بخش 7

نوزدهم ـ تکمیل بانک سؤالات دو ـ فعالیت‌های هنگام موسم اول ـ نشست‌های صبح‌گاهی مدیریت ـ سیزده نشست در مدینه قبل ـ نُه نشست در مکه مکرمه ـ دو نشست در مدینه بعد دوم ـ برگزاری چهارده نشست شورای سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی سه ـ فعالیت‌های فرهنگی کاروان‌ها چهار ـ رابط روحانیان پنج ـ گردهمایی #171;شکوه حضور#187; اول ـ مدینه قبل (20/8/88) دوم ـ مدینه بعد (15/9/88) شش ـ هم‌اندیشی علمی #171;قرآن، محور احیای تمدن اسلامی#187; هفت ـ همایش #171;حج، تجلی امت واحده#187; هشت ـ گردهم‌آیی روحانیان، مُعین و مُعینه‌های کاروان‌‌های اهل سنت (مکه مکرمه) نُه ـ فعالیت‌های مطبوعاتی و رسانه‌ای اول ـ نشریه زائر دوم ـ گفت‌وگوی تلویزیونی سوم ـ تهیه و عرضه مقالات علمی چهارم ـ دریافت و توزیع دی.‌وی.‌دی همایش #171;حج تجلی امت واحده#187; ده ـ شرکت 58 کاروان اهل سنت ایرانی در حج سی‌ام ایرانیان الف) ایرانیان مقیم خارج کشور ب) ایرانیان در عرفات خبرهایی از زائران دیگر کشورها 1. افغانستان 2. پاکستان 3.


150


چهاردهم ـ فعاليت‌هاي ستادي

? تهيه و تنظيم برنامه و بودجه سال 89؛

? فراهم آوردن ملزومات و مقدمات عمره و تمتع؛

? هماهنگي با دفترهاي امور اهل سنت استان‌ها درباره دوره‌هاي آموزشي، ميهمانان، روحانيان كاروان‌ها؛

? انتخاب و دعوت از استادان براي تدريس در دوره‌هاي آموزشي.

پانزدهم ـ تهيه بروشور معرفي خدمات نظام به مناطق اهل سنت

به انگيزه عرضه گزارش جامع از فعاليت‌هاي نظام جمهوري اسلامي در مناطق سني‌نشين، بروشور تبليغاتي خدمات نظام در دست توليد است كه اطلاعات و آمار را در اين زمينه در بردارد.

شانزدهم ـ طرح كتاب‌شناسي آثار اهل سنت در ردّ وهابيت

براي آگاهي از مجموعه مطالعات و تأليفات صورت گرفته درباره رد وهابيت و استفاده مناسب از آن در مديريت، طرح كتاب‌شناسي آثار آنان تعريف شد و اكنون در مرحله اجراست.

هفدهم ـ طرح تدوين درسنامه

با توجه به نبود آثار مناسب براي تدريس در دوره‌هاي آموزشي روحانيان اهل سنت، تدوين دو درسنامه در فهرست كارهاي اين مديريت قرار گرفت كه با همكاري استادان محترم در دست اجراست.

هجدهم ـ طرح دو فصلنامه مديريت

به انگيزه ارتباط پيوسته با روحانيان، معين‌‌ها، معينه‌ها، مديران و عوامل تأثيرگذار



151


كاروان‌‌ها و ميهمانان مديريت اهل سنت و زائران نخبه كاروان‌ها، پيشنهاد نشر دو فصلنامه‌ اكنون در دست آماده‌سازي است.

نوزدهم ـ تكميل بانك سؤالات

به انگيزه ايجاد تنوع در پرسش‌هاي آزمون‌‌ها و كاستن زمينه تقلب، هر سال پرسش‌هاي تازه‌اي در حوزه دروس فقه و عمومي طراحي و به بانك سؤالات افزوده مي‌شود. در سال 88 تاكنون صد پرسش طراحي شده است.

دو ـ فعاليت‌هاي هنگام موسم

اول ـ نشست‌هاي صبح‌گاهي مديريت

مديريت اهل سنت روزانه نشست‌هايي با حضور اعضاي خود و ميهمانانش برگزار مي‌كند و در آن با دعوت از اعضاي هيئت علمي يا شخصيت‌هاي فرهنگي بعثه مباحث فرهنگي و علمي را با مشاركت آنان پي مي‌گيرد.

ـ سيزده نشست در مدينه قبل

نام سخنرانان: آقايان و حجج اسلام عطاران، زماني، مولوي نذير احمد سلامي، دكتر منصوري (سفير سابق در چين)، مولوي فاضل حسيني، ارسلان ازهاري، آخوند عبدالحي ميرزا علي، آبتين اميري، حاتميان، سيد مجتبي حسيني.

موضوعات مطرح شده: فرصت‌ها و تهديدات جهان اسلام، روابط ايران و عربستان، راه‌هاي تقريب مذاهب اسلامي، زيارت پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) ، بررسي سوابق تاريخي فرهنگي اجتماعي و اقتصادي چين، محبت رسول گرامي اسلام و ائمه اهل البيت: و جايگاه مدينه، اوضاع جغرافيايي، اقتصادي، كشاورزي و مذهبي و ديني كردستان، وحدت امت اسلامي، حج و لزوم برائت از مشركان، امور مذهبي و اقتصادي تركمن صحرا، معرفي استعدادهاي طبيعي انساني، تاريخچه‌ فرهنگي و اقتصادي، مذهبي و معرفي مدارس



152


علوم ديني هرمزگان، رسول گرامي اسلام ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) از منظر «
نهج البلاغه»
، توضيح تاريخچه مسجد ذوقبلتين، گزارشي از كشور سوريه (جغرافيا، مذهب، اقتصاد و روابط ايران و سوريه، اخلاقي) و طرح مباحث و مسائل روز و تبادل اخبار و اطلاعات.

ـ نُه نشست در مكه مكرمه

نام سخنرانان: آقايان و حجج اسلام ايزدپناه، ماموستا عزيزي، حميدرضا پشنگ، اكبر چاكرزهي، پارسانيا، قجقي، هادوي، هنر، زماني.

