بخش 8

2. معاونت امور روحانيون

وضعيت روحانيون كاروان‌ها از زبان امور روحانيون
حجة‌الاسلام و المسلمين سيّد عبدالفتاح نواب، معاون امور روحانيون، دربارة آمار روحانيون، معين و معينه­ها در حج امسال گفت:
«در هركاروانِ زائران ايراني، يك روحاني حضور دارد، در حج تمتع امسال 1332 روحاني، معين و معينه حضور دارند كه ازاين تعداد، 553 روحاني، ? 412 معين و ? 364 معينه در مدينه قبل حضور داشتند.»
وي اظهارداشت: «در حج تمتع امسال همچنين? 275 روحاني، ? 200 معين و ? 194 معينه در مدينه بعد حضور خواهند داشت كه از اين تعداد كاروان‌ها، ? ??كاروان خارجي است.»
آقاي نواب، برگزاري شبانه‌روزي برنامه‌هاي توجيهي، نظارتي و ارزيابي و عمل‌كردي را ازجمله فعاليت‌هاي اين معاونت ذكركرد.
نواب توضيح داد: «روحانيون كاروان‌ها همچنين در طول حج، پاسخ‌گوي مسائل فقهي و معرفتي كلامي زائران هستند.
وي همچنين از تشكيل جلسات عمومي در داخل هتل‌ها براي بهره‌برداري و هماهنگي بيشتر بين زائران كاروان‌هاي مختلف و پاسخ‌گويي به نيازهاي آن‌ها به صورت جلسات مشترك و يا اختصاصي بانوان خبرداد.

نواب با اشاره به برگزاري گردهمايي هم‌انديشي پيرامون مسائل مورد نياز

221

روحانيون و به روزرساني نيازهاي بعثه گفت: «سركشي روزانه از كاروان‌ها و نظارت بر حسن انجام خدمات فرهنگي كاروان‌ها توسط رابطان اين معاونت انجام مي‌شود.»
معاون امور روحانيون خاطر نشان كرد: «با توجه به اين‌كه در كاروان حجاج ايراني براي هر هشتاد زائر به صورت ميانگين يك روحاني، معين يا معينه اختصاص يافته، اما اين سرانه در كاروان‌هاي ايرانيان خارج از كشور براي ميانگين 110 تا 115 زائر يك روحاني يا معين در نظر گرفته شده است.»
وي گفت: «با توجه به اين‌كه كاروان ايرانيان خارج از كشور در عربستان شكل مي‌گيرد و زائران آن قبل از اعزام در هيچ جلسة توجيهي حضور نمي‌يابند و تركيب جمعيتي آنان نيز متفاوت است، وظيفة روحانيان اين كاروان‌ها خطير و دو چندان است.»
معاون امور روحانيون بعثة مقام معظم رهبري اعلام كرد: «در حج امسال براي هر هشتاد زائر يك روحاني، معين و يا معينه در نظر گرفته شده است.» حجة‌الاسلام والمسلمين نواب گفت: «موفقيت روحانيان در مناسك حج امسال درصد بالايي از رضايت‌مندي زائران را به دنبال داشته است.»
وي خاطر نشان كرد: «تقريباً عموم روحانيان كاروان‌ها در انجام وظيفه موفق بوده‌اند، اما نبايد فراموش كرد كه زائران هم انتظارهايي دارند كه بايد برآورده شود.»
آقاي نوّاب از رشد 300 درصدي كاروان‌هاي زائران ايراني نسبت به سه سال گذشته خبر داد و گفت: «با توجه به افزايش تعداد كاروان‌ها، بر تعداد روحانيان كاروان‌ها هم افزوده مي‌شود. امسال با همكاري خوب سازمان حج و زيارت، به يازده كاروان زائران ايرانيان خارج از كشور علاوه بر روحاني، معين نيز اعزام شد.
آقاي نواب در پايان اعلام كرد كه براي اعزام روحانيان به حج تمتع هر سال، بر اساس ملاحظة عملكرد افراد و تشويق افراد كوشا و اعزام فوق‌العادة آنان اقدام مي‌شود.

222

برنامه‌هاي معاونت امور روحانيون

برگزاري همايش جلسة روحانيون معين و معينه‌ها
روز 13 آذرماه، (مطابق با 5 ذي‌حجه) جلسه عمومي روحانيون، معين و معينه­هاي كاروان­ها در نمازخانة بعثة مقام معظم رهبري برگزار شد. جناب آقاي ري‌شهري در اين جلسه كه با حضور چشمگير روحانيون، معين و معينه‌ها تشكيل شد، مطالبي را مطرح كرد.

سخنان نمايندة وليّ‌فقيه در همايش
«ايامي كه در آن قرار داريم، ايام «معلومات» است و به دنبال آن ايام «معدودات» مي‌آيد. اولين نكته‌اي كه در اين ايام بايد مورد توجه ما باشد، مطلبي است كه خداوند متعال در تبيين مناسك و معالم حج مكرر بر آن تأكيد كرده و آن مسألة ذكر خدا در قرآن است كه زياد مورد تكرار قرار گرفته، ولي در مورد حج، همين مسأله كه در مواقع ديگر از ما خواسته شده كه فراوان مورد توجه قرار دهيم، باز در ايام حج بيش از اوقات ديگر روي اين موضوع تأكيد شده است.»
وي با اشاره به برخي از آيات كه دربارة ذكر خداوند در ايام معلومات و ايام معدودات است، گفت: «معلوم مي‌شود فلسفة اين مناسك توجه بيشتر به حضرت حق است. اين آيات از ما مي‌خواهد تا تلاش كنيم و در اين روزهايي كه در آن‌ها قرار داريم ياد خدا را در جان خود عمق دهيم و به مناسك ظاهري اكتفا نكنيم. اين آيات و تأكيدها و تكرارها نشان آن است كه بهره‌گيري از بركات حج محقق كردن ذكر خدا در جامعه است.

اين وظيفة همه كساني است كه اين‌جا تشرف پيدا مي‌كنند. ولي من، شما و همة خدمت‌گزاران حج دو مسأله را بايد بيش از ديگران مورد توجه قرار دهيم. نه تنها

223

بايد خود تلاش كنيم تا ياد خدا در جان ما عمق پيدا كند، ياد خدا را در جان ديگران هم نفوذ دهيم و گمشده‌اي كه اين‌جا بايد پيدا كنيم، تحول معنوي است كه با دستورالعمل و آموزش و گزينش و برنامه تحقق پيدا نمي‌كند. اگرچه همة آن‌ها بايد باشد؛ اما آنچه مي‌تواند انسان را متحول كند، عمق بخشيدن ذكر خدا در دل است. هر چه عمق آن‌ زياد شود، آثارش در وجود انسان بيشتر خواهد شد.
چه كسي مي‌تواند اين تحول را ايجاد كند؟‌ كسي كه ذكر خدا در وجود خودش عمق پيدا كرده باشد. خدايا، حال نوبت توست كه به ما كمك كني تا حالي پيدا كنيم و بتوانيم در ديگران اثر بگذاريم.
در كتاب «عدة‌الداعي» آمده كه اگر عالم به علمش عمل نكرد، خداوند مي‌فرمايد: هفتاد عقوبت باطني برايش هست كه يكي از آن‌ها اين است كه لذت ذكر مرا نمي‌چشد. بنابراين كسي كه از ياد خدا احساس لذت نكند، چگونه مي‌تواند آن را به ديگران توجيه كند و انتقال دهد. تمام محرمات احرام براي اين است كه انسان خدا را فراموش نكند و فقط خدا را در وجود خود ببيند.
نكتة دوم اين است كه كارگزاران حج، علاوه بر ذكر زباني و قلبي بايد ذكر عملي خاص حج را هم داشته باشند. «من اطاع الله فقد ذكر الله... و من عصي الله فقد نسي الله» ^{( 1 )} . از اين رو كسي كه به مسؤوليت خود عمل مي‌كند، اين ذكر است.»
وي با اشاره به روايتي در خصال شيخ صدوق كه دربارة اقسام ذكر است گفت: «افراد ذكرشان در حالات و مكان‌ها و زمان‌ها متفاوت مي‌شود، ذكر كسي كه در خدمت حج است، اين است كه مسؤوليت خود را به خوبي انجام دهد؛ لازم است كه زائران را نسبت به مشكلات توجيه كنيد.»

