بخش 7

بخش سوم:فعاليت‌ معاونت‌ها و مديريت‌هاي بعثه

1.  معاونت آموزش و پژوهش
معاونت آموزش و پژوهش در سال 1370 تشكيل شده و از همان سال تا كنون با مديريت حجت الاسلام و المسلمين آقاي سيد علي قاضي­عسكر به فعاليت‌هاي خود ادامه مي‌دهد. اين معاونت در غير موسم عهده‌دار برنامه‌هاي متنوع پژوهشي، آموزشي و فرهنگي است.

سخنان معاون آموزش وپژوهش در بارة عملكرد معاونت
اقدامات پژوهشي

حجةالاسلام و المسلمين قاضي عسكر، در آستانة شروع مناسك حج اظهار داشت: «در حوزة پژوهشي كارهاي زيادي در سال‌هاي گذشته انجام شده كه نمونه‌اي از آن در فصلنامة ميقات حج و دوفصلنامة ميقات الحج به زبان فارسي و سه

190

شماره ميقات الحج به زبان عربي منتشر گرديده است كه با حدود 25000 صفحه مطلب، جايگاه خوبي را در ميان محققان كشور پيدا كرده است.
ايشان در خصوص واگذاري بخشي از فعاليت‌هاي بخش‌هاي مختلف بعثه به مركز استان‌ها گفت: «تمركززدايي در همة بخش‌هاي اجرايي و فرهنگي به عنوان يك اصل موفق مطرح است، به‌شرطي كه اين كار با دقت صورت بگيرد؛ بنابراين بايد اين كار، پس از كارشناسي در اين زمينه انجام شود.»
قاضي‌عسكر گفت: «ما كار تمركززدايي را از سال‌هاي گذشته آغاز كرده‌ايم كه يك نمونه از آن، برگزاري جلسات متمركز آموزشي در استان‌ها است كه خود استان‌ها جلسات آموزشي را براي زائران برگزار مي‌كنند و تنها در برخي موارد به دعوت خود استان، سخنران از تهران و يا قم اعزام مي‌شوند، در ساير موارد همة برنامه‌ها در خود استان تدارك مي‌شود».
وي ادامه داد: «توليدات اين معاونت، به عنوان منبع مورد اعتماد در كشور مورد توجه و استفادة نويسندگان مختلف قرار گرفته و ما از اين جهت خرسنديم. در سال گذشته به طور ميانگين در هر هفته يك كتاب توليد و به علاقه‌مند ارائه كرده‌ايم.»
وي تصريح كرد: «در حال حاضر با توجه به مخاطبان گوناگون بيش از 600 اثر در زمينه‌هاي مختلف از جمله تبيين عقايد شيعه، اسرار و معارف حج، مناسك حج، تاريخ اسلام، معرفي اماكن، پاسخ‌گويي به شبهات وهابيت سفرنامه‌ها، حج در قرآن، حج در روايات و... چاپ و منتشر شده است.»
ايشان با بيان اين‌كه كارهاي توليدي ما در حوزة پژوهش نسبت به گذشته از رشد 20 الي30 درصد همراه بوده اظهار داشت: «پس از حج 86 تا كنون با احتساب كتاب‌هاي آمادة چاپ، در مجموع حدود يكصد اثر به چاپ خواهد رسيد.

معاون آموزش و پژوهش بعثة مقام معظم رهبري با بيان اين‌كه يكي از

191

اهداف حج، اهداف سياسي و اجتماعي است، تصريح كرد: «ما حج را از زاويه‌هاي مختلف و از جمله از ديدگاه مذاهب اسلامي و اديان و مذاهب ديگر مورد
توجه قرار داده، كتابي را نيز براي آشنايي زائران با كشورهاي اسلامي و نوع روابط و مناسبات آن‌ها با جمهوري اسلامي چاپ كرده‌ايم تا زائران با مطالعة اين كتاب، پيش از تشرّف به حج بتوانند با اين كشورها آشنا شده، راحت‌تر با مسلمانان
اين مناطق ارتباط برقرار كنند.»
وي گفت: «با توجه به شبهه‌افكني‌هاي وهابيون و تبليغات منفي عليه شيعيان تا كنون بيش از دويست كتاب در زمينة معرفي شيعه و پاسداري از عقايد شيعه منتشر شده كه مجموع اين كتاب‌ها تا حدود زيادي توانسته خلاء موجود را برطرف كند و همچنان در صدد ارائة پژوهش‌هاي ديگري در اين عرصه به صورت كتاب به علاقه‌مندان هستيم».

اقدامات آموزشي
معاون آموزش و پژوهش بعثه با اشاره به اين‌كه جلسات متمركز آموزشي زائران به صورت ميداني برگزار مي‌شود، گفت: «همه ساله نقشه‌ها و تصاوير مربوط به مكه و مدينه، سي‌دي‌هاي آموزشي و سرفصل‌هاي آموزشي در اختيار كاروان‌ها قرار مي‌گيرد تا طبق برنامه از اين امكانات براي آموزش زائران بهره بگيرند.»
وي افزود: «تا امروز امكان آموزش زائراني كه ساليان طولاني در انتظار رفتن به حج بودند به دليل شكل‌گيري ساليانة كاروان‌ها مقدور نبود، اما با برنامه‌ريزي­هاي در دست اقدام، قرار است از زمان ثبت‌نام به بعد اطلاع‌رساني آغاز و سپس آموزش­ها انجام شود.»

وي با بيان اين‌كه تنها «حاجي» مخاطب آموزش ما نيست، گفت: «يكي از اهداف ما در حج ايجاد تحول معنوي و فرهنگي در زائر است؛ به‌گونه‌اي كه حاجي بتواند

192

ابتدا خود و سپس اطرافيان خويش را تغيير داده، سطح معنوي و فرهنگي آن‌ها را ارتقا بخشد.»
ايشان ادامه داد: «سامان‌دهي آموزش همه حجاج به دليل گستردگي،
پراكندگي و تنوع مخاطبين در گوشه و كنار كشور، نيازمند بودجه و اعتبارات زيادي است كه از عهدة بعثه خارج است و مي‌طلبد كه دولت محترم در اين
زمينه سرمايه‌گذاري كند.»
وي تصريح كرد: «برخي كاروان‌ها، زائران چند سال خود را در مناسبت‌هاي مختلف مانند عيد قربان، عرفه و.... جمع كرده، ارتباط خود را به صورت هيئتي با آن‌ها ادامه مي دهند كه اميدواريم اين حركت ـ كه ظرفيت خوبي براي گسترش پيوندهاي ديني در جامعه است ـ استمرار يافته، همة حجاج را شامل شود».
قاضي عسكر خاطر نشان كرد: «زائران ما به نوعي سفير جمهوري اسلامي و نمايندة يك نظام انقلابي هستند. بر همين اساس تلاش زيادي در راستاي آموزش اخلاقي و رفتاري زائران انجام داده‌ايم تا ان‌شاءالله رفتار آن‌ها براي زائران ديگر كشورها الگو باشد.»

اقدامات فرهنگي
آقاي قاضي عسكر اظهار داشت: «معاونت آموزش و پژوهش چند حركت فرهنگي را برنامه‌ريزي كرده كه از جمله آن مي‌توان به مسابقات فرهنگي، مسابقات كتاب‌خواني بر اساس كتب توزيع شده در بين كاروان‌ها و مراسم شبي با شهيدان
ـ كه به تجليل از شهدا و خانواده‌هاي همان كاروان مي‌پردازد ـ اشاره كرد.»