موضوعات: تأثيرات مناسك حج، وحدت مسلمانان، اوضاع فرهنگي، سياسي مذهبي در سيستان و بلوچستان، وحدت وجود، معرفي سازمان‌هاي مردمي استان گلستان، اديان اسلامي و ضرورت وحدت مذاهب اسلامي، راهكارهاي عملي وحدت اسلامي و وضعيت اهل سنت استان فارس، بررسي مشكلات اهل سنت در مناطق مختلف ايران، وضعيت فرهنگي و اجتماعي مصر، ارزيابي همايش حج تجلي امت واحده، عرضه گزارش تحليلي از كشور فلسطين و مروري بر مقاومت 33 روزه و 22 روزه در لبنان و فلسطين.

ـ دو نشست در مدينه بعد

سخنرانان: حاتميان و ماموستا حسين عزيزي.

موضوعات: كعبه و حج از منظر امام علي ( عليه السلام ) و معارف حج.

دوم ـ برگزاري چهارده نشست شوراي سياست‌گذاري و برنامه‌ريزي

? لزوم تدوين مناسك مقارن با قابليت نصب بر روي موبايل و عرضه به زائران غير ايراني؛

? تعيين معيارهاي فرهنگي در كاروان‌هاي اهل سنت (تمتع و عمره)؛

? بررسي جدول فرهنگي كاروان‌ها؛

? بررسي چگونگي بومي‌سازي شوراهاي فرهنگي و گروه‌هاي ارشادي كاروان‌ها؛



153


? جمع‌بندي پيشنهاد‌هاي اصلاحي براي تهيه دفترچه گروه‌هاي ارشادي و

فرهنگي؛

? نقد و بررسي اولين شماره «
زائر»
 اهل سنت و جمع‌بندي پيشنهادها در اين باره؛

? نقد و بررسي برگزاري همايش «
شكوه حضور»
؛

? تصميم‌گيري درباره نام همايش مديريت اهل سنت در مكه مكرمه؛

? آموزش مديران و كارگزاران كاروان‌هاي اهل سنت؛

? چگونگي برگزاري همايش علمي «
قرآن محور احياي تمدن اسلامي»
؛

? بررسي و اصلاح پاياني نمودار سازماني و شرح وظايف مديريت اهل سنت؛

? چگونگي برگزاري همايش علمي در مكه مكرمه با موضوع قرآن محور احياي تمدن اسلامي.

سه ـ فعاليت‌هاي فرهنگي كاروان‌ها

در اين بخش با استفاده از دو نيروي آشنا با مسائل فرهنگي و امور اهل سنت، بر كارهاي فرهنگي كاروان‌ها و برنامه‌ريزي براي فرستادن سخنران به هر كاروان نظارت مي‌شود. گفتني است براي سخنراني در كاروان‌ها از مديريت اهل سنت و ميهمانان حاضر در مدينه براي حضور در 51 كاروان از استان‌هاي هرمزگان، كرمانشاه، خراسان رضوي، خراسان جنوبي، خراسان شمالي، سيستان و بلوچستان، بوشهر، گيلان، كردستان، فارس، گلستان، آذربايجان غربي و كاروان‌هاي افاغنه استفاده شده است. شانزده كاروان «
مدينه قبل»
 و 35 كاروان «
مدينه بعد»
 بوده‌اند.

چهار ـ رابط روحانيان

به انگيزه ارزيابي عملكرد روحانيان، معين و معينه‌هاي كاروان‌ها و نظارت كامل بر

آنان، افزون بر رابطان فرهنگي، رابطان روحانيان با پيوستن به كاروان‌ها به اين كار مهم مي‌پردازند.



154


پنج ـ گردهمايي «
شكوه حضور»
 

گردهمايي مدينه با نام «
شكوه حضور»
 در 20/8/88 و 15/9/88 در تالار اجتماعات بعثه با حضور زائران برگزيده‌اي از كاروان‌هاي اهل سنت با برنامه‌هاي زير برگزار

شد:

اول ـ مدينه قبل (20/8/88)

? سخنراني آقاي عطاران درباره وظايف مديريت اهل سنت و برنامه‌هاي بعثه مقام معظم رهبري براي كاروان‌هاي اهل سنت؛

? سخنراني آقاي مولوي نذير احمد سلامي، نماينده مجلس خبرگان با موضوع اهميت وحدت اسلامي، جهان اسلام، فرصت‌ها و تهديدها؛

? سخنراني آقاي دكتر بي‌آزار شيرازي رئيس دانشگاه مذاهب اسلامي با موضوع حج نماد وحدت اسلامي و ضرورت احترام به عقايد يكديگر در حركت‌هاي تبليغي ـ فرهنگي؛

? هم‌خواني گروه «
فلق»
 و مولودي‌خواني گروه «
كاروان‌هاي هرمزگان»
؛

? هماهنگي با نشر مشعر، روابط عمومي، شبكه خبر، برنامه «
روضه رضوان»
، و ديگر نمايندگان خبري مستقر در بعثه به انگيزه خبرگزاري و تصويربرداري از همايش «
شكوه حضور»
 و مصاحبه با چهره‌هاي فرهنگي و مؤثر اهل سنت و شيعه در حاشيه همايش.

دوم ـ مدينه بعد (15/9/88)

سخنرانان و ديگر برنامه‌ها

? آقاي عبدالحميد طالبي (جانشين مديريت)، درباره فعاليت‌هاي آموزشي، پژوهشي، فرهنگي و اجرايي مديريت اهل سنت؛



155


? آقاي ماموستا مسعودي از علماي كردستان درباره فلسفه حج؛

? آقاي آخوند عبدالحي ميرزا علي (امام جمعه آق قلا گلستان) درباره وحدت اسلامي و مودت اهل بيت؛

? اجراي سرود گروهي از زائران گنبد (كاروان آقاي نور محمد آق)؛

? حجت الاسلام و المسلمين قاضي عسكر (جانشين محترم نماينده ولي فقيه)، درباره موضوع رشد روز افزون اسلام‌خواهي در كشورهاي اروپايي، تقدير از حضور با نشاط زائران اهل سنت در همايش‌هاي بعثه، همزيستي برادرانه اهل سنت و شيعيان در جمهوري اسلامي و تقبيح و محكوم كردن عمليات گروه‌هاي تكفيري و افراطي در كشورهاي افغانستان و عراق؛

? آقاي شيخ عبدالواحد خواجوي (امام جمعه اهل سنت شيراز)، درباره

مدينة النبي؛

? مولودي‌خواني آقاي قريب، زائر كاروان مهاباد؛

شش ـ هم‌انديشي علمي «
قرآن، محور احياي تمدن اسلامي»
 

نشست دهم آذر در مكه مكرمه براي نخستين بار در محل بعثه مقام معظم رهبري برگزار شد.

