بخش 14

326

ايراني پنج نفر را براي ارزيابي مسأله حمل و نقل تعيين كرد تا با مراجعه به محل هاي سوار و پياده شدن حجاج ايراني به بررسي وضعيت موجود بپردازند. بخشي از ماشين هاي در اجاره ايرانيان، در موقعيتي است كه زائران غير ايراني هم سوار مي شوند و اين امر سبب شده كه اختلال كلي در حمل و نقل زائران ايراني پديد آيد.

بخش هاي زيادي از نارسايي هاي كاروانها نيز در جلسات صبح روحانيون رابط مطرح شد و گزارش تفصيلي آن به بخش ارزشيابي ارسال و اشكالات موجود فهرست گرديد و دستور حلّ آنها داده شد. اين كار به صورت روزانه انجام مي گيرد، هرچند بازرسان كاروانها نيز از طريق معاونت بازرسي بعثه، به طور مستقل در اين باره پيگيري دارد.

ديدار برادران از بعثه هاي سودان، اردن و فلسطين

تعدادي از برادران معاونت بين الملل، از بعثه سودان ديدار كردند. آقاي عبدالوهاب عثمان، نايب رييس بعثه سودان به استقبال برادران آمد و گفت: در سالهاي گذشته هم بعثه جمهوري اسلامي در ايجاد ارتباط دوستانه از سايرين پيشگام تر بود. عصام احمد البشير، رييس اين بعثه است كه به عنوان ميهمان رابطة العالم الاسلامي وارد شده و در محل نادي الأدبي مكّه، تحت عنوان نحن و الغرب به ايراد سخن پرداخته است. اين سخنراني مورد توجه حاضران قرار گرفته، قرار است وي در همايش رابطة العالم الاسلامي هم سخنراني كند.

همين طور تني چند از برادران با محمد المبيضين، رييس بعثه اردن در مكه و عبدالله الدحيات معاون وي ديدار كردند. گفتگوها در باره وحدت جهان اسلام، لزوم شناخت امّت اسلامي از يكديگر و استفاده شايسته از فرصتِ روزهاي حج بود. طبق اظهار رييس بعثه اردن، در روزهاي آينده آقاي احمد هليل وزير اوقاف اردن هم وارد مكه خواهد شد.

همچنين در دوم بهمن، ديداري از بعثه فلسطين صورت گرفت كه آقاي عزيز عمرو به عنوان رييس بعثه، از برادران استقبال كرد. او به صراحت و با تمام وجود، جمهوري اسلامي ايران را به عنوان يك قدرت اسلامي، كه الهام بخش و مايه دلگرمي ملل اسلامي

327

است، معرفي كرد. همچنين از توطئه قدرتهاي استكباري آمريكا و اسراييل عليه ايران و نيز شدّت گرفتن اختلافات داخلي ايران اظهار نگراني كرد. در گفتگوها بر لزوم وحدت جهان اسلام، دفاع از ملّت مظلوم فلسطين در مقابل جبهه متحد استكباري تأكيد گرديد. حجاج فلسطيني حدود 11 هزار نفر هستند كه نيمي از راه اردن و نيم ديگر، از راه مصر به حج مشرف شده اند. رييس بعثه فلسطين، آقاي شيخ يوسف جمعه سلامه است كه روز جمعه 3 بهمن وارد مكه شد. وي پيش از آن، چندين بار به ايران سفر كرده است. ناصر الرفاعي مسؤول واحد تبليغات بعثه، تأثير انقلاب اسلامي ايران در فلسطين را بسيار گسترده وصف كرد. وي گفت روحيه مردم بسيار خوب است، جوانان به دين روي آورده اند و حضور آنان در مساجد هر روز بيشتر مي شود.