وي در خصوص برنامه‌اي كه براي گرامي‌داشت ياد و خاطرة حضرت امام1 برگزار مي‌شود، گفت: «موضوع اين برنامه تبيين عظمت و شخصيت حضرت امام1

 

193

و نقش ايشان در احياي حج ابراهيمي است.» معاون آموزش و پژوهش بعثة مقام معظم رهبري تصريح كرد كه ويژه‌نامة «در حريم يار» به صورت چهار رنگ كه حاوي اطلاعات عمومي مورد نياز براي زائران است، پيش از سفر در بين حدود سي هزار نفر توزيع شده است.
وي افزود: «يكي از نوآوري‌هاي امسال اين معاونت، راه‌اندازي كتابخانة ديجيتالي در مكه و مدينه با 480 گيگابايت حجم، تلفن گويا براي پاسخ‌گويي به مسائل شرعي، ارائة حدود بيست نرم‌افزار قابل استفاده در تلفن همراه و انتقال آن‌ها به شكل «بلوتوث» است كه زائران مي‌توانند از آن‌ها استفاده كنند.»
وي تأكيد كرد: «دريافت آخرين فتاواي مراجع، پيش از سفر زائران يكي ديگر از فعاليت‌هاي اين معاونت است. براي مثال با توجه به تغييراتي كه در مسعا و رمي جمرات صورت گرفته، فتاواي مراجع معظّم تقليد را جمع‌آوري كرديم و به روحانيون محترم كاروان‌ها منتقل كرديم تا زائران گرفتار مشكل و اضطراب روحي نشوند.»
آقاي قاضي عسكر، ارتباط معاونت آموزش و پژوهش با هنرمندان حوزه‌هاي مختلف را خوب ارزيابي كرد و گفت: «در بخش هنرهاي تجسمي، صنايع دستي، عكس، نقاشي و ... كارهاي خوبي را در سال‌هاي گذشته توليد كرده‌ايم، به شكلي كه امروز به صورت يك موزه درآمده است. با فيلم‌سازان و هنرمندان عرصة سينما نيز ارتباط و تعامل دوسويه برقرار كرده‌ايم و آن‌ها كارهاي خوبي را با همكاري امور حج صدا و سيما توليد كرده‌اند.

قاضي عسكر با بيان اين‌كه هنر در جهان اسلام صيقل دهندة روح آدمي و وسيلة توجه انسان به خدا و جهان هستي است، خاطر نشان كرد: «در پايان هر سال طي فراخواني از همة هنرمنداني كه به حج و عمره مشرف شده و قادر به آفرينش اثر هنري در زمينة حج هستند، دعوت مي‌كنيم تا آثار توليدي خود را در زمينة فرهنگ حج ارائه كنند. ما سعي داريم تا حدّ امكان از ظرفيت و توان اين افراد براي توليد جلوه‌هاي مختلف حج استفاده كنيم.»

194

توسعة برنامه­هاي فرهنگي
آقاي قاضي‌عسكرگفت: «در بحث گسترش فرهنگ حج همه بايد كمك كنند. متأسفانه در خصوص فرهنگ و اهميت حج و شناخت ابعاد مختلف آن، مطلب ويژه و خاصي در متون آموزشي مقاطع مختلف تحصيلي اعم از كتاب‌هاي درسي مدارس و دانشگاهي ديده نمي‌شود. ما بايد به لحاظ فرهنگي، حج را فراگير كنيم تا مردم با آمادگي و بصيرت كامل به حج مشرف شوند كه اين مهم، در گرو همكاري رسانه‌ها،سازمان‌ها و بخش‌هاي مختلف كشور است».
وي در پايان با اشاره به مسألة سوغات و خروج ارز از كشور گفت: «در خصوص علل و عوامل روي‌كرد مردم در خريد بيشتر از حد سوغات، نظرسنجي‌هاي علمي انجام داده‌ايم. بر اساس اين نظرسنجي‌ها يك سلسله از اين عوامل به آداب و رسوم مردم و توقعاتي كه از زائر دارند، برمي‌گردد كه با كار فرهنگي گسترده مي‌توان تا حدود زيادي از اين توقعات كاست و در نتيجه با كاهش خريد سوغات، از خروج سنگين ارز از كشور جلوگيري كرد».
وي افزود: «در حال حاضر فيلمي در زمينه سوغات با نگاه منتقدانه تهيه شده كه قرار است به صورت سريال از يكي از شبكه‌هاي سيما پخش شود».

سيدعلي قاضي عسكر از توزيع بستة فرهنگي در حج امسال شامل مجموعة پنجاه كتاب در قطع­هاي مختلف و لوح‌هاي فشرده، حاوي سخنراني علما و استادان و نيز فيلم و تصوير ويژة زائران عتبات عاليات خبر داد و گفت: «طراحي الگوي نوين حجاب و توصيه به بانوان زائر براي استفاده از اين الگو، ارائة لوح فشرد? حاوي

195

25 نرم افزار مرتبط قابل نصب روي تلفن همراه، توزيع كتاب‌هاي مختلف براي برگزاري مسابقة كتاب‌خواني، چاپ بيش از صد اثر مكتوب براي پاسخ‌گويي به شبهات ديني و تشكيل شوراي فرهنگي و گروه ارشاد در كاروان ها از ديگر فعاليت‌هاي اين معاونت در سال جاري است». وي ابراز اميدواري كرد در نتيجة اين برنامه‌ها به تدريج شاهد تحولي بزرگ در تأثيرگذاري بيشتر اين فريضه بر زائران ايراني باشيم.

مصاحبه با حجةالاسلام والمسلمين حصاري
(مسؤول برنامه‌ريزي و امور فرهنگي)

آقاي حصاري مسؤول طرح و برنامه معاونت آموزش و پژوهش مي‌باشند و به مدت يك سال و نيم از فعاليت ايشان در اين بخش مي‌گذرد. وي در گفت‌وگويي اظهار داشت:

كار فرهنگي را از نوجواني به عنوان، كتابدار و مسؤول كتابخانة فرهنگي در همدان، از سال 57 به بعد نوعاً در راه‌اندازي فعاليت‌هاي فرهنگي مشاركت داشته‌ام. 15 سال سابقة تدريس دانشگاهي، مسؤول نهاد ولي‌ّفقيه در دانشگاه اميركبير و سپس مدير پژوهشي سازمان حوزه‌ها و مدارس علميّه خارج از كشور و مسؤول برنامه‌ريزي استراتژيك شواري‌عالي حوزه به مدت دو سال و اندي، مدير برنامه‌ريزي درسي مركز حوزه خواهران، معاون پژوهشي مؤسسة انتظار نور و مدير كل مطالعات راهبردي هيئت امناي مركز جهاني و سازمان مدارس و مدير كل مطالعات برنامه‌ريزي فرهنگي ـ تبليغي دفتر تبليغات اسلامي بودم. از تأليفات من كتاب تاريخ سياسي ـ فرهنگي معاصر، كتب درسي مركز مديريت حوزة خواهران، به سوي حكومت جهاني حضرت مهدي و چندين مجلد كتاب چاپ نشده است و پروژه‌ها و

