بخش 12

بخش دوم: كاروان­ها

برنامة رفت‌وآمد كاروان­هاي ايراني
اوّلين گروه از زائران ايراني وارد مدينة منوره شدند و عمليات اعزام زائران حج تمتع با پرواز 5363 ساعت 30/19 دقيقة هواپيمايي سعودي از تهران و پرواز 1519 ساعت 30/22 دقيقة هواپيمايي جمهوري اسلامي از اصفهان، به‌پايان رسيد.
آخرين گروه زائران ايراني دوشنبه ^{( 1 )} شب از فرودگاه جده به مكه وارد شدند. به اين ترتيب، اكنون تمام زائران ايراني در عربستان حضور دارند. تمام زائران ايراني مدينه بعد در مكه و زائران مدينه قبل نيز رفته‌رفته براي انجام اعمال و مناسك خود از مدينه به اين شهر وارد مي‌شوند و تا چهارم ذي‌حجه تمام زائران ايراني در مكه خواهند بود.
در عمليات بازگشت، نخستين گروه از حجاج ايراني 50 دقيقه بامداد شنبه ^{( 2 )} وارد فرودگاه مهرآباد شدند. 5506 حاجي ايراني در قالب 35 كاروان، روز چهارشنبه ^{( 3 )} با پروازهاي مختلف از طريق فرودگاه مدينة منوره به كشور بازگشتند.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. 11/9/87 مطابق با 2 ذي‌حجه.
2. 23/9/87 مطابق با 14 ذي‌حجه 1429
3. 11/10/87، مطابق با 3 محرم 1430

342

حركت كاروان­ها به سوي مشاعر
بر اساس برنامه‌ريزي انجام شده كاروان­هاي زائران ايراني از بعدازظهر شنبه ^{( 1 )} ، با شور و حال خاصي براي عزيمت به عرفات آماده شدند و برخي از زائران اين مسير را پياده طي كردند.
زائران ايراني روز دوشنبه براساس برنامه، در رمي جمرة عقبه شركت كردند و دو شب بيتوته در منا، در آخرين روز جمرات سه‌گانه اولي، وسطي و عقبي را رمي كردند و پس از اذان ظهر، منا را ترك و به مكه بازگشتند، تا بعد از به‌جا آوردن آخرين مرحله از مناسك حج شامل: طواف، نماز طواف، سعي بين صفا و مروه، طواف نساء و نماز آن، اعمال خود را تكميل كنند.
با توجه به اين‌كه زمان بيتوته در منا از اذان مغرب تا نيمه‌شب شرعي است، برخي از زائران در ساير اوقات شبانه‌روز از فرصت استفاده كردند و با بازگشت به مكة مكرمه و مسجدالحرام اعمال پاياني مناسك را انجام دادند و دوباره در سرزمين منا حاضر شدند.
ورود كاروان جانبازان به مكة مكرمه
در روز پنجشنبه ^{( 2 )} كاروان جانبازان وارد مكة مكرمه شدند و در بدو ورود به مكة مكرمه، مورد استقبال ستاد مكة مكرمه، مسؤولان مناطق نُه‌گانة ستاد مكه، نمايندة كنسول‌گري ايران و مسؤولان سازمان حج و زيارت مستقر در اين شهر قرار گرفتند.

در مراسم استقبال اين كاروان، رييس ستاد مكة مكرمه تا اسقرار كامل اين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. 16/9/87، مطابق با 8 ذي‌حجه در عربستان.‌
2. 7/9/87 مطابق با 28 ذي‌قعده.

343

كاروان، در محلِ هتل آن‌ها مستقر بود تا مشكلات احتمالي جانبازان را برطرف كند.
كاروان جانبازان پس از استقرار به منظور انجام اعمال عمرة تمتع در پيش چشم حيرت زدة زائران كشورهاي ديگر، وارد مسجدالحرام شدند.
سخنان نمايندة مقام معظم رهبري در بنياد شهيد و امور ايثارگران
الف: در جمع خانوادة شهدا
مراسم يادبود شهدا از سوي كاروان 35221 كه 23 ايثارگر و هفده نفر از خانواده‌هاي شهدا را در خود دارد و همچنين كاروان يدالله خداداد كه پانزده ايثارگر و هشت تن از خانواده‌هاي شهدا در آن حضور دارند، برگزار شد.
نمايندة مقام معظم رهبري در بنياد شهيد و امور ايثارگران در مراسمي كه در مكة مكرمه برگزار شد گفت: «امروز نه تنها بقاي جمهوري اسلامي ايران، بلكه همة جهان تحت تأثير شهداي جمهوري اسلامي هستند و نمونة آن پيروزي حزب‌الله لبنان در جنگ 33روزه و ساير ميدان‌هاي مبارزه و مقاومت است.»
حجة‌الاسلام والمسلمين محمدحسن رحيميان در مراسم يادوارة شهداي قم در مكه گفت: «به بركت خون شهدا، اسطورة پنجاه سالة اسرائيل در منطقه توسط حزب‌الله شكسته شد و به بركت انقلاب اسلامي و خون شهدا، قدرت آمريكا در حال افول است، همان‌طور كه ابهت او امروز شكسته است.»
وي تصريح كرد: «امروز از همة دنيا طنين شعار «مرگ بر آمريكا» به گوش مي‌رسد و اگر احمدي‌نژاد در ايران به دليل مواضع ضدّ آمريكايي رأي مي‌آورد، در آمريكاي لاتين هم وقتي مردم به مواضع ضدّ آمريكايي «چاوز» پي مي‌برند، به او رأي مي‌دهند.»

نمايندة مقام معظم رهبري خاطرنشان كرد: «طبق نظرسنجي‌هاي به عمل آمدة در

344

تركيه 85? مردم اين كشور از آمريكا تنفر دارند و اين به بركت شهداي شماست. خون 72 شهيد كربلا، اسلام را بيمه كرد و خون شهداي ما در انقلاب و جنگ تحميلي، اسلام را زنده كرد.»
در اين مراسم سردار محمد ميرجاني به ذكر خاطراتي از شهدا پرداخت و همچنين هدايايي به رسم يادبود به خانواده‌هاي شهدا اهدا شد.

ب: در كاروان جانبازان
نمايندة مقام معظم رهبري در بنياد شهيد و امور ايثارگران در كاروان جانبازان حاضر شد و گفت: «جانبازان با نثار عضوي از بدن، ساليان سال رنج شهيد شدن را متحمل مي‌شوند و اين‌ها همه براي آنان فضيلت است.»
آقاي رحيميان در جمع جانبازان اعزامي به حج خطاب به ايشان گفت: «فضيلتي كه شهيد در حال شهادت لمس كرده، شما هر لحظه آن را لمس مي‌كنيد و حالا كه روي ويلچر هستيد، مانند آن است كه در سنگر نشسته‌ايد و با دشمن جهاد مي‌كنيد.
آن‌كه پايداري و ثبات شما را در مسير ايثار گواهي مي‌دهد، آيات قرآني است و آنچه در راه خدا داده‌ايد، براي هميشه باقي و پايدار خواهد بود.» رحيميان در ادامه گفت: «بهترين عبادت در كنار خانة خدا، تلاوت قرآن، تدبر در آن و فهم درست است.»
 اين مراسم كه به مناسبت سال‌روز ازدواج حضرت علي و حضرت فاطمه8 برگزار شد، هدايايي از سوي بنياد شهيد و امور ايثارگران به رسم يادبود به همسران جانبازان اهدا شد.