در پايان، سرپرست حجاج، نكاتي را دربارة وظايف روحانيون به آن‌ها يادآوري كرد.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . وسايل الشيعه، ج15، «باب وجوب اجتناب المحارم»، ص256، ح20439

224

پيشنهاد برگزاري جلسات براي روحانيون
برنامه‌هاي مصوب فرهنگي بعثة مقام معظم رهبري محوريت و مديريت روحانيون كاروان‌ها قابل تحقق بوده و هست. معاونت آموزش و پژوهش بعثه تلاش كرده است كه اين نقش محوري را در كلية طرح‌ها و برنامه‌هاي پيشنهادي مدّنظر قرار دهد. براي نمونه، در مورد شوراي فرهنگي كاروان كه نقش تعيين كننده‌اي در طراحي و اجراي برنامه‌هاي فرهنگي و هزينه‌ كرد سرانه‌هاي فرهنگي دارد، نقش محوري بر عهدة روحاني كاروان به عنوان رييس شورا قرار گرفته و معين و معينه‌ نيز از اعضاي دائم آن شورا هستند. همچنين به همة كاروان‌ها ابلاغ شده كه كارها و برنامه‌هاي فرهنگي با تأييد امضاي روحاني كاروان وجاهت مي‌يابد.
به نظر مي‌رسد برگزاري جلسات روحانيون كاروان‌هاي هر منطقه (نظير جلسة مديران) بركات و آثار بسياري دارد كه از هم‌اكنون شايسته است براي سال آينده دربارة آن برنامه‌ريزي كرد.

تشويق روحانيون برتر

طي جلسه‌اي در روز يكشنبه ^{( 1 )} بيش از 25 نفر از روحانيون و معين‌هاي كاروان‌هاي مختلف حج تمتع و عمرة مفردة امسال به عنوان نفرات برتر معرفي شدند. در اين مراسم كه با حضور نمايندة ولي‌فقيه در امور حج و زيارت و رييس سازمان حج و زيارت كشور برگزار شد، روحانيون و معين‌هاي كاروان‌هاي ياد شده بر اساس معيارها و شاخص‌هاي سنجش روحانيون از نظر علمي، پژوهشي،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . 2/9/87، مطابق با 15 ذي‌حجه.

225

عمل‌كردي و رسيدگي به امور زائر انتخاب شدند.
در اين مراسم كه رابطين امور روحانيون و معاونت‌هاي بعثة مقام معظم رهبري نيز حضور داشتند، برترين‌هاي روحانيون كاروان‌ها ديدگاه‌هاي خود را دربارة مسائل فرهنگي و اجرايي حج بيان كردند.
نمايندة ولي‌فقيه در امور حج و زيارت و سرپرست حجاج ايراني در اين مراسم به برخي از سؤال‌ها پاسخ داده، رهنمودهايي ارائه نمودند.
هر ساله در موسم حج تمتع و عمرة مفرده، معاونت امور روحانيون اقدام به بررسي عمل‌كرد روحانيون كاروان‌ها مي‌كند. بررسي عمل‌كرد روحانيون و معين‌هاي كاروان‌ها توسط رابطين كه هركدام از آن‌ها قبلاً از روحانيون فرهيخته، باسابقه و تلاش‌گر كاروان‌ها بوده‌اند، به عمل مي‌آيد.

جلسات آموزش مناسك روحانيون
با توجه به جايگاه روحانيون و وظيفة آن‌ها نسبت به آموزش احكام و مراقبت در انجام مناسك صحيح از طرف زائران، با توجه به تعداد مراجع و كثرت نكات و مسائل شرعي، از طرف معاونت، جلساتي براي آمادگي هر چه بيشتر روحانيون دربارة مسائل احكام به صورت پرسش و پاسخ برگزار مي‌كند.

زيارت دورة ويژه براي روحانيون
هر سال در ايام موسم، امور روحانيون برنامه‌هاي ويژه‌اي براي زيارت دورة‌ روحانيون طراحي مي‌كند تا روحانيون نسبت به اماكن آشنايي كامل پيدا كنند و بتوانند براي اعضاي كاروان توضيحات لازم را ارائه نمايند. يكي از آثار اين بازديدهاي ويژه ايجاد وحدت‌رويه بين روحانيون كاروان در معرفي اماكن و مساجد است.

اين بازديدهاي دوره‌اي صبح‌ها ساعت 30/5 و عصرها 30/14 به مدت پنج روز

226

براي روحانيون، معين‌ها و معينه‌هاي كاروان‌ها در اماكن مدينة منوره برگزار مي‌شود. مسجد اجابه، شهداي حرّه، مسجد بني عبدالاشهل، مسجد درع، مسجد الاستراحه، احد، مسجد فضيخ، مشربة ام‌ابراهيم، مسجد قبا، مسجد جمعه، مسجد بنات بني‌نجار، منطقة خندق، حدود حرم، منطقة حمراءالاسد، مسجد شجره، آبار علي، محل بازگشت كاروان كربلا و مسجد سقيا و مساجد منطقة مناخه ازجملة اين اماكن است.

واحد خواهران
گفت‌وگو با مسؤول واحد خواهران
خانم مرضيه سادات هاشمي عليا، مسؤول واحد خواهران معاونت امور روحانيون بعثة مقام معظم رهبري، در آستانة سفر به مكة مكرمه و با وجود كمبود وقت با سعة ‌صدر ما را به حضور پذيرفت تا در خصوص فعاليت‌هاي واحد خواهران امور روحانيون بعثة مقام معظم رهبري توضيحاتي دهد.
آنچه در ذيل مي‌خوانيد، گفت‌وگوي كوتاهي با وي در تبيين خدماتي است كه واحد خواهران به زائران زن ارائه مي‌دهند.
* واحد خواهران بعثة مقام معظم رهبري از چه سالي آغاز به كار كرد و محدودة فعاليت آن چيست؟
ـ فعاليت خواهران از سال 1374 در معاونت امور روحانيون شكل گرفت و اهم فعاليت اين قسمت پاسخ‌گويي به مسائل شرعي بانوان، تغذية فرهنگي معينه‌هاي كاروان‌هاي مختلف، ارائة خدمات روان‌شناسي و روان‌كاوي و پاسخ‌گويي به سؤالات عقيدتي است كه اين خدمات در موسم حج تقريباً به صورت شبانه‌روزي ارائه مي‌شود.
* بيشترين مراجعات شما در چه حوزه‌اي است؟

227

ـ اكثراً در زمينة حل مسائل ويژة بانوان و احكام اختصاصي مراجعه مي‌كنند. بسياري از خانم‌هاي زائر نيز در خصوص اسرار و مسائل عقيدتي حج و شناختن اماكن متبركة مكه و مدينه به ما مراجعه مي‌كنند.
* در مورد معينه‌هاي كاروان و شرح وظايف آن‌ها توضيحاتي بفرماييد.
ـ امسال در بين كاروان‌ها 364 نفر معينه حضور دارند كه نسبت به سال گذشته 120 نفر افزايش داشته، ميانگين سني معينه‌هاي كاروان حدود 35 سال است. وظيفة اصلي معينه‌هاي كاروان و اولويت كار آن‌ها كنترل اعمال زائران و بررسي كيفيت صحت انجام اعمال آن‌ها، حل مسائل فقهي، تبيين احكام و تعليم مناسك حج، همراهي در مناسك با زائران و معرفي اماكن متبركه به زائران زيرنظر روحاني كاروان است.
* واحد خواهران در خصوص آموزش معينه‌هايي كه امسال به حج مشرف شده‌اند چه تدبيري انديشيده است؟
ـ واحد خواهران، جلسات توجيهي هفتگي را براي معينه‌ها در نظر گرفته، همچنين زيارت دوره را به صورت اختصاصي براي معينه‌ها برگزار كرده است. جلسات ويژه‌اي هم در مكه و مدينه براي رفع شبهات و سؤالات معينه‌هاي كاروان برگزار كرديم تا بتوانند به نحو احسن به زائران خدمت كنند و موجب نوعي وحدت‌رويه در پاسخ‌گويي آنان شود.
* به نظر شما كارهاي ويژة معينه‌هاي كاروان در حج امسال چه بوده است؟
ـ معينه‌هاي كاروان‌هاي مختلف از نظر معنوي تأثيرات بسياري در كاروان‌ها مي‌گذارند و فعاليت‌هاي فرهنگي كه معينه‌ها انجام مي‌دهند، بسيار موفق بوده است. بسياري از كاروان‌ها و زنان زائر با برنامه‌ريزي معينه‌هاي كاروان، ختم قرآن و ختم صلوات را به طور متعدد در مكه و مدينه انجام مي‌دهند و مهم‌تر از همه پاسخ‌گويي به سؤالات اختصاصي خواهران است.