196

طرح‌هايي نيز در دست انجام دارم.
* امور فرهنگي در معاونت آموزش و پژوهش بعثه چگونه شكل گرفته است؟
در تجديد نظر ساختاري كه در اوايل سال 86 در حوزة نمايندگي ولي‌فقيه در حوزة حج و زيارت انجام شد، مديريتي تحت عنوان تبليغات و انتشارات به معاونت آموزش و پژوهش اضافه شد؛ با هدف سازمان‌دهي به كليه فعاليت‌هاي فرهنگي در حوزة نمايندگي.
* مهم‌ترين طرح‌ها و فعاليت‌هاي امور فرهنگي در حج 87 چه بوده؟
در سال 86 يك برنامة فرهنگي با ويژگي متعددي براي حج 86 تدارك ديده شد. از مهم‌ترين آن‌ها، انسجام‌بخشي به كلية فعاليت‌ها و وحدت هدف در كليه فعاليت‌هاي فرهنگي و اصل پايدارسازي و دستاوردهاي فرهنگي معنوي حج بود كه به عنوان مبنا مورد توجه قرار گرفت.
هدف ديگر بهره‌گيري از اين ظرفيت براي تسرّي روحية فرهنگي ـ معنوي به جامعه بود و ما با توجه به اين اصول برنامه‌هاي فرهنگي را به سه مقطع قبل، حين و بعد از سفر تقسيم كرديم و براي هر كدام هم شاخصه‌هايي قرار داديم.
نكتة ديگر، محور قرارگرفتن شواري فرهنگي در كاروان به عنوان خردجمعي و تشريك مساعي بود. در اين كار، با عنايت به اين‌كه روحاني، مدير، پزشك، معين و معينه و همچنين نمايندة زائران عضوند، بنابراين همه‌سونگري شده و اميدواريم وحدت رويه ايجاد شود.
در سال 87 همين كار را اصلاح و تكميل كرديم كه اهم آن‌ها عبارت‌اند از:
مجموعه‌ روزهاي موسم را متناسب با مقتضيات موسم نام‌گذاري كرديم و براي هر روز چارچوب برنامه‌اي ارائه شد.

مناسبت‌هاي ديني و ملي را در دل برنامه‌ها گنجانديم و براي آن يك برنامة

197

زمان‌بندي و جدولي ارائه گرديد.
برنامة عمل گروه ارشاد، به صورت دفتر ارائه شد و گروه‌هاي ارشاد نسبت به مسائل رفتاري، معاشرت اجتماعي علاوه بر نقش ارشادي، سرگروه هم بودند. در اين برنامه هر يك از اعضاي فرهيختة كاروان، افراد ضعيف و كم‌سواد را تحت كنترل خود قرار مي‌دهند تا اشتباه در اعمال و گم‌شدن پيش نيايد؛ بنابراين نقش حمايتي دارند.
دربارة توليد محصولات فرهنگي هم سال قبل، توليد محتوا كاملاً به عهدة كاروان‌ها گذاشته شده بود، اما امسال به خاطر عدم دسترسي توليد محتوا در كاروان‌ها، ارتقاي كيفي و هماهنگي و وحدت رويه در تمام كاروان‌ها، محتوا توليد و در اختيار آنان قرار گرفت. اين توليدات در قالب كتاب، سي­دي، بروشور، مقاله و ويژه‌نامه، كتابچه جدول و سؤالات مسابقه ارائه شد.
* اقدامات قبل از موسم‌تان چه بوده است؟
برنامه‌ريزي و توليد محتوا و ابلاغ به مديران كاروان‌ها براي عملياتي كردن آن‌ها، برنامه‌هاي پيش‌بيني شده كه مهم‌ترين آن معرفي و ارسال عكس و مشخصات اعضاي شواري فرهنگي و گروه ارشاد براي صدور كارت‌هاي عضويت بود، كه اين كار هم انجام شده است.
* با توجه به نام‌گذاري امسال چه اقدام تازه‌اي انجام گرفته است؟
چون كار ما يك اقدام فرهنگي نويني بود، بنابراين، تازگي و نوآوري در امور فرهنگي حج محسوب مي‌گردد. عمل گروه ارشاد نيز نوآوري در برنامه‌ريزي فرهنگي است. اگر اين كار به درستي عملياتي شود، ناهنجاري‌ها در كاروان‌ها به شدت كاهش مي‌يابد.

در مقام توليد سي­دي «مسافر قبله»،‌ آموزش مناسك به طريق پاورپوينت و با

198

استفاده از تصاوير و عكس كه روشي متفاوت از روش‌هاي آموزشي قبل است ارائه شده است.
* در موسم امسال چه برنامه‌هايي در دستور كار داريد؟
طراحي هفت عنوان مسابقه؛ دو مسابقة كتاب‌خواني و پنج مسابقة موضوعي و مناسبتي، مبتني بر اطلاعات عمومي است. كتاب «آداب حج» و «چگونه زيستن» و پنج عنوان در مورد پيامبر9 و حضرت زهرا3 در مدينه و مسابقة مولود كعبه، امام مهدي[در مكه توزيع و كليدهاي مسابقات و آيين‌نامه‌هاي نحوة انتخاب افراد برنده و اهداي جوايز نيز ابلاغ شده.
همچنين برنامة‌ ويژه‌اي براي بزرگ‌داشت امام راحل در نظر گرفته شده كه با نام «امام و حج ابراهيمي» در بعثه و كاروان‌ها برگزار شده و دو تا كتابچة «بادة نور » و« آيت صدق» كه بخشي از سيرة اخلاقي و رفتاري امام1 بوده، تكثير و بين كاروان‌ها براي بهره‌گيري محتوايي در اين مراسم توزيع شده است.
* چگونگي نظارت نسبت به اجراي اين برنامه‌ها چه بوده است؟
ما چند مؤلفه براي اعمال نظارت داشتيم:
1. هماهنگي با رابط‌هاي معاونت مبنا و دريافت گزارش‌هاي آن‌ها؛
2. دريافت و ارزيابي صورت‌جلسات و گزارش عمل‌كرد شوراهاي فرهنگي و ارشاد به صورت مستقيم؛
3. سركشي نمايندگان معاونت آموزش و پژوهش به كاروان‌ها و ستادهاي منطقه‌اي كه براي اولين‌بار از امسال به صورت محدود انجام شده است.
* استقبال زائران در امور فرهنگي و مسابقات چه اندازه است؟
به طور متوسط به هر كاروان بيست نسخه داديم، اما مراجعات مكرر مديران كاروان براي تكثير اين جزوات، نشان‌گر افزايش شركت‌كنندگان است.

199

* چه پيشنهاد جديدي براي ارتقاي فرهنگي عوامل و زائران كاروان‌ها
داريد؟
نسبت به عوامل اجرايي حتماً نيازمند برگزاري كارگاه‌هاي مديريت فرهنگي هستيم. بايد به عوامل اجرايي ياد داد كه چگونه فعاليت‌هاي فرهنگي را مديريت كنند.
در گزينش روحانيون و مديران بايد ملاك­هاي توانايي مديريت فرهنگي را هم مدنظر قرار دهيم، بخش ستاديِ فعاليت‌هاي فرهنگي بايد از تشتت مديريتي خارج شود و مديريتي منسجم پيدا كند و كار سوم، واقع‌بينانه ديدن نيروهاي ستادي موسم است كه بايد از نظر تعداد و توانايي واقع‌بينانه‌تر شوند.
 اما به نسبت زائران، اصلي‌ترين كار تيپ‌بندي زائران است كه بايد برنامه‌ريزي بر اساس تيپ‌بندي انجام شود و بر اساس آن‌، هم برنامه و هم بسته‌هاي فرهنگي هر تيپ متفاوت باشد. همچنين در عين محدود كردن حجم برنامه‌ها ـ كه نبايد همة وقت زائر را پر كند ـ رعايت تنوع و جذابيت در توليد محتوا و روش ارائه صورت بپذيرد. البته تمام برنامه‌ريزي‌ها بايد مبتني بر نيازسنجي انجام شود تا واقع‌بينانه‌تر و اثرگذارتر گردد.
در اين راستا نياز اعلامي منظور نيست، بلكه نيازشناسي اكتشافي مدنظر ماست تا به نيازهاي واقعي مخاطبان دسترسي پيدا كنيم.