رحيميان با ذكر خاطراتي از زندگي حضرت امام1 گفت: «امام دنيا را زنده كرد، امام به صدها ميليون انسان روي كرة زمين حيات دوباره داد و نمونة آن حركت‌هاي

345

آزاديبخش در سراسر دنياست.»
وي تصريح كرد: «ما از يك سو شاهد به پايين كشيدن آمريكا از اريكة قدرت هستيم و از سوي ديگر قدرت‌مند شدن جهان اسلام را شاهديم و اين از بركت نفس مسيحيايي امام و خون شهدا و ايثار جانبازان است.»
كاروان جانبازان با حضور چشم‌گير در بين‌الحرمين و قبرستان بقيع مراسم دعا و وداع باپيامبر و ائمة بقيع را برگزار و با استقرار در گوشه و كنار بقيع، حالت روحاني خاصي را ايجاد كردند.

گزارشي از نمايشگاه محصولات فرهنگي
برگزاري نمايشگاه محصولات فرهنگي در موسم حج سابقة چنداني ندارد؛ اما با توجه به روي‌كرد فرهنگي بعثه در سال­هاي اخير، به‌ويژه امسال، برگزاري اين نمايشگاه جدي­تر دنبال شد.
اگرچه براي رسيدن به نقطة مطلوب راه طولاني در پيش داريم، اما انصاف اين است كه با برنامه­ريزي­هاي اخير معاونت آموزش و پژوهش بعثة مقام معظم رهبري و همكاري سازمان حج و زيارت، محصولات فرهنگي، نسبت به سال قبل، از لحاظ كمّي و كيفي رشد چشم‌گيري داشته است.
در اينجا گزارشي از اين نمايشگاه كه مي­تواند الگو و پايه براي گام‌هاي بعدي باشد ارائه مي‌شود. در اين نمايشگاه نمونه آثار فرهنگي كاروان‌هاي حج در 16غرفه‌ با محورهاي ذيل ارائه شده بود:
1. شهدا
2. برنامة 30 روز كارگري
3. لوح‌هاي تقدير
4. اردوي آموزشي و تفريحي

346

5. بروشور جزوات آموزشي
6. خاطرات و مقالات
7. فعاليت‌هاي قرآني و نماز
8. مسابقات
9. فعاليت‌هاي فرهنگي ـ عمراني
10. نشريات
11. اوقات فراغت زائران
12. فرازي از سخنان ائمة معصومين:
13. كتابخانة سيار
14. تبيين حج
15. اطلاعات الكترونيكي
16. نقاشي كودكان

غرفة شمارة 1 (شهدا)
اين غرفه نمادي از گل‌واژه‌هاي ايثار و اسطوره‌هاي ايمان و دفاع مقدس بود كه با تصاوير شهدا و يادگارهاي برجاي مانده از آنان مانند: پلاك، پيشاني‌بند و چفيه‌ها و همچنين تصويري از سردار آزادگان، ابوترابي و سخنان سلحشور بود.
از ويژگي‌هاي اساسي اين غرفه، معنويت فراوان و نوع چينش اين تصاوير بود كه بيننده را مجذوب مي‌كرد و نقبي به دوران دفاع مقدس بود؛ ارتباط بين شهدا و سرزمين وحي نيز بعضاً در تصاوير ديده مي‌شد.

حتي به عنوان الگوي رفتاري، تصاوير رزمندگان به هنگام غذا خوردن كه حاكي از ساده‌زيستي آنان بود، در سالن‌هاي غذاخوري كاروان نصب ‌شده بود تا حالت

347

الگويي داشته باشد يا مطلبي تحت عنوان «از شهدا بياموزيم»، «سوي ديار عاشقان رو به منا مي‌رويم»، تصاويري از شهيد چمران و شهيد همت و ديگر شهدا هم بود. اين كار از ابتكارات كاروان 133280 فريدن اصفهان ـ احمد صفري است.
همچنين بنرهايي توسط كاروان 13439 از شهدا انتخاب شده بود و پلاكارد پارچه‌اي براي تقدير و تشكر از خانوادة شهدا و همچنين پوسترهاي رنگي از شهداي ديگر وجود داشت.
كاروان 37163، بنري به ياد شهداي جمعة خونين مكة مكرمه آماده كرده بود كه تناسب خوبي با اين برنامه داشت.
پوستري بسيار زيبا با اين جمله «حج زيباست، ولي حج همراه با شهدا زيباتر، زيرا شهدا مظهر اقتدار ايران هستند» و اعضاي اين كاروان (19308) هر كدام همراه و نائب‌الزيارة يك شهيد شده بودند و تصاوير همة اين شهدا در اين پوستر بزرگ گرد آمده بود، به تعداد همة اعضاي كاروان خود و هر كدام شهيدي را به دلخواه انتخاب كرده بودند. و از طرف آنان اعمال مستحبي انجام مي‌دادند.
همچنين لوح‌هاي تقديري نيز توسط كاروان 24225 براي خانواده شهداي كاروان نگاشته شده بود و وصيت‌نامة شهيد «سبحان رضايي» از كاروان 17693 نيز به‌زيبايي تمام در نمايشگاه مي‌درخشيد و هم‌چون چراغي فروزان راه آيندگان را روشن مي‌ساخت.
كاروان 20199 هم با جملة «شهدا شمع محفل بشريتند»، همسفران آسماني خود؛ يعني شهداي خانوادة كاروان خود را در پوستري زيبا طراحي كرده، به‌نيابت از آن‌ها اعمال مستحبي انجام مي‌دادند.

غرفة شمارة 2 (برنامه‌هاي 30 روزه)

اين غرفه از متنوع‌ترين و پربارترين غرفه‌هاي نمايشگاه بودكه آثار متنوع و با محتوايي از كاروانيان را با موضوعات مختلف به نمايش گذاشته بود. نمونه‌هاي آن

348

عبارت بودند از:
دفتر روزشمار فرهنگي و اجرايي، كاروان 13443.
روزشمار حج كوثر، كاروان 17620.
سفر عشق، كاروان 35133.
شرح وظايف عوامل، كاروان 24204.
برنامه‌هاي فرهنگي و اجرايي كاروان حج 120200.
برنامة 30 روزة فرهنگي حج، كاروان 17779 و 170802.
برنامة جامع فرهنگي، كاروان 13429.
راه‌كارهاي مدير و عوامل، كاروان 35206.
چگونه به حج برويم (راهنماي حج ايرانيان) 13328.
برنامة سفر حج تمتع، كاروان 27111.
ميثاق‌نامه با شهدا، كاروان 13423.
دفتر مصوبات گروه ارشاد، كاروان 13423.
دفتر صورتجلسات شواري فرهنگي، كاروان 13423.
پابه‌پاي ابراهيم، كاروان 13423 (برنامة تلاوت روزانة قرآن).
دفتر گزارش فعاليت فرهنگي، كاروان 13423.
پيام‌ها و سخنان ائمه و بزرگان، كاروان 13423.
همچنين راهنماي نقشه شامل: غزوة بدر و احد، اماكن متبركة مدينه، مسير حجةالوداع، نقشة عرفات، برش افقي كعبه، موقعيت چاه زمزم، منطقة منا، مسير هجرت رسول خدا، منطقة خندق، ابعاد كعبه، حدود حرم و ابعاد آن، موقعيت جغرافيايي طائف و جده نسبت به مكه، نقشة شبه‌جزيرة عربستان، ميقات‌هاي حج.
غرفة 3 (لوح‌هاي تقدير)

349

شامل لوح‌هاي تقدير به زائران برگزيده و نمونه كه براي مواردي همچون: برپايي مراسم ازدواج، حضور فعال در امور فرهنگي و امدادرساني، پايان اعمال و توفيق حضور در سرزمين وحي و مانند آن كه در لوح‌هايي متنوع با خط نوشته‌هاي زيبا و پرمحتوا به نمايش درآمده بود.