در خصوص كاروان‌هاي 140 نفره و كمتر، معاونت امور روحانيون اقدام به اعزام

228

خواهران مبلّغه به كاروان‌ها و برگزاري جلسات متمركز در ساختمان محل استقرار زائران نموده كه اين جلسات، اختصاصي خواهران بوده و در آن دربارة محورهاي مختلف از جمله احكام و مناسك و اسرار و معارف و... بحث و گفت‌وگو مي‌شود و خواهران مبلّغه به سؤالات زائران پاسخ مي‌دهند.
بانوان معينه از چهارشنبه براي پاسخ‌گويي به مسائل بانوان زائر و مُحْرِم كردن آن‌ها در مسجد شجره حضور مي‌يابند و تا آخرين گروه زائراني كه از مدينة منوره عازم مكة مكرمه شوند، حضور خواهند داشت.

خلاصة اقدامات معاونت امور روحانيون
1. برگزاري آموزش‌هاي حضوري روحانيون در ايران (ابتداي خدمت حدود 800 نفر و حين خدمت حدود 2000 نفر) شامل روحانيون حج، عمره، عتبات و سوريه.
2. برگزاري آزمون‌هاي غير حضوري.
3. برگزاري آزمون‌هاي تكميلي براي روحانيون، معين و معينه‌ها قبل از اعزام،‌ آزمون از طريق سايت برگزار شد كه حدود 500 نفر از 1332 نفر موفق به شركت در اين آزمون شدند و الباقي در آزمون به صورت سنّتي همانند سال‌هاي قبل شركت نمودند.
4. تعيين رابطان و توجيه آن‌ها پيش از اعزام و برگزاري يك جلسه در تهران.
5. برگزاري جلسات با رابطان (14 جلسه در مدينه قبل، 18 جلسه در مكه) به منظور ايجاد هماهنگي و گزارش‌گيري.
6. شركت رابطان در جلسات مناطق مدينه و مكه.
7. آموزش روحانيون، معين و معينه‌ها جهت زيارت دوره (مدينه قبل 18 مورد كه سه مورد در خصوص معينه‌هاي سال اوّلي بود).

229

8. گردهمايي سراسري روحانيون كاروان‌ها در تهران (يك مرحله) و مكه (يك مرحله).
9. گردهمايي منطقه‌اي روحانيون (11 مورد).
10. ارزيابي روحانيون، معين و معينه توسط رابطان 1332 نفر در دو مرحله.
11. انتخاب و معرفي روحانيون برتر و نمونه، 25 نفر.
12. گردهمايي معينه‌هاي كاروان‌ها (مدينه 2 مورد و مكه 3 مورد).
13. ارزيابي روحانيون بر اساس مراحل ده‌گانه 3500 مورد.
14. جلسة توجيهي معاونت با معينه‌ها (4مورد).
15. آموزش مناسك و پاسخ‌گويي به سؤالات (مدينه قبل 6 مورد و مكه 6 مورد).
16. جلسات هم‌انديشي (مدينه قبل 5 مورد، مكه 3 مورد مدينه بعد 4 مورد).
17. جلسة مشترك امور روحانيون و رابطان با معاونت آموزش و اهل‌سنت (هر كدام يك مورد).
18. بازديدهاي ويژه يك مورد (بازديد از آشپزخانه به همراه رابطان).
19. ارتباط حضوري با دفاتر مراجع عظام (3 مورد).
20. پاسخ‌گويي به مراجعان (70 مورد در روز).
21. اعزام مبلّغ و مبلّغه به محل استقرار كاروان‌ها (مدينه قبل 24 مورد، مدينه بعد 21 مورد، مكه 32 مورد، درخواستي 5 مورد).
22. جلسات پاسخ‌گويي به مسائل شرعي ويژة بانوان (مدينه قبل 30 مورد، مدينه بعد 28 مورد و مكة مكرمه قبل از ايام تشريق 18 مورد و بعد از ايام 17 مورد) با همكاري روابط عمومي.
23. اهداي هدية مقام معظم رهبري به خانواده‌هاي ايثارگران (6451 نفر).
24. رسيدگي به شكايات در مورد روحانيون (15 مورد).

230

3. معاونت برنامه­ريزي، نظارت و ارزيابي

ضرورت نظارت و ارزيابي
اسلام به مديران سفارش كرده تا رفتارِ زيردستان و عمّال خود را كنترل كنند. امام علي7 در سفارشي به مالك اشتر مي‌نويسد:
«وَلا يَكُونَنَّ الْمُحْسِنُ وَ الْمُسِي‏ءُ عِنْدَكَ بِمَنْزِلَةٍ سَوَاءٍ فَإِنَّ فِي ذَلِكَ تَزْهِيداً لأَهْلِ الإِحْسَانِ فِي الإِحْسَانِ وَ تَدْرِيباً لأَهْلِ الإِسَاءَةِ عَلَي الإِسَاءَةِ وَ أَلْزِمْ كُلاًّ مِنْهُمْ مَا أَلْزَمَ نَفْسَه» ^{( 1 )} ؛ (اي مالك) نيكوكار و بدكار نبايد در نزد تو يكسان باشند زيرا اين كار، نيكوكار را نسبت به نيكوكاري بي‌رغبت و بدكاران را به كار بد‌ ترغيب مي‌سازد و هر يك را بر آنچه انجام داده است جزاي مناسب بده.

از ديدگاه علمي نيز ارزشيابي جزء تفكيك‌ناپذير اصول مديريت و لازمة پويايي، بالندگي و رشد و تعالي مجموعه است. البته ارزشيابي در چارچوب دستورالعمل‌هاي مدون و رسا قرار دارد و در هر حالي عدالت و انصاف را وجهة همت خويش ساخته است. شايد بتوان بهترين نتيجة ارزشيابي را دربارة سودمندي يا غيرسودمندي

 

1. نهج البلاغه، خطبه 53

231

برنامه‌ها و مثبت يا منفي بودن تصميمات و اعمال انجام شده جست‌وجو كرد. اين عمليات از طريق گردآوري اطلاعات به‌وسيلة مشاهدات، يا مصاحبه‌ و يا از طريق توزيع پرسش‌نامه و تجزيه و تحليل داده‌ها دنبال مي‌شود.
با ارزيابي، كنترل كارآيي و ارتقاي كارآمدي حاصل مي‌شود و كارگزاران حج هم با طراحي نظام جامع ارزشيابي، در پي دستيابي به اين مهم هستند. در اين فرآيند نظارت و ارزشيابي نسبت به جهت‌گيري و روند حركتي كل برنامه‌ها و بخشي نيز به ارزيابي عمل‌كرد نيروهاي انساني متوجه است.