ديدار جمعي از برادران بعثه از نادي الثقافي مكه

نادي الثقافي مكه، سالهاست با رياست راشد راجح به فعاليتهاي ادبي و فرهنگي مشغول است. تعدادي از برادران، جهت شركت در مراسم سخنراني، كه از پيش اعلام شده بود، به نادي الثقافي رفته و از پيش ورود خود را به مسؤولان نادي خبر دادند. در اين جلسه قرار بود وزير شؤون ديني و اوقاف سودان، دكتر عصام الدين احمدالبشير سخنراني كند. البشير كه فارغ التحصيل از دانشگاه محمدبن سعود است، پس از ده سال تدريس در دانشگاه هاي اروپا، در حال حاضر مشغول كار وزارت در كشور خود مي باشد. مباني فكري وي سلفي است اما داراي انديشه هاي معتدل و مخالف با جمودگرايي وهّابي است. به علاوه، وي از دانشي گسترده و اطلاعاتي متنوّع همراه با حافظه اي قوي و نيز بياني سليس و روان برخوردار است، به همين دليل مورد توجه روشنفكران سعودي قرار داشته و سلفي هاي معتدل هم به او سخت احترام مي گذارند.

البشير در يك سخنراني يك ساعت و نيمه، موضوع ما و غرب را دنبال كرد كه جمعيت با آرامش به سخنان وي گوش مي دادند. پس از آن، يك ساعت هم به پرسشها پاسخ داد. وي در اين سخنراني رفتارهاي تند جوانان سلفي را مورد انتقاد قرار داد و گفت: ما چاره اي جز پذيرش تكثّرگرايي را نداريم; زيرا وجود اديان و انديشه هاي گوناگون و فرقه هاي اسلامي، يك واقعيت انكارناپذير است و نمي توان با همه آنها به

328

دليل خطا و انحرافشان جنگيد. ما در واقع چاره اي جز گفتگو با غرب نداريم.

البشير نسبت به روابط فرقه هاي اسلامي گفت: تكفير و تفسيق و بدعت شمردن كارهاي ديگران روش صحيحي نيست. آيا مي دانيد كافر دانستن يك فرقه منحرف اسلامي چه لوازم فقهي دارد؟ وي تأكيد كرد كه معرفت ديني بايد با روشن بيني همراه باشد. احكام اسلام را خشك نبيند و به اولويت ها به عنوان يك اصل در فقه بنگرد. وي از عالمي ياد كرد كه وقت حج، محتاجي سر راهش بود، پول حجش را به او داد و برگشت و گفت: اين حج ما در اين سال بود. وي با تأكيد بر اخوّت ديني، همچنين افزود: نوع ديگر اخوّت، انساني است كه امام علي(عليه السلام) هم در نامه اش به مالك اشتر دارد.

يكي از برداران ضمن يادداشتي به وي نوشت كه در برابر هجوم آمريكا چه بايد كرد؟ ديگران هم در بحث ها و پرسشها در باره ماهيت تجاوزكارانه غرب پرسش كردند و در نتيجه سبب شد تا البشير يك ساعتي هم به بيان ماهيت پليد غرب بپردازد.

ديدار از محفل ادبي ـ مذهبيِ سيد محمدبن علوي مالكي حسني

پيش از اين، از اين عالمِ شهر مكه سخن گفتيم. وي از علماي غير وهّابي شهر مكه است كه سالها به جاي پدرش در مسجد الحرام تدريس مي كرد، اما به دليل اظهار مطالبي كه با تمايلات سلفي ها سازگاري نداشت، منزوي شد. با اين حال، وي مريدان فراواني در داخل سعودي و خارج از آن، به ويژه اندونزي دارد.

اين عالم كه از سادات حسني و مالكي مذهب است و در عين حال، به گفته يكي از مريدانش، بر هر چهار مذهب فتوا مي دهد، بيشتر شب در منزل بسيار بزرگش در منطقه رصيفه كه شامل حياتي بزرگ و مسجدي مفصّل است، مجلس ادبي و شعري دارد. در اين محفل كه به خصوص در ايام حج بسيار با رونق است، تعداد زيادي از مريدانش شركت كرده و بسياري از آنان و نيز گهگاه ميهماناني كه از بيرون مي آيند، به شعرخواني در مدح رسول الله(صلي الله عليه وآله) و اهل بيت مي پردازند.

اخيراً در همايش حوار وطني، از وي هم دعوت به عمل آمد و مورد احترام امير عبدالله قرار گرفت.