غرفة 4 (اردوي آموزشي و تفريحي)
به همت كاروان‌هاي مختلف، اردوهاي متنوع آموزشي ـ تفريحي، قبل از تشرّف براي زائران بيت‌الله در نظر گرفته شده تا باعث صميميت و همدلي بيشتر زائران شود. اين اردوها شامل اماكن ديدني و زيارتي، همچنين حضور در نشست هفتة حج و مانند آن بود. در اين رابطه نمونه كارهايي از كاروان توحيد 24225،كاروان 38316، كاروان 24204 و كاروان 10106 به نمايش گذاشته شده بود.

غرفة 5 (بروشور و جزوات آموزشي)
در اين غرفه جزوات و بروشورهاي مختلف آموزشي ـ توجيهي در نظر گرفته شده بود و مواردي چند از خودآزمايي مناسك حج تمتع 1387.
كاروان 1779، جرعه‌اي از زلال عرفان حج؛ كاروان 38316، ويژه‌نامة وقوف؛ كاروان 16133، چك ليست زائران قبل از سفر؛ كاروان 24225، همراه زائر؛ كاروان 10117، راهيان سرزمين وحي؛ كاروان 24267، اطلاعات كاروان بر حسب نمودار؛ كاروان 13437 و مانند آن به چشم مي‌خورد و نشان از برنامه‌ريزي حساب شده بعضي از كاروان‌ها داشت كه به‌راستي شايستة تقدير بودند.

غرفة شمارة 6 (خاطرات و مقالات)

در اين غرفه واگويه‌ها و تغيير و تحولات روحي و معنوي زائران به قلم خودشان عرضه شده بود كه در نوع خود، خواندني و حكايت از صفا و پاكي حجاج بيت‌الله

350

الحرام داشت. ضمناً بعضي از حجاج براي مناسبت‌هاي قمري ذي‌حجه مقالاتي كوتاه و قابل استفاده آماده كرده بودند. نكتة جالب توجه، نوشته‌هاي بعضي از فرزندان زائران بود كه تحت عنوان نامه‌اي به خدا يا پيامبر9 يا توصيه‌ها و التماس‌دعاها، كه نشان‌گر همراهي قلبي اين فرزندان با والدينشان و همة زائران حرم امن الهي بود.

غرفة شمارة 7 (فعاليت‌هاي قرآني و نماز)
اين غرفه منور به انوار قرآني بود و آن‌چه كه بيش از همه جلب توجه مي‌كرد، بايدها و نبايدهاي اخلاقي برگرفته از آموزه‌هاي قرآني در پوسترهايي زيبا، به نحوي بسيار زيبا با زبان عربي و ترجمة فارسي و انگليسي و يك قطعه شعر مرتبط آماده شده بود. در قسمت ديگر قرآن و زندگي و‌آيه‌هاي زندگي نيز تصويري روشن از كتاب زندگي به دست مي‌داد.
نكتة ديگر جزء‌هاي سي‌گانة قرآن مجيد، كه امسال در بسياري از كاروان‌ها روزانه يك جزء و در مجموع يك ختم قرآن انجام شد. در كارواني ديگر كارت‌هايي براي انتخاب و تلاوت آيات قرآني توسط حجاج و در مجموع طرحي براي ختم قرآن ارائه شده و از ميان آموزه‌هاي قرآني، تشويق و ترغيب به نماز نيز بسيار مورد نظر بوده است.

غرفة شمارة 8 (سي روز سي مسابقه)

اين غرفه شامل مسابقات گوناگون فرهنگي متناسب با شرايط و مقتضاي حال كاروانيان بود. از جملة آن‌ها: آزمون مناسك از كتاب مناسك مصور حج، سي روز، سي مسابقه از معارف اسلامي و دعاي مكارم تفكيك شده، روايتي از معصوم7 متناسب با مكه و مدينه، آيا مي‌دانيد، اطلاعاتي دربارة مكه و مدينه از اماكن تاريخي و... بود.

351

غرفة شمارة 9 (فعاليت‌هاي فرهنگي ـ عمراني)
انصافاً حركت فرهنگي و عمراني كاروانيان سمت و سويي معنوي و الهي داشت و آن‌چه كه به نمايش گذاشته شده بود، نشان‌دهندة تعميق معنويات حجاج خانة خدا بود. در نمونه‌اي كه به وسيلة‌ كاروان 10111 به اجرا آمده، اهم فعاليت‌هايشان چنين ترسيم شده است:
1. تهيه و تأمين كنتور و آب لوله‌كشي و گازرساني به چهارده خانوادة محروم به نيت چهارده معصوم:.
2. تأمين هزينة مسكن به صورت اجاره و رهن به دو زوج تازه پيونديافته به نيت پنج تن آل‌عبا: به مدت پنج سال.
3. تلاش در جهت حل اختلاف چندين سالة بين خانوادة يكي از زائران با همكاري معين و مدير كاروان.
4. همكاري و همدلي با دو نفر از زائران مصرف‌كنندة مواد مخدر براي ترك كه بحمدالله با موفقيت همراه بوده است.
در انواع ديگر از فعاليت‌ها در پوسترهايي زيبا تحت عنوان «من‌ها در ميقات مي‌ميرند»، با متني زيبا در كنار آن، «سپيد بپوش و جامه‌ات را درآور»، نكته‌ها و دانستني‌هاي قرآني و پوستري تحت عنوان زيباترين‌ها از زبان انبيا و معصومان: و همچنين پوستر ديگري تحت عنوان كامپيوتر زندگي، توصيه‌اي براي برنامه‌ريزي درست در زندگي براي اعتدال در هزينه‌ها و استفاده از تجارب مفيد و ارزش‌مند ديگران در زندگي بود.
كاروان 38316 نيز با طرح سؤالاتي با پوستر تحت عنوان «آيا»؟ وظايفي را كه بايد يك زائر داشته باشد به‌درستي گوشزد نموده بود.