حجت الاسلام مهدوي مهر عضو هيئت علمي و رئيس جامعة المصطفي ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) العالميه واحد مشهد و مسئول امور ارتباطات عام و همايش‌هاي اهل سنت در آغاز اين نشست پس از خوشامدگويي و عرضه گزارش بلندي از شيوه فراخوان و دريافت مقالات عرضه شده و ملاك‌هاي ارزيابي مقالات و روش ارزيابي آنها، درباره صاحبان رتبه‌هاي برتر توضيح داد. سپس حجت الاسلام دكتر لكزايي، عضو هيئت علمي بعثه و عضو هيئت علمي دانشگاه باقر العلوم ( عليه السلام ) و صاحب چندين اثر در زمينه «
قرآن محور



156


احياي تمدن اسلامي»
 ادامه يافت و سپس گزارش كامل مقالات عرضه شد. آن‌گاه آقاي حبي الحسن قستاني مقاله‌اي با عنوان «
جايگاه قرآن و سنت در احياي بُعد اقتصادي تمدن اسلامي»
 و خانم نقشين قرباني مقاله‌اي با عنوان «
جايگاه وحدت و انسجام اسلامي در احياي تمدن اسلامي»
 عرضه كرد.

آخرين مقاله را آقاي حاج آخوند توكلي با عنوان «
جايگاه امر به معروف و نهي از منكر در احياي تمدن اسلامي»
 عرضه كرد و سپس حجت الاسلام و المسلمين دكتر محمد حسن زماني، عضو هيئت علمي جامعة المصطفي ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) العالميه و رايزن فرهنگي پيشين ايران در مصر بود درباره «
مقايسه تمدن اسلامي و تمدن غربي»
 مطالب ارزنده‌اي گفت و در پايان گروه مولودي‌خواني استان كردستان با همخواني زيبايي مقام پيامبر رحمت را گرامي داشتند.

خواندن نام برندگان مسابقه فرهنگي نشريه «
زائر»
 اهل سنت آخرين بخش اين نشست بود كه در آن، از ده نفر از برگزيدگان و سه نفر از صاحبان مقالات برتر تجليل و هداياي بعثه مقام معظم رهبري ميان شركت‌كنندگان توزيع شد.

هفت ـ همايش «
حج، تجلي امت واحده»
 

همايش بزرگ «
حج تجلي امت واحده»
، پنج‌شنبه 28/8/88 در مكه مكرمه در محل ساعت اجتماعات هتل «
دار هادي»
 برگزار و براي آن دو هيئت رئيسه از شخصيت‌هاي مدعو بعثه مقام معظم رهبري براي دو نيمه برنامه تعيين شد. اين آيين با تلاوت آيات قرآن مجيد كارش را آغاز كرد و نخست حجت الاسلام عطاران مدير محترم اهل سنت به سخنراني پرداخت؛ سپس مولوي اسحاق مدني، رئيس شوراي افتاي اهل سنت و مشاور رئيس جمهوري مطالبي درباره وحدت جهان اسلام عرضه كرد. سخنران سوم آخوند ميرزا علي امام جمعه آق‌قلا بود و پس از او آقاي سليم‌زاده مشاور، استاندار



157


كرمانشاه به سخنراني پرداختند. در پايان نيز برنامه مولودي‌خواني گروهي از زائران كرمانشاه و كردستان اجرا شد.

هشت ـ گردهم‌آيي روحانيان، مُعين و مُعينه‌هاي كاروان‌‌هاي اهل سنت (مكه مكرمه)

? سخنراني مديريت اهل سنت حجت الاسلام جناب آقاي عطاران همراه با تذكرات لازم درباره ايام تشريق؛

? سخنراني جناب حجت الاسلام سيد مجتبي حسيني، رابط روحانيان درباره مراقبت از اعمال حجاج در ايام تشريق؛

? توزيع هداياي مراجع عظام مقام معظم رهبري و حضرات آيات سيستاني، جوادي آملي و مكارم شيرازي ميان روحانيان؛

? توزيع هداياي خانواده‌‌ معظم شهدا و ايثارگران؛

? توزيع برگه ارزشيابي روحانيان از فعاليت‌هاي مديريت اهل سنت به كوشش نماينده محترم مبنا.

نُه ـ فعاليت‌هاي مطبوعاتي و رسانه‌اي

اول ـ نشريه زائر

به انگيزه ايجاد ارتباط فرهنگي همراه با ويژگي‌هاي مذهبي و منطقه‌اي كاروان‌هاي اهل سنت، با موافقت نماينده محترم ولي فقيه در سال‌هاي اخير، ويژه‌نامه «
زائر»
 اهل سنت صورت منتشر مي‌شود كه در سال 88 با عنايت خداوند متعال دو شماره در مدينه قبل و چهار شماره در مكه با همكاري معاونان محترم آموزش و پژوهش، اجرايي و اطلاع‌رساني و تلاش‌هاي پيگيرانه مجريان آن جريده و در كاروان‌ها پخش شد. همچنين دو شماره ديگر آن در مدينه بعد فراهم آمد كه به علت نبودن امكانات فني



158


لازم، منتشر نشد.

گفتني است همه كارهاي محتوايي مانند تهيه مقالات، مصاحبه‌ها و اخبار مديريت اهل سنت را حجت الاسلام خراساني و صفحه‌بندي و انتشارش را دفتر نشريه «
زائر»
 به سامان رسانده‌اند.

دوم ـ گفت‌وگوي تلويزيوني

? هشت مصاحبه با دكتر زماني، مسئول گروه ارتباط ويژه؛

? مصاحبه شبكه‌هاي مختلف راديو و تلويزيوني با مدير اهل سنت؛

? مصاحبه تلويزيوني با ميهمانان اهل سنت مديريت.

سوم ـ تهيه و عرضه مقالات علمي

مباني ديني برائت از مشركان؛

حج و انتظار در ديدگاه مذاهب اسلامي.