نويسنده اين سطور، به همراه دكتر حسيني و حجت الاسلام و المسلمين صادقي

329

رشاد و چند نفر ديگر، در محفل شامگاه شنبه، از ساعت 7 تا 9 شركت كرديم. يكي ازمريدان وي كه خود اهل قلم بود، ما را به ديدن وي برد و با اينكه محفل بسيار شلوغ بود (بيش از هزار نفر) ما را تا نزديكي سيد محمد بن علوي هدايت كردند. شعر خواني ادامه يافت و عمدتاً نام پيامبر، خديجه، حضرت زهرا و حسن و حسين(عليهم السلام) برده مي شد. كمترين كلمه اي از ديگران ياد نشد.

روش تصوّف، آن هم به سبك مغربي، همراه با خواندن اشعاري كه درگذشته هاي دور در مراسم مولدالنبي(صلي الله عليه وآله) رسم بوده، در اين محفل حفظ شده است. حتي در وقت نماز عشا، نماز اقامه نشد و تنها ساعت 9 كه مجلس به پايان رسيد، نماز خواندند. نيمي از جمعيت از مردمان شرق آسيا بودند و دوربين هاي فيلمبرداري و عكاسي فراواني عكس مي گرفت. دكتر حسيني هم كه همراه ما بود، قصيده بسيار زيبايي را در وصف مدينه و مكه و ستايش اهل بيت خواند كه مورد تشويق قرار گرفت.

در پايان سيد محمد دستور داد كه بخشي از تأليفاتش را به افراد هيأت اهدا كردند. كتابهايي كه وي به ما داد و اثر خودِ اوست، بدين شرح است:

خصائص الامة المحمديه، قل هذه سبيلي، التحذير من المجازفة بالتكفير، الزيارة النبوية بين الشرعية و البدعية، هو الله، شريعة الله الخالده، مفاهيم يجب أن تصحح، محمد(صلي الله عليه وآله) الإنسان الكامل، الحج فضائل و احكام، فتح القريب المجيب.

تعداد زيادي از علماي كشورهاي مختلف اسلامي بر كتاب مفاهيم يجب أن
تصحح او تقريظ نوشته اند و ناشر آن هم اوقاف و شؤون اسلامي ادبي است. اين كتاب در باره اثبات توسل و تبرك به پيامبر(صلي الله عليه وآله) و طلب شفاعت از او است و دقيقاً اثري ضدّ وهابي است. طبعاً كتاب ديگر او هم در باره زيارت قبر نبوي در همين زمينه است.

در آن جا با يك نويسنده ديگر هم آشنا شديم كه اهل قلم و از رهبران همين جريان است و در جدّه زندگي مي كند. وي نيز آثار خود را، كه شامل تأليف و تصحيح چندين اثر ضدّ وهابي است، به ما هديه كرد كه براي نشان دادن فضاي فكري غير وهّابي اين محيط توجه به اسامي آنها جالب است:

هل نحتفل و لماذا لا نحتفل، نعم نحتفل; سيرة امّ المؤمنين السيدة خديجه، سيرة سيدنا محمد رسول الله(صلي الله عليه وآله) ، مناقب السيدة فاطمة الزهراء بنت الرسول سيدة نساء

330

اهل الجنّه، خواطر في الأنوار و الأسرار، الخواص العظمي في أسماء الله الحسني، منظومة أسماءالله الحسني، سيرة اسدالله سيد الشهداء حمزة بن عبدالمطّلب، رسائل هامّة في الصلاة، سبل السلام في حكم آباء سيد الأنام، غاية المطالب في مناقب اميرالمؤمنين علي بن ابي طالب، قرّة كلّ عين في مناقب الحسن و الحسين.

به نظر مي رسد با توجه به اسامي كتابها، لازم نباشد بيش از اين در باره اين جريان سخن گفت. بحث احتفال يا جشن گرفتن براي مولدالنبي(صلي الله عليه وآله) يكي از مسائل اختلافي ميان سني هاي غير وهابي با وهابي است كه دهها كتاب و رساله در باره آن نوشته شده است.

اضافه كنم كه مجله المجله (ش 1247، ژانويه 2004، چاپ لندن) مصاحبه اي با سيد محمد مالكي انجام داده و در باره ديدگاه هاي او در مورد كنفرانس حوار وطني گفتگو كرده است. وي در اين مصاحبه بر آن است كه: گفتگو راه مبارزه با غلوّ و افراط است و اگر محيط باز فكري به وجود آيد، ترور و تهديد و خشونت از ميان مي رود. وي مي گويد: من سالها قبل در باره اهميت گفتگو و نفي تكفير و غيره كتاب نوشته ام.