352

غرفة شمارة 10 (نشريات)
اين غرفه شامل نشريه‌هاي ديواري بسيار زيبا و پرمحتوا بود؛ كاروان 19377 نشريه‌اي شامل: حديث روز، ذكر ايام هفته، تقويم شرعي، رهنمود، پيام بهداشتي، پند شنيدني، مناسبت روز، معرفي اماكن، متنوع، سؤال روز، مناسك، آيا مي‌دانيد و... كه امور اجرايي كاروان آماده كرده بود و در ذيل هر يك از اين عناوين به تناسب مطلبي را روزانه در نظر مي‌گرفتند و با دقت و حوصله و به صورت تايپي به كاروانيان در قطعي بزرگ به نمايش مي‌گذاشتند.
بعضي از كاروانيان نيز همچون كاروان 19377، روزنامة خود را به صورت آلبومي با موضوعات يادمان شهدا، برنامة اجرايي و فرهنگي سي روزه و تقويم قمري ارائه داده بودند. در بخشي ديگر تك‌برگه‌هايي پرمحتوا تحت عنوان كليد مشكل‌گشا، با مدينه، انتظار و مانند آن توسط كاروان 13443 به نمايش گذاشته شده بود.
«تسنيم» هم نام مجموعة كاري ديگر بود كه كاروان 17632 با استفاده از دست‌نوشته‌هاي زائران، اطلاعاتي مربوط به كاروان و ترويج انديشه‌هاي قرآني و روايي آماده كرده بود. همچنين كاروان 17905 نيز در اين راستا پيام مديريت و بايد و نبايدهاي سفر را در مجموعه‌اي زيبا و آلبومي ارائه داده بود.
 اوّلين‌ها تحت عنوان اولين خانه، نگاهي به دعاهاي قرآني، ديدگاه‌ها، برنامة كاروان، معرفي اماكن توسط كاروان 17763 ارائه شده بود. همچنين برگزيده‌اي از نشريات داخلي همسفر توسط كاروان 13439 كه زائران با ذوق و سليقة كاروان، آن‌ها را صفحه‌آرايي كرده، محتواي آن را فراهم نموده‌ بودند. ضمناً دفترچة خاطراتي مشتمل بر سي حديث و راهنماي نقشة عربستان نيز تهيه شده بود.

كاروان 13328 «سفرنامة عشق» را مهيا كرده بود كه محتواي آن‌ شامل آية قرآن، پيام امام و رهبري، عكس شهداي كاروان‌ها، معرفي عوامل، اعضاي شوراي فرهنگي

353

و گروه ارشاد، مختصري دربارة كاروان و گويش آنان، با ميانگين سني 61 ساله كه كار فرهنگي را بسيار دشوار مي‌نمود، نمودار سني زائران، نمودار سواد و شغل و آدرس و تلفن هتل و زمان رفت و برگشت، اسامي زائراني كه به پنج زبان فارسي، عربي، تركي، لري و گرجي (روس) صحبت مي‌كنند و در انتها، دفترچة يادداشت و خاطرات و نوآوري ديگر. نكتة بسيار زيبا كارنامة خودآزمايي روزانه، تحت عنوان بندگي خدا و محاسبة اعمال بود كه در نوع خود بي‌نظير و جالب توجه مي‌نمود.

غرفة شمارة 11 (غني سازي اوقات فراغت زائران با اعمال مستحبي)
در اين غرفه، كاروان 17965 (شريف فدايي) دعاهاي مربوط به قسمت‌هاي مختلف اعمال مسجدالحرام، حطيم، روبه‌روي اركان كعبه، حجر اسماعيل، ركن يماني، حياط مسجد، سكوي صفه، سنگ قرمز شاذروان، اعمال كوه صفا، زير ناودان طلا، جاهاي استجابت دعا، درِ ورودي مسجدالحرام به صورت كارتي و كوچك و قابل حمل براي حجاج درآمده بود تا با خود همراه داشته باشند و در موارد لازم دعاهاي آن ‌را بخوانند. از كارهاي ديگر، فشرده‌ كردن كتاب‌هاي اعمال مكة مكرمه، مساجد مدينه، اسرار حج، زيارت‌نامه، سفر به صورت دو صفحه‌اي درآمده و در اختيار زائران قرار گرفته است.
غرفة شمارة 12 (فرازي از سخنان ائمة معصومين:)

استان چهارمحال و بختياري، كاروان 18117 آقاي علي‌اكبر نيكي‌ بروجردي، كار زير را انجام داده بود: آيات و بينات در سرزمين وحي در سيماي قرآن و حديث، كليه اماكن و اعمالي كه در مكة مكرمه آمده را با آيات قرآني و روايات به

354

تصوير كشيده بود، مثل معرفي مكه با ترجمة فارسي و انگليسي، حجر اسماعيل در قالب حديث، مسعي با تصوير، عرفات و مشعر، همين‌طور معرفي غار ثور با آيه و ترجمة فارسي و انگليسي و مدينة منوره در سيماي قرآن و حديث، جنگ احد و بدر و خيبر با ترجمة فارسي و انگليسي و معرفي مسجد قبا در قالبي زيبا ارايه شده بود.
موضوع ديگر، ابراهيم7 قبله‌نماي زندگي، شامل مراحل برائت ابراهيمي، ادوار نبوت ابراهيم7، مختصري از زندگي و امامت و نهايت تكامل حضرت ابراهيم7 بود.
موضوع ديگر: حضرت اسماعيل در سايه‌سار توحيد، با موضوعاتي چون: معرفي حضرت اسماعيل، زندگي هاجر و اسماعيل و موضوعات مرتبط با آن حضرت.
موضوعي با عنوان هاجر در جست‌وجوي هستي، معرفي هاجر، فرزندان هاجر، مقام زن و موضوعات مرتبط با آن در نظر گرفته شده بود.
موضوع ديگر معرفي حضرت علي7 به عنوان فرزند كعبه، معرفي علي7 و تولد ايشان در كعبه، امتيازات ايشان نسبت به ساير آفريده‌ها و احاديثي منسوب به ايشان بود.
موضوعي هم تحت عنوان امام حسن و امام سجاد8 و نقش ايشان در حادثة كربلا، معرفي خود امام، ويژگي‌هاي آن امامان در نظر گرفته شده بود.
موضوع بعدي امام حسين7 قرباني توحيد: شامل: تولد، رخدادها، عدم بيعت با يزيد، حمايت از برادر، تهنيت ولادت همراه با خبر شهادت و دوران كودكي ايشان بود.

غرفة شمارة 13 (كتابخانة سيار)

در اين غرفه تعداد 211 جلد از انواع كتاب‌ها در موضوعات: تفسيري، اخلاقي، ادبي، احكام و مناسك حج در قفسه‌اي قرار گرفته بود كه در مدينه، مكه و منا براي سطوح مختلف مورد استفاده بوده است. اين كار توسط كاروان 19487 و براي سه

355

كاروان با ظرفيت 600 نفر مورد بهره‌برداري قرار گرفته است.

غرفة شمارة 14 (تبيين حج)
در اين غرفه كاروان شماره 17965، سي موضوع دربارة حج، مكه و مدينه و اعمال آن به صورت روزنامة ديواري ارائه داده بود. موضوعاتي مانند احكام حج از احرام، طواف و... . اسرار حج و سؤال‌هايي از مكه و مدينه كه به آن‌ها مختصراً جواب داده شده بود.
همچنين دعاهاي مختلف، توصيه‌هاي لازم به زائران، احكام مكه و مدينه، مسألة مشعرالحرام، مجموع اعمال عمره و حج تمتع كه با شرح كامل ارائه شده بود. همچنين احكام ضروري در اعمال عمره و حج تمتع، قبرستان ابوطالب، بايدها و نبايدهاي حرم، اماكن و فضيلت مكة مكرمه و مسجدالحرام و برخي از آداب سفر نيز تبيين شده بود...
در مورد مدينه هم آشنايي با مسجدالنبي9، در محضر ائمة بقيع:، سؤال‌هاي مدينة منوره، آشنايي با اماكن مدينه، آشنايي با بقيع، بيت‌الاحزان يك حقيقت فراموش نشدني، مساجد مدينه، مسجد قبا، همسران پيامبر9، عطر تلاوت، ختم صلوات، پاسخ شيعه به شبهات، نمازهاي چهارده معصوم:، حجاب و غدير خم در نظر گرفته شده بود و در پوستري تقريباً بزرگ و مستطيل شكل، با حاشيه‌اي زيبا، در كاروان نصب مي‌گرديد.

