مي‌تابند و آنها را از خاكدان طبيعت بالا مي‌كشد و اهليت انس با خدا مي‌يابند. به محض نيت حج، باب رحمت مفتوح ميشود تا چگونه بهره‌مندي‌اش استمرار يابد.
اگر چه اجراي موفقيت آميز هر سالة عمليات حج مرهون برنامهريزيها و تلاش‌هاي بيدريغ كارگزاران بعثة مقام معظم رهبري و سازمان حج و زيارت است اما در آستانة حج اين فعاليتها دو چندان ميشود.
همه ساله براي فراهم شدن مقدمات اجراي عمليات حج اقدامات مختلفي از طرف مجموعة دست اندر كاران صورت ميگيرد. در سال 87 نيز پيش از شروع حج، برنامههاي گوناگوني در دستور كار قرار داشت كه ذيلاً به بررسي آنها مي‌پردازيم.
ديدار كارگزاران حج با مقام معظم رهبري
روز چهارشنبه ( 2 )، در هفتة حج كارگزاران حج براي بهرهگيري از رهنمودها و ديدگاههاي رهبر فرزانة انقلاب اسلامي با ايشان ديدار كردند. در ابتداي اين ملاقات كه در فضايي سرشار از عشق به ولايت و شادي و مسرت از عزيمت آنان به سوي سرزمين وحي انجام شد ابتدا نمايندة ولي‌فقيه و سرپرست حجاج ايراني گزارشي از فعاليتهاي فرهنگي حج امسال ارايه كرد. پس از آن جناب آقاي قهرودي نيز گزارشي از اقدامات اجرايي را ارايه داد.
سپس رهبر معظم انقلاب با بيانات حكيمانة خود، همة كارگزاران را از سرچشمة معارف قرآن و عترت جرعههايي نوشاند. هر فراز از سخنان ايشان نشانگر تعيين سياست‌ها و خط‌مشي‌ها و راهبردهاي حج است از اين رو كوشيدهايم با عنوان‌بندي مناسب، امكان بهرهگيري بيشتر آنها را فراهم آوريم.
1. پيام به حجاج، 14/13/1368
2. 15/8/87 مطابق با 6 ذيقعده.
49 |