بخش 13

فصل چهارم :

سازمان­ها و نهادهاي همكار

371

برگزاري حج تمتع، اقدام سترگي است كه تحقق شايسته و تأثيرگزاري فردي، ملي و بين‌المللي بايستة آن، در بعد فرهنگي و اجرايي، بدون مشاركت و همكاري سازمان­ها و نهادهاي كشور امكان‌پذير نيست. با توجه به نقش اين نهادها و سازمان­ها در چگونگي برگزاري حج كشورمان، به گوشه­اي از اقدامات آنان در حج 87 اشاره مي­كنيم.

سازمان حج و زيارت
يكي از مهم‌ترين سازمان‌هاي همكار بعثة مقام معظم رهبري كه بُعد اجرايي عمليات حج را به عهده دارد، سازمان حج و زيارت است. اين سازمان در همة ابعاد اين كنگرة بزرگ وظيفه‌هاي اجرايي دارد و مستقلاً گزارش حج‌گزاري هر سال را ارائه مي‌دهد و ما به عنوان مهم‌ترين سازمان‌هاي همكار به مهم‌ترين بخش‌هاي آن مي‌پردازيم.

ويژگي­هاي حج 87 از زبان رييس سازمان
رياست سازمان حج و زيارت با اشاره به دو بُعد فرهنگي و اجرايي معتقد است تأثيرات فرهنگي و موفقيت برنامه‌ها جز با اجراي درست برنامه‌ها امكان‌پذير نيست و كار فرهنگي نمي‌تواند صورت بگيرد، مگر فضا و ظرفيت و آرامش‌خاطر براي مجريان و افراد كاروان فراهم شود.

از ديدگاه ايشان، وضعيت اجرايي مراسم حج امسال با دو ويژگي «هماهنگي» و

373

«شناخت صحيح» همراه بوده است. وي هماهنگي و پيشرفت‌هاي حاصله در تغذيه، حمل و نقل، بهداشت و دسترسي آسان به حرم مطهر و خانة امن الهي را مهم‌ترين اقدامات اجرايي با روي‌كرد فرهنگي دانست.
ايشان در خصوص تفاوت ارزش پول و ارز و تفاوت قيمت آن‌ها در بازارهاي مختلف اظهار داشت: «ما در دو مورد اين موضوع را بررسي كرديم. بخشي كه ما مي‌توانيم در آن تأثيرگذار باشيم و آن اين‌كه با مديريت صحيح مالي و هماهنگي با بانك‌ها، ارز لازم در اختيار زائران قرار دهيم و بخشي هم مربوط به بازار آزاد است كه با توجه به شرايط موجود، سازمان حج نمي‌تواند كار خاصي براي خريد ارز مردم در عربستان انجام دهد و اقدام مؤثري را پيش‌بيني كند.
رييس سازمان حج و زيارت به موضوع دوبرابر شدن بودجة فرهنگي كاروان‌ها نسبت به سال گذشته اشاره كرد و گفت: «با توجه به برنامه‌هاي سي روزة كاروان‌ها در امور مختلف فرهنگي و مشاركت مستقيم مديران در شوراي مربوطه، اين فعاليت‌ها از رشد كمّي و آيين مناسبي برخوردارند و برگزاري مسابقات، خاطره‌نويسي، جلسات قرائت قرآن و... در اين راستاست.»
رياست سازمان گفت: «امسال براي نخستين بار تمام مديران كاروان‌ها موظف شدند، از طريق شوراهاي فرهنگي، يك برنامة فرهنگي و اجرايي يك­ماهه را طراحي كنند. بر اين اساس، مديران و عوامل اجرايي براي تمام روزهاي حضور زائر در عربستان برنامه‌هايي دارند كه نتيجة آن نظام‌مند شدن فعاليت‌هاي زائر در اين سفر معنوي و زندگي سي روزة اوست. البته جهت‌گيري‌ اصلي اين طرح و برنامه‌ها فرهنگي و معنوي است.

مديران كاروان‌ها اين برنامه‌ها را پيش از اعزام به صورت مكتوب در اختيار مديران استان قرار مي‌دهند تا مديران سازمان حج، بر مبناي اين طرح و برنامة كاروان‌ها، عمل‌كرد و برنامه‌هايشان را در عربستان ارزيابي كنند. اين نكته را هم بايد

374

بگويم كه اين برنامه‌ريزي‌ها، بودجه و امكانات مورد نياز را نيز نظام‌مند مي‌كند. در واقع با اين كار مطلع مي‌شويم كه مثلاً چه بودجه‌اي براي چه برنامه‌اي و با چه روي‌كردي هزينه شده است.»
رييس سازمان حج وزيارت دربارة ويژگي‌هاي مثبت حج امسال تأكيد كرد كه براي اولين بار، سازمان حج از تمامي ظرفيت خود استفاده كرده و 104080 زائر امسال در قالب 574 كاروان وارد عربستان شده‌اند.
وي در خصوص تحقق شعار نوآوري و شكوفايي در عمليات حج با تأكيد بر اين‌كه نگاه كارگزاران حج همواره نگاهي اصلاح‌گرا و آرمان‌خواه است، گفت: تأكيد مقام معظم رهبري تكليف ما را سنگين‌تر و مسؤوليت‌مان را بيشتر كرد و براي همين در تمام حوزه‌هاي كاري، تيم‌هاي ويژه‌اي براي طرح‌هاي نو، تقويت نقاط قوت و رفع نواقص طراحي شد. »
سازمان حج و زيارت در سال شكوفايي و نوآوري براي موسم حج تمتع تمهيداتي انديشيده بود تا ضمن خدمت بيشتر به حجاج ايراني، نوآوري مورد نياز را نيز تحقق بخشد. نمود اين نوآوري‌ها در بخش‌هاي مختلف محسوس است. براي تبيين اين فعاليت‌ها، اكنون به وضعيت عمل‌كردهاي ستادهاي اجرايي حج امسال مي­پردازيم.