غرفة شمارة 15 (اطلاعات الكترونيكي)
از كاروان 39512 غلامرضا جعفرپور مقدم استان خراسان جنوبي شهرستان بيرجند از منطقة 9 به عنوان برگزيدة كارهاي فرهنگي انتخاب شد. اهم فعاليت‌هاي آنان عبارت بوداز:

1. راه‌اندازي سامانة پيام كوتاه روزانه، از اين طريق روزانه اطلاعات زائران در

356

مورد مراسم يا بازديدها و همچنين سلامتي زائران به‌اطلاع خانواده‌ها به ايران مي‌رسيد. پيشاپيش شماره‌هاي خانواده‌ها دريافت و در اين سامانه ثبت شده بود، همچنين شماره‌هاي همراه خود زائران قبل از اعزام از زمان ثبت‌نام تا تشرف گرفته شده و در مناسبت‌ها و مواقع نياز پيام كوتاه ارسال مي‌گرديد.
2. طرح ميقات براي اولين‌بار از سال 76 در بيرجند آغاز شده، اين طرح هم‌اكنون ملي شده، در اين طرح حجاج قبل از تشرف با اختصاص بخشي از هزينة وليمة خود، سفره‌اي از كرامت گسترده و با كمك به امر مقدس مدرسه‌سازي، ساليان سال دانش‌آموزان را از اين خوان گسترده بهره‌مند مي‌سازند. تا كنون پنج آموزشگاه توسط مدير كاروان سامان‌دهي و ساخته شده است.
3. برگزاري اردوي آموزشي ـ زيارتي در مضجع منور بي‌بي ‌زينب خاتون با هدف كسب تجربة سفر گروهي، ايجاد روحية تعاون و همكاري، ارتباط معنوي و آشنايي زائران با يكديگر، بررسي وضعيت جسمي با توجه به صعب‌العبور بودن منطقه و مسافت راه‌پيمايي، اين مراسم از شش صبح تا مغرب ادامه يافت.
4. اهداي لوح به مزدوجين حج، متولدين اين ماه و لوح براي پايان اعمال پس از ايام تشريق، همچنين لوحي براي خانواده‌ها در ايران تهيه شده كه در روز عيد قربان برايشان ارسال شد.
5. تعيين گروه‌هاي ارشاد با نام‌گذاري و ابلاغ كتبي به يكايك مسؤولان گروه ارشاد و جلب مشاركت آن‌ها در امور اجرايي كاروان، رسيدگي به سالمندان و تعاون و همكاري با ديگران.
6. همكاري در طواف‌هاي مستحبي «همراه با شهدا» به نيابت از شهدا.
7. برگزاري مسابقات فرهنگي و ختم صلوات، قرائت و ترتيل قرآن.
8. برگزاري مسابقات كتاب‌خواني و كپي از روزنامة آواي خراسان جنوبي براي اطلاع‌رساني به حجاج از استان.

357

9. تهية عكس از همة مراسم روزانه و در نهايت برگزاري نمايشگاه عكس در همان روز.
10. شناسايي زائران با تخصص‌هاي گوناگون؛ براي مثال آرايش‌گري كه وظيفة حلق زائران را به عهده گرفت. همچنين توسط عكاس كاروان يك فايل كامپيوتري باز شده و حدود 7000 عكس از زائران تهيه شد.
كاروان 33161 همدان، اكبر نوري هم در كارهاي الكترونيكي نقش فعالي داشته است. اين كاروان در بحث الكترونيكي از آغازين روز ثبت‌نام تا اعزام، كليه فعاليت‌هاي مربوط به احكام و مناسك حج را تصويربرداري كرده و به صورت نمايشي براي زائران آموزش داده بود، اين آموزش‌ها كارگاهي بود و ضمناً جلسات شوراي فرهنگي و ارشاد هم برگزار مي‌شده و همة دستور‌العمل‌هاي سازمان از طريق سيستم صوتي ـ تصويري در اختيار زائر قرار مي‌گرفت، در اين طرح زائران به صورت فعال در تمام جلسات مشاركت داشتند و در هر جلسه از معرفي و ارائة گزارش هر يك از زائران استفاده مي‌شد.
ـ گروه‌بندي زائران با روي‌كرد فرهنگي (كاروان به چهارده گروه تقسيم شده بود).
ـ تدارك منشور كاروان در هشت بند كه محوريت آن خدمت‌گزاري عوامل و رسيدن به تقرّب الهي بوده است.
ـ طراحي انواع مسابقات شامل پنج نوع مسابقه با روي‌كرد خاص فرهنگي، سي روز، سي سؤال، سي جايزه، سي برنده، هر روز سؤال نصب و در روز بعد هم به موضوع سؤال پرداخته مي‌شد و برنده با قيد قرعه مشخص مي‌گرديد.
ـ مسابقة موسمي، قبل از اعزام زائر به مشاعر و بعد از مشاعر و مدينه در سه مرحله برگزار شده است.
ـ مسابقة الغدير با چهارده سؤال به نيت چهارده معصوم:.

358

ـ در هر روز آموزش قرآن و جلسة انس با قرآن، توسط قاري براي بار اول خوانده مي‌شد و بار دوم هم‌خواني توسط زائران انجام مي‌شد. حتي بي‌سوادان هم با نگاه به قرآن مشاركت مي‌كردند.
ـ طراحي ختم قرآن كه بناي آن از قبل از سفر بوده و طرح هزار، دو هزار و سه هزار صلوات هم برگزار شد.
ـ بيان خاطرات زيبا از تأثيري كه امور معنوي حج بر زائران گذاشته است.
ـ دفتر ثبت صورت‌جلسات كلاس‌هاي آموزشي در ايران به همراه عكس‌ها و پيام‌هاي جلسه.
ـ دفتر اعمال مخصوص ماه ذي‌حجه.
ـ تلخيص كتاب‌هاي مربوط به حج.
ـ طرح اهداي ارائه كارت بندگي به همة اعضاي كاروان.
ـ طرح طواف‌هاي مستحبي.
ـ طرح «حي علي الصلاة» براي شركت در مسجدالنبي و مسجدالحرام و گفتن اذان در هر روز صبح.
ـ برنامه‌هاي مختلف براي جشن غدير.
ـ تهية جزوة حج از ديدگاه امام1 و مقام معظم رهبري.
ـ توصيه‌هاي بهداشتي و تراكت‌هاي مختلف موضوعي.
ـ رموز موفقيت و سخناني از بزرگان براي سازندگي و تهذيب نفس.
ـ طرح همراه آسماني (هر كدام از زائران يك شهيد را در نظر داشت تا در اعمال مستحبي او را شريك كند و مورد شفاعتش قرار گيرد).
ـ تشكيل كتابخانة فعال و موضوعي و طرح اجراي روزنامة‌ديواري.
ـ برگزاري نمايشگاه هفتة حج.
ـ برگزاري جلسات اختصاصي بانوان در امور مربوط به خودشان.