در مقدمه اين گفتگو آمده است: نسل اين عالم مالكي، از 600 سال به اين طرف در مسجد الحرام درس مي داده اند و از سادات هستند. وي نخستين رييس مسابقه تلاوت قرآن در عربستان بوده، در ازهر درس خوانده و در دانشگاه ملك عبدالعزيز تدريس مي كرده است.

وي در حال حاضر بر صدها معهد علمي، در شرق آسيا نظارت دارد. در واقع بيشتر ارادتمندان او در اندونزي هستند.

تلاش عربستان براي كاهش اعضاي بعثه هاي خارجي

حاتم بن حسن قاضي، كفيل وزارت حج عربستان گفت: كشورش قصد دارد تعداد اعضاي بعثه هاي حج را كاهش دهد. به گزارش الرياضِ روز شنبه، قاضي افزود: ما در نظر داريم تنها آن دسته از اعضاي بعثه ها را كه وجودشان لازم و ضروري است نگه داريم. وي خاطر نشان كرد: بسياري از اعضاي بعثه ها نقش ثانوي دارند كه هركس ديگري هم مي تواند نقش آنها را ايفا نمايد و شهروندان سعودي مي توانند وظايف محوّله را به انجام رسانند. اين مقام عربستاني با تأكيد بر لزوم تجديد نظر در نحوه عملكرد بعثه ها گفت:

331

برخي از اعضاي بعثه ها باري بر دوش بعثه هاي خود هستند و هيچگونه نقش قابل توجهي در خدمات رساني ندارند. در واقع خدمات رساني به زائران بر عهده شهروندان سعودي است. كفيل وزارت حج عربستان معتقد است كه نقش بعثه فقط ارائه تسهيلات و برقراري تماس با كساني است كه زبان عربي نمي دانند. وي گفت: به نظر ما براي هر 100 زائر يك عضو بعثه بايد به امر خدمات رساني بپردازد و خدمات رساني تنها منحصر به برقراري تماس و ارائه اطلاعات به زائران بيت الله الحرام است. مشروح اين مصاحبه در عكاظ (4 ذي حجه) آمده است.

مشكل فقهي طواف از طبقه دوم

پيش از اين، از مشكل طواف در مسجد الحرام، كه براي ويلچري ها و خَشَبي ها ممنوع شده، ياد كرديم. در پي اين دشواري، بعثه مقام معظم رهبري اقدام به جمع آوري پاسخ هاي مراجع به اين مسأله كرده است كه آيا طواف از طبقه دوم براي اين قبيل افراد كفايت مي كند يا نه؟ در ميان مراجع، حضرات آيات بهجت و مكارم آن را اجازه داده اند و ساير مراجع از جمله مقام معظم رهبري، طواف شخص از طبقه دوم و نيابت گرفتن براي انجام طواف از طرف او را در مطاف فعلي مطرح كرده اند.

در جلسه اي كه روز يكشنبه ميان نماينده ولي فقيه و رييس شؤون حرمين برگزار شد، اين مسأله مورد بحث قرار گرفت و مقرّر شد تا آنان آخرين اطلاعات را از وضعيت مقايسه كف طبقه دوم تا بالاترين نقطه كعبه در اختيار بگذارند كه معلوم شود سطح طبقه دوم بالاتر از كعبه است يا پايين تر. نتيجه آن شد كه كعبه 27 سانتي متر از سطح طبقه دوم پايين تر است.

ملاقات سرپرست حجاج ايراني با رييس شؤون حرمين شريفين

ساعت 11، روز پنجم بهمن، نماينده وليّ فقيه به همراه آقاي زرهاني و حجت الاسلام و المسلمين صادقي رشاد (و نويسنده اين سطور) با دكتر صالح الحصين رييس شؤون حرمين در محل اين اداره در نزديكي قصر الضيافه ديدار كرد. دكتر كه سابقه ديدار با آقاي ري شهري را داشت، بلافاصله پرسيد كيف دار الحديث؟ و آقاي

332

ري شهري پاسخ داد كه ما منتظر بوديم شما به ايران بياييد و از دارالحديث ديدار كنيد.