وضعيت مسكن

 حج مطلوب از ديدگاه دولت و مردم، ويژگي‌هايي دارد كه تحقّق آن مستلزم حصول شرايط و زمينه‌هايي در ايران و عربستان است. همان‌طور كه عربستان سعودي براي ارائة خدمات به حجاج كشورهاي اسلامي مقيد به حدودي است، كشورهاي ديگر هم جهت تأمين امكانات رفاهي حجاج خود، همة عوامل و پيش‌نيازها را در

375

اختيار ندارند.
در كنار اين نوع معيشت، تفكر، فرهنگ و بافت اجتماعي، فكري و اقتصادي حجاج، سطح انتظارات آنان را تعيين مي‌كند. اساساً همة دست‌اندركاران حج در پي آنند تا به نحو بهينه از امكانات موجود بهره بگيرند و در قالب مقدورات، قوه‌ها را به فعل تبديل كنند و تمام جهت‌گيري‌ها و گرايش‌ها به سوي مطلوبيت و كاهش محدوديت‌هاست.
رقابت ميان كشورهاي اسلامي، همه‌ساله در عرصة بازارِ مسكنِ عربستان كه به يك‌باره با جمعيت ميليوني، آن هم ظرف مشخص زماني، وارد آن كشور مي‌شوند و بايد يك ماه يا كمتر و بيشتر توقف داشته باشند، وجود دارد. اين محدوديت زماني و ازدحام جويندگان مسكن، موجب پيدايش تنگناهايي در زمينة تهية مسكن براي حجاج مي‌گردد.
امسال براي اولين بار طرح «كارت نقشه» براي حجاج ايراني خانة خدا طراحي شد كه شامل كارت شناسايي، همراه نقشة دقيق اقامت‌گاه هر حاجي بود. چنين نقشه‌اي كمك مي‌كرد كه اگر زائري محل اقامت خود را گم ‌كند، بتواند با نشان دادن نقشة درج شده در پشت كارت شناسايي‌اش، حتي به فردي غيرايراني، از او كمك بگيرد و در كوتاه‌ترين زمان ممكن به كاروان بپيوندد.
نوآوري ديگر در موضوع مسكن حجاج، اجارة هتل‌هاي نزديك‌تر به مسجدالحرام بود. امسال براي حدود 25 درصد از حجاجي كه در سال‌هاي قبل در منطقة «عزيزيه» و در منازل آنجا ساكن بوده‌اند، هتل‌هايي در نزديكي مسجدالحرام در نظر گرفته شد. اين اقدام نه تنها نسبت به سال گذشته، بلكه در طول تاريخ برگزاري حج يك فعاليت بي‌سابقه است.

البته در هر منطقه از مناطق محل استقرار حجاج ايراني نماينده‌اي در موضوع اسكان از سوي سازمان حج و زيارت مشخص شده است. موقعيت و خدمات

376

مسكن‌هاي جديد مانند موقعيت و خدمات ديگر هتل‌هاست و همچنين از نظر نزديكي به حرم، مشكل رفت و آمد براي زائران وجود ندارد و زائران مي‌توانند به صورت پياده از اين محل‌ها به حرم رفت و آمد كنند.
 به‌دنبال امضاي اين تفاهم‌نامه كه طي نشست مشترك رؤساي دو سازمان انجام گرفت، با هدف اجراي مفاد موافقت‌نامه كارگروه «تأمين مسكن مناسب حجاج و عمره‌گزاران» با مشاركت نمايندگان تام‌الاختيار دو سازمان و دعوت از ساير سازمان‌هاي ذي‌ربط تشكيل مي‌شود. ^{( 1 )}
مسؤولان حج و زيارت براي تأمين تسهيلات در مسكن حجاج، بلافاصله پس از برگزاري حج، براي موسم سال بعد فعال مي‌شوند؛ به طوري كه قرارداد حدود هشتاد درصد از ساختمان­هاي حج 87 پس از حج سال گذشته؛ يعني چهارم محرم بسته شده است. اين قرار داد شامل 191 هتل در مكه براي پوشش 574 كاروان با ظرفيت حدود 104 هزار نفر بوده است.
امسال در مدينه، هر هتل سه الي چهار نوبت به زائران ايراني سرويس داده، اما در مكه يك مكان اقامتي فقط براي يك نوبت زائر، آن هم در 22 روز بوده است. در مدينه، زائر پس از توقّف هفت ـ هشت روزه به مكه مي‌رود و عده‌اي ديگر كه از راه مي‌رسند، جايگزين اولي‌ها مي‌شوند. اين واقعه در مورد زائران «مدينه بعد» هم مصداق دارد.
در مكه حتي بالاتر از حد استاندارد؛ ما براي حدود 132 هزار نفر مكان اقامتي ارائه كرده‌ايم، اما حدود يكصد هزار نفر را در آن اسكان داده‌ايم. دولت عربستان بابت تصريح هر زائر حدود سه متر را به عنون سرانة اقامت اختصاص داده و استاندارد كرده، اما سرانة در نظر گرفتة ما، حدود چهار متر است.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. سيد مرتضي حسيني، مسؤول مسكن سازمان حج و زيارت.

377

در مكه اماكن اقامتي در ده گروه قيمتي اجاره مي‌شود. بالاترين رقم براي مدت 22 روز براي هر زائر 4450 ريال و پايين‌ترين آن 1450 ريال سعودي است؛ ولي با اين حال، همان كم‌ترين سرويس‌دهي اقامتي ما به زائران در اولين رتبة خدمت در ميان زائران ساير كشورهاست.
بسياري از كشورها امسال به خاطر گراني قيمت اسكان، زائران خود را به نقاط بسيار دور مثل: العوالي، شوقيه و الحمراء انتقال دادند كه مسافت‌شان تا مسجدالحرام بيش از بيست كيلومتر بود. به همين جهت امسال ازدحام كمتري را در اطراف مسجدالحرام شاهديم؛ چون اين حجاج از لحاظ دوري راه و نيز حمل و نقل مشكل داشتند و كمتر براي نماز به مسجدالحرام مي‌آمدند. بخشي از اين مشكلات از اينجا ناشي شده كه وزارت حج عربستان، 400 ساختمان را از رده خارج كرده، مسائل عمراني اطراف حرم هم مزيد بر علت شد. ^{( 1 )}
وضعيت حمل و نقل

بخشي از عمليات اجرايي حج را حمل و نقل حجاج تشكيل مي‌دهد كه از زمان حضور در فرودگاه و مبدأ تا هنگام مراجعت به كشور، به صورت هوايي و يا زميني انجام مي‌پذيرد و براي سهولت هر چه بيشتر آن، نيازمند تنظيم و پي‌گيري برنامة‌ عملي ـ كاربردي مبتني بر تجربيات قبلي و ايجاد هماهنگي با چند دستگاه دولتي و غيردولتي در ايران و عربستان است و بخش حمل و نقل زميني حجاج در عربستان هم شامل نقل و انتقال از فرودگاه جده يا مدينه، در هنگام ورود به عربستان و انتقال به فرودگاه به هنگام خروج از آن كشور است. بنابراين يكي از مقولات مهم در حج، بحث حمل و نقل است و بخش اعظم حمل و نقل هم مربوط به جابه‌جايي زميني

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. گفت‌وگو با مسؤول اجارة مسكن.