* مديريت منسجم فرهنگي چگونه امكان تحقق دارد؟

فكر مي‌كنم به جاي اين‌كه يك جايگاه ساختاري به نام معاونت فرهنگي شكل بگيرد، بهتر است ستاد امور فرهنگي شكل بگيرد وهمة بخش‌هاي علاقه‌مند و
يا مرتبط عضو آن باشند و آن ستاد قهراً رييسي و شورايي دارد، بخشي رييسي
اداره مي‌شود و بخشي هم شورايي، در اين صورت كارها زمين نمي‌ماند، چون بازوي قوي دارد و شورا هم دارد. انگيزه‌ها و علايق و سليقه‌ها هم ناديده گرفته

200

نمي‌شود.
اين باعث مي‌شود كه هم كار منسجم‌تر شود و در ضمن همة انگيزه‌ها هم به كار گرفته شود. معاونت آموزش و پژوهش، امور بين‌الملل، معاونت روحانيون، سازمان حج و زيارت و مديريت اهل‌سنت مي‌توانند پنج ضلع اين ستاد باشند.
* بعد از موسم چه برنامة تكميلي براي رفع نقاط ضعف يا ايجاد طرح‌ها و ابتكارات جديد در راستاي تأمين نيازهاي فرهنگي حجاج داريد؟
اولاً، در پي تفكيك برنامه بر مبناي طبقه‌بندي مخاطب براي سال آتي هستيم؛ يكي براي بي‌سوادان و كم‌سوادها و ديگر براي تحصيل كرده‌ها، اين حداقل كار است. ثانياً، طراحي و اجراي كارگاه آموزشي، توجيهي مديران و روحانيون است. ثالثاً، جلو انداختن زمان ابلاغ و اجراي برنامه‌ها براي دستيابي به فرصت مكفي براي آماده‌سازي زائران و رابعاً عملياتي كردن برنامه‌هاي پس از سفر.
* با توجه به ضرورت به‌كارگيري زبدگان فرهنگي كاروان‌ها، براي پيش‌برد مقاصد فرهنگي‌تان، چه اقدامي براي تقويت انگيزش آنان در نظر گرفته‌ايد؟
ما فكر مي‌كنيم كه نبايد انگيزه‌هاي مادي را پررنگ كنيم؛ زيرا زائران عميقاً انگيزة لازم را براي جلب رضاي الهي دارند و خواهان اين هستند كه نقشي داشته باشند و خدمتي كنند. در عين حال، جهت تشخص‌دهي و اعتبار آنان، كارتي برايشان صادر كرده‌ايم. ضمناً از ميان شوراهاي فرهنگي، شوراي نمونه به نحو مقتضي مورد تشويق قرار مي‌گيرد، حتي ممكن است به سفر معنوي عمره نيز مشرف شوند.
* مهم‌ترين آسيب‌هاي فراروي كارهاي فرهنگي‌تان را چه چيزهايي مي‌دانيد؟
اول: تعدد مراكز مديريتي و تصميم‌گيري در كارهاي فرهنگي.

دوم: ناآشنايي بخشي از مديران و روحانيون نسبت به برنامه‌هاي نوين فرهنگي به

201

صورت منسجم.
سوم: سن بالاي اكثر زائران و بي‌سوادي آن‌ها.
* فكر مي‌كنيد چه ظرفيت‌هاي فرهنگي ديگري براي موسم حج وجود داشته باشد كه هنوز به كار نگرفته‌ايد؟
از آنجا كه اكثر مردم در طول عمر يك بار به حج مي­آيند، آن را با شوق و انگيزة خيلي بالايي انجام مي‌دهند و بيشترين سطح آمادگي و كسب معنويت را دارند. از اين نظر به اعتقاد ما براي تعامل‌بخشي ديني، معنوي و فرهنگي در بالاترين سطح وجود دارند. افراد بي‌سواد و باسواد مي‌خواهند تغيير رويه بدهند، از جمله تصحيح قرائت، پاكي مال، صلة رحم، حلاليت‌طلبي و مانند آن، اين نشان‌ مي‌دهد كه مردم آمادگي دارند و اين اعمال، هم اثر وضعي دارد و هم انكسار قلبي ايجاد مي‌كند. در نتيجه سطح آمادگي را براي پذيرش معنوي بالا مي‌برد.
آدمي در سفر حج از تعلقات مادي مي‌برد و با ميل و انگيزه اين كار را مي‌كند. شايد هيچ زماني روح و قلب آدمي براي تحول معنوي به اين اندازه نباشد. به همين نسبت، ديگران هم به حاجي توجه گسترده دارند و با يك آدابي حاجي را بدرقه و استقبال مي‌كنند و اين توجه هم به نوبة خود، ظرفيت بالايي را در اختيار ما قرار مي‌دهد و ما هنوز از اين ظرفيت استفاده نكرده‌ايم و به حاجي نگفته‌ايم به هنگام مراجعت چگونه معنويات حج را منتقل كند. اين يكي از آن‌ ظرفيت‌هاي خيلي بزرگ است كه قابل استفاده مي‌باشد.
* براي ايرانيان خارج از كشور و حجاج غير ايراني چه برنامه‌هاي فرهنگي مي‌توان تدارك ديد؟

از طريق برقراري ارتباط با مؤسسات اسلامي كشورهاي مختلف، مي‌توانيم از قبل حاجي‌ها را شناسايي كنيم و با واسطة همين مؤسسات و مراكز كه با آن‌ها تعامل داريم، در مبدأ برنامه‌هايي با دسته‌بندي فرهنگي مناسب در اختيارشان بگذاريم. البته

202

به واسطة محدوديت‌هايي كه در موسم وجود دارد، در اختيار گذاشتن اين بسته امكان‌پذير نيست. در اين راستا، ولو همة حاجي‌ها را پوشش ندهيم، اما مي‌توانيم بعضي از آن‌ها را پوشش دهيم كه البته اين كار در حيطة مسؤوليتي معاونت امور بين‌الملل جا دارد.
* به عنوان مسؤول فرهنگي براي ارتقاي معنوي حجاج چه پيشنهادي داريد؟
اگر بخواهيم بهرة معنوي مخاطبين ‌بالا برود، لازم است برنامه‌هايي را توليد كنيم كه تلفيقي بين شعور و شعار باشد، عاطفه و برهان، عقل و احساس؛ در سال قبل ما پيمان‌نامه‌اي تدوين كرديم كه يكي براي وداع با مكه (پيمان با خدا) و يكي براي وداع با مدينه (پيمان‌ با پيامبر9) بود.
 پيمان‌نامه‌ها سال گذشته در كاروان‌ها به صورت دسته‌جمعي قرائت شد كه عموماً تشكر كردند و امسال اين پيمان‌نامه‌ها تكثير شد و در كاروان‌ها نصب شد تا پيش رو باشد. در همين راستا برنامة مراقبت نفس و توجه به شهيدان و شهادت را در برنامه‌هاي امسال پيش‌بيني كرديم كه در واقع در راستاي تثبيت و تقويت ارزش‌هاي معنوي انجام گرفته است.

گزارش فعاليت­هاي فرهنگي در مكة مكرمه
حجةالاسلام و المسلمين هاجري مسؤول گروه مدينه بعد شوراهاي فرهنگي كاروان‌ها، در گفتگويي اظهار داشت: «روز ورود به مكه دو جلسه با همكاران فرهنگي، پيرامون حوزة عمل و مأموريت‌هاي محوله برگزار شد و دفترچة راهنماي فرهنگي، در اختيار آنان قرار گرفت.

جلسه‌اي نيز با مسؤول ستاد مكه پيرامون نحوة تعامل و همكاري با ستاد براي تحقق مطلوب برنامه‌هاي فرهنگي مصوب برگزار گرديد. در نتيجه مقرر شد كه با

203

حضور نمايندة معاونت، در جلسات روزانة مديران مناطق نُه‌گانه، برنامه‌هاي مصوب ابلاغ شود و هماهنگي‌هاي لازم به عمل آيد.»
نمايندة معاونت، با حضور در هشت جلسه از جلسات مديران ستاد، ضمن ابلاغ مصوبات فرهنگي، تدابير اجرايي مورد نياز براي اجراي مطلوب برنامه‌ها را اعلام و هماهنگي‌هاي مقتضي را به عمل آورد. خوشبختانه مدير محترم ستاد مكه، معاون و مديران مناطق نُه‌گانه، در خصوص پشتيباني و پي‌گيري مصوبات ابلاغي حداكثر همكاري را با معاونت داشتند.