الحصين با اشاره به وضعيت سخت دنياي اسلام و كيد دشمنان، با انواع و اقسام ابزارهاي جديدي كه ساخته اند، تأكيد كرد: تنها راه آن است كه دنياي اسلام بر يكپارچگي خود بيفزايد.

آقاي ري شهري گفت: شما در ديدار قبلي از من خواستيد تا كتاب المحبّة في الكتاب و السنة را تلخيص كنم و من هم انجام دادم. آنگاه نسخه اي از آن را به الحصين داد.

الحصين تأكيد كرد: ما بايد بيشتر به فكر توده هاي مردم باشيم. براي آنها كتابهاي كم حجم بنويسيم، به خصوص كه در اين زمان نياز بيشتري به اين مطالب دارند. فتنه ها زياد شده و عصبيت ها گسترش پيدا كرده است.

آقاي ري شهري با اشاره به خطبه نماز جمعه دو هفته قبل مدينه تأكيد كرد: براي نخستين بار بود كه مي ديديم يك خطبه تماماً در باره وحدت مسلمانهاست.

حصين گفت: به هر حال دشمن در صدد ايجاد اختلاف و تفرقه، هم ميان دول اسلامي است و هم در داخل يك دولت، دست به ايجاد تفرقه مي زند.

سرپرست حجاج ايراني پرسيد: به نظر مي رسد افراطي ها در اينجا محدود شده اند؟

الحصين كه تقريباً از پاسخ صريح طفره مي رفت، تأكيد كرد كه در حال حاضر مردم بيدار شده اند و اهميت اتّحاد و يكپارچگي را درك مي كنند و مي بينند كه دشمن در چه موضعي قرار دارد. وي با اشاره به روايت كونوا عبدالله اخوان گفت: بايد وحدت و الفت ميان مسلمانان از هرچيز بيشتر باشد.

به مقاله آقاي الحصين در الشرق الأوسط روز گذشته اشاره شد كه اشاره به كنفرانس حوار وطني مكه كرده بود و مقاله اي در باره حجاب نوشته بود. الحصين برخاست و اصل مقاله را آورد. وي گفت: در آنجا با شيخ حسن صفار هم گفتگو كرده است.

پرسيده شد كه چند نفر شيعه بودند؟ وي جواب داد: چندين نفر از رجال شيعه در آنجا حاضر بودند و برخي از آنها از برگزاركنندگان آن به حساب مي آمدند. سپس افزود كه من اين مقاله را براي روشن شدن اذهان مسلمانان نوشتم ولي فرانسوي ها كه به آن

333

توجهي ندارند. وي افزود: جمعاً شصت نفر در همايش حضور داشتند كه پنجاه نفر مرد و ده نفر زن بودند و البته آنان از تلويزيون مدار بسته مشاركت در بحث داشتند.

سرپرست حجاج ايراني در باره مقايسه سطح طبقه دوم با بلندي ديوار كعبه پرسيد كه كدام يك بالاتر است؟ براي اين كار وي دستور داد تا تحقيقات لازم صورت گيرد و جواب به صورت مكتوب داده شود. براي وي توضيح داده شد كه مسأله، مسأله طواف از طبقه دوم است كه برخي از علماي شيعه اشكال مي كنند. وي گفت: در مذاهب اهل سنت اين مسأله اشكالي ندارد. بر اساس اطلاعي كه بعداً داده شد، ارتفاع كعبه 9/12 متر و از كف مطاف تا سطح طبقه اول 7/13 سانتيمتر است كه بنابر اين، كعبه 27 سانتيمتر پايين تر سطح طبقه دوم مي باشد.

الحصين افزود: اخيراً وزارت حج نامه اي به رييس امن حرم نوشته كه در صورت ضرورت به صورت استثنايي اجازه بدهند ويلچري ها از طبقه پايين طواف كنند. بنابراين، شما مي توانيد براي اين قبيل موارد و گرفتن وقت با قسمت امن حرم مكي هماهنگ كنيد. وي گفت: به هر حال، هدف ما كم كردن ازدحام است.