378

حجاج ميان جاده‌هاي مكه و مدينه و جده و يا در داخل شهرهاي مكّه و مدينه جهت انتقال حجاج از منزل تا حرم مي‌باشد.
 در مورد نقل و انتقال حجاج در عربستان يك نكته را بايد دانست و آن اين كه، همة ابعاد حمل و نقل زميني و شرايط و نرخ‌هاي آن در عربستان توسط حكومت آن كشور مشخص و تعريف و تثيبت شده و در قالب قراردادي است كه قبلاً ميان هيئت رسمي حج جمهوري اسلامي ايران با مقامات و مسؤولان عربستان تنظيم مي‌گردد.
امسال، بهبود در برنامه‌ريزي و اجرا در امر حمل و نقل چشم‌گير است. در امر آموزش و توجيه عناصر خدماتي كارهاي خوبي براي ارائة خدمات بهتر انجام شده بود، در بحث اطلاع‌رساني نسبت به سال گذشته تفاوت‌هاي جدي و محسوسي وجود داشت. هم جزوات منتشر شده در اختيار زائران قرار گرفته بود و هم مديران كاروان‌ها در اين مورد براي تشريح جزوات، توجيه شده‌ بودند.
همچنين نرم‌افزارهاي خوبي با قابليت‌ نصب بر روي موبايل، طراحي و در اختيار زائران قرار گرفته بود تا از سردرگمي حجاج در مدينه و مكه و احتمال گم‌شدن آن‌ها جلوگيري كند. همچنين براي نخستين بار نقشة جامع و دقيقي در اختيار مديران كاروان‌ها قرار گرفته بود.
ازدحام مربوط به ايستگاه‌هاي حمل و نقل مربوط به حضور يك‌بارة زائران و هجوم به سمت وسايل حمل و نقل عمومي از جمله مشكلات فراراه زائران براي بازگشت به هتل‌ها پس از اقامة نمازهاي جماعت بود. ستاد حمل و نقل مكة مكرمه با سامان‌دهي مناسب و ايستگاه خاص براي اتوبوس‌هاي حمل و نقل حجاج ايراني كه با پوسترها و برچسب‌هايي متمايز بودند از زائران خواسته بود كه نيم‌ساعت پس از اتمام نماز جماعت، حرم را ترك كنند.

برابر تاريخ ابلاغ شده، از روز 14 ذي‌حجه‌، اولين كاروان‌هاي «مدينه بعد» از مكة

379

مكرمه به سمت مدينة منوره حركت كردند. در همين حال گروه پيش‌رو همه كاروان‌هاي «مدينه بعد» 48 ساعت قبل از اعزام كاروان براي تدارك مقدمات ورود اين گروه از زائران، راهي مدينة منوره ‌شده بودند تا تمهيدات و تسهيلات لازم را براي ورود حجاج به شهر پيامبر9 مهيا نمايند. در همين حال در خود مكه نيز برنامه‌هاي خاصي براي بازگشت حجاج به ميهن اسلامي تدارك ديده شده بود.
زمان بازگشت زائران ايراني به كشور، از طريق فرودگاه جده روز پانزدهم ذي‌حجه بود و بر اساس هماهنگي‌هاي صورت گرفته و برنامة دو شركت هواپيمايي ايران‌اير و سعودي، بخش نقلية اين شركت‌ها 24 ساعت قبل از پرواز برگشت زائران، بار استاندارد توافق شدة حجاج ايراني را بدون محاسبة وزن در محل اسكان زائران تحويل دادند.
ناگفته نماند كه در مورد اضافه‌بار زائران كه خارج از ساك‌هاي استاندارد است، به ازاي هر كيلوگرم اضافه بار مبلغ بيست ريال سعودي اخذ مي‌كنند. علاوه بر اين كه بار اضافة‌ زائران همراه با بار استاندارد مجموعة كاروان به مقصد مورد نظر ارسال نمي‌شود كه اين موضوع مشكلات خاص خود را دارد.
براي بازگشت حجاج، 75 ? حجم انتقال به وسيلة ناوگان هوايي داخلي (50 ? هما و 25? شركت ماهان در مشاركت با هواپيمايي سعودي)‌ و 25? به‌وسيلة هواپيماهاي سعودي انجام گرفت.
وضعيت تغذيه

هر چند كه نمي‌توان سازمان حج و زيارت را در خصوص خدمات‌رساني از طريق توزيع مايحتاج روزانة حجاج از طريق تهية كالاي ايراني مسؤول دانست، اما چنين به نظر مي‌رسد كه اهتمام اين سازمان براي بهره‌گيري از همراهي و كمك‌هاي ساير سازمان‌ها و دستگاه‌ها، فتح بابي خواهد بود تا در آينده‌اي نه‌چندان دور، شاهد

380

افزايش صادرات كالاهاي ايراني به عربستان باشيم.
دست‌يابي بهتر و مناسب‌تر زائران از امكانات مناسب و عرضة كالاهايي داخلي با كيفيت مرغوب، دريچه و زاويه‌اي براي معرفي توليدات ايراني در بازار عربستان و امكان معرفي آن براي كساني است كه در موسم حج تمتع و عمره در اين كشور حضور دارند.
نحوة فعاليت در دو سال اخير به اين صورت بود كه سازمان حج و زيارت درحوزة مواد غذايي از طريق تماس با شركت‌هاي مختلف و انجام مناقصه، كالايي را انتخاب و با انجام تمامي مراحل، از ابتدايي‌ترين تا آخرين مراحل آن در عربستان، كالا را در اختيار زائر قرار مي‌داد.
بر اساس نياز، هماهنگي‌هاي لازم در اين زمينه با سفارت ايران در عربستان و وزارت بازرگاني در ايران و ساير سازمان‌هاي مرتبط صورت مي‌گيرد. با توجه به انجام اقدامات اوليه توسط اين سازمان، غذاهاي بسته‌بندي طبخ شده ايران به زودي وارد عربستان ‌شده، پس از تست چندين غذاي ايراني در سازمان حج و زيارت براي انتخاب بهترين غذا و انجام نظرسنجي مكتوب از طريق حجاج، اين نتيجه به دست آمد كه ?? ? حجاج ايراني غذاي بسته‌بندي را مي‌پسندند؛ از اين‌رو تلاش شد تا در موسم عمره اين طرح اجرا ‌شود و به‌تدريج، زمينه براي استفاده از اين رويه در حج تمتع نيز به‌دست آمد.
راه‌اندازي آشپزخانة متمركز

يك نمونة ديگر از فعاليت‌هاي اجرايي، بحث آشپزخانة متمركز است. از دغدغه‌هاي اصلي سازمان، كاهش عمليات اجرايي است. مي‌دانيم كه تهية غذا، بر عهدة مديران كاروان‌ها بود. از سال 80، با توجه به مقررات كشور عربستان در خصوص طبخ متمركز و خارج از منازل و هتل‌ها، تصميم بر ايجاد آشپزخانة مركزي