چهارم ـ دريافت و توزيع دي.‌وي.‌دي همايش «
حج تجلي امت واحده»
 

? فراهم آوردن فهرست پيشنهادي يازده كتاب (49 جلدي) براي شوراي افتاء به انگيزه توانمندسازي كتابخانه؛

? بازبيني و ارسال بخش اول فيلم مستند خدمات نظام به اهل سنت به نشر مشعر؛

? نشست با معاونت اجتماعي به انگيزه ايجاد هماهنگي در فعاليت‌هاي گروه ارتباط ويژه و...؛

? برگزاري دو نشست با معاونت مبنا درباره متمم بودجه سال 88، بودجه 89، نيروي انساني در موسم حج و ارزيابي تقسيم فعاليت‌ها در مناطق؛

? هماهنگي با معاونت امور بين‌الملل (قائم مقام و مدير كل ارتباطات) درباره ارتباطات ويژه در جلسه‌اي با حضور مديريت اهل سنت و جناب آقاي دكتر زماني؛



159


? هماهنگي در توزيع نخستين شماره ويژه‌نامه «
زائر»
 و تهيه مقدمات انتشار دومين شماره آن؛

? نشست با آقاي باقري مدير كاروان افاغنه (شركت هدهد) و برنامه‌ريزي براي فعاليت‌هاي فرهنگي در كاروان ايشان؛

? هماهنگي براي چاپ و توزيع نشريه «
زائر»
 ويژه اهل سنت در مكه مكرمه؛

? برگزاري نشست مديران كاروان‌هاي اهل سنت با حضور سي مدير كاروان به انگيزه هماهنگي در برگزاري همايش «
تجلي امت واحده»
 در مكه مكرمه؛

? مصاحبه با ميهمانان اهل سنت به انگيزه انتشار آنها در نشريه «
زائر»
؛

? برگزاري مصاحبه مدير اهل سنت بعثه با حضور خبرنگاران مستقر در بعثه درباره همايش مكه مكرمه؛

? معرفي ميهمانان مديريت اهل سنت به كاروان‌هاي اهل سنت براي اسكان در ايام تشريق؛

? شركت مدير اهل سنت و مسئول گروه ارتباط ويژه در جلسات هيئت علمي معاونت بين الملل؛

? مشاركت در برگزاري همايش حج و تقريب؛

? حضور مديريت، اعضاي گروه و ميهمان در همايش «
حج و تقريب»
. بخشي

از كارهاي اجرايي همايش مانند هماهنگي نخبگان كاروان‌هاي اهل سنت براي

حضور در همايش و تهيه و توزيع هدايا، به همت اعضاي اين مديريت صورت مي‌پذيرفت؛

? تهيه و توزيع برگه مربوط به خانواده شهدا و ايثارگران؛

? توزيع دي.‌وي‌.دي همايش حج تجلي امت واحده، سجاده كاروان‌هاي «
كنترل اعمال»
 و سامان‌دهي ديگر كارهاي اجرايي؛

? حضور در جلسات شوراي برنامه‌ريزي بعثه مقام معظم رهبري؛



160


? بازديد از بيشتر كاروان‌ها در ايام تشريق و سخنراني در بيش از دوازده

كاروان؛

? اجراي كارهاي مقدماتي هم‌انديشي علمي «
قرآن، محور احياي تمدن اسلامي»
؛

? تهيه و توزيع بيش از دويست دعوت‌نامه از نخبگان و دانش‌آموختگان كاروان‌هاي اهل سنت براي حضور در هم‌انديشي علمي؛

? ديدار اعضاي گروه و ميهمان مديريت با آيت الله ري شهري، نماينده محترم ولي فقيه و سرپرست حجاج ايراني؛

? تهيه نمودار سازماني و شرح وظايف (پيشنهادي) مشاغل مديريت اهل سنت؛

? شركت در نشست مديران بعثه مقام معظم رهبري (مدينه بعد)؛

? برگزاري نشست با روحانيان كاروان‌ها به انگيزه هماهنگي درباره حضور زائران در همايش شكوه حضور (مدينه بعد)؛

? ديدار گروه و برخي از ميهمانان اهل سنت با جانشين محترم ولي فقيه در روز عيد سعيد غدير؛

ده ـ شركت 58 كاروان اهل سنت ايراني در حج سي‌ام

به گزارش واحد ارتباطات خبري حج ايران، مدير اهل سنت بعثه ايران،

در گفت‌وگو با خبرنگاران، از فرستادن 58 كاروان زيارتي برادران و خواهران

اهل سنت ايران به عربستان سعودي و شركت آنان در آيين سياسي ـ عبادي حج

سال 1388 خبر داد. حجت‌ الاسلام و المسلمين علي ‌اكبر عطاران گفت: «
چهار هزار

نفر از اهل سنت ايران (حنفي و شافعي) از استان‌هاي سني‌نشين كشور ايران در مراسم حج، در قالب 51 كاروان در كنار هفت كاروان از افغاني‌هاي سني مقيم ايران شركت مي‌كنند»
.

وي افزود: «
بنابر آمار رسمي مي‌بايست هشت هزار نفر از اهل سنت ايراني به حج



161


اعزام مي‌شدند كه با تصميم جديد درباره محدوديت‌هاي پزشكي امسال، نيمي از اين آمار كاسته مي‌شود»
.

وي گفت: «
اين كاروان‌ها را 51 روحاني، بيست معين و چهار معينه همراهي مي‌كنند»
. حجت‌الاسلام و المسلمين عطاران با اشاره به بي‌تأثير بودن نوع مذهب افراد در انتخاب و فرستادن آنان به حج يادآور شد: «
در مجموعة بعثه مقام معظم رهبري با نگاه اسلامي تصميم‌گيري مي‌شود و بدون توجه به مذهب افراد، با ثبت نام و رسيدن نوبت، زائران برپايه شيوه رايج به اين سفر معنوي مي‌روند»
.

مدير اهل سنت بعثه، حضور اهل سنت ايراني را در مراسم حج سي‌ام، بهترين نشانه همزيستي ديني و مذهبي مسلمانان در ايران دانست و افزود: «
بسياري از زائران اهل سنت در مراسم حج، با اين پرسش برخي از زائران خارجي روبه‌رويند كه چگونه در ايران زندگي مي‌كنند؟ و حضور آنان در مراسم حج بهترين نشانه آزادي كامل اهل سنت در كشور ايران است»
.

وي افزود: «
در اين كاروان‌ها افراد بسيار مهم و برجسته همچون متخصصان فني و پزشكي، ائمه جمعه، مسئولان و برخي از علماي اهل سنت ايران هستند كه اين خود نشانه جايگاه و كرامت اين عزيزان در نظام اسلامي است»
.