از وي در باره خط مشكي كف زمين، كه روبروي حجرالأسود قرار دارد، پرسيده شد، كه در پاسخ گفت: اين خط قبلاً نبود، بنابر اين، چيزي نيست كه اگر برداريم، مشكلي ايجاد كند، اما طرفِ ديگر نيّت مردم است كه به هر حال نياز به چيزي دارند. ان شاء الله بعد از حج راجع به آن فكر خواهيم كرد.

سپس با اشاره به اتفاقي كه در يكي از مساجد عزيزيه در شب گذشته افتاده، از وي خواسته شد تا اجازه ندهد خطبا اين چنين به پيامبر(صلي الله عليه وآله) توهين كنند. براي وي توضيح داده شد كه اين خطيب كه در باره توسل و تبرك به قبر پيامبر(صلي الله عليه وآله) صحبت مي كرده يك مرتبه گفته است كه اگر سك ... برود و... بكند! صاحب قبر نمي تواند از خودش دفاع كند چطور شما به آن متوسل مي شويد؟! الحصين از شنيدن اين مطلب بسيار ناراحت شد و گفت: اين خطيب بسيار بي ادب بوده است. قرار شد در اين باره پيگيري شود.

آقاي زرهاني با تشكر از كمكهاي دولت و ملّت سعودي به زلزله زدگان بم اظهار تشكّر كرد كه صالح الحصين گفت: انجام چيزي كه واجب بوده نياز به تشكّر ندارد.

اين ملاقات، پس از يك ساعت، باسپاسوتشكّر ازيكديگرپايان يافت.

334

خطر سرقت وجوه نقدي زائران

همزمان با ورود تعداد زيادتري از زائران ايراني به مكه مكرمه، آمار سرقت وجوه نقدي آنان در مسجدالحرام و اطراف آن افزايش يافته است. در دو روز گذشته چندين نفر از زائران ايراني با مراجعه به قسمتهاي مختلف ستاد حج جمهوري اسلامي ايران و دفتر وزارت امورخارجه، از سرقت مبالغ زيادي ريال سعودي و دلارهايشان خبر دادند. يكي از مال باختگان گفت: يك دختر حدود 15 ساله دست در جيب من كرد و ترسيدم كه اگر دست او را بگيرم به جرم ديگري مرا بازداشت كنند. به نظر مي رسد باندهاي سرقت از زائران، شگرد جديدي را براي كار انتخاب و از دختران كم سن و سال براي رسيدن به اهداف خود استفاده مي كنند. اين درحالي است كه پيش از اين مقامات مسؤول در حج و مديران كاروانها از زائران خواسته بودند كه وجوه نقدي خود را به صندوق كاروانها بسپارند و پول زياد به همراه نداشته باشند.

براساس خبر ديگري، از سوي نماينده سركنسولگري ايران در مكه اعلام شد: زائران ايراني هرگونه اطلاعات در ارتباط با مفقود شدن پاسپورت و اشيا را با اين نمايندگي در ميان بگذارند.

آقاي شيرين، نماينده سركنسولگري جمهوري اسلامي ايران در جده، مستقر در ستاد حج مكه، با اعلام اين خبر افزود: حجاج گرامي در صورت فقدان اشيا، پاسپورت و يا وجه نقد، مراتب را جهت پيگيري به اين دفتر اطلاع دهند.

وي اين قبيل امور را از وظايف دفتر خواند و افزود: پيگيري كارهاي مربوط
به تصادفات، دستگيري زائران به هر دليل، رسيدگي به دعاوي ايرانيان در دادگاههاي عربستان و همچنين ارتباط با مقامات سياسي سعودي; از جمله وظايف اين
دفتر مي باشد.

شيرين، تشريفات انتقال افراد فوت شده در عربستان و يا اخذ مجوّز دفن در اين كشور را از ديگر وظايف خود خواند.

در باره سرقت، باز هم هشدارهايي از طرف مسؤولان داده شد و به برخي از شگردها اشاره گرديد. براساس گزارشهاي دريافتي از تعدادي از كاروانها، آمار سرقت از حجاج ايراني رشد چشمگيري كرده است.