381

گرفته شد، اما باز هم كاروان‌ها به صورت فردي در آن آشپزخانه فعاليت مي‌كردند.
تجهيزات اصلي آشپزخانه‌هاي متمركز شهرهاي مقدس مكه و مدينه به دست صنعت‌گران ايراني ساخته شده است. طبخ غذاي تمام زائران ايراني در آشپزخانه‌هاي متمركز، از سال 81 عملياتي شد. پيش از آن، غذا در آشپزخانة هتل‌ها پخته مي‌شد كه خطرات و نگراني‌هاي فراواني را به دنبال داشت؛ انفجار و آتش‌سوزي و به كارگيري نيروهاي بسيار زياد در هتل‌ها از آسيب‌هاي اين كار بود.
با تدبير مديران حج وزيارت ابتدا 60?، سپس 80 ? و هم‌اكنون حدود 100? زائران از غذاي آشپزخانه‌هاي متمركز استفاده مي‌كنند.
امسال تقريباً به يك نظام طبخ صنعتي نزديك‌تر شديم. از پايان موسم حج سال گذشته طراحي‌هايي انجام شد كه با همكاري برخي نهادهاي داخلي، برخي سازمان‌هاي كشور عربستان و حتي برخي شركت‌هاي خصوصي ديگر كشورهاي مورد تأييد به نظام‌مند شدن طبخ مركزي كمك كرد. برنامه‌ريزي، حمايت، تأمين مالي و تجهيز اقلام مورد نياز اتفاق افتاد، به طوري كه امسال ضمن صرفه‌جويي در موارد مصرفي و استفادة بهينه از نيروي انساني، كيفيت محصولات نيز بسيار عالي بود و طبق نظر كارشناسان به استانداردهاي بهداشتي بسيار نزديك شده‌ايم و طبخ صنعتي در عمليات حج زائران ايراني، در حال تكميل شدن است. ^{( 1 )}

گردش كار در آشپزخانه­هاي مركزي

گردش‌كار در آشپزخانه‌هاي مركزي و پخت متمركز از ظرافت‌ها و پيچيدگي‌هاي خاصي برخوردار است. سازمان حج و زيارت بر اساس برنامة غذايي مصوب و با توجه به تعداد زائران در وعده‌هاي غذايي مختلف، اقدام به تهية مواد

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. گفت‌وگو با آقاي قهرودي، رياست سازمان.

382

اوليه به ميزان پيش‌بيني شده مي‌نمايد و آن‌ها را در اختيار آشپزخانه‌هاي مركزي قرار مي‌دهد. مواد اوليه با توجه به ظرفيت‌ سردخانه‌ها و انبارهاي موجود در آشپزخانه، به تدريج به ما تحويل داده مي‌شود.
پس از تحويل مواد اوليه، با توجه به آمار زائران و درصد غذاي اضافي و رژيمي مصوب ـ كه همان ميزان پخت آشپزخانه در روز خواهد بود ـ و جدول برنامة غذايي، گروه آماده‌سازي، اقدام به آماده‌نمودن مواد اوليه جهت طبخ مي‌نمايند. به عنوان مثال اگر فردا يك‌شنبه، ناهار سبزي‌پلو با ماهي داشته‌ باشيم، گروه آماده‌سازي با توجه به آمار زائران در روز يكشنبه ـ كه توسط بخش رايانه و آمار در اختيار گروه‌هاي مختلف قرار مي‌گيرد ـ از روز قبل اقدام به قطعه‌بندي ماهي‌هاي موجود در سردخانه براي طبخ ماهي نموده است؛ يعني ابتدا در چند روز قبل‌، ماهي‌ها از سردخانة منجمد (??ـ درجه) خارج شده و به سردخانة صفر درجه جهت عمل «ديفراست» ^{( 1 )} فرستاده مي‌شود. بعد از ديفراستِ مواد اوليه، گروه آماده‌سازي اقدام به فرآوري و آماده‌نمودن مواد نموده، اصطلاحاً اقدام به «پستايي» يا انباشته‌نمودن مواد آمادة طبخ مي‌نمايد.
با توجه به اين‌كه احتمال تغيير در آمار غذايي كاروان‌ها توسط مديران و پزشك كاروان وجود دارد ـ كه معمولاً اين تغيير در غذاي رژيمي كاروان‌ها زياد ديده مي‌شود ـ نمي‌توانيم آمار قطعي طبخ را براي چند روز استخراج نموده، در اختيار گروه‌هاي مختلف جهت برنامه‌ريزي قرار دهيم. به همين دليل آمار دقيق زائر براي وعدة شام را تا ساعت ?? صبح روز جاري و آمار ناهار روز بعد را تا ساعت چهار عصر تهيه نموده، در اختيار گروه‌هاي مختلف طبخ و توزيع قرار مي‌دهيم.

بعد از تهية غذا و قرار دادن آن‌ها در «هيتر»هاي مخصوص به جهت حفظ زنجيرة

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. عمل ديفراست، به خارج شدن مواد غذايي منجمد شده از حالت انجماد مي‌گويند.

383

گرمايي غذا، مرحلة توزيع غذا آغاز مي‌شود. اين بخش يكي از بخش‌هاي بسيار مهم و پرمخاطره تلقي مي‌شود. احتمال دارد به دليل ناشي‌گري راننده و كارگران خارجي به كار گرفته شده در اين بخش جهت حمل و نقل هيترها، غذاي يك يا چند كاروان سرنگون شده، تمامي زحمات گروه‌هاي پخت از بين برود. ممكن است كه راننده در برخورد با ترافيك، نتواند تصميم درستي براي مسيريابي جديد گرفته، غذاي كاروان‌ها دير به دستشان برسد و... .
به عنوان مثال، امروز بايد ??? هيتر براي ??? كاروان از ??? كاروان تحت پوشش اين آشپزخانه كه زائرانشان وارد مكه شده‌اند، توزيع گردد. در بخش رايانه و آمار، فرم‌هاي مخصوص هيترچيني براي قرار دادن غذا درون هيتر تهيه مي‌شود و به همراه ليست مخصوصي در اختيار گروه‌هاي مختلف توزيع قرار مي‌گيرد.
 هر هيتر قبل و بعد از تكميل شدن، توسط چند نفر بازرسي و كنترل مي‌شود و از صحت تعداد و نوع غذاي درخواستي كاروان‌ها اطمينان حاصل مي‌كنند؛ در پايان مسؤول بهداشت آشپزخانه با اندازه‌گيري دماي هيتر، در صورت مناسب بودن دما، اجازة پلمپ شدن هيتر و خروج آن‌ را صادر مي‌نمايد.
كاميون‌هاي حمل هيتر كه هر كدام ظرفيت دوازده هيتر را دارند، بايد به ترتيبي از هيتر پر گردند كه وقتي در مسير تخلية هيتر، به اولين كاروان رسيدند، هيتر مخصوص آن كاروان در ابتداي صف خروج قرار گرفته باشد.
وضعيت امنيتي