تعامل با مناطق نُه‌گانه
از آنجا كه تعداد رابطان فرهنگي معاونت در مكه، سه نفر بود، مناطق نُه‌گانه بين آنان به‌طور مساوي تقسيم شد؛ به‌گونه‌اي كه دو روز در ميان در مناطق حضور يافتند. آن‌ها مجموعاً در 25 جلسه شركت داشتند. اهم اهداف حضور نمايندگان معاونت در مناطق به شرح ذيل است.
ـ ابلاغ و تبيين مصوبات فرهنگي و هماهنگي جهت اجراي مطلوب آن.
ـ تعريف و تبيين كار فرهنگي براي جلوگيري از حركت‌هاي قشري.
ـ نظارت و پي‌گيري مطلوب برنامة فرهنگي تمتع در كاروان‌ها.
ـ هماهنگي با مديران جهت حضور در كاروان‌ها و تشويق شوراهاي موفق.
ـ راه اندازي و سازماندهي رابطان فرهنگي كاروان‌ها.
حضور مستمر و مؤثر كارشناسان فرهنگي در ستاد، موجب هماهنگي مطلوب و تسريع در اجراي برنامه‌هاي ابلاغي در وقت مقرر، گرديد.

شبكه‌هاي فرهنگي كاروان‌ها

امسال براي نخستين سال، از سيستم شبكه‌اي براي تعميق و غنابخشي به برنامه‌هاي

204

فرهنگي كاروان‌ها و تعامل و ارتباط مستمر با هسته‌هاي فرهنگي كاروان‌ها استفاده شد. در همين راستا، رابطان فرهنگي معاونت در مناطق نُه‌گانه، در جلسات منطقه‌اي از مديران كاروان‌ها خواستند كه يك نفر از چهره‌هاي فرهنگي و فعال گروه ارشاد را به عنوان رابط فرهنگي كاروان معرفي نمايند.
با پي‌گيري اين ابلاغيه، مديران در مدت كوتاهي رابطان فرهنگي كاروان خود را به نمايندة معاونت معرفي كردند. با دعوت از رابطان معرفي شده، دو جلسة توجيهي براي اين رابطان در مناطق نُه‌گانه برگزار شد و حوزة عمل و نحوة تعامل آن‌ها با رابط معاونت دقيقاً تشريح شد.
براي مثال فرم‌هاي نيازسنجي فرهنگي در كوتاه‌ترين مدت توسط رابطان توزيع و جمع‌آوري شد. شايان ذكر است شمار رابطان فرهنگي كاروان‌هاي مكه به پانصد نفر مي‌رسد كه براي رابطان هر منطقه، دو جلسه برگزار شده است. با اطلاعاتي كه از رابطان فرهنگي كاروان‌ها گرفته شده، با توجه به ميزان موفقيت آن‌ها در مأموريت‌هاي محوله، برنامه‌هايي براي استمرار اين ارتباطات و تعاملات شبكه‌اي در بازگشت به ايران طراحي شده است.

پاس‌داشت روز «حج و امام خميني1» و روز «ازدواج و خانواده»

امسال با توجه به مصوبة شوراي برنامه‌ريزي بعثة مقام معظم رهبري، روز ششم ذي‌الحجه به نام روز «حج و امام خميني1» نام‌گذاري شد. بر همين اساس با برگزاري يك جلسة كارشناسي، برنامه‌هاي پاسداشت اين روز تنظيم و پيشنهاد شد كه پس از تصويب و ابلاغ آن، مصوبات در جلسة ستاد مكه به اطلاع مديران مناطق رسيد. همچنين رابطان فرهنگي معاونت در مناطق نُه‌گانه بر اهتمام كاروان‌ها به پاس‌داشت اين روز تأكيد كردند. اهم فعاليت‌هايي كه توسط دفتر معاونت در مكه

205

در خصوص پاس‌داشت اين روز انجام شد، به شرح ذيل است:
ـ تهيه و تنظيم پيشنهاد برنامه‌هاي پاسداشت روز «حج و امام خميني1».
ـ ابلاغ برنامه‌هاي مصوب به مديران مناطق و مديران كاروان‌ها و انجام هماهنگي‌هاي لازم.
ـ تهية محتواي يك ويژه‌نامه و ارائه به نشرية زائر كه خوشبختانه به موقع منتشر و در روز ششم ذي‌الحجه توزيع شد.
ـ توزيع هزار نسخه از جزوات «بادة نور» و «آيت صدق» در بين حجاج.
ـ تهيه و تنظيم محتواي يك تراكت با عنوان «حج چيست و حاجي كيست؟» از نگاه امام خميني1.
روز اوّل ذي‌الحجه، سالروز ازدواج حضرت امير7 با حضرت فاطمه3 و روز ازدواج و خانواده نام‌گذاري شد و كارشناسان فرهنگي معاونت در جلسة ستاد و مناطق از مديران خواستند تا مراسم جشني در كاروان‌ها برگزار شود و ضمن تقدير از زوج‌هاي جوان، اطلاعاتي در خصوص فرهنگ ازدواج، آسان‌سازي ازدواج جوانان و ساير موارد در اختيار زائران قرار دهند.

الگوهاي فرهنگي، انتقال تجارب
تبادل تجارب، فرصت آموزشي مؤثر و غيررسمي براي كساني است كه كمتر فرصت حضور در كلاس درس را دارند يا آن را برنمي‌تابند. در اين روي‌كرد، طرح‌ها و خلاقيت‌هاي ابتكاري، خيلي سريع تبديل به الگوي فرهنگي شده و شايع مي‌شود.

بر اين اساس و در راستاي پي‌گيري ابلاغ معاون محترم آموزش و پژوهش در خصوص نظام دهي و غنابخشي به نمايشگاه محصولات فرهنگي مديران كاروان،

206

جلسه‌اي با مسؤولان و كارشناسان محترم ستاد برگزار شد و نتايج آن در قالب يك طرح به معاون آموزش و پژوهش پيشنهاد شد و به تأييد رسيد.
اين نمايشگاه كه با هدف تقدير از خلاقيت‌ها و نوآوري‌هاي فرهنگي و نيز آشنايي مديران با فعاليت‌هاي يكديگر در نُه منطقه برگزار شد، به گفتة ناظران نسبت به نمايشگاه سال گذشته هدف‌مندتر، هماهنگ‌تر و منظم‌تر و پررونق‌تر برگزار شد. شايان ذكر است كه نمونه‌هايي از محصولات فرهنگي عرضه شده در اين نمايشگاه، توسط كارشناسان فرهنگي معاونت انتخاب شد كه «در نمايشگاه نمونة محصولات فرهنگي حج 87» در 15 ذي‌حجه در هتل كريستالات با هدف الگوسازي فرهنگي به نمايش گذاشته مي‌شود.
عمده فعاليت‌هايي كه دفتر نمايندگي معاونت در مكه در خصوص برپايي مطلوب اين نمايشگاه‌ها انجام داده، بدين شرح است:
ـ برگزاري يك جلسة هماهنگي با مسؤولان ستاد كه به تعيين چارچوب‌هاي اصلي نمايشگاه انجاميد.
ـ شركت در جلسة ستاد مكه و ابلاغ مصوبه و ارائة توضيحات لازم.
ـ طراحي و ابلاغ دو جدول زمان‌مند برگزاري نمايشگاه، به درخواست مديران مناطق نُه‌گانه.
ـ شركت كارشناسان فرهنگي معاونت در جلسات منطقه‌اي مديران كاروان‌ها و ابلاغ طرح و ارائة توضيحات لازم.
ـ حضور فعال و مستمر در افتتاحية نمايشگاه‌هاي منطقه‌اي.
ـ حضور كارشناسان فرهنگي معاونت در نُه منطقه و ارزيابي و انتخاب نمونة‌ محصولات فرهنگي كاروان‌ها.