335

در روزهاي گذشته، افرادي با لباس عربي، در مناطق مسجد تنعيم و عزيزيه، به حجاج ايراني مراجعه كرده و با مهارت و توسل به شيوه هاي گوناگون; از جمله استفاده از ماشين هاي شخصي و ادعاي اينكه مأمور پليس هستند، اقدام به بازرسي بدني حجاج ايراني كرده و با كف زني، پولهايشان را به سرقت برده اند.

براساس اين گزارش، برخي از اين افراد با اتهام واهي و بي اساس حمل مواد مخدر، حجاج ايراني را وادار به تفتيش بدني مي كنند.

دفتر سركنسولگري جمهوري اسلامي ايران مستقر در ستاد حج مكه مكرمه نيز اعلام كرده است كه تاكنون چندين گزارش به اين دفتر رسيده و برخي نيز به صورت حضوري يا غيرحضوري اعلام كرده اند كه اموالشان به سرقت رفته است.

در اين زمينه با حضور زائران شاكي در محل پليس حرم و عزيزيه، شرح واقعه عرضه و تقاضاي پيگيري قانوني شد.

مسؤولان ستاد حج مكه مكرمه از زائران ايراني خواستند تا اولا: به هنگام شب به صورت جمعي در مناطق خلوت رفت و آمد كنند. ثانياً: از حمل پول زياد خودداري نمايند. ثالثاً: بدون اطمينان از مأمور بودن فرد مراجعه كنند، اجازه بازرسي بدني نداده و در هر صورت مواظب پولها و اموال خود باشند.

بر اساس گفته آقاي فهميده، يك مدير كه پول قرباني زائران را گرفته (حدود 9 ميليون تومان) و در حال تحويل آن به بانك بوده، پولش سرقت شده است. وي در حالي كه سرگرم پر كردن فرم بوده، سارقان پول را سرقت كردند.

گفتگوي نشريه زائر با رييس سازمان حج و زيارت، در باره مسائل اجرايي حج 82

* جناب آقاي زرهاني! شما نخستين سالي است كه اداره امور حج تمتّع را برعهده داريد، برنامه هاي آينده شما براي ارتقاي وضعيت سازمان حج و زيارت و شرايط حج گزاري حجاج ايراني چيست؟

* منشور حج و زيارت در 16 ماده تهيه گرديده كه در آن، چشم انداز و بستر تحقّق آن توضيح داده شده است.

336

اصلاح ساختار سازمان حج و زيارت، تغيير تركيب شوراي عالي حج، بازنگري منشور حج و زيارت، تعديل هزينه ها از طريق حفظ ارزش پول مردم، بهبود روشها و شيوه هاي خدمات رساني به زائران در تمام زمينه هاي: استقبال، مسكن، حضور در مشاعر، حمل و نقل بين شهري، تغذيه و غيره; از جمله برنامه هاي سازمان حج و زيارت براي آينده نظام حج گزاري ايران است.

براي توضيح اين مطلب بايد عرض كنم يكي از رهنمودهاي مقام معظم رهبري تمركز امور حج تمتّع و عمره در سازمان حج و زيارت است. در جهت تحقّق اين هدف گامهايي برداشته شده است. اداره امور حج تمتّع اكنون به عهده سازمان است و در آينده امور عمره نيز توسط سازمان اداره خواهد شد. اين نخستين سياستي است كه به دنبال آن هستيم.

هدف دوم ما عزّت، كرامت و منزلت زائران ايراني است. منشور حج و زيارت
با تأييد صاحبنظران و دست اندركاران تدوين و اين مفهوم در آن منشور تشريح
شده است.

هدف سوم، تجديدنظر در برنامه ها، اهداف و ساختار سازمان حج و زيارت است كه براي رسيدن به اين هدف، با رييس جمهور جلساتي داشته ايم و اميدواريم ساختار و برنامه هاي سازمان در آينده نه چندان دور، از اصلاحات برخوردار شود. به عنوان مثال مدتهاست به دنبال اصلاح شرح وظايف و تركيب شوراي عالي حج به عنوان مغز متفكّر سازمان هستيم.