سخنان معاون مبنا
معاون برنامه‌ريزي، نظارت و ارزشيابي گفت: «به منظور اطلاع دقيق از كم وكيف خدمات‌رساني به زائران بيت‌الله الحرام، چه در ايام موسم و چه در عمرة مفرده، طبق مفاهيم بنيادي نظام ارزشيابي برنامه‌ريزي‌هاي منظمي صورت گرفته و ناظرين به‌طور سيستماتيك بر عمل‌كرد كاروان‌ها در طول سال نظارت كامل
دارند.»
آقاي عرب با تأكيد بر اين‌كه ارزيابي عمل‌كرد دستگاه‌هاي خدمت‌رسان به زائران خانة خدا، يك ضرورت براي افزايش كارآيي خواهد بود، اضافه كرد: «ارزيابي عملكرد صرفاً اطلاع از كيفيت ارائة خدمات به زائر نيست، بلكه نظارت به‌طور طبيعي منجر به اصلاح برخي نارسايي‌ها و افزايش سطح كيفي خدمات به زائران گرامي خواهد شد. مضافاً اين‌كه اين اقدام، زمينة لازم براي رشد و ارتقاي نظام مديريت در كاروان‌ها را فراهم خواهد كرد».

ايشان از جمله مزاياي نظام ارزشيابي را شناخت دقيق نقاط ضعف فعاليت‌ها در حج دانست و اين شناخت را موجب رفع آن‌ها و تبديل به نقاط قوت برشمرد و اتخاذ تصميمات صحيح، ارتقاي كيفيت امور و نهايتاً اجراي هر چه مطلوب‌تر

232

عمليات حج تمتع و عمره را در گرو ارزشيابي دانست.
وي همچنين گفت: «چنين اقدامي علاوه بر مزاياي فوق، موجب ايجاد انگيزة زائران در مشاركت و حضور فعال آنان در همكاري‌ها شده است.»
معاون برنامه‌ريزي، نظارت و ارزشيابي با اشاره به تدوين منشورحقوق زائر، آموزش مناسك براي انجام صحيح اعمال حج، همراهي زائران توسط مدير وروحاني كاروان‌ها در انجام مناسك، برخورداري از مسكن مناسب، تغذية سالم، حمل و نقل ايمن و قابل دسترسي، بهداشت و درمان و... را ازجمله حقوق زائران خانة خدا ذكر كرد و متقابلاً همراهي و هماهنگي با مدير و روحاني كاروان، شركت در جلسات توجيهي و آموزشي، پرهيز از اموري كه موجب تضييع حقوق ديگر زائران شود، رعايت شئونات ملي و مذهبي در طول سفر و... را ازجمله تكاليف زائران خانة خدا دانست و افزود:
«توجه و اجراي موارد ذكر شده و هماهنگي‌هاي متقابل زائران و كارگزاران حج موجب شده كه دولت عربستان زائران ايراني را از منظم‌ترين زائران و اعمال حج ايران را موفق‌ترين حج كشورهاي اسلامي معرفي كند و اين امر با توجه به حجم سنگين عمليات، به‌ويژه در حج تمتع، ناشي از تلاش‌هاي شبانه‌روزي كارگزاران حج در دو حوزة فرهنگي و اجرايي و همكاري زائران محترم بوده است.»

ايشان برنامه‌ريزي و اقدامات و پي‌گيري بعثة مقام معظم رهبري را منجر به
توليد فيلم‌هاي آموزشي حج و پخش قابل ملاحظه‌اي از فيلم‌هاي مرتبط با
حج دانست و اضافه كرد: «اين اقدام علاوه بر امر آموزش حجاج، در فرهنگ‌سازي جامعه نيز نقش مؤثري داشته است .» در همين راستا استفاده از ابزارهاي نوين
و فناوري روز ـ كه مورد تأكيد مقام معظم رهبري بوده است ـ كاملاً مورد توجه بعثه قرار داشته و هم اكنون با ايجاد پايگاه‌هاي اطلاع‌رساني عمومي و تخصصي بسياري از ارتباطات كارگزاران حج به‌صورت الكترونيكي انجام مي‌شود، از جمله

233

فرآيند اين اقدام، آموزش كاربران و برقراري ارتباط روحانيون از طريق وبلاگ شده است.
وي در پايان اضافه كرد: «بر اساس توصيه‌هاي نمايندة محترم ولي‌فقيه، برنامه و اهداف بعثة مقام معظم رهبري در راستاي زائرمحوري، تمام امكانات فناوري و فرهنگي، مورد استفاده قرار گرفته و بعثه از اولين مجموعه‌هايي است كه توانسته با برخورداري از آموزش‌هاي سه‌بعدي و انيميشن و آموزش‌هاي مجازي در حوزة دين و معارف اسلامي فعاليت داشته باشد.»
آقاي عرب اظهار اميدواري كرد با توجه به ساختار پيش‌بيني شدة مجموعة كارگزاران در موسم و غير موسم، زمينه‌اي فراهم گردد و حجاج و زائران بيت‌الله الحرام در فضاي روحاني حداكثر استفادة معنوي را ببرند.
وي در پايان از انديشمندان و نخبگان و صاحب‌نظرن درخواست كرد كه طرح‌ها و پيشنهادهاي خود را در زمينة برنامه‌هاي حج و زيارت از طريق مكاتبه با بخش ارتباط با ما در پايگاه اطلاع‌رساني حج به آدرس www.hajj.ir به اطلاع مسؤولان ذي‌ربط برسانند.
ايشان روي‌كرد نظارت در اين برهه زماني را زائرمحوري اعلام كرد و دليل آن را آماده ساختن بستر مناسب براي زائران دانست تا آن‌ها با توجه به شرايط بتوانند بهترين استفاده را از فضاي معنوي ايام حج تمتع و عمره ببرند.
آقاي عرب، همچنين خاطر نشان كرد: «در ايام حج تمتع به دليل اهميت و حساسيت كار نظارت‌، ‌معاونت بازرسي و نظارت حالت عملياتي به خود مي‌گيرد و سعي مي‌كنيم در صورت بروز مشكل يا مسأله‌اي، در سريع‌ترين زمان و با كمك مسؤولان اجرايي آن را برطرف نماييم».

مدل ارزشيابي در موسم 87

234

با توجه به رهنمود نمايندة محترم ولي‌فقيه دربارة برنامه محور بودن فعاليت‌هاي معاونت‌ها و مديريت‌هاي بعثة مقام معظم رهبري و با توجه به درخواست ايشان مبني بر جدا بودن گزارش‌هاي ارزيابي مربوط به موسم و پيش از آن، الگوي ارزيابي به كارگرفته شده در موسم 87، با توجه به شكل زير از هفت معيار تشكيل شده است.

اقدامات و قابليت‌ها -------------> نتايج

هدف اين الگوي ارزيابي، استخراج نقاط قوت و زمينه‌هاي قابل بهبود در اقدامات و فعاليت­هاي معاونت‌ها و مديريت‌هاي بعثه در موسم است تا بدين ترتيب بتوان پيشنهادها و راهكارهايي را كه منجر به افزايش كيفيت خدمات ارائه شده و ارتقاي توان‌مندي‌ها مي‌شود، استخراج كرده، براي موسم آينده در دستور كار قرار داد.
همان‌گونه كه مشخص شده است، اين مدل از دو بخش اصلي تشكيل شده است:
1. قابليت ها و اقدامات.

235

2. نتايج و دستاوردها.
نتايج و دستارودها در اثر قابليت‌ها و اقدامات ايجاد مي‌شوند و قابليت‌ها و اقدامات با استفاده از بازخورد نتايج، بهبود مي‌يابند. در ادامه در مورد معيارهاي مختلف اين مدل به طور مختصر توضيح داده مي‌شود:
در گام نخست، توان راهبري و مديريت مديران و مسؤولان معاونت‌ها و مديريت‌ها در مؤلفه‌هاي مختلفي نظير نحوة تقسيم كار و سازمان‌دهي، ميزان مشاركت‌جويي، توان برقراري ارتباط و تعامل، نظارت و گزارش‌گيري، گزارش‌دهي و ويژگي‌هاي فردي بررسي مي‌شود.
در مرحلة بعد، ساختار و سازمانِ در نظر گرفته شده براي موسم، با توجه به مأموريت‌ها و برنامه‌هاي طراحي شده بررسي مي شود.
نيروي انساني به كارگرفته شده براي موسم در ايجاد دستاوردهاي مورد انتظار نقش به‌سزايي داشته، بايد به طور مجزا مورد بررسي قرار گيرد.
سه معيار فوق قابليت‌هايي هستند كه براي طراحي و اجراي اثربخش برنامه هاي موسم مورد نياز است. ارزيابي كيفيت اين برنامه‌هاي هستة اصلي، برنامة ارزيابي موسم است كه خود، از الگوي مشخصي پيروي مي‌كند. به اين الگو در ادامه اشاره شده است.
اولين معيار به رضايت زائران مربوط مي‌شود. مهم‌ترين هدف و يا بهتر است گفته شود هدف محوري حج ـ كه عبارت از رضايت مخاطبان و زائران و تحول و تعالي آن‌هاست. بخشي از ارزيابي اين حوزه بر اساس نتايج نظرسنجي‌هاي انجام شده و نيز گزارش‌هاي نمايندگان معاونت مبنا مشخص مي‌گردد.