ـ برگزاري جلسات هماهنگي با مسؤول نمايشگاه در خصوص برگزاري هر چه مطلوب‌تر نمايشگاه.

207

نيازسنجي فرهنگي
طرح نيازسنجي فرهنگي به مسؤوليت آقاي دكتر شريفي‌نيا ـ كه مقدمات
آن در مدينه انجام شده بود ـ در مكه ادامه يافت و به سرانجام رسيد. تكثير بيش
از بيست هزار صفحه پرسش‌نامه، دسته‌بندي و طبقه‌بندي آنان در دو سطح
زائران و كارگزاران، فراخوان حدود پانصد نفر از رابطان فرهنگي، توزيع پرسش‌نامه‌ها و برگزاري جلسة توجيهي در نُه منطقه براي رابطان، از اهمّ
ارهايي بود كه براي اجراي مطلوب نيازسنجي انجام شد. اكنون پرسشنامه‌ها در كاروان‌ها توزيع شده و هماهنگي لازم براي عودت به دفتر معاونت انجام گرفته است.

جلسات مشترك با همكاران نظرسنجي
هر ساله نظرسنجي‌هاي مختلف و متعددي از سوي سازمان، حوزة نمايندگي و معاونت‌هاي تابعه انجام مي‌شود. بر اين اساس و به منظور وحدت‌رويه در حوزة عمل، جلسه‌اي صميمانه با حضور محققان و كارشناسان مجري طرح برگزار شد. در اين جلسه كه محققانِ معتمدِ بخش‌هاي مختلف حضور داشتند، بر سودمندي و لزوم برگزاري مستمر اين‌گونه جلسات كارشناسي تا دستيابي به يك برنامه عمل مشترك تأكيد شد.

خدمات مشاوره‌اي در آستانة ايام تشريق

حج و به‌ويژه ايام تشريق، آبستن پيش‌آمدهاي غيرمترقبه و پيش‌بيني نشده است

208

كه عدم آمادگي عوامل و كارگزاران كاروان‌ها، در مواجهه با اين رخدادهاي ناگهاني، ممكن است آن را به يك معضل و بحران مديريتي تبديل كند. آشناسازي كارگزاران كاروان‌ها با وضعيت‌هاي غيرمترقبه و نحوة مواجهه با آن، آنان را نسبت به برخوردها و مديريت خام و ناپخته ايمن مي‌سازد.
از اين رو در آستانة ايام تشريق، جلسات خدمات مشاوره با حضورآقاي
دكتر شريفي‌نيا در دو سطح (مديران و روحانيون، زائران) برگزار شد. در جلسات مشاورة زائران عوامل استرس‌زا در حج به‌ويژه‌ ايام تشريق و راه‌هاي پيش‌گيري و مواجهه با آن‌ها تبيين شد. اين جلسات با استقبال مديران كاروان‌ها و زائران مواجه گرديد.
اما در جلسة كارگزاران كاروان‌ها، گونه‌هاي استرس در موسم حج و نحوة پيش‌گيري يا مواجهه با آنها بررسي و چاره‌انديشي شد. افزون بر مباحث گذشته كه توسط آقاي دكتر شريفي‌نيا در جلسات كارگزاران ارائه شد، فرصت‌ها و ظرفيت‌هاي معنوي ايام تشريق براي كارگزاران و زائران توسط جناب آقاي پناهيان ارائه گرديد. اين نشست­ها بالغ بر پانزده جلسه بوده است.

جلسات درون‌بخشي
جلسات درون‌بخشي نيروهاي معاونت در مكه، در هر روز، دوبار برگزار مي‌شد. جلسات صبحگاهي به برنامة روز نيروها و هماهنگي‌هاي لازم اختصاص داشت و جلسات شبانگاهي به گزارش فرهنگي روز، مباحث كارشناسي پيرامون راهكارها و برون‌رفت‌ها مي‌پرداخت. «شكل‌گرايي در فعاليت‌هاي فرهنگي كاروان‌ها»، «افزايش سطح انتظارات رفاهي زائران و ريشه‌هاي آن» از جمله موضوعات مطرح شده در اين جلسات بود.

209

برگزاري مسابقات
در چارچوب طرح ابلاغي از معاونت آموزش و پژوهش، سه مسابقه در مكه براي كاروان‌هاي مكه و مدينه برگزار شد. اهم فعاليت‌هاي انجام شده در اين محور عبارت‌اند از:
ـ انتشار و توزيع سؤالات سه مسابقه.
ـ انتشار و توزيع آيين‌نامة اجرايي مسابقه و بررسي و تبيين آن در جلسات مناطق نه‌گانة مكه.
ـ توزيع كليد پاسخ‌ها به كاروان‌ها
ـ هماهنگي با ستاد در خصوص نحوة پرداخت جوايز مسابقات.

حضور در جمع شوراهاي فرهنگي
يكي از محورهاي فعاليت كارشناسان فرهنگي معاونت در مناطق، حضور در جمع گروه‌هاي ارشاد و شوراهاي فرهنگي كاروان‌ها و تقدير از تلاش‌ها و زحمات آن‌ها بود. اين سركشي كه با رويكرد فرهنگي ـ و نه نظارتي و بازرسي ـ انجام مي‌شود، بعضاً در معيت مديران مناطق نُه‌گانه انجام شد.

گفت‌وگو با حجت الاسلام سيد طه مرقاتي، كارشناس فرهنگي

وي عضو هيئت علمي سازمان مطالعه و تدوين كتب انساني دانشگاه‌ها و استاد مدعو در دانشگاه‌هاي علامه طباطبايي، مذاهب اسلامي و علوم قضايي است و پيش‌تر كارشناس فرهنگي معاونت فرهنگي وزارت ارشاد و دبير كميتة ديني كتاب سال جمهوري اسلامي بود. امسال به عنوان كارشناس فرهنگي معاونت آموزش و پژوهش بعثة مقام معظم رهبري و در مناطق 1، 3 و 5 ستاد مكة مكرمه فعاليت داشته

210

و در شكل‌گيري نمايشگاه محصولات فرهنگي، نقش فعالي ايفا نمود. گفت‌وگو با ايشان را مرور مي­كنيم:
* نحوة شكل‌گيري نمايشگاه محصولات فرهنگي چگونه بوده است؟
بر اساس راهنماي شوراي فرهنگي و گروه‌هاي ارشاد و توصيه‌هايي كه از سوي معاونت آموزش و پژوهش جهت توليد محصولات فرهنگي به عمل آمده بود و البته فضاي لازم براي ابتكارات ويژة كاروان‌ها نيز وجود داشته است، در نتيجه بخش عمده‌اي از اين محصولات قبل از تشرف در ايران به وجود آمده بود.
 بنابر راهنمايي شواري فرهنگي معاونت، ابتدا اين محصولات در خود كاروان‌ها در فضاي مناسب به نمايش گذاشته شد و بعد موفق شديم در بازديدهاي موردي از اين نمايشگاه‌ها دست به گزينش اوليه آثار بزنيم. سپس اين محصولات در ستادهاي نُه‌گانه به عنوان نمايشگاه‌هاي منطقه‌اي عرضه گرديد و پس از سه روز نمايش، توسط نمايندة معاونت و رييس منطقة ذي‌ربط، نمونة كالاي فرهنگي انتخاب و صورت‌جلسه شد.
* چه ويژگي الگويي قابل انتقالي را در بين محصولات فرهنگي مشاهده فرموديد؟
ـ يكي از برجسته‌ترين كارها نهادينه كردن فرهنگ حج در خانواده‌هاي حجاج بود كه با خاطره‌نويسي، شعر، مقاله و نقاشي توسط خانوادة حجاج به ويژه كودكان به منصه ظهور رسيده.
ـ دومين ويژگي برجسته، آموزش‌هاي فرهنگي پيش از اعزام در قالب اردوهاي آموزشي بود كه اين خود نيز مي‌تواند الگويي مناسب براي كاروان‌ها باشد.