يكي از واحدهاي بسيار فعال در حوزة ستادي، بخش حراست است كه كارهاي آن پيش از موسم آغاز مي­شود و حفاظت و نگهداري از اموال و اثاثيه، خويشتن‌باني و رعايت مسائل امنيت شخصي به‌ويژه براي بانوان و عدم تردد در معابر بدون همراه، رعايت پوشش كامل و حجاب اسلامي، و همچنين پرهيز از آنچه كه موجب وهن

384

شيعه است، مانند: عريضه‌نويسي و خاك‌برداشتن از بقيع و خودداري از مجادله، مباحثه و منازعه با وهابيون افراطي در بقيع و مانند آن، از موارد آموزشي است، اين آموزش با استفاده از قالب‌هاي مختلفي همچون آموزش حضوري و غيرحضوري، تراكت، بروشور و آموزش‌هاي الكترونيكي صورت مي‌گيرد.
مديران كاروان‌ها و عوامل پذيرايي نيز آموزش ويژه مي‌بينند. در اين كلاس‌ها به سطح‌بندي مخاطبان مانند: سن، سواد، فرهنگ و... نيز توجه وافي مي‌شود تا بهترين نتيجه را به دست آوريم. ضمناً در كنار آموزش‌هاي عمومي، به بعضي از افراد آموزش‌هاي ويژه و تخصصي داده مي‌شود تا با آخرين وضعيت سياسي، اجتماعي و جغرافيايي كشور ميزبان آشنا شوند. در ايام موسم نيز با استفاده از تراكت‌ها و تبليغات لازم به آموزش استمرار مي‌بخشيم.
در ايام موسم، حراست به اطلاع‌رساني به‌هنگام از رويدادها و همچنين تأمين امنيت حجاج و نظارت دقيق بر سلامت آنان مي‌پردازد؛ از اين رو با دقت و وسواس كافي بر نحوة طبح غذا اشراف دارد. همچنين به ورود و خروج كالاها از انبارها نظارت دارد. بحمدالله در پرتو آموزش كافي و نظارت مستمر و پي‌گيرانة واحد حراست، امسال حج آرام و رواني را پشت سر مي‌گذاريم و تعداد دستگيرشدگان نيز بسيار كاهش يافته است. ^{( 1 )}
هر سال حراست سازمان با آسيب‌شناسي و پي‌گيري موضوعات مرتبط با حج و تشكيل كميته‌هاي تخصصي، نسبت به ايجاد و استقرار واحدهاي حراست در ستادهاي اجرايي حج اقدام مي‌كند و به انجام وظيفة اصلي خود دربارة حفاظت و صيانت از كاركنان، كارگزاران و زائران گرامي مي‌پردازد.

حراست سازمان بلافاصله پس از اتمام حج، طبق معمول مشكلات و آسيب‌ها را
5. زمان رمي جمره عقبه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1. گفت‌وگو با آقاي هاشمي، مسؤول حراست ستاد مدينة منوره.

385

به طور همه جانبه بررسي كرده و حتي‌الامكان در جهت اصلاح روند امور و رفع كاستي‌ها تلاش مي‌كند. براي نمونه در حج 86 مشكلاتي به‌وجود آمده بود، اما با تمهيداتي كه با هماهنگي ارگان‌هاي مسؤول، خصوصاً نيروي انتظامي انديشيده شد و خوشبختانه با كنترل دقيق برادران زحمت‌كش ناجا مستقر در فرودگاه‌ها، امسال به ندرت شاهد چنين پديده‌هايي در بين زائران بوديم و اميدواريم در آيندة نزديك به حداقل ممكن برسد.
وي با اشاره به وجود سرقت از زائران در كشور عربستان گفت: «در سال جاري با تشكيل كلاس‌هاي آموزش و تشريح شيوه‌هاي سرقت و تبيين روش‌هاي پيش‌گيري براي زائران و مديران و عوامل از ميزان سرقت‌ها كاسته شد. اين كاهش چشم‌گير در بهبود آرامش بين زائران بسيار مؤثر بوده است كه اميدواريم همچنان شاهد ادامة اين روند باشيم.»
در پي آسيب‌شناسي‌هاي انجام شده در سال‌هاي قبل نسبت به مسائل امنيتي حجاج، ضرورت استقرار و فعاليت‌ دفاتر حراست در ستادهاي مكه و مدينه كاملاً شناخته شد و از تجارب كسب شده در راستاي تأمين آسايش و آرامش رواني حجاج بهره‌برداري لازم به عمل آمد.
در موسم حج امسال تذكرات و توصيه‌هاي حراستي جهت توجيه زائران، مديران و عوامل كاروان‌ها بازده مناسبي داشته است.گم‌شدن برخي از زائران مسن، سرقت، دست‌گيري، علل واقعي و بهانه‌هاي واهي براي دستگيري، برخورد عناصر شرور و بايدها و نبايدهاي رفتاري كه منجر به تهديد مي‌شود، از جملة اين توصيه‌هاست.

اين واحد به زائران ايراني توصيه كرده بود كه ضمن لزوم رعايت مقررات عربستان و عدم طرح مسائل تفرقه‌انگيز و حساسيت‌زا از بروز برخي مشكلات پيش‌گيري كنند. زائران ايراني در ايام تشريق بايد مواظب باشند تا از چادرهاي محل استقرار خود دور نشوند و در مسير رمي جمرات، از مسيرهاي مطمئن تردد كنند.

386

همچنين زائران محترم در صورت امكان، تلفن همراه خود را به حرم نبرند و هنگام خروج از ساختمان، وجه نقد و طلا و اشياي قيمتي را به صندوق امانات يا مدير بسپارند و هنگام ظاهر شدن در معابر و خيابان‌ها و بازارها، به منظور تبديل‌ ارز، تعويض سيم‌كارت و... مراقب اموال خود باشند.