نتايج عمل‌كردي مربوط به نيروي انساني نيز مجموعة مهمي از دستاوردهاست كه بايد به طور مجزا بررسي شود. براي اين منظور برنامة مجزايي در موسم 87 توسط مديريت ارزشيابي به اجرا درآمد و بر اساس آن نيروي انساني فعال در موسم، در

236

چهار سطح مورد ارزيابي قرار گرفت.
در نهايت مهم‌ترين شاخص‌هاي عمل‌كردي و دستاوردهاي هر معاونت و مديريت، با توجه به مأموريت‌ها و اهداف در نظر گرفته شده، بايد گزارش شده و مورد ارزيابي قرار گيرد.
در مجموع سازوكار‌هاي طراحي شده براي ارزشيابي معاونت‌ها و مديريت‌هاي بعثه، ارتقاي بهره‌وري در ظرفيت‌ها، قابليت‌هاي سازماني، ‌انساني و تجهيزاتيِ در اختيار را دنبال كرده، بر آن است تا زمينه‌هاي تحقق هر چه بيشتر اهداف حج مطلوب و تأمين رضايت زائران خانة خدا فراهم آورد.

مديريت نظارت ويژه و حسابرسي
اين مديريت شامل بازرسان، ناظران ويژه (كه وظيفة نظارت تخصصي بر عرصه‌هاي اجرايي سازمان را داشتند) و تيم نظرسنجي در ايام موسم به فعاليت مي‌پرداخت و با موافقت و تدبير مسؤول محترم معاونت مبنا، قرار شد مديريت نظارت ويژه و مديريت بازرسي و رسيدگي به گزارش‌ها و شكايات با مديريت واحد در موسم وظايف خود را انجام دهند. بر اين اساس 27 نفر نيروي بازرس، همراه با 11نفر ناظران ويژه و تيم نظرسنجي جمعي 38 نفره را تشكيل داده، با سازمان‌دهي مناسب در حيطه‌هاي تخصصي و مناطق 12 گانه مكه و مدينه، امور نظارت و بازرسي را دنبال مي‌كردند.
براي هر منطقه يك بازرس تعيين شده بود كه اقدامات اجرايي سازمان در كاروان‌ها را كنترل مي‌نمود و نيز ناظران ويژه جهت پنج عرصة مسكن، تغذيه و تداركات، حمل و نقل، بهداشت و درمان، حسابرسي و همچنين يك فرد جهت رسيدگي به گزارش‌ها و شكايات و سه نفر هم جهت نظرسنجي كلان منظور گرديده است.

237

عمده فعاليت‌هاي اين مديريت در بررسي و كنترل ابعاد سازمان حج و زيارت در كاروان‌ها و مناطق است كه از طريق سركشي به كاروان‌ها و اخذ گزارش و مشاهدات و مصاحبه با افراد ذي‌ربط به مسائل رسيدگي مي‌كنند و از طريق مناطق و نيز ناظران ويژه نسبت به حل موضوع و يا انتقال به مبادي ذي‌ربط اقدام مي‌نمايند و در نهايت، جمع‌بندي و تجزيه و تحليل و ارائة راه‌كارهاي مناسب جهت اجراي بهينه و صحيح در كلية ابعاد اجرايي سازمان مبادرت مي‌ورزند.
به طور خلاصه اهم برنامه‌هاي اين مديريت در ايام موسم به قرار زير است:
ـ نظارت تخصصي در پنج حوزه.
ـ بازرسي مسائل خدماتي و رفاهي (كاروان‌ها).
ـ رسيدگي به شكايات و امور حقوقي.
ـ نظرسنجي.
ـ ارزيابي عمل‌كرد مديران كاروان‌ها و مسؤولان مناطق ستاد (به عهدة تيم نظرسنجي بود).
ـ نظارت و بازرسي مناطق.

رسيدگي به شكايات و امور حقوقي
تهيه پيش‌نويس اوليه همراه با فرم‌هاي لازم توسط مديريت بازرسي.
اطلاع‌رساني به موقع.
راه‌اندازي تلفن گويا براي رسيدگي به شكايات.
 پي‌گيري و رسيدگي به شكايات كاروان‌ها از طريق مبادي ذي‌ربط.

نظارت تخصصي
ارائة آخرين وضعيت اجرايي سازمان در عرصه‌‌هاي مسكن، بهداشت، حمل و نقل و ... به همراه نقاط قوت و ضعف.
حضور تعدادي از كارشناسان تجربي در چند حوزه.

238

حضور نسبتاً طولاني مدت بازرسان و ناظران ويژه.
ايجاد پيوند كاري بين بازرسان و ناظران و كارشناسان مربوطه

نظرسنجي
به‌كارگيري و توجيه پرسش‌گر.
انجام نمونه‌گيري براي ساير نظرسنجي‌هاي بعثه و هماهنگي به جهت ارائة تنها يك پرسش‌نامه به زائران.
تمهيد مقدمات لازم براي انجام نظرسنجي تكميلي، مدتي بعد از حج در ايران.
ارزيابي عمل‌كرد مديران كاروان‌ها و مسؤولان مناطق ستاد.

مركز رايانه
اين مركز از تاريخ 16/8/87 مستقر شد و به‌علت نداشتن امكانات و نيروي انساني در روز‌هاي اوّل، عملاً كار خود را از روز پنج‌شنبه 22/8/87 آغاز كرد. اهم فعاليت‌هاي اين مركز عبارتند از:
1. تهيه و توليد نرم‌افزارهاي مورد نياز بعثه مانند سامانة گزارش‌گيري روزانة بعثه و...
2. حفظ امنيت شبكه و كامپيوترهاي بعثه.
3. نصب و راه‌اندازي از سيستم‌هاي رايانه‌اي بعثه.
4. ارائة خدمات اينترنت در موسم.
5. راه‌اندازي شبكة داخلي بعثه.
6. انتقال بانك‌هاي اطلاعاتي معاونت‌ها و مديريت‌هاي بعثه از ايران به عربستان به صورت رمز شده.
7. نصب و راه‌اندازي سيستم قرائت پاسخ‌نامه.

239

دفتر معاونت
دفتر معاونت از 19/8/87 در مدينه شروع به‌كار كرد كه عمده فعاليت‌هاي آن عبارتند از:
دريافت اطلاعات ديجيتال لازم، مكتوب و اينترنتي و مجازي در حيطه‌هاي مختلف سازماني و بعثه در حجم بيش از 9GB كه مورد استفادة مناسب مسؤولان مناطق و ارزشيابان معاونت‌ها بود و توانست پشتيبان خوبي نسبت به مركز رايانة بعثه در ارائة آخرين اطلاعات سازمان و بعثه بنمايد.
انجام امور پشتيباني و تداركات، از جمله راه‌اندازي دفتر و نيز هماهنگي جهت اعزام پنج نفر از اعضاي معاونت به مكة مكرمه، ‌تحويل و توزيع 42 قطعه سيم‌كارت به اعضاي معاونت در مدينه و راه‌اندازي تلفن گويا براي رسيدگي به شكايات زائران، تأمين چهار دستگاه خودرو در مدينه و پنج دستگاه خودرو براي مكه براي مديريت‌ها و ديگر اقدامات اجرايي كه در ايران هم پي‌گيري‌هاي زيادي را داشته است.