مدير اهل سنت بعثه مقام معظم رهبري، حضور اهل سنت ايران را در مراسم حج خنثاكننده تبليغات منفي دشمنان توصيف كرد. حجت‌الاسلام و المسلمين عطاران با اشاره به برخي از خدمات عرضه شده به كاروان‌هاي اهل سنت ايراني گفت: «
تلاش شده است كه هتل‌هاي اين كاروان‌ها در نزديك‌ترين مكان‌ها به مسجدالنبي باشند»
. وي به برگزاري مراسم متنوع فرهنگي براي كاروان‌هاي اهل سنت ايران اشاره كرد و گفت: «
چندين همايش و گردهمايي در مدينه و مكه با حضور نماينده ولي فقيه در حج و زيارت و جلسات سخنراني و هم‌انديشي آنان و ديگر برادران اهل ‌سنت برگزار خواهد شد»
.



162


وي مسابقات فرهنگي، تواشيح و قرائت قرآن را از ديگر برنامه‌هاي پيش‌بيني

شده براي اين كاروان‌ها شمرد و گفت: نشريه اختصاصي اهل‌سنت با عنوان «
زائر»
 در بيست شماره در موسم حج منتشر و ميان كاروان‌ها پخش خواهد شد.

حجت‌الاسلام و المسلمين عطاران در پايان با اشاره به پيشينه و تجربه هفده ساله مديريت اهل‌سنت، دوره‌هاي آموزش اختصاصي روحانيان اهل‌سنت را از برنامه‌هاي اين مديريت براي تربيت روحاني برشمرد.


163



164


بخش سوم: حج‌گزاران

ايرانيان

الف) ايرانيان مقيم خارج كشور

? برخي از گروه‌هاي داراي مجوز فعاليت از سازمان، با توجه به كمي حضور

زائران ايراني مقيم خارج از كشور، به زيان مالي دچار شده‌اند. سپنتا سير، ياسمين فارس، مادر، راه آسمان و بسطامي برخي از گروه‌هاي مدعي خسارتند. علت اصلي اين خسارت را اجاره مسكن گران در مكه و اجاره هتل‌هاي پنج ستاره در مدينه مي‌توان دانست؛

? زائران دو گروه آقاي بوربور شيرازي و آقاي سيدمحسن باقري كه سهميه

رواديد حج را در امريكا، كانادا و اروپا دارند، در سنجش با سال گذشته كاهش

يافته‌اند؛

? برخي از افراد گروه تلويزيوني سلام وابسته به جرگه شيرازي (فرستاده از امريكا)



165


در كاروان «
پرواز نور»
 بودند و با توجه به زمينه‌هاي فراهم آمده، كوشش سياسي خاصي نداشتند؛

? ديدگاه‌هاي زائران فرستاده از امريكا در دو گروه آقاي بوربور شيرازي و سيدمحسن باقري درباره حوادث پس از انتخابات، با يكديگر متفاوت بود؛ چنان‌كه روحاني كاروان آقاي بوربور، مي‌گفت: زائران معتقدند كه حوادث پس از انتخابات، كشور را هفتصد سال به عقب رانده است، اما روحاني كاروان آقاي باقري، در پي اقناع زائران درباره حوادث پس از انتخابات بود؛

? علي دايي، سرمربي پيشين تيم ملي فوتبال ايران، چهره شناخته شده فوتبال ايران در موسم حج سي‌ام در كاروان طوبي بود؛

? به رغم تبليغات فراوان امريكا و اروپا درباره بيماري جديد، خوش‌بختانه بيمار خاصي در اين كارون‌ها ديده نمي‌شد. ارزيابي مديران كاروان‌ها براي جذب زائر در

حج سال آينده مثبت بود و هم‌اكنون قرار‌دادهاي مسكن سال آينده در مراحل پاياني است؛

? با توجه به محدوديت‌هاي خروج آن دسته از افرادي كه از داخل كشور موفق

به گرفتن رواديد حج شده بودند، پس از جلوگيري پليس ناجا از خروج آنان از

مرزها، گيرندگان رواديد با دستگاهي جديد، رواديد را از گذرنامه جدا مي‌كردند و سپس در كشور ثالث آن را دوباره به گذرنامه مي‌چسباندند و افراد به حج اعزام مي‌رفتند؛

? از ميان گروه‌هاي آزاد و خارج از چارچوب، گروه فرستاده از خراسان، به

مديريت آقاي پور بدخشان با دريافت 000/500/6 تومان زائران داخل كشور را

از راه سوريه به حج فرستاده بود كه زائران به شيوه خدمات كاروان اعتراض

مي‌كردند.



166


ب) ايرانيان در عرفات

زائران بيت‌الله الحرام با ورود به سرزمين عرفات حال و هواي ديگري پيدا كرده‌اند. چون اينجا يادآور حوادثي مهم و سرنوشت‌ساز است؛ يادآور مأموريت علي‌بن ابي‌طالب‌ ( عليه السلام ) براي اعلان برائت از مشركان در سال نهم هجري و ممنوعيت ورود مشركان به سرزمين وحي پس از آن روز، حضور انبيا و اولياي الهي در اين بيابان و نجوا و مناجات با خدا، دعاي عارفانه حسين بن علي‌(هما) و علي بن الحسين، زين‌العابدين‌ ( عليه السلام ) كه به يادگار مانده است، يادآور روگرداني حسين بن علي از اين سرزمين در سال شصتم هجري و حركت او به سوي عراق و كربلا و توجه دادن حاجيان و عالميان كه گاه براي مناجات و دعا و قرباني شدن و قرباني كردن و انجام وظيفه بايد از عرفه و مشعر و منا روگرداند و به كربلا روآورند. اينجا سرزميني است كه هر سال امام زمان ( عجل الله تعالي فرجه الشريف ) در آن حاضر مي‌شود و دلدادگان در پي ديدار رويش به اين سو و آن سو مي‌نگرند؛ سرزميني كه وقوف در آن از اركان حج است و اگر ترك شود، حج باطل مي‌شود.

باران رحمت الهي دو روز است كه سرزمين وحي را سيراب كرده‌ است، از چادرهاي عرفات آب مي‌چكد، اما بارش زودهنگام باران رحمت، به برهم خوردن محاسبات بشري در ابتلاي هزاران نفر به بيماري آنفولانزاي «
»
 در ايام تشريق نويد مي‌دهد و بار ديگر انسان مغرور به دانش محدودش را به «
حكمت و تدبير خالق هستي»
 متذكّر مي‌شود و آداب ميزباني را به آدمي مي‌آموزد.