وضعيت اطلاعات و آمار
واحد رايانة سازمان حج و زيارت پيش از موسم تمتع 1387، تمهيدات متعددي را جهت تبادل، انتقال، بهره‌برداري از آمار و اطلاعات موجود و تنظيم صحيح فرايند فعاليت‌هاي جاري به كار بست. برخي از تمهيدات نوآورانة واحد رايانه كه امسال براي نخستين بار اجرا مي‌شود به شرح زير است:
برگزاري ارتباط مكانيزه بين بانك عامل، سازمان حج و زيارت، ادارة اتباع امور خارجه، خطوط هواپيمايي و مركز پزشكي حج و زيارت كه اين ارتباط تأثير قابل‌توجهي در امر ثبت‌نام زائران در كاروان‌ها داشت.
اين واحد در سال جاري سهمي از ظرفيت كاروان‌ها را به رزرو از طريق اينترنت اختصاص داد و امكانات بسياري را براي كنترل و سهولت ثبت‌نام براي مديران كاروان‌ها به وجود آورد؛ به نحوي كه با ثبت نام يك زائر در كاروان، در همان زمان پزشك كاروان و بانك عامل، از ثبت‌نام وي مطلع مي‌شدند و پس از پرداخت وجه توسط زائر در بانك و بدون ارائة فيش، مدير كاروان و سازمان در مرحلة اول، اطلاعات زائر را براي ادارة اتباع خارجه و سپس جهت اخذ ويزا و صدور بليت براي سازمان و خطوط هوايي مربوطه ارسال مي‌كردند.
امسال به دليل اين بسترسازي، زائران و خانواده‌هايشان توانستند در سايت سازمان، تاريخ پرواز، هتل، شمارة تلفن‌ها، آدرس و تاريخ خروج از شهرهاي مكه و مدينه و مراحل صدور ويزا را مشاهده كنند.

387

در موسم حج امسال در كشور عربستان نيز شبكه‌اي متمركز راه‌اندازي شد و ستادهاي مناطق و انبارها و آشپزخانه‌ها در مكه و مدينه با يكديگر در ارتباط بودند. ستادهاي مناطق به وسيلة نرم‌افزاري كه در اختيار داشتند، مي‌توانستند اطلاعات را در مركز مشاهده نمايند و انبارها و تداركات از وضعيت پخت آشپزخانه‌ها مطلع شوند. آشپزخانه‌هاي مركزي نيز اطلاعات خود را از سرِوِر ستاد مركزي دريافت مي‌كردند كه اين هم‌پوشاني تأثير به‌سزايي در ارسال كالا و ميزان پخت داشت.
امسال در بخش قرباني نيز نرم‌افزار جامعي طراحي شده بود كه از ثبت‌نام تا زمان ذبح در منا، اطلاعات، قابل كنترل و رديابي بود. بدين صورت كه مديران كاروان‌ها از طريق سايت، فيش و مقدار واريزي خود را دريافت و اطلاعات نمايندگان و ناظران شرع را معرفي و ثبت مي‌نمودند و پس از پرداخت وجوه، ميزان پرداخت و تعداد ذبح شبانه و روزانة كاروان مشخص شده، در هنگام قرباني نيز دقيقاً توسط نرم‌افزار كنترل و آمار ذبح نگه داشته مي‌شد.
براي حج امسال براي امداد گم‌شدگان نيز نرم‌افزاري تعبيه شده بود كه شيفت‌هاي امداد را به صورت اتوماتيك و مكانيزه در محل‌ها و ساعت‌هاي مختلف و باكنترل‌هاي دقيق تقسيم‌بندي مي‌كرد.

وضعيت رفاهي در حج87
يكي از خدمات رفاهي كه سازمان حج و زيارت در اختيار زائران بيت‌الله‌الحرام در موسم حج تمتع و عمره قرار مي‌دهد، عبارت است از تأمين پوشش بيمه‌اي حجاج در قالب قراردادي كه طي مراحل خاصي با يك شركت بيمة داخلي منعقد مي‌گردد و زائران گرامي با پرداخت حق بيمه، از رهگذر آن مي‌توانند از مزاياي تعيين شده برخوردار شوند.

سابقاً صندوقي به نام رفاه زائران وجود داشت كه اين‌گونه موارد را سازمان‌دهي

388

مي‌كرد؛ اما سازمان، از سال 1374 به اين سو با بهره‌گيري از تسهيلات صنعت بيمه و انعقاد قرارداد گروهي، حجاج اعزامي را از نظر عمر، حوادث و درمان بيمه مي‌نمايد و همچنين بار مسافر نيز هنگام رفت و برگشت تحت پوشش بيمه قرار مي‌گيرد. در چند سال اخير، هر ساله قرارداد بيمه ارتقا پيدا كرده، تعهدات جديدي بر عهدة بيمه‌گر نهاده شده و علاوه بر آن، امكان بيمة تكميلي براي زائران با شرايط خاص فراهم گرديده است.
در حج سال جاري مانند سال‌هاي پيشين، كلية زائران خانة خدا و كاركنان و عوامل اعزامي در حج تمتع كه از طريق سازمان حج و زيارت به عربستان مشرف شده بودند، تحت پوشش شركت بيمه قرار گرفتند. امسال مبلغ سرانة حق بيمه بابت حوادث 56000 ريال و بابت بار همراه مسافر 4000 ريال و مجموعاً شصت هزار ريال ‌بود كه مدير كاروان پيش از سفر از زائران دريافت و به حساب مربوطه واريز كرده بود، مدت اعتبار اين قرار داد دو روز قبل از اعزام تا 15 روز بعد از سفر در نظر گرفته شده بود.
در قبال مفقود شدن يا سرقت اشيا و اموال به استثناي چند مورد مثل: وجه نقد، دندان مصنوعي، عصا، جواهرات و لنز، عينك و ويلچر، ساعت، سمعك و گوشي گران‌قيمت، بعد از تكميل فرم‌هايي كه در اختيار كاروان قرار دارد و تأييديه‌هاي لازم برحسب محاسبه كارشناس بيمه، مبالغي به عنوان خسارت پرداخت خواهد شد.

وضعيت مشاعر در حج87

انتقال زائران به مشاعر

انتقال حجاج از مكة معظمه به مشاعر در ايام تشريق، جهت انجام قسمتي از اعمال حج تمتع و در آخر بازگرداندن آنان به شهر مكه در يك مجموعة عمليات