ارائة خدمات it  به زائران
ارائة خدمات «آي‌تي» به معاونت و مديريت‌هاي بعثه، پشتيباني فني از سايت‌هاي بعثه و ارائة خدمات اينترنتي به زائران، از مهم‌ترين فعاليت‌هاي امور رايانة بعثة مقام معظم رهبري است.
مدير امور رايانة بعثة رهبري با اشاره به اعلام نياز برخي زائران در خصوص استفاده از اينترنت، گفت: «با هماهنگي‌هاي انجام شده و با توجه به هدف‌گذاري در بحث خدمات حرفه‌اي و كاهش صدمات و آسيب‌هاي رايانه‌هاي شخصي، استفاده از كيوسك‌هاي رايانه‌اي پيشنهاد شد.»

وي تصريح كرد: «نمونه‌هاي داخلي و خارجي متعددي بررسي شد كه پس از

240

كار كارشناسي و به دليل مزاياي نمونه‌هاي داخلي، كيوسك‌هاي مونتاژي در داخل كشور براي ارائة خدمات اينترنتي به زائران انتخاب شد.»
وي به مزاياي كيوسك‌هاي داخلي اشاره كرد و گفت: «مقرون به صرفه بودن در بحث هزينه‌ها، جابه‌جايي آسان و دارا بودن نرم‌افزارهاي ايراني در كنار حك شدن حروف فارسي به صورت ليزر بر روي صفحه كليد اين كيوسك‌ها، از جمله مزاياي كيوسك‌هاست.
وي با تأكيد بر اين‌كه علاوه بر خدمات اينترنتي، بحث نظرسنجي و ارسال نظرات نيز از جمله كاربري‌هاي ديگر اين كيوسك‌هاست، افزود: «امسال براي نخستين بار از كيوسك‌هاي ارائة خدمات اينترنتي استفاده شده و فعلاً تنها در دفاتر بعثه در مكه و مدينه آمادة پاسخ‌گويي به نياز زائران است.
در حال حاضر در هتل بعثه در مكه زائراني كه «لب‌تاب» داشته باشند، در طبقة همكف هتل مي‌توانند از خدمات «وايرلس» و بدون محدوديت زماني استفاده كنند.»
ايشان خاطر نشان كرد: «در صورت تأمين نيروهاي پشتيباني، برنامه‌ ما براي سال آينده تدارك كيوسك‌هاي متعدد براي هتل‌هاي همجوار در مكه است.»
وي به تبديل كتاب‌هاي مورد نظر معاونت آموزش و پژوهش سازمان حج به نرم‌افزار گوشي تلفن همراه نيز اشاره كرد و گفت: «امسال يازده عنوان كتاب را به صورت نرم‌افزار بر روي سايت نمايندگي ولي‌فقيه در بعثه قابل دسترس قرار داديم.
اين كيوسك‌هاي اينترنتي با استقبال خوب زائران مواجه شده كه در حال حاضر با استفاده از باركد، زائران ايراني مي‌توانند يك ساعت از اينترنت استفاده كنند.»

241

4. معاونت امور بين الملل
در راستاي بهره‌برداري از فرصت‌هاي كنگرة عظيم حج براي امت اسلامي و جمهوري اسلامي ايران، حج 87 با شعار محوري وحدت و مقاومت و با تكيه بر سياست‌هايي چون معرفي مباني اسلام ناب و معارف اهل‌بيت: در زمينه‌هاي: ظلم‌سيتزي، اهل‌بيت:، زن و خانواده، نسل جوان، آگاه‌سازي و مسؤوليت‌پذيري امت اسلامي، نفي افراطي‌گري و تكفير مسلمانان و تلاش در جهت انسجام امت اسلامي و ... معاونت امور بين‌الملل بعثة مقام معظم رهبري در ايام موسم، وظايف زير را به عهده دارد:
ـ برقراري ارتباطات فرهنگي مبتني براصول اسلامي.
ـ ايجاد زمينه براي تقريب مذاهب اسلامي.
ـ فراهم ساختن امكان ارتباط ميان شخصيت‌هاي علمي و فرهيختگان اسلامي و هم انديشي آنان.
ـ برقراري رابطه با مراكز علمي و محافل مذهبي كشورهاي اسلامي براي همكاري مشترك
ـ برنامه‌ريزي و برپايي همايش‌ها، ديدارها، جلسات سخنراني و... با همكاري ديگر واحدهاي ذي‌ربط در بعثه و شركت در همايش‌هاي ذي‌ربط برگزار شده از سوي ساير كشورها، با همكاري واحدهاي ذي‌ربط.

ـ هماهنگي و تعامل با ديگر واحدهاي بعثه و هم‌چنين نمايندگي‌هاي مختلف

243

جمهوري اسلامي ايران جهت شناسايي و تأمين نيازهاي مراجعان (حجاج) ديگر كشورها.

گفت‌وگو با حجت الاسلام والمسلمين آقاي سالار
فرصتي دست داد تا با جناب حجة‌الاسلام والمسلمين آقاي محمد سالار، گفت‌وگويي صميمانه داشته باشيم. ايشان هم با تواضع و حوصلة فراوان پذيرا شدند و اطلاعات خود را ره‌توشه كتاب حج ساختند. وي معاون بين‌الملل مجمع جهاني اهل‌بيت: هستند. سه دوره رايزن فرهنگي در تايلند، چهار دوره در سوريه، چهار سال در لبنان و رييس سازمان حوزه‌ها و مدارس خارج كشور بودند. او حدود 26 سال در حوزة فرهنگ بين‌الملل اسلامي كار كرده‌اند و بيش از 30 اثر تأليفي و مقاله و 15 سال سابقة همكاري با بعثة مقام معظم رهبري را در كارنامة زندگي فرهنگي خويش دارند. ايشان اكنون با واحد مبلّغان حوزة بين‌الملل و در هيئت علمي و همايش‌ها، در معاونت روابط بين‌الملل بعثه فعال هستند. سخنان ارزشمند ايشان، حاوي مطالب گران‌سنگي است. بنابراين، پاي صحبت ايشان مي‌نشينيم:
* لطف كرده، دربارة چگونگي و پيشينة تشكيل همايش‌ها در موسم حج توضيح دهيد.
در روزهاي آغازين انقلاب، همايش‌هاي منطقه‌اي حج داشتيم و كنگرة بين‌المللي حج، در بعضي از كشورها پيش از موسم حج برگزار مي‌شد؛ آن زمان كه رايزن فرهنگي در تايلند بودم، سمينار حج با حضور كشورهاي همجوار برگزار شد. سميناري هم در كانادا تشكيل شد كه كشورهايي از آمريكا حضور داشتند. در آفريقاي جنوبي هم همايشي برگزار شد. ديگري در لبنان، با هدف تبيين اهداف و ديدگاه‌هاي امام امت و انقلاب اسلامي دربارة حج تشكيل گرديد. چون نگاه امام برخاسته از معارف شيعه بود، براي تبيين اين ديدگاه، كنگره‌هايي برگزار مي‌شد.

244

هدف ديگر اين كنگره‌ها، تعامل مسلمانان و پيروان اهل بيت: و مشتاقان به انقلاب اسلامي نسبت به يكديگر بود. حج مي‌توانست بسياري از مشكلات جهان اسلام را حلّ كند و تحوّلاتي را به‌وجود آورد و براي رفع مشكلات و گرفتاري‌ها چاره‌انديشي نمايد؛ البته اگر آن‌چه كه امام و رهبري فرموده‌اند را بتوان پياده كرد، بسياري از مشكلات جهان اسلام حل و فصل مي‌شود. براي مسألة فلسطين، غزه و افغانستان بهترين جايگاه حلّ مشكل، همين حج است كه علما و انديشمندان نشستي داشته باشند و راهكار ارائه كنند.
با ظرفيت حج مي‌توانستيم مشكلات پاراچنار پاكستان، افغانستان و عراق را رفع كنيم. به‌تعبير مقام معظم رهبري، يكي از فوايد حج همان انسجام اسلامي است {‌لِيَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ} ^{( 1 )} ، در هر حال اين منافع قابل برداشت است. ناگفته نماند كه در خاتمة اين كنگره‌ها، بيانات امام و مقام معظم رهبري هم به زبان‌هاي مختلف ترجمه و تكثير مي‌شد، تا مسلمانان از فلسفة حج در فرهنگ اسلامي آگاه شوند.
زمان اين كنگره‌ها پيش از برگزاري حج بود و با همكاري بعثة حضرت امام1 انجام مي‌شد و تا زمان رهبري ـ مدّظله ـ هم ادامه داشت. در موسم حج هم همايش‌هايي داشتيم، ابتدا تحت عنوان همايش حج، بعد همايش وحدت، همايش فلسطين، شب‌هاي افغانستان، شب‌هاي الجزاير، شب‌هاي قرآن و نمونه‌هاي ديگر با موضوعات ديگر كه از مشكلات جهان اسلام نشئت مي‌گرفت.