باري، حاجيان به دنبال محل استقرار بعثه رهبري و محل برگزاري مراسم «
برائت از مشركان»
 مي‌گردند تا با حضور در اين مراسم حج خود را ابراهيمي سازند و از بت‌ها و بتكده‌ها، شيطان‌ها و شيطان‌زاده‌ها دوري ‌كنند. بر اثر حاكميت وهابيان بر سرزمين وحي، آيين برائت از مشركان در چادرهاي ايراني و فضايي محدود و دور از چشم ميليون‌ها مسلمان برگزار مي‌شود تا مبادا زائران كشورهاي ديگر جرأت كنند از مشركان و شياطين



167


عصر خويش به سركردگي امريكا و صهيونيسم برائت جويند.

امسال بر اثر جوسازي و فضاسازي وهابيان افراطي و هتاكي‌هاي ارباب رسانه و خطباي جمعه مكه و مدينه و روحانيان درباري، فضايي سنگين بر اين آيين حاكم است و پيدايش فتنه‌اي به همت دشمنان تشيع، دور از انتظار نيست. به هر روي، با عنايت خداوند متعال و دور‌انديشي مجريان و نماينده محترم ولي‌فقيه، اين آيين بدون هيچ مشكلي برگزار مي‌شود. پيش از موسم مداح اهل‌بيت، حاج مهدي سماواتي با

زمزمه مناجات اميرالمؤمنين‌ ( عليه السلام ) دل‌ها را صفا مي‌دهد، اشك‌ها سرازير مي‌شود، فضايي روحاني و معنوي بر نشست حاكم مي‌گردد تا دل‌ها آماده شنيدن نداي ملكوتي قرآن شود.

مراسم با تلاوت كلام الله مجيد آغاز و با فريادهاي «
الله اكبر»
 و «
لا اله الا الله»
 و «
برائة من عمل المشركين»
 «
الموت لامريك»
 و «
الموت لاسرائيل»
 دنبال مي‌شود. پيام رهبري كه بيت الغزلش «
دعوت مسلمانان به وحدت»
 و پرهيز از تفرقه و اختلاف و هوشياري مسلمانان در برابر ترفندهاي دشمنان براي ايجاد دشمني و اختلاف است نيز خوانده مي‌شود و با صدور قطعنامه مراسم پايان مي‌يابد. در لابه‌لاي جمعيت ايران، حضور زائران ديگر كشورها نيز به رغم محدوديت‌هاي موجود، توجه انسان را جلب مي‌كند. اين مراسم كه «
نماد جنبه سلبي توحيد»
؛ يعني اعلان برائت و انزجار از خدايان زر و زور، با موفقيت و با شكوه برگزار مي‌شود.

اما آيين ديگري هست كه «
نماد جنبه اثباتي توحيد»
 و اظهار عجز و بندگي

در پيشگاه باعظمت پروردگار به شمار مي‌رود: دعا و مناجات با خدا از زبان

سيد شهيدان عالم، حسين بن علي بن ابي‌طالب‌ ( عليه السلام ) . ساعتي از ظهر سپري نمي‌شود

كه زائران ايراني دور محل استقرار بعثه مقام معظم رهبري، روانه چادرهاي برگزاري اين آيين مي‌شوند. هنوز وقت استراحت كارگزاران بعثه است، اما براي پذيرايي از ميهمانان دعاي عرفه از جاي برمي‌خيزند و آن جمع فشرده را در چادرهاي خود جاي



168


مي‌دهند. همه منتظرند، بيش از همه چشم‌ها و دل‌ها انتظار مي‌كشند، تا چون باران بهاري بگريند و عقده‌ها بگشايند و با خداي خويش در اين سرزمين سخن بگويند. حاجيان نيك مي‌دانند كه در اين سرزمين رحمت و غفران، مورد آمرزش الهي قرار خواهند گرفت.

با سلام و صلوات بر ولي الله الاعظم، مهدي صاحب‌الزمان مراسم آغاز و با روضه‌خواني مداح اهل‌بيت، آقاي حيدرزاده دنبال مي‌شود. هنوز دعاي عرفه شروع نشده است كه صداي ناله و فريادها بلند و اشك‌ها سرازير مي‌شود. هر كسي با خداي خويش درد دل مي‌كند. او را به دليل اين سپاس مي‌گويد كه از بنده ناچيزش روز عرفه و در سرزمين عرفات پذيرايي كرده است و به ياد دوستان و آشنايان و بدرقه‌كنندگانش به اين سفر معنوي و ملتمسان دعا، نيايش عرفه را با صداي گرم و دلنشين حجت‌الاسلام محمدپور آغاز مي‌كند: «
الحمد لله الذي ليس لقضائه دافع و لا لعطائه مانع...»
.

زمان سپري و غروب عرفه نزديك مي‌شود. دعا و مناجات با خدا نيز رو به پايان است و زائران در حسرت آنكه بايد با اين سرزمين خداحافظي كنند، لحظات پاياني دعا را با حال و هواي ديگري سر مي‌كنند. سرها از شرمندگي همچنان به زير و در گريبان، اشك‌ها هم‌چنان سرازير، دل‌ها هم‌چنان شكسته و اميدوار... .

دعا به پايان مي‌رسد و حجت‌الاسلام و المسلمين قاضي عسكر معاون آموزش و پژوهش بعثه رهبري در پايان دعا و مناجات چند جمله به زبان فارسي حاجات زائران ايراني را بر زبان مي‌راند. از بهترين دعاها، دعا براي زائراني است كه در حج سي‌ام بر اثر آنفولانزا از آمدن به اين سفر معنوي محروم شدند؛ دعا براي اجابت دعاهاي زائران بيت‌الله الحرام در حق آنان و آمدن دوباره به اينجا در سال آينده. جز زائران ايراني كه در اينجا اجتماع كرده‌اند، زائران غير ايراني نيز از گوشه و كنار عرفات به خيابان‌هاي پيراموني بعثه آمده‌اند تا نواي دلنشين دعا و مناجات حسين بن علي‌(هما) را بشنوند و از زبان آن حضرت خدا را بخوانند.