ـ سومين حركت فرهنگي قابل انتقال، نمود حركت‌هاي جمعي و خيرخواهانه كه در بيشتر كاروان‌ها شكل گرفته بود، مانند: مدرسه‌سازي، كمك در ازدواج جوانان،

211

عيادت از بيماران و مانند آن كه حجاج مي‌توانند با اين تيپ‌كارها پيش‌آهنگ فرهنگ‌سازي در جامعه باشند.
ـ چهارمين مورد نيز طرح همسفران آسماني كه بسيار عالي بود. در اين طرح حاجيان، شهدا را نيز با خود همراه كرده، هر كدام به نيابت از شهيدي اعمال مستحبي انجام مي‌دادند به اميد اين‌كه در آينده مورد شفاعت آنان قرار گيرند.
ـ پنجمين مورد الگويي، طرح حساب‌رسي اعمال بود كه حاجيان مي‌توانستند با دقت در اعمال خود در طول سفر به خودسازي بپردازند.
* فكر مي‌كنيد درنظرگرفتن غرفة آثار الكترونيكي كاروان‌ها چه نقشي در بهبود وضعيت حجاج داشته باشد؟
به كارگيري خدمات الكترونيكي در كاروان‌ها خوب بود. اطلاع‌رساني به خانواده‌ها يا گرفتن عكسي از حاجي و در نظر گرفتن يك فايل خاص براي هر يك از حجاج، اعلام خبر سلامتي به خانواده‌هاي حجاج از طريق پيام‌هاي الكترونيكي نمودهايي از اين فعاليت بود. البته بعضي از خدمات الكترونيكي نيز مانند برنامه‌‌هاي نرم‌افزاري براي انتقال به تلفن همراه افراد، مانند دعاها و تفاسير قرآني و مانند آن نيز انجام شد كه آن هم بسيار مناسب بود.
* موضوع‌بندي نمايشگاه با برنامه‌ريزي قبلي صورت گرفت يا به تناسب آثار رسيده انجام شد؟
در ابتدا موضوعات هشت‌گانة شهدا، نقاشي كودكان، نشريات و مانند آن بود، ولي در عمل، عرضة بعضي از محصولات ديگر موجب افزايش غرفه‌ها و تنوع موضوعي بيشتر نمايشگاه‌ها شد و در مجموع هم اين افزايش غرفه‌ها و تنوع آن جذابيت بيشتري به نمايشگاه‌ها داد و اين، نشان از اهميت دادن به ابتكارات و خلاقيت‌هاي حجاج بود.
* راهكارهاي بهينه‌سازي و ارتقاي كيفي‌تر نمايشگاه‌ها چيست؟

212

فكر مي‌كنم بايد براي بهبود كيفي نمايشگاه‌ها اقدامات زير انجام پذيرد:
دبيرخانة ثابتي در تهران ايجاد شود و گزينش آثار در آن‌جا باشد و در اين‌جا تنها آثار ارائه شود.
آيين‌نامه ثابتي باشد تا كارها در چارچوب بهتري قرار گيرد.
البته بايد هدايت و نظارت در كارها باشد؛ اما بايد حمايت لازم براي شكوفايي استعدادها نيز صورت گيرد.

فعاليت­هاي كتابخانه
طبقة اوّل ساختمان مركزي بعثة مقام معظم رهبري، عطر خاصي دارد كه اهل فرهنگ از فاصله‌هاي دور آن را حس مي‌كنند، عطر دل‌انگيز كتاب در فضايي كوچك به وسعت شايد 60 متر در دل خود باغ بزرگي را جاي داده كه شكوفه‌هاي علم و ايمان چونان چراغ‌هاي نور بخشي، جان و دل هر زائري را نورباران مي‌‌سازد.
كتابخانة بعثه با همين قفسه‌هاي معطري كه شانه به شانة هم، طعم دانايي را در ظرف زلال مسافر حريم وحي مي‌نشاند، سه رايانه و ده صندلي در كنار پذيرايي با صفاي آب و يا چاي، فضاي اين باغ سرسبز و با طراوت را زينت داده است. يك روحاني جوان و خوش برخورد همچون پروانه‌اي گرد زائران اين باغ مي‌چرخد و هر آنچه كه در سفرة ميزباني دارد، براي مهمانانش مهيا مي‌‌سازد.
كتابخانة بعثة مقام معظم رهبري طبق كارشناسي‌هاي لازم مبني بر نياز عامة زائران و روحانيون و محققان و مراجعان گرانقدر، به كتب منبع و مأخذ جهت مطالعه ويا جواب‌گويي به شبهات، در مدينة منوره توسط معاونت محترم آموزش و پژوهش بعثه روز سه­شنبه ^{( 1 )} رسماً كار خود را با توجه به سرفصل‌هاي زير آغاز نموده است:

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. 23/8/87 مطابق با 14 ذي‌قعده.

213

1. نياز سنجي مراجعان در انتخاب كتب جهت استفاده در مدينه و مكه.
2. نوآوري و شكوفايي و ابتكارات جديد در نحوة خدمت‌رساني به مراجعان.
3. ايجاد تنوع بيشتر در اجراي شيوه‌هاي جذب و بهره‌مندي از فضاي موجود.
4. پاسخ‌گويي و برطرف نمودن نيازهاي مراجعان.
6.روش‌مند نمودن ابزارها، با امكانات موجود جهت استفادة محققان.
با توجه به سرفصل‌هاي ياد شده و با دستور و پي‌گيري‌هاي مجدانه معاونت محترم آموزش و پژوهش مبني برآماده نمودن كتب مورد نياز و فضاي مطالعه جهت استفادة مراجعان، كتابخانه برنامه‌هاي خود را در عرصه­هاي ذيل آغاز نمود.

كتابخانة مكتوب
با توجه به نيازسنجي و نحوة استفادة مراجعان اعم از روحانيون معظم كاروان‌ها، محققان، معين و معينه‌هاي كاروان‌ها و زائران گران‌قدر و با تجربة قبل مبني بر نيازها، قريب به 3000 نسخه كتاب آماده شد كه منابع چاپي در موضوعات فقه و اصول، تاريخ و سيره، كلام، تخصصي حج، علوم قرآن و تفسير، اخلاق، حديث، ادبيات، اشعار، لغت، ادعيه و مناجات و چند عنوان ديگر مي‌باشد.

كتابخانة ديجيتالي
رشد روزافزون بهره‌برداري از فناوري پيش‌رفته در عرصه‌هاي مختلف زندگي بشري، به‌ويژه در دو حوزة آموزش و پژوهش به‌گونه‌‌اي موجب توسعه و تعميق آن گرديده كه بدون آن هيچ پيش‌رفتي در اين دو حوزه متصور نيست و حتي در شرايط كنوني، آموزش صحيح و تحقيق و پژوهش دقيق، بدون آن امكان‌پذير نخواهد بود.