389

برنامه‌ريزي شده، تحت عنوان «حمل و نقل مشاعر» در برنامه‌هاي سازمان و ستاد حج مكه پيش‌بيني شده و به موقع اجرا مي‌شود.
زائران محترم روزهاي نهم (بعضي هشتم) تا دوازدهم ذي‌حجه را در چادرهاي عرفات و منا به سر مي‌برند و پس از وقوف در عرفات، براي رسيدن به سرزمين منا در مكان مقدس مشعرالحرام وقوف دارند. در مدت اقامت در منا، اعمال مهم رمي جمرات سه‌گانه و قرباني و حلق را انجام مي‌دهند و موضوعات اجرايي در خدمت‌رساني به حجاج در ايام مذكور به موارد حمل و نقل، اسكان، تغذيه، بهداشت و امدادرساني تقسيم و تجزيه مي‌شود. چگونگي و فرآيند استقرار و اسكان حجاح در عرفات و منا همواره مورد توجه خدمت‌گزاران حجاج در ايران و عربستان بوده است.
اصولاً مديريت تخصيص چادرها و اسكان زائران كشورمان در ايام تشريق، از اهميت بالايي برخوردار است و مستلزم تجربه، مطالعه و احاطة دقيق بر سرزمين، مسير منا، مشعر و عرفات و شناخت كلية عوامل و ابتكارات و شيوه‌هاي مديريتي سعودي‌ها و... است.
با كشور ميزبان مذاكراتي انجام شد تا با انجام عمليات عمراني و راه‌سازي در زير پل منا، مانع تكرار حوادث تلخ سال‌هاي گذشته شود.
با هماهنگي‌هاي صورت گرفته با پليس راهنمايي و رانندگي عربستان «طريق هشتم» مسير ورود كاروان‌هاي ايراني به مشعر اعلام شد و به كاروان‌ها توصيه شد كه اگر خودروها تا پيش از ساعت يك بامداد به مقصد برسند، مي‌توانند مسافرانشان را در جوار چادرهايشان پياده كنند و در غير اين‌صورت با پارك خودروي مربوطه در پاركينگ زائران، بايد مسافتي را تا چادرها پياده طي كنند.

در آستانة انجام مناسك حج و فرا رسيدن ايام تشريق، جابه‌جايي زائران به عرفات، مشعر و منا از دغدغة‌ مهم عمليات حج است. بر اساس برنامه‌ريزي‌ها و

390

هماهنگي‌هاي انجام شده، اتوبوس‌هاي ويژة انتقال و اعزام زائران ايراني از ساعت 14، روز هفتم ذي‌حجه آمادة تحويل به مديران كاروان‌ها بود و آنان مي‌توانستند نسبت به خروج و انتقال اتوبوس‌ها از پاركينگ ظرف مدت 20 ـ30 دقيقه براي هر كاروان اقدام كنند.
پس از اذان مغرب روز هشتم ذي‌حجه، حركت زائران كشورمان به سوي عرفات آغاز شد و تا صبح فرداي روز نهم ادامه يافت؛ به گونه‌اي كه تا پيش از ظهر روز نهم ذي‌حجه، همة حجاج ايراني وارد عرفات شده، در چادرهاي تعبيه شده مستقر شده بودند. پس از آن در غروب همين روز، حركت به سمت مشعرالحرام آغاز ‌شد.
با پي‌گيري‌هاي صورت گرفته از سوي حمل و نقل برون شهري و ستاد حج و زيارت، بليت‌هاي اتوبوس‌هاي كاروان‌ها از سوي شركت‌هاي «حافل» و «تاسكو» صادر شده بود كه در روز ششم ذي‌حجه توسط ستاد مناطق نُه‌گانة مكه تحويل كاروان‌ها شد. انتقال حجاج به مشاعر مقدس با حدود 2200 دستگاه اتوبوس انجام گرفت و هزينة صندلي هر زائر در اين ايام 360 ريال محاسبه ‌شد كه معادل 96 دلار بود.

وضعيت اسكان در مشاعر
در مدت وقوف در عرفات، ظرفيت اسكان در هر چادر صد نفر برآورده شده بود و در مدت وقوف در منا، با توجه به حدود شرعي منا در مساحت كم و محدوديت‌هايي كه در مورد همة كشورها اعمال مي‌شود، به ازاي هر زائر 06/1 متر فضاي لازم تعيين شده بود كه به اين ترتيب، در هر چادر چهارده نفر اسكان يافتند.

بديهي است مديران محترم كاروان‌ها زائران محترم را در خصوص محدوديت مكان در چادرهاي منا توجيه كردند. بدين معنا كه با توجه به حدود شرعي منا تخصيص زمين بيشتر حتي با پرداخت هزينة آن براي دولت سعودي و مؤسسة

391

مطوفي حجاج ايران ميسّر نخواهد بود.
 به منظور اطلاع‌رساني و آشنايي به موقع مديران كاروان‌ها با مناطق مشاعر مقدسه (عرفات، مزدلفه و منا) و نيز مسيرهاي رمي جمرات (رفت و برگشت) كه در ساعت‌هاي مختلفي تغيير مي‌كند، حضور مديران در جلسة آموزشي ـ توجيهي پليس راهنمايي و رانندگي منطقة مشاعر مقدس الزامي بود؛ زيرا با توجه به محدوديت‌هاي ايجاد شده در مسيرهاي رفت و برگشت رمي جمرات، آشنايي با مقررات عبور و مرور در عرفات و مشعر و نيز تسهيل در رفت و آمد زائران و كاهش
مشكلات، آموزش و توجيه مديران كاروان تأثير به‌سزايي داشت. اين كلاس آموزشي ـ توجيهي ساعت 9 صبح سه‌شنبه (چهارم ذي‌حجه) در محل «صالون ريماس» برگزار ‌شد.

وضعيت قرباني
مكانيزه شدن طرح قرباني حجاج، بسياري از مشكلات و دغدغه‌ها را از بين برده است. در كنار اين امكان و فرصت ايجاد شده، سامان‌دهي ذابحين ايراني و ايجاد كارواني براي آنان، نويد ديگري است. در راستاي توجيه طرح، به زائران اطمينان خاطر داده شد كه در عرفات، مشعر و منا توجه‌ها بايد به سوي خدا باشد و حاجي‌ها ديگر نبايد براي قرباني كردن به قربان‌گاه بروند و مشغول مسائل حاشيه‌اي باشند؛ مراجع عظام نيز با فتاواي خويش، چنين امكاني را براي آنان فراهم آورده‌اند.
در اين صورت با ايجاد طرح مكانيزه ديگر لازم نيست زائر وارد كشتارگاه شود. همچنين، ارسال گوشت قرباني به كشورهاي ديگر و تقسيم آن بين فقرا و پرهيز از تلف‌شدن آن، ضمن آن كه ديگر لازم نيست «حاجي» و مسؤول كاروان‌ها پول هنگفتي را با خود حمل كنند تا براي قرباني بپردازند.