169


خبرهايي از زائران ديگر كشورها

1. افغانستان

سي هزار نفر از زائران افغاني امسال در حج حضور خواهند داشت. به گزارش «
زائر»
 امسال كاروان‌هاي بسياري از افغانستان در مدينه مستقر شدند كه شمار اعضاي آنها به سي هزار نفر مي‌رسد. گفتني است هزينه هر افغاني براي سفر حج امسال سه هزار دلار است و كاروان‌هاي آنها در دوره‌هاي زماني مدينه قبل و مدينه بعد

فرستاده مي‌شوند. بر پايه اين گزارش، هشتصد تن از سي هزار افغان در موسم حج شيعه‌اند.

2. پاكستان

بعضي از زائران پاكستاني، همچنان بر تبرك‌جستن از سنگ و كلوخ بقيع پافشاري مي‌كنند؛ چنان‌كه يك زائر از بقيع خاك برداشت كه با واكنش عامل ارشادي آنجا و گرفتن كيسه خاك از او همراه بود. ساعات باز بودن بقيع در نوبت صبح‌، بيشتر شده است و تا هشت صبح زائران بدان‌جا مي‌روند.

3. داغستان

كيوان اسدپور گفت: هر سال شش تا هشت هزار نفر از مسلمانان داغستان با گذر از خاك ايران به سوي مكه مكرمه مي‌روند. اين افراد پس از ايران از خاك كشورهاي تركيه، سوريه و اردن مي‌گذرند و خود را به عربستان سعودي مي‌رسانند. فرماندار آستارا گفت: به انگيزه فراهم آوردن زمينه بيشترين رفاه براي اعضاي اين كاروان‌ها ستاد ويژه‌‌اي در فرمانداري آستارا ايجاد شده است تا در زمينه ترخيص گمركي، راهنمايي و تأمين نيازمندي‌هاي اوليه اين زائران كارهاي بهترين صورت گيرد. زائران داغستاني بيشتر از طريق استان‌هاي اردبيل و آذربايجان شرقي و غربي خود را به مرز



170


بازرگان مي‌رسانند. آنان براي حركت در اين مسير از خودروهاي شخصي خود استفاده مي‌كنند و ساده‌زيستي و تحمل ناملايمات اين سفر چهار هزار كيلومتري، نشان‌دهنده ميزان علاقه‌مندي آنان به حضور در مراسم روحاني حج است. دوباره بازگشت كاروان‌هاي زائران داغستاني به موطنشان كمابيش دو ماه است و آنان براي تأمين برخي از هزينه‌هاي سفر خود به داد و ستد كالا در محل‌هاي بيتوته خود نيز دست مي‌زنند.

4. امريكا

درباره حضور مسلمانان امريكايي، گفت‌وگويي با حجت الاسلام مينايي، دكتراي كامپيوتر با گرايش هوش مصنوعي به شرح زير صورت پذيرفته است:

سؤال ( توصيفات فراواني از شما شنيده‌ايم. لطفاً در آغاز گفت‌و‌گو به صورت مختصر خودتان را معرفي كنيد!

جواب ( بنده بهروز مينايي هستم. به لطف خدا نزديك به پانزده سال در حوزه علميه قم مشغول به فراگيري علوم ديني بودم و از محضر استادان بزرگواري همچون آيات عظام تبريزي، جوادي آملي و سيد كاظم حائري در تفسير و اصول و فقه كسب فيض نمودم. پس از پانزده سال حضور در حوزه علميه قم براي تكميل تحصيلات آكادميك به امريكا رفتم و در رشته كامپيوتر با گرايش هوش مصنوعي (داده‌كاوي) مدرك دكترا را اخذ كردم.

سؤال ( از حضورتان در امريكا و برنامه‌هاي مختلف بفرماييد!

جواب ( براي گذراندن تحصيلاتم، حدود پنج سال در ايالت ميشيگان امريكا بودم. اولويت نخستم پس از تحصيل، امور تبليغي بود. سعي مي‌كردم در بين ايرانيان مقيم امريكا و مسلمانان ساير كشورها حضور يافته ارتباط نزديكي با آنها داشته باشم. همين مسئله باعث شد به ايالت‌هاي مختلف هم سفر كنم.



171


سؤال ( چنان‌كه در اخبار و رسانه‌ها مطرح است در غرب به ويژه امريكا نگاه جديد و متفاوتي به اسلام وجود دارد. شما اين نگاه و رويكرد جديد را چگونه تعريف مي‌كنيد؟

جواب ( در جريان حادثه يازدهم سپتامبر، در امريكا حضور داشتم و اين حادثه كه يكي از بزرگ‌ترين حوادث قرن اخير در امريكا محسوب مي‌شود؛ اگرچه تبعات بسيار بدي همچون جنگ افغانستان و اشغال عراق را داشت، اما ثمرات ديگري هم داشت. پس از اين حادثه نگاه مردم امريكا به اسلام تغيير يافت و بسياري از مردم با كنجكاوي سعي مي‌كردند اطلاعاتي درباره اسلام كسب كنند. دقيقاً يك سال پس از اين حادثه قرآن مجيد پرفروش‌ترين كتاب سال در امريكا شد.

همان سال بود [كه[ يكي از كارگردانان هاليوودي فيلمي براي حج ساخت كه موضوع آن تشرف يك گروه مسلمان از امريكا به حج بود و مناسك حج و فلسفه و اسرار اين فريضه را براي مخاطبان غير مسلمان خود به بهتري شكل به تصوير كشيد. همين فرد سال بعد براي حضرت پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله وسلّم ) فيلمي ساخت و در اين فيلم تاريخ زندگي پيامبر را نشان داد. همه اين موارد به علت نياز مردم و رويكرد جديد مردم امريكا به اسلام است.

سؤال ( ديدگاه مردم امريكا درباره مناسك حج چيست؟

جواب ( نگاه دوستان مسيحي و يهودي ما به مناسك حج منفي نبود و حتي برخي از اين دوستان ما با يك نگاه حسرت‌آميز به اين موضوع نگاه مي‌كردند. برايشان جالب بود كه چه عاملي اين خيل عظيم مردم را از سراسر جهان در يك زمان و مكان واحد جمع مي‌كند.

برخي از اين اعمال حج مانند رمي جمرات يا طواف كعبه، يك موضوع مبهم همراه با شگفتي براي اين افراد است كه تلاش مي‌كنند به رمز و رموز آنها پي‌ببرند. جالب



172


است كه بدانيد شناخت اسلام براي اغلب غير مسلمانان از طريق حج و زيارت خانه خداست.