359

ـ هشدار مربوط به مواد مخدر، سرقت و ساير موارد.
كاروان 13439 به مديريت غلامرضا بقايي نيز در عرصه‌هاي ديگر فعال بوده از جمله:
ـ تهية آزمايشات پزشكي از ايران و در اختيار قراردادن وضعيت جسماني زائر در هر لحظه به پزشك كاروان. اين تعيين وضعيت در شش مرحله انجام شده و زائران خانم و آقا جداگانه فايل‌بندي شده، تلفن منزل زائر و يكي از بستگان نيز اضافه شده بود.
ـ در جلسات آموزشي در ايران، آموزش مسافر قبله به صورت پروژكتوري و تصويري انجام شد، و مورد توجه قرار گرفته، مقرر گرديد كه در سال‌هاي بعد عمومي شود.
ـ ضمناً اطلاعات فردي هر زائر شامل نام و نام خانوادگي، تعيين مرجع، آدرس و ساير مشخصات را آورده‌ بودند.
ـ خادمين، اعضاي شوراي فرهنگي، اعضاي گروه ارشاد مشخص شده بودند و نمايندگان زائران و درصد باسواد و بي‌سواد، وضعيت سني كاروان در يك نگاه مشخص شده و همچنين وضعيت شغلي، ميانگين سني و تاريخ رفت و برگشت هم مشخص شده بود.
ـ برپايي مسابقات مختلف فرهنگي كه مجموعاً در 3000 برگ و 20 مسابقه در مكه و مدينه اجرا شد.
ـ برپايي جشن‌ها در قالب دعوت‌نامة كامپيوتري انجام شده، براي مثال در جشن پيوند حضرت علي7 و حضرت زهرا3 اين تراكت‌ها و دعوت‌نامه‌ها چاپ شده، همچنين براي عيد غدير و جشن امام هادي7 نيز همين روند ادامه داشت.
ـ تهية پوسترهايي دربارة اسماءالله كه در جاهاي مختلف نصب شده بود.
ـ تهية آدرس نموداري از مراكز مهم مكه و مدينه براي راهنمايي بهتر زائران.

360

ـ تهية تراكت‌هايي براي راهنمايي داخل هتل‌ها (اتاق روحاني، اتاق مدير، مطب پزشك).
ـ تهية نشريه‌هايي كه در آن وقايع مهم هفته توضيح داده مي‌شد به همراه احكام و مناسك و معرفي اماكن. بعضي از زائران نيز اين مسير را ادامه دادند و خودشان نشرياتي را ارائه كردند.
ـ تهية فلش‌هايي براي راه‌يابي منازل مكه در اطراف مكان‌هايي كه از اتوبوس پياده مي‌شدند.
ـ تهية نمودارهايي از سن، مشاغل، تحصيل و وضعيت كاروان.
ـ كارتكس براي انبار تهيه شده بود كه تاريخ مصرف و توليد كالا را مشخص مي‌كرد.
ـ دفتر پاسخ‌گويي به تلفن‌ها، رفع اشكالات اتاق‌ها و فرم‌هاي تقاضا.
ـ تهية اذكار هفته و حديث روز و يك پيام روزانه و جلسة ختم قرآن كه در هر روز مشخص مي‌كردند چه جزئي بايد خوانده شود.
ـ ثبت صورت‌جلسه‌هاي گروه ارشاد.
ـ تقسيم كاروان به شش گروه با رنگ‌هاي مختلف كه براي بي‌سوادان مناسب بود.
ـ كارت‌هاي حديث و پندهاي معصومين: كه حدود شصت نوع بودند.
ـ تهية قبله‌نما براي اتاق‌ها .
ـ نشان كاروان براي آقايان و خانم‌ها به كمك كيف‌هاي گلدوزي و كفش.
ـ تهية دفترچة زائر با نقشه‌هاي اماكن، همراه با مسابقة جدول.

غرفة شمارة 16 (نقاشي كودكان)

غرفة بسيار زيبا و خالصانه‌اي بود كه حاوي نقاشي‌هاي كودكان از خانة خدا و مسجدالنبي9 و اماكن مكه و مدينه بود. در اين غرفه نقاشي كودكان به نمايش

361

درآمده بود، كاروان 13328 به زائران سفارش كرده بود تا در جلسات خاص، فرزندان يا نوه‌ها را همراه خود بياورند و البته در حد دبستان باشند.
سپس متني كودكانه بر ايشان نوشته شده كه به پيوست مي‌آيد و از آن‌ها خواسته شده بود تا جمله‌نويسي و نقاشي كنند. در اين كاروان پنجاه نقاشي ارائه شد كه مسؤولان كاروان به همة آن‌ها جايزه دادند. بستة جايزة آن‌ها شامل: ساعت مچي، جامدادي، قبله‌نما، مهر نماز، جانماز، سركليدي كاروان و خودكار بود كه انعكاس خوبي هم داشته است.
در اين غرفه كاروان‌هاي ديگر نيز به تناسب از كودكان، براي نقاشي كشيدن مدد گرفته بودند و تصاويري كه حاكي از فطرت پاك و آرزوهاي ناب و ذهنيتي كه از مكة مكرمه و مدينة منوره داشتند، بسيار شفاف و بي‌ريا كشيده شده بود. كاروان 11198 و كاروان 13385 در اين راستا مشاركت فعال داشته‌اند.

فعاليت­هاي فرهنگي كاروان­ها
در حج امسال، علاوه بر محصولات فرهنگي و برگزاري نمايشگاه در رقابتي سالم، كاروان­ها عموماً با اقدمات متنوعي تلاش داشتند برنامه­هاي فرهنگي خود را توسعه دهند. در اين‌جا تنها به نمونه­هايي از آن‌ها اشاره مي­كنيم.

طرح حفظ و ماندگاري بركات حج
 شوراي فرهنگي كاروان 13172، با ارائة نموداري در يك صفحه «چگونگي حفظ و ماندگاري آثار و بركات معنوي حج» را به زائران خود در حج تمتع امسال ارائه داد. اين نمودار در عين ساده بودن، به‌راحتي قابل اجراست و مي‌تواند اوقات حاجي را به نحو مطلوب پوشش دهد.

اين نمودار ده بخش دارد و عناوين كلي آن عبارتند از: انس با حرم مكه و مدينه،

362

نماز، قرآن كريم، اذكار و ادعيه، خواب، وضو و طهارت، اخلاق در عمل، انس با مفاهيم ادعيه، آداب معاشرت و خريد سوغات.
به‌عنوان مثال، در يكي از بخش‌هاي «اذكار و ادعيه» آمده است: يك‌صد ذكر «لا اله الا الله» بعد از نماز عشا، باعث جلب رضايت خداوند و سعادت‌مندي خواهد شد.» و يا در بخش «خريد سوغات» آمده است: «خريد سوغات بعد از انجام اعمال عبادي و با رعايت اعتدال و ميانه‌روي و به قصد استحباب».
تقسيم كار و واگذاري مسؤوليت به زائران
سيدعليرضا لواساني، مدير كاروان 17795 در اقدامي جالب وظايف خود را به بيست نفر از زائران تفويض كرده است. وي با شناسايي زائران تحصيل‌كردة كاروان خود، ساير زائران را در گروه‌هاي ده نفري تقسيم نموده و مسؤوليت هر گروه را به يكي از بيست زائر برگزيده سپرده تا يار و ياور مدير، روحاني و معينة كاروان باشند.
وي براي هر كدام از گروه‌هاي ده نفره، اسامي زيبايي مثل: هاجر، منا، صفا و از اين قبيل انتخاب كرده است. اين كاروان همچنين در نظر دارد چند تن از زائران خود را در پايان سفر حج، به عنوان حاجي نمونه معرفي و هدايايي را تقديم ايشان نمايد.