البته امروز موقعيت‌ها متحول شده، آن زمان مشكلات زيادي براي انجام همايش بود، روابط با عربستان و كمك‌هاي كشورهاي عربي به صدام در جنگ، تبعاً همايش‌ها هم تحت تأثير اين روابط تيره بود، برائت از مشركان وضعيت خاصي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. حج: 28

245

داشت، به صورت راهپيمايي بود و همايش‌ها را هم در چارچوب و برنامه‌ريزي شده برگزار مي‌كرديم.
* بحمدالله همايش‌ها در موسم امسال روند روبه‌رشدي داشته است، در اين باره چه تحليلي داريد؟
در واقع ما هفت همايش داريم كه در طول ده سال گذشته برگزار مي‌شده است. از زمان آقاي تسخيري، صادقي رشاد، حاج علي اكبريان، آقاي ابوالقاسمي و آقاي مهدوي كه مسؤوليت داشتند و‌ آقاي مهدوي در حال حاضر هم تصدي دارند.
در ده سال اخير همايشي تحت عنوان تقريب بوده كه مجمع تقريب مسؤوليت آن را دارد. مجمع تقريب، از دستگاه‌هايي كه زير نظر دفتر رهبري است كه در ارتباط با ايجاد و تقويت وحدت و هم‌بستگي اسلامي در ساية منشور وحدت اسلامي فعال است؛ اخيراً اين منشور توسط علماي شيعه و سني و فرهيختگان جهان اسلام تهيه شده كه مي‌تواند نقش مهمي در راستاي وحدت ايفا كند. اين منشور طي چند سال اخير تهيه و به چند زبان ترجمه شده و با نظرخواهي قرار است به طور رسمي منتشر شود. تقريب، منادي وحدت است و حج نيز بسترساز وحدت اسلامي و بهترين موقعيت و فرصت است كه منويات امام و رهبري تأمين شود.
يكي هم همايش اهل‌بيت است كه با همكاي مجمع جهاني اهل‌بيت برگزار مي‌شود. اين مجمع در سال 69 به عنوان يك مؤسسة غيردولتي تأسيس شده و شخصيت‌هاي آن، نخبگان شيعه در كشورهاي مختلف‌اند كه حدود 110 كشور فعالند و 550 نفر عضو مجمع داريم. هدف از اين مجمع هم، حفظ هويت و كيان اهل‌بيت: و دفاع از حقوق شيعيان در كشورهاي مختلف و ترويج و بسط و گسترش فرهنگ و معارف اهل‌بيت و تقويت بنية علمي، فرهنگي، اقتصادي و سياسي پيروان اهل‌بيت در كشورهاي مختلف است. بهترين جا براي تحقق اين اهداف، فرصت حج است كه با تشكيل يك همايش در موضوعات مختلف برگزار مي‌شود.

246

 امسال موضوع همايش «اهل‌بيت: و دفاع از پيامبر6 ارزش‌ها و مقدسات اسلامي» بود. با توجه به اهانت به اين ساحت‌ها، خواستند در اين حج با حضور پيروان اهل‌بيت: و مسلمانان بتوانند جايگاهي براي پاسخ‌گويي براي اين راه‌ها، سنّت‌ها و هتك‌حرمت‌ها بيابند. در واقع اهل‌بيت محور وحدت‌اند و ما انسجام را از اهل‌بيت: آموختيم. حضرت امير كه ملاك حق بود؛ محور وحدت اسلامي، به پيروانشان ياد دادند كه با انسجام و وحدت، نقشه‌هاي دشمنان را نقش بر آب كنند.
همايش ديگر، همايش قدس است. با توجه به اين‌كه مسألة قدس، مسألة جهان اسلام بلكه بحث بشريت است؛ چون ظلمي كه صهيونيست‌ها نسبت به فلسطيني‌ها دارند، در طول تاريخ مشابه نداشته و در واقع ظلمي عليه بشريت است. ما مسلمانان موظفيم با الهام از مكتب اسلام كه ظلم‌ستير. است، در برابر اين ظلم‌ها بايستيم و به فلسطينيان كمك كنيم. در روايت نبوي آمده:
«مَنْ اَصْبَحَ لا يَهْتَمُّ بِأمُوُرِ الْمُسْلِمينَ فَلَيْسَ بِمُسْلِمٍ» ^{( 1 )} ؛ كسي كه صبحگاهان از خواب بيدار شود و به امور مسلمانان بي‌توجه باشد، مسلمان نيست.
يا در روايت ديگري آمده: «مَنْ سَمِعَ رَجُلاً يُنادي يا لَلْمُسْلِمينَ، فَلَمْ‌يُجْبِهُ فَلَيْسَ بِمُسْلِمٌ» ^{( 2 )} ؛كسي كه صداي كمك‌ خواستن از سوي مسلمانان را بشنود و او را اجابت نكند، مسلمان واقعي نيست.

از اين رو ما در قبال اين ظلم و ستمي كه به برادران فلسطيني از سوي رژيم غاصب صهيونيستي انجام مي‌شود، وظيفه داريم اين صداي مظلوميت را به گوش جهانيان و طالبان حق برسانيم. فرصت حج، بهترين فرصت است براي انعكاس اين مظلوميت، به آن‌هايي كه براي زيارت خانة خدا و رسول معظم اسلام مي‌آيند. به

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . كافي، ج 2، باب الاهتمام بامور المسلمين، ص 163، ح 1
2 . همان، ص 164، ح 5

247

‌ويژه الآن كه با تنگناهاي بسياري در غزه مواجه‌اند.
در فشاري كه اخيراً به آن‌ها وارد شده و بسياري از كودكان و زنان و كهنسالان فلسطيني به خاطر مشكلات غذايي و دارويي از بين رفته‌اند. همة ما مي‌دانيم كه فلسطين در نگاه امام و رهبري اهميت ويژه‌اي دارد و خطاب يا فرمايشي از اين بزرگواران نيست، مگر اين‌كه به اين موضوع مهم اشاره شده و همة مردم از مسلمان و غيرمسلمان را توصيه فرمودند كه به مردم مظلوم فلسطين كمك كنند.
همايش قدس در مكه مي‌تواند بخشي از اين اهداف را تأمين كند. امسال و سال گذشته، متأسفانه به خاطر فشارهايي كه از سوي صهيونسيت‌ها به مردم فلسطين بود، مخاطبان فلسطيني ما محدود بودند و جاي آنان خالي بود، علما و شخصيت‌هاي فلسطيني براي ايجاد سخنراني، اجازة حضور نيافتند.
همايش ديگر «جايگاه و منزلت زن» بود كه اين همايش هم امسال هفت ساله شد و با دعوت از زنان و بانواني كه از كشورهاي مختلف به مكه و مدينه مشرف مي‌شوند، برگزار مي‌شد. يكي از اهداف اين سمينار، انعكاس نقش پرتأثير زنان ايراني در عرصه‌هاي مختلف سياسي، اجتماعي، فرهنگي در جمهوري اسلامي ايران است. از سوي ديگر، نقش زنان در رساندن پيام وحدت‌آفرين حج به گوش مخاطبان مختلف در كشورهاي خودشان بوده است.
پس از آشنايي زنان كشورهاي مختلف، با فرهنگ و معارف اسلام ناب و فاطمة زهرا3 به عنوان الگوي زنان ـ كه تا حال بازتاب‌هاي خوبي هم داشته ـ بسياري از زنان، سخنراني‌ها، سي‌دي‌ها، كتاب‌ها و همچنين پيام مقام معظم رهبري را به شهروندان و زنان كشورهاي خود مي‌رسانند.