سؤال ( مسلمانان مقيم امريكا چه احساسي نسبت به حج دارند؟

جواب ( حج تبلور قدرت اسلام است و تلألؤ حاكميت اسلام محسوب مي‌شود. خداي متعال حج را به عنوان فريضه‌اي كه مباني دين را تقويت و زيبايي و شكوفايي دين را در مظهر اعلي جلوه مي‌كند قرار داده است.

در بين دوستان و دانشجويان مسلمان امريكايي و غير امريكايي كه با مذهب حتي به اندازه كم هم ارتباط داشته باشد، عشق و شور خاصي نسبت به حج فوران مي‌كند. نهايت تلاش خود را براي رساندن به اين سرزمين مقدس به كار مي‌گيرند. اگر چه هزينه تشرف به حج براي مسلمانان مقيم امريكا بسيار بالا است اما هميشه اين افراد به دنبال حضور در اين سفر هستند. امسال يكي از دوستانم كه دكتراي برق است و اين شغل جزو مشاغل مهم و پردرآمد محسوب مي‌شود، نزديك به سه هفته مرخصي گرفت تا اعمال حج را به جا آورد. شور وشوق اين دوست براي تشرف به حج برايم بسيار شگفت آور است.

سؤال ( اين ويژگي در سايه توجه به دستورهاي مذهبي پديد مي‌آيد؟

جواب ( دقيقاً همين طور است. بسياري از مسلمانان امريكا سعي مي‌‌كنند با حضور در برنامه‌هاي مختلف عبادي مانند مراسم دعاي كميل، ندبه و برنامه‌هاي مختلف ماه مبارك رمضان و ماه محرم اين روحيه را در خود حفظ كنند. در واقع به اعتقاد دوستان برخي از امور مذهبي مانند دعاي كميل در فضاي امريكا براي مسلمانان واجب است؛ چرا كه در اين مراسم‌هاست كه افراد روحيه مذهبي خود را تقويت مي‌كنند. در فضايي كه سراسر هويت‌زُدا (هويت ديني و فرهنگي) است حضور در برنامه‌هاي مذهبي بسيار مهم و كليدي است.

سؤال ( با توجه به اينكه آيين حج امسال به «
حج و انتظار»
 ناميده شده است،



173


درباره اعتقاد مردم مسلمان و غير مسلمان امريكا به آخر الزمان و ظهور منجي توضيح بفرماييد!

جواب ( شايد برايتان جالب باشد كه درباره اعتقاد به آخرالزمان و ظهور منجي، مردم امريكا نزديكي زيادي به مسلمانان دارند. در طي پنج سال حضور و امور تبليغي در امريكا، توجه مردم به منجي نسبت به سال گذشته ارتقاي خاصي داشت. حقيقت منجي و امام مهدي، به يكي از سؤالات اساسي براي بسياري از مسلمانان و غير مسلمانان در امريكا تبديل شده است. ارتباط معنوي با حضرت ولي عصر ( عجل الله تعالي فرجه الشريف ) براي افراد تازه مسلمان شده يك آرزو محسوب مي‌شود و همين موضوع مهدويت است كه باعث گرايش بسياري از غير شيعيان به مذهب تشيع مي‌شود. هم اينكه دعاي فرج در بسياري از محافل مسلمانان در امريكا قرائت مي‌شود و افراد غير عرب به سختي جملات اين دعا را حفظ مي‌كنند كه اين موضوع نشان دهنده توجه ويژه مسلمانان امريكا به حقيقت مهدويت دارد. البته تشريح فلسفه و ابعاد مختلف انتظار و مهدويت يكي از مهم‌ترين نيازهاي جامعه مسلمانان امريكا است كه اميدوارم از سوي مبلغين و علما مورد توجه قرار گيرد!

تركيب جمعيتي زائران حج 88

ستاد حج در مدينه منوره تركيب جميعتي زائران ايراني خانه خدا را بدين شرح منتشر كرد:

? شمار زائران سيزده تا بيست سال، 89 نفرند كه كمترين درصد سني (5/1%) را دارند؛

? زائران ميان بيست تا سي سال، 1193 نفر (2%)؛

? زائران ميان سي تا چهل سال، 7427 نفر (45/12%)؛

? زائران ميان چهل تا پنجاه سال، 21259 نفر (65/35%)؛



174


? زائران ميان پنجاه تا شصت سال، 22632 نفر (95/32%)؛

? زائران ميان شصت تا 65 سال، 7038 نفر (80/11%).

گفتني است در آيين حج سي‌ام (1388)، 65000 زائر ايراني به حج مشرف شدند كه به علت احتمال ابتلا به آنفلوآنزايِ «
»
، از تشرف زائران كمتر از سيزده سال و بزرگ‌تر از 65 سال جلوگيري شد. افزون بر 45 هزار نفر از آنان نخست به مدينه و بيش از پانزده هزار نفرشان پس از مكه به مدينه مي‌روند. بر پايه گزارش ستاد حج مدينه، تركيب جمعيتي «
مدينه اولي‌ها و دومي‌ه»
 كمابيش يكسان است. شبكه تلويزيوني «
بي.بي.سي عربي»
 در گزارشي اعلام كرد، صدها هزار نفر با برپايي بدون مجوز چادر در صحراي عرفات و منا در مناسك حج شركت مي‌كنند، اما دولت عربستان چادرهاي مجهز و واحدهاي مسكوني باشكوهي در منا احداث كرده است.

محمد طه، خبرنگار اين شبكه در مكه در گزارش خود گفت: «
علت نصب بدون مجوز چادر از طرف هزاران حاجي، هزينه‌هاي بالاي كرايه چادرهاي مجهز است. امسال بسياري از حجاج از اداره حج راضي نبودند كه يكي از علل اين مسئله، برپايي اين چادرهاي غيرقانوني است»
. شاهزاده خالد الفيصل، امير منطقه مكه در اين‌باره گفت: شمار حجاجي كه سازماندهي شده بودند، 000/767/1 نفر بود كه اين نشان مي‌دهد 000/753 نفر خارج از چارچوب سازماندهي شده در مناسك حج امسال شركت كردند.

گفتني است كساني كه با نصب بدون مجوز چادر در حج شركت مي‌كنند، هر سال هشتاد تُن زباله پديد مي‌آورند و باعث ازدحام بسياري در راه‌ها مي‌شوند.


| شناسه مطلب: 78608