همان‌گونه كه استفاده از ابزار كمك آموزشي در انتقال به موقع، دقيق و صحيح مفاهيم و آموزه‌ها، بسيار مفيد و كارساز است، بهره‌گيري از اين فناوري در ترقّي و

214

پيش‌رفت آموزش و تحقيق نيز امري ضروري و اجتناب‌ناپذير است. از اين رو كتابخانة ديجيتالي با اهداف ذيل راه‌‌اندازي شد.
1. سرعت‌بخشي به خدمات‌رساني علمي.
2. تقويت بنية ديجيتالي كتابخانه.
3. ساماندهي و تجميع محصولات الكترونيك.
4. جلوگيري از فعاليت‌هاي موازي و تكراري.
5. پاسخ‌گويي به بخشي از نيازهاي مراجعان محترم .
6. ايجاد ارتباط بين گروه‌هاي علمي وآشنايي با مؤسسات تحقيقاتي.

 كتابخانة همراه
با توجه به پيش‌رفت فناوري روز و استقبال عامة مردم از تلفن‌هاي همراه و با عنايت به ايجاد فرهنگ مطالعه و در اختيار داشتن كتاب مورد نياز، با توجه به كارشناسي‌هاي دقيق، كتابخانة همراه با عناوين زير راه‌اندازي شد:
1. روضة رضوان، حاوي كتابخانة تخصصي حج به‌صورت متن و تصاوير اعمال و اماكن، ادعية مكه و مدينه.
2. ره‌توشه، ويژة مقلدان مقام معظم رهبري ـ دام ظلّه ـ داراي متن زندگي‌نامة مقام معظم رهبري، مناسك واجوبة‌الاستفتائات، ادعية مكه و مدينه و امكانات ديگر.
3. گزيدة مناسك حج براساس فتاواي مراجع عظام تقليد.
4. مناسبت‌هاي شمسي و قمري.
5. قرآن با ترجمه فارسي.
6.كتب ادعيه.

 اين كتابخانه با استقبال گستردة علاقه‌مندان مواجة شد و مراجعة محققان و روحانيون و زائران در حدي بود كه كتابخانه بعضاً به‌صورت يكسره پذيراي برادران

215

وخواهران بود. گفتني است اين برنامه به‌طوري طراحي گرديد كه با دستگاه بلوتوث در شعاع 250 متر به صورت خود كار، بلوتوث گوشي‌هاي همراه را شناسايي و ارسال به صورت اتوماتيك انجام مي‌گرفت.

پرده برداري از نرم افزارهاي جديد

1. نرم افزار الي‌الحقيقه:
متن 760 مجلد دربارة عقايد شيعه و پاسخ‌گويي به شبهات با امكانات جست‌وجو‌، نسخه‌برداري و امكان مطالعة متن و برنامه‌هاي جانبي ديگر.

2. نرم افزار صهباي حج:
متن تأليفات مربوط به حج وسخنراني‌هاي عالم عارف حضرت آيةالله جوادي آملي با امكانات جست‌وجو، نسخه‌برداري و امكان مطالعة متن و برنامه‌هاي جانبي ديگر.

كتابخانة ديجيتالي دو زبانه
در راستاي خدمت‌رساني فرهنگي و در سال نوآوري و شكوفايي، كتابخانة ديجيتالي به روش locol در مدينة منوره و مكة مكرمه راه‌اندازي شد. اين كتابخانه كه حاوي كتابخانه‌هاي موضوعي الفبايي، بانك مقالات، نشريات، پايگاه اطلاع‌رساني، بانك صوت قرآن كريم، بانك تصاوير و فهرست كامل محتوا با حجم 480 GB است، به دو زبان عربي و فارسي و با جست‌وجوي پيشرفته قابل استفاده است.

شبكة پاسخ‌گويي تلفني به سؤالات

شوراي استفتائات بعثه پاسخ داده مي­شد. اين سيستم با كمترين هزينه و امكانات و قابليت‌هاي چشم‌‌گير، مورد استقبال شاياني قرار گرفت.

216

شوراي استفتاء
شوراي استفتا يكي از قسمت‌هاي مهم و فعّال بعثة مقام معظم رهبري در موسم حج است كه وظايف سنگين و نقش عمده­اي در پاسخ‌گويي مسائل شرعي به‌عهده دارد.
حجة‌الاسلام و المسلمين حسين محمدي احمدآبادي، از پيش از انقلاب در امور استفتائات فعال بوده‌اند. در سال 47 خودشان آمدند و سال 56 و 57 با حضرت آيةالله كريمي و مرحوم آيةالله خاتم يزدي مشرف شدند و از آن تاريخ به بعد حضور مستمر داشته، ايشان در كنار بزرگواراني چون حضرت حجت الاسلام والمسلمين كيايي‌نژاد و حضرت حجت الاسلام والمسلمين فلاح‌زاده و ديگر عزيزان، عضو شوراي استفتاي بعثه هستند. رياست شوراي استفتا هم اكنون بر عهده حضرت
آيت الله سيد جعفر كريمي است.
فرصتي دست داد تا با ايشان گفت‌وگويي داشته باشيم و در اين‌جا آن را مرور مي­كنيم.
* ضرورت حضور شوراي استفتا در موسم را بفرماييد؟
البته كار شوراي استفتا در گذشته به اين وسعت نبود و عمدتاً براي بيان مسائل مربوط به حج و ديگر مسائل فقهي مورد ابتلاي زائران شكل مي­گرفت. بخش وجوهات هم در همين‌جا متمركز بود. اوايل جلوي حجر اسماعيل مي‌رفتيم. مرحوم آقاي خاتم و آقاي كريمي حرف آخر را مي‌زدند و قاطعانه حكم مسأله را مي‌گفتند.

217

امروزه گسترة كار‌ها تمام كاروان‌هاست و بيشتر روحانيون براي رفع مشكل مراجعه مي‌كنند و سرتاسر موسم وقت‌مان پر مي‌شود و تعداد ما هم ثابت است، در هر عرصه‌اي هم سؤال هست.
* پيش از موسم هم برنامه و تمهيدي داريد؟
هر كدام از دوستان مشغول كار خود هستند، تمهيدات بيشتر علمي و فقهي
است.
* اوج كارتان چه موقعي است؟
حجم كار از اوّل ذي‌الحجه شروع مي‌شود و تا 14 و 15 ذي‌الحجه ادامه دارد و اوج مراجعات نيز در منا است.
* آيا از سؤالات جديدي كه پرسيده مي‌شود، جزوه يا كتابي هم آماده مي‌شود؟
سؤالات جديدي كه پرسيده مي‌شود، معمولاً توسط خود ما نوشته مي‌شود و براي اضافه شدن به كتاب مناسك حج به معاونت آموزش و پژوهش تحويل مي‌شود تا هر ساله در تجديد چاپ مورد توجه قرار گيرد.
* دغدغه‌هاي حجاج را چگونه برطرف مي‌نماييد؟
اگر راهي داشته باشد يا امكان مراجعه به مرجع تقليد ديگري باشد، راهنمايي مي‌كنيم تا دغدغه‌هاي حجاج را از بين ببريم. البته در بيان حكم الهي بايد صراحت باشد و در مواقع مقتضي كه به بطلان يا كفارات منجر مي‌شود، ناچاريم مسأله را بيان كنيم.
* به چه وسيله‌اي پاسخ‌گوي سؤالات هستيد؟
حضوري، تلفني و غير حضوري از طريق تلفن گويا.
* بطلان عمل و يا كفارات بيشتر در چه مواقعي اتفاق مي‌افتد؟

كفارات بيشتر در احرام و ترك بيتوتة منا اتفاق مي‌افتد و اما بطلان حج در ترك اركان حج به هر نحوي باشد، ترك وقوف عرفات، وقوف مشعر، ترك طواف عمداً به طوري كه بعضي از اعمال وقت خاصي دارند كه ترك آن‌ها موجب بطلان حج است.

218