نشست توجيهي و هماهنگي نيروهاي مسؤول در امر قرباني و نيز شيفت‌هاي مختلف امداد گمشدگان در مشاعر مقدس عرفات و منا در سالن همايش‌‌هاي هتل

392

«‌دارهادي» با حضور رييس سازمان حج و زيارت برگزار شد و نيروهاي هر بخش با وظايف خود در دو حوزة مهم قرباني و امداد آشنا شدند.
حدود يك ميليون و 500 هزار حاجي در اين طرح شركت ­كردند. ما هم از اين قاعده مستثنا نبوديم؛ ولي ما با تغييرات جزيي وارد اين طرح شديم و برخي كاستي‌ها را هم برطرف كرديم.
ذابحين ما 95 نفر ايراني و همه از نيروهاي متدين و آشنا به مسائل شرعي بودند. ملاك انتخاب آنان تعهد به مسائل شرعي، توانايي در ذبح شرعي، سرعت و قدرت در انجام ذبح بود. البته انتخاب ذابحين از همة استان‌ها پس از انجام گزينش و بررسي توانايي آنان صورت گرفته بود تا به صورت حرفه‌اي عمل كنند.
آنان براي انجام قرباني‌ها بعد از نماز عيد قربان دست به كار شدند و 80 تا 85? كار در روز عيد به پايان ‌رسيد؛ هر چند تلاش بر اين بود كه كار را صددرصد به پايان برسانيم. ضمناً بركار ذابحين پنج ناظر روحاني بر شرعي بودن قرباني، نظارت مي‌كردند.
نحوة اطلاع‌رساني به حجاج نيز چنين بود كه حاجي‌هايي كه ذبح قرباني آنان انجام نشده بود، پس از رمي جمرات به چادرها برمي‌گشتند و منتظر مي‌ماندند تا ذبح قرباني آنان انجام شود؛ به ترتيب ذبح‌ها انجام مي‌گرفت و تا ساعت 10 صبح روز يازدهم ذي‌حجه، ذبح قرباني تمام حاجي‌ها به پايان ‌رسيد. البته ذابحان تا ساعاتي بعد در كشتارگاه ‌ماندند تا اگر براي كسي مشكلي ايجاد شد، پاسخ‌گو باشند.
هر ذابح در روز 1500 رأس گوسفند ذبح مي­كند. البته از آنجا كه پس از ذبح گوسفندها بايد سلاخي شوند و نيروهاي سلاخ توسط بانك اسلامي تأمين مي‌شوند، گاهي با كم‌كاري آنان مواجه شده بوديم.

خريد گوسفند هم از طريق مناقصه و توسط بانك توسعة اسلامي انجام گرفت. سال گذشته يك نفر برندة مناقصه شد كه كار را با مشكل مواجه كرد ولي امسال سه

393

نفر برندة مناقصه شدند. خريد گوسفند از كشورهاي استراليا، جيبوتي، نيوزيلند و... و برخي كشورهاي آمريكايي بود. البته بر شرعي‌ بودن گوسفندهاي خريداري شده نظارت شده بود و اين نظارت هم توسط بانك، هم ناظران و نيروهاي ستادي ما و هم نمايندگان كاروان‌ها انجام گرفت. قيمت گوسفند امسال 395 ريال سعودي بود.
به غير از ذابحين و پنج ـ شش نفري كه به آنان خدمات مي‌دهند، حدود 85 نفر هم كار ستادي مثل نام‌نويسي از كاروان‌ها، ارتباط بين نمايندة كاروان با ناظران و ذابحان و... را عهده‌دار بودند.
سالن‌هاي قرمز و آبي، سالن‌هاي مكانيزه بودند و هر كدام شامل بخش چپ و راست و هر بخش هم چهار سالن داشت كه در مجموع به شانزده سالن مي‌رسيد. البته در منطقه «مويصم» چهل نقطة ذبح هم در اختيار داشتيم.
 چيزي از گوشت­هاي قرباني وارد كشور ما نمي‌شود. ما براي ورود گوشت به كشور، دنبال شرايط خاصي هستيم. ورود اين دام‌ها به كشور، بايد زيرنظر سازمان دامپزشكي باشد كه از زمان خريد و محل ورود گوسفند به عربستان تا زمان ذبح و سلاخي و نگهداري آن. همه چيز را زير نظر داشته باشد؛ ولي هنوز اين شرايط فراهم نشده است.
بانك توسعة اسلامي، گوشت‌هاي قرباني را به كشورهاي مختلف فقير ارسال مي‌كند؛ ولي درخواست ما اين بود كه گوشت قرباني كشورمان را به لبنان و آذربايجان و چند كشور ديگر ارسال كنند.
در حج سال جاري نيز همانند چند سال اخير، سازمان حج و زيارت با هماهنگي بانك توسعة اسلامي كه نهادهاي اقتصادي سازمان كنفرانس اسلامي است، انجام فريضة قرباني زائران را به صورت متمركز انجام داد. مهم‌ترين اقدمات و تمهيدات انجام شده در اين مراسم به اين ترتيب بود:

1. تعداد 95 ذابح حرفه‌اي از بين ذابحان متقاضي سراسر كشور برگزيده شده‌اند

394

كه در سالن‌هاي مكانيزه «منا» زير نظر سازمان حج و زيارت امر قرباني را به انجام رساندند.
2. گوشت قرباني حج سال جاري نيز به مصرف مردم نيازمند در كشورهاي لبنان، افغانستان، سوريه و چند كشور مسلمان آفريقايي رسيد.
3. هر زائر پيش از سفر مبلغ 106 هزار تومان به حساب مدير كاروان خود واريز كرد و مدير هم پس از جمع‌آوري وجوه زائران، آن را به صورت يك‌جا به حساب سازمان حج و زيارت واريز كرده، فيش‌هاي مربوطه را براي تحويل گرفتن كوپن‌هاي طرح قرباني در عربستان دريافت كرده بود.
4. پنج نفر از روحانيون مسلط به مسائل طرح قرباني، نظارت شرعي بر نحوة ذبح گوسفندان را برعهده داشتند.
5. از همة زائران «وكالت در توكيل» به نمايندگان كاروان براي انجام قرباني اخذ شده بود.
6. انجام قرباني در شب در سال‌هاي گذشته به تأييد برخي از مراجع عظام تقليد رسيده بود؛ بنابراين زائران مي‌توانستند با مشورت با روحانيون محترم كاروان‌ها از اين امكان براي تسريع در انجام قرباني استفاه كنند.
7. براي هر يك از زائران «گواهي انجام قرباني» كه توسط واحد قرباني تهيه شده، صادر و توسط مدير كاروان به آنان تحويل شد.
8. نيروهاي واحد طرح قرباني، از ساعت اولية شب عيد قربان، آمادة نوبت‌دهي به مسؤولان كاروان‌ها بودند تا آنان بتوانند در ساعت اولية صبح روز عيد آغاز به ذبح كنند.
9. كوپن‌هاي طرح قرباني در مناطق نُه‌گانة مكة مكرمه، بر اساس زمان‌بندي از پيش‌اعلام‌شده و حداكثر تا روز ششم ذي‌حجه توزيع گرديد.

395