در سمينارهاي ياد شده، نمايندة ولي‌فقيه در آغاز هر يك از همايش‌ها، سخنراني‌هاي ارزنده و ثمربخشي داشته‌اند كه با توجه به اهميت سخنراني و غناي محتوايي آن، به زبان‌هاي مختلف ترجمه و به عنوان ره‌توشه‌اي براي مخاطبان و

248

شركت‌كنندگان از كشورهاي مختلف تحويل مي‌شود.
همايش ديگر، ايرانيان خارج از كشور است؛ اين همايش حدود پنج سال سابقه دارد. از هموطنان ايراني كه در كشورهاي ديگر حضور دارند يا مهاجرت كرده‌اند، دعوت مي‌شود تا در اين نشست حضور به‌هم رسانند. اصولاً رسيدگي به امور ايرانيان خارج از كشور از وظايف ما، به‌ويژه مسؤولان نظام است. بسياري از خانواده‌هاي ايراني كه در كشورهاي مختلف اقامت گزيده‌اند، نسل جديد و فرزندان آن‌ها، از فرهنگ ايراني فاصله گرفته‌اند؛ به‌گونه‌اي كه بسياري از آن‌ها، زبان فارسي را نمي‌دانند.
يكي از وظايف ما آشنايي آنان با فرهنگ ايراني، ادبيات فارسي و حفظ هويت ايراني ـ اسلامي آنان است. همچنين بسياري از آن‌ها كه به حج مشرف مي‌شوند، به مسائل و مناسك حج آشنا نيستند و از تحولات داخل كشور و دستاوردهاي انقلاب اسلامي هم آگاهي كمي دارند و يا به خاطر تبليغات سوء دشمنان و ضد انقلاب بسياري از دستاوردهاي انقلاب اسلامي يا چهرة انقلاب به خوبي ترسيم نشده
است.
با سمينارهايي كه تاكنون دربارة ايرانيان داشته‌ايم، خصوصاً با سخنان دل‌نشين و عرفاني نمايندة مقام معظم رهبري در حج، تأثيرات بسيار خوبي براي ايرانيان شركت‌كننده در برداشته و از نزديك شاهد تغييرات محسوس روحي آنان
بوده‌ايم.

اما همايش نخبگان، معمولاً با دعوت رييس هيئت علمي بعثة مقام معظم رهبري و با شناسايي قبلي از نخبگان داخل كشور و چهره‌هاي بانفوذ و فرهيختة شركت‌كننده در مراسم حج انجام مي‌گيرد. معمولاً از كشورهاي افغانستان، عراق، لبنان، نيجريه، يمن و مانند آن حضور دارند. در اين نشست‌ها معمولاً يكي از عناوين مورد نياز، انتخاب و با مدعوّين هماهنگ و طرح مبحث مي‌شود و ديدگاه‌هاي نخبگان

249

شركت‌كننده دريافت شده، جمع‌بندي مي‌گردد و براي مباحثي كه هيئت علمي براي مخاطبان طرح مي‌كند، مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
نكتة مهم اين‌كه اين همايش‌ها، با توقعات و انتظاراتي كه ما در داخل كشور از اين‌گونه نشست‌ها داريم. متفاوت است. براي اين‌كه همايش‌ها در سرزمين عربستان و در يك كشور بيگانه با توجه به اين‌كه مخاطب، سخنران، امكانات قابل دسترسي در داخل كشور بيشتر است، در اين‌جا به سختي به دست مي‌آيد؛ از اين رو همه ساله با يك سري از مشكلات مواجه بوده‌ايم.
* درصد موفقيت همايش‌ها و نشست‌هاي‌تان را نسبت به سال‌هاي گذشته چطور ارزيابي مي‌نماييد؟
امسال، نسبت به سال‌هاي گذشته بيشتر بود؛ چون با تأكيدي كه آية‌الله ري‌شهري در خصوص برنامه‌ريزي صحيح و غناي محتوايي روي سمينارها داشتند، امسال بعضي از محتواي سخنراني‌ها و مقالات از قبل تهيه شده و با توجه به حضور ميهمانان از كشورهاي مختلف، تنوع حضور ميهمانان و همچنين عدم تغيير در سخنران‌ها موفقيت بهتري داشته‌ايم.
همه ساله مشكلات و محدوديت‌هايي در ارتباط با گوشي‌هاي ترجمة همزمان داشته‌ايم، امسال هم همان مشكل وجود داشت. يكي از بهره‌هاي چشم‌گير اين همايش‌ها، ضبط بسياري از مطالب، مصاحبه‌ها، سخنراني‌ها و ديدگاه زائران غيرايراني در اين همايش‌هاست كه صداوسيما و رسانه‌هاي داخلي ما براي برنامه‌هاي آتي استفاده خواهند كرد. دهة فجر، روز زن، روز قدس، روضة رضوان و واحد برون‌مرزي از اين مطالب ضبط شده به‌خوبي بهره مي‌گيرند.
* جناب‌عالي با توجه به حضور در كشور تايلند به عنوان رايزنِ فرهنگي، نمود حجاج ايراني را در بين ساير حجاج چگونه مي‌بينيد؟

برنامة حج جمهوري اسلامي ايران نسبت به ساير كشورها داراي ويژگي‌هاي

250

خاصي است كه بي‌نظير است. نظم و همدلي حجاج ـ كه برخاسته از فرهنگ انقلاب اسلامي است ـ بسيار چشم‌گير است. حضور در حرمين شريفين، تداركات و مسائل اجرايي و... اين‌ها در كشورهاي ديگر، كمتر ديده مي‌شود و به تعبيري حجاج ايراني سرآمد هستند، وزانت و نمود خاصي در بين حجاج ديگر دارند و مخاطباني كه با حجاج ايراني مواجه مي‌شوند، به عنوان كشور استكبارستيز همه مشتاق شنيدن دستاوردهاي انقلاب اسلامي هستند، بسياري از حجاج غير ايراني صريحاً مي‌گفتند: «قلب ما براي ايران مي‌تپد، هر وقت فشاري از ناحية آمريكا به ايران وارد مي‌شود، ما احساس ناراحتي و نگراني داريم و از طرف ديگر شجاعت و شهامت و استكبارستيزي ايران را تحسين مي‌كنيم و به عنوان يك مسلمان، به ايران اسلامي افتخار مي‌كنيم...»
بسياري از آن‌ها اظهار مي‌كردند كه در بسياري از كشورها كه به سختي مي‌توانند اخبار ايران اسلامي را بشنوند، سخنان مقام معظم رهبري و رياست جمهوري و مسؤولان نظام را با اشتياق فراوان دنبال مي‌كنند.
* گرايش معنوي حجاج ايراني را چگونه ديديد و چه راه‌هايي براي ارتقاي بيشتر آن پيشنهاد مي‌فرماييد؟

گرايش معنوي حجاج هم بايد در ايران تقويت يابد؛ به بخشي از اين امور، بايد عنايت و توصيه بيشتري شود، كلاس‌هاي اخلاق بايد در ايران هم باشد. مسألة خريد ايرانيان يك فرهنگ جا افتاده است و نمي‌توان آن را اشكال دانست. حضور ايراني‌ها در مجالس بعثه كه با علاقه و اشتياق به مطالب گوش مي‌كنند، مثال زدني است. حضور در دعاي كميل، نظم و توجه به مضامين دعا، حضور در جلسات سخنراني بعثه، اين‌ها نشانة علاقه‌مندي و اشتياق‌ آن‌هاست؛ به راستي كه طالب معنويت هستند. پس قابل تعميم است و مي‌تواند زمينة اين برنامه‌ها در ايران با جديت بيشتر پايه‌گذاري شود.

251