ارائة كارت هم‌سفر آسماني به زائران
ادارة حج و زيارت مازندران در اقدامي ابتكاري، كارت زيبايي را به نام «هم‌سفر آسماني» تهيه كرده و به هر كدام از زائران بيت‌الله الحرام امسال، يكي از آن كارت‌ها را اهدا كرده است.

كارت همسفر آسماني، فرازي از وصيت‌نامة يك شهيد استان را دارد به همراه متني ادبي و زيبا، كه طي آن از زائر خواسته شده كه شهيد همراه خود را در طول

363

سفر ياد كند. در بخشي از اين متن ادبي آمده است:
«اكنون كه به ميعادگاه عارفان دلداده دعوت شده‌ايد، يادتان باشد كه امنيت و استقلال امروز ايران عزيزمان، مرهون حماسة دليرمرداني است كه دريا، تشنة يك قطره اشك‌شان بود و آسمان، مفتخر از پروازشان. همانان كه عاشقانه جنگيدند تا كوچه باغ‌هاي شهرمان عطر ياس را گم نكند. اكنون چه زيباست در سعي و صفاي قلب‌هاي‌تان زمزمة لطيف شهداي‌مان را به گوش سپرده، در جاي‌جاي اين حضور عاشقانه با همسفري آسماني همراه باشيد...»
در كارت «همسفر آسماني» از زائر درخواست شده كه براي هر شهيد، روزه، نماز و طواف مستحبي، تلاوت قرآن و ذكر صلوات انجام شود. همچنين قرار است حاجي پس از بازگشت از سفر حج با حضور در جمع خانوادة آن شهيد، ضمن تجديد پيمان با آرمان شهيدان، به خاطر همراهي با شهيدان خانواده، از ثواب صلة‌ رحم هم بهره‌مند شود.

ترويج فرهنگ تلاوت قرآن
كاروان­هاي بسياري با هدف اشاعة فرهنگ قرائت قرآن و نيز استفادة بهينه از اوقات زائران و جلوگيري از اتلاف وقت ايشان در تردد مكرر به حرم امن الهي، قرآن تك جزء را تهيه نموده‌اند تا ضمن توجه زائران به كلام وحي، مشكل كمبود وجود قرآن در ساختمان‌هاي محل استقرار زائران را در مكة مكرمه جبران نمايد. قرآن‌هاي تهيه شده با همياري خيّرين بوده و عوامل كاروان با در اختيار قرار دادن موقت آن‌ها به زائران، در اشاعة فرهنگ قرآني تلاش مي‌كنند.
اين كاروان­ها همچنين قرآن‌ها را در اختيار ساير كاروان‌هاي مستقر در محل اسكان قرار مي‌داند تا آن‌ها نيز از بركات تلاوت كتاب آسماني بهره‌مند شوند.

364

راه اندازي مؤسسة خيريه
در كاروان 20185، عبدالامير صادقي، روحاني اين كاروان اقدام به تشكيل موسسة خيريه‌اي به نام سيدالشهدا7 نموده تا با كمك زائران حج و عمره به ايتام شهر اهواز رسيدگي نمايد. اين مؤسسه از سال 1381 راه‌اندازي شده و يكي از بركات سفرهاي زيارتي است. مؤسسة ياد شده در راستاي درمان، تحصيل و امور فرهنگي ايتام و نيازمندان تأسيس شده و فعاليت‌هاي عمده‌اي دارد.
اين اقدام مي‌تواند به عنوان الگو براي ساير كاروان‌ها و روحانيون معزز مورد عنايت قرار گيرد.

استفاده از ظرفيت افراد توان‌مند در كاروان
حضور برخي از افراد شاخص و هنرمند در موسم حج، غنيمتي است كه بايد از آن بهره‌برداري كرد. كاروان 15138 در اقدامي جالب با دعوت همزمان از «جعفر گونزالس»، كمونيست مسلمان‌شده و مهران رجبي، بازيگر توان‌مند كشورمان جلسة باشكوهي را ترتيب داد. زائران از شنيدن خاطرات ناب اين دو شخصيت اشك ريختند.

برگزاري شب خاطره
در كاروان 11265 مراسم شبي با خاطرات حج در سه محور «حج در سال‌هاي گذشته»،‌ «موقعيت ممتاز حجاج ايراني در عربستان» و «خاطرات تشرف به حج» در شب دوازدهم ذي‌حجه در اين كاروان برگزار شد. در پايان، زائران كمك‌هاي نقدي خود را براي مستمندان شهرشان «مرند» تقديم كردند.
بزرگداشت ياد شهدا

365

كاروان 12132: مراسم يادوارة شهدا و گرامي‌داشت خاطرة شش شهيدي كه والدين محترم‌شان در كاروان حضور دارند، با سخنراني و تقديم هدايا به ايشان برگزار شد.
كاروان 30313: به مناسبت پنجم آذر و در سال‌روز تشكيل فرمان حضرت امام1 مبني بر تشكيل بسيج، مراسمي در محل استقرار كاروان برگزار شد و يكي از فرماندهان نواحي بسيج سپاه مازندران سخنراني كرد.
كاروان­هاي 30269 و 30268: مراسم تجليل از شهيدان و گرامي‌داشت هفتة بسيج با حضور زائران و خانواده‌هاي شهيدان منسوب به كاروان برگزار شد. ساداتي مدير منطقه 3 مكة مكرمه و حجة‌الاسلام يعقوبي، روحاني كاروان قائم‌شهر سخنرانان مراسم بودند. حسن‌ختام مراسم نيز مداحي برادر مشهدي سري در فضايل اهل بيت: بود.
كاروان 30176: مراسم هفتة بسيج، طي جلسة با شكوهي با حضور خانوادة شهدا برگزار شد. حجةالاسلام شكري روحاني كاروان، توحيد قبادي، حسن صفارزاده و حاجيه خانم صديقه ساروي سخنرانان مراسم بودند. آقاي محمدجعفري پدر شهيد كه خود و دو فرزندش به افتخار جانبازي نائل شده‌اند نيز در زمرة سخنرانان بودند. اين كاروان هجده خانوادة شهيد و چهار جانباز را با خود همراه دارد.
كاروان 30225: يادوارة شهداي منسوب به كاروان، همزمان با روز شهادت امام جواد7 در محل استقرار زائران برگزار شد. مدير و روحاني كاروان در اين مراسم سخنراني كردند.

برگزاري مراسم در اعياد و وفيات

به ‌مناسبت شهادت امام جواد7 مراسم سوگواري در محل استقرار كاروان‌هاي شاهرود و دامغان برگزار شد. در اين مراسم ضمن بزرگ‌داشت هفتة بسيج، از

366

ايثارگران و خانواده‌هاي شاهد و نيز خادمان افتخاري زائران تجليل شد.
به مناسبت شهادت حضرت جواد7 و نيز يادوارة 25 شهيد منسوب به زائران كاروان 30212 بهشهر، جمعه‌شب مراسمي در محل استقرار اين كاروان برگزار شد. در اين مراسم حجة‌الاسلام والمسلمين نقويان سخنراني كرد.

طرح محاسبة اعمال
اقدام ديگر برخي از كاروان­ها طراحي «فرم محاسبة اعمال روزانه» است و برنامه‌اي كه حاجي در يك روز خواهد داشت. عباس جعفري، معاون كاروان مربوطه كه اين طرح ابتكاري را رقم زده، فرمي را هم جهت نظرسنجي دربارة كيفيت و كميّت مطالب نشرية زائر طراحي نموده كه بدين‌وسيله از ايشان سپاس‌گزاري مي‌نماييم.

طرح نايب‌الزياره
تمامي زائران و عوامل كاروان 19308 مشهد مقدس به مديريت «رضا رحيمي خوش»، كارت ويژه‌اي با خود همراه دارند تا براساس آن هر كدام نايب‌الزيارة يك شهيد باشند. به اين صورت كه مثلاً نام و نام‌خانوادگي شهيد «حجت‌الله توسلي» بر روي اين كارت درج شده، به همراه تاريخ تولد، تاريخ شهادت و تصوير شهيد. اين كارت همراه زائر است تا در هر مكان مقدسي كه حضور مي‌يابد، براي آن شهيد هم زيارتي داشته باشد.

آسيب‌شناسي كارهاي فرهنگي كاروان‌ها

پرچم‌هاي رنگارنگ كه هر كدام تابلوي راهنماي زائران يك كاروان ايراني شده‌اند، چنان متنوع و پرشمارند كه رنگين‌كماني چندبعدي را در برابر نگاه مخاطب

367

عرضه مي‌كنند؛ شايد خيلي‌ها به اين نكته بينديشند كه آيا نمي‌توان با نظم و ترتيبي زيبندة دولت و ملت و نام ايراني به پلاكاردهاي عمدتاً پارچه‌اي نصب شده در سطح شهر مكه سر و ساماني بخشيد؟
صارمي زائري است كه از تهران آمده، موضوع گزارش را با او مطرح مي‌كنيم. وي كه كارشناسي‌ارشد دارد و خود را اهل مطالعه مي‌داند، در پاسخ به سؤال ما مي‌گويد:
«روي موضوع خوبي دست گذاشته‌ايد. راستش، اين تنوع رنگ‌ها و بدتر از آن شكل پارچه‌ها كه ابعاد گوناگوني دارند، شايد زيبندة نام ايراني نباشد؛ اما من مي‌خواهم موضوع مهم‌تري را بيان كنم. آن هم، كتاب‌هايي است كه قبل از سفر به ما داده‌اند و عمدتاً از يك چيز حرف زده‌اند و محتواي واحد دارند، در حالي كه مي‌شد تمامش را خلاصه كرد و در يك كتاب آورد، اين همه كتاب براي من كه تحصيلات عاليه دارم و اهل مطالعه هستم، رغبتي براي مطالعه ايجاد نمي‌كند، چه برسد به اين كه افراد كم‌سواد يا سالمنداني كه از نظر بينايي مشكل دارند بخواهند آنها را مطالعه كنند.»
صارمي سپس با لحني پر از گلايه مي‌گويد: «مي‌دانيد چقدر هزينه شده تا اين كتاب‌ها توليد شود؟! آيا بهتر نيست قبل از سفر از زائر سؤال كنند، اگر او نياز دارد اين كتاب را به او بدهند، بدتر اين كه پولش را هم از ما مي‌گيرند».
صارمي گلايه‌اش را سنگين‌تر هم مي‌كند و ادامه مي‌دهد: «اگر يك زائر مثل من بابت پولي كه براي كتاب‌هاي تحميلي از او گرفته‌اند، رضايت نداشته باشد، چه بايد بكند؟ آيا كسي كه اين كتاب‌ها را داده شرعاً مسؤول نيست؟
مخاطب بعدي گزارش، مدير يكي از كاروان‌هاي استان فارس است. وي دربارة موضوع گزارش «پلاكاردهاي رنگارنگ، زشت يا زيبا» چنين مي‌گويد:

«به نظر من هم‌سان‌ كردن پلاكاردها باعث يك‌نواختي مي‌شود و زائر بايد مثلاً از

368

ميان ده پلاكاردي كه ابتداي يك خيابان فرعي آويزان شده، كاروان خود را پيدا كند، كه اين بسيار مشكل است، چرا كه زائر، بيشتر از متن پلاكارد، شكل آن را به خاطر مي‌سپارد.»
به اين مدير كاروان يادآور مي‌شوم كه اگر هر كارواني با علامتي خاص به صورت استاني يا شهري مشخص بشود، بحث يك‌نواختي هم حل خواهد شد. او در تكميل اين نظر مي‌گويد: «بله، اگر كار كارشناسي بشود و مثلاً هر استاني از يك رنگ و يك شكل خاص براي طراحي پلاكاردهاي ويژة راهنمايي زائر خود استفاده كند، قطعاً نتيجة مطلوب حاصل مي‌شود، اما...»
اين مدير كاروان ادامه نمي‌دهد، ولي من پي‌گير «اما»ي او مي‌شوم، اصرارم را كه مي‌بيند پاسخ مي‌دهد: «به نظرم بسياري از كارهاي ديگر اگر بهينه‌سازي شود، اولويت دارد بر بحث نظم پلاكاردها».
گشت‌وگذار در ميان كاروان‌هاي ايران اين حسن را هم دارد كه گاهي مخاطبين ما با «خسته نباشيد» گفتن به خدمت‌گزاران نشرية زائر، به ادامة خدمت بيشتر، تشويق‌مان كنند؛ اما زيباتر اين است كه مي‌بينيم در تابلو اعلانات بسياري از كاروان‌ها، بريده‌هايي از نشرية زائر را براي مطالعة زائران نصب كرده‌اند. اين تكه بريده‌ها جداي از صفحات نشريه است كه معمولاً روي ديوار محل استقرار كاروان نصب شده است.
مهندس رضوي، يكي از خدمت‌گزاران زائران كارواني از تهران، ضمن بيان اين موضوع كه «سامان‌دادن پلاكاردها كاري مقبول است؛ اما اگر مدير كاروان سليقه به خرج بدهد، در عين تنوع شاهد نمايي زيبا از كار خواهيم بود»، به خلاقيت‌هاي برخي مديران كاروان‌ها اشاره مي‌كند و مي‌گويد:

«به نظر من همه چيز به سليقه و توان مدير كاروان برمي‌گردد، مثلاً كارواني را ديده‌ام كه به تمامي زائران خود لباس‌هاي متحدالشكل داده‌اند، كه اگر زائران در

369

مورد نحوة استفادة لباس‌ها هم سليقه به خرج بدهند، به تدريج شاهد تبلور فرهنگ و روش تازه‌اي در نوع خدمات ارائه شدة كاروان‌ها و زائران خواهيم بود».
«پلاكاردهاي رنگارنگ؛ زشت يا زيبا» مي‌تواند موضوع قابل توجهي در جهت ارائة خدمت بهتر به زائران باشد. از سوي ديگر، وقتي زائر نظم و انضباط را در تمامي اجزاي سفر خود ـ حتي در نحوة طراحي و نصب پلاكاردهايي كه او را به محل اقامت راهنمايي مي‌كنند ـ مي‌بيند، خود را مكلف و موظف به رعايت هر چه بيشتر مواردي مي‌داند كه براي رفاه خودش تعبيه شده، البته تمامي زائران ما در اين سفر معنوي، نظم را سرلوحة امور خود قرار داده‌اند، هر چند روي سخن اين گزارش ما با عوامل كاروان‌ها و متصديان اجراي عمليات بزرگ حج است.

370