در حال حاضر، شوراي سياستگذاري با حضور نماينده وليّ فقيه در امور حج و زيارت، وزير فرهنگ وارشاد، وزير امورخارجه، رييس سازمان حج و زيارت و دو نفر كارشناس به صورت توافقي تشكيل شده است. ما به دنبال اين هستيم كه يك جايگاه معتبر و قانوني براي شوراي عالي حج ايجاد كنيم، طبق مصوّبه اين موضوع در هيأت دولت، شوراي عالي حج با حضور نماينده ولي فقيه، وزير امورخارجه، وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي، وزيركشور، وزير راه و ترابري، دو كارشناس، وزير امور اقتصاد و با دبيري رييس سازمان حج و زيارت تشكيل مي شود و حيطه اختيارات و برنامه هاي آن متفاوت خواهد بود.

337

* به دنبال به دست آوردن چه اختيارات يا چه اصلاحاتي هستيد؟

* ما دنبال اين هستيم كه تمامي مسائل كلان سازمان در شوراي عالي، با پشتوانه حقوقي معتبر تدوين شود و ما مجري آن مصوّبات باشيم.

* لطفاً توضيح دهيد هزينه اي كه حجاج ايراني براي تشرّف پرداخته اند، در چه زمينه هايي صرف مي شود.

* مبلغي كه زائران براي تشرّف به مكه معظمه و مدينه منوره پرداخت مي كنند، براي مسكن، حمل و نقل هوايي، حمل و نقل شهري، خدمات خاص مشاعر (به دولت عربستان) و غذا پرداخت مي شود. هنگام ثبت نام زائر تمامي، ريز هزينه ها به او اعلام مي شود.

* آيا مديران كاروانها حق دارند مبلغي افزون بر آن هزينه نخستين، به خصوص در ايام حج، از زائر دريافت كنند؟

* تعرفه هاي معيني براي برخي خدمات وجود دارد كه مدير كاروان هنگام ثبت نام با قرار دادن فهرست تعرفه ها در مقابل او، اين ارقام را دريافت مي كند، اما در طول سفر هيچ مبلغي نبايد از زائر دريافت شود. حمل بار، رفت و آمد بين شهري، پذيرايي و حتي هزينه ذبح قبلا پرداخت شده است. البته سالهاي قبل 10 ريال بابت هزينه ذبح گرفته مي شد كه امسال آن هم گرفته نمي شود. زائر در ايامي كه در اينجا حضور دارد، فقط بايد پول قرباني را بپردازد.

* آيا امكان كاهش هزينه هاي سفر حج وجود دارد؟

* امكان كاهش هزينه هاي حج وجود ندارد، اما تلاش ما اين است كه ارزش پول كاهش پيدا نكند، لذا طبق طرح جديد، كساني كه مي خواهند به حج بروند، پول خود را در حساب سپرده بلندمدت در بانك ملّي به نام خودشان واريز مي كنند، پول آنها در اين حساب ارزش افزوده پيدا مي كند، لذا وقتي 4 سال از زمان واريز پول مي گذرد، باتوجه به تورّمي كه در آن سال بوده، جلوي كاهش ارزش پول گرفته مي شود، موقع اعزام هم زائر

338

دچار خسارت مالي نمي شود. در صورت انصراف هم واريز كننده مي تواند اصل و سود سپرده خود را از بانك دريافت كند، در غير اين صورت، بايد به بازرسان اطلاع دهند تا موضوع پيگيري شود.

* عده اي مكرّر به حج مشرف مي شوند و به نوعي فرصت حج را از افراد مستطيع مي گيرند، آيا برنامه اي براي محدود كردن اين روند وجود دارد؟

* تعداد كساني كه مكرّر به حج مشرف مي شوند، زياد نيست. اما اگر كسي ثبت نام كند و مدام به حج مشرف شود ما حق نداريم مانع او شويم.

* در حال حاضر چندنفر در انتظار تشرّف هستند و انتظار تشرف چقدر است؟

* حدود 420 هزارنفر براي تشرف ثبت نام كرده اند و زمان انتظار هر زائر تا تشرف حدود 3 تا 4 سال است.

* آيا ممكن است در آينده مدت انتظار كاهش يابد؟

* جهان اسلام بيش از 2 ميليون نفر زائر اعزام مي كند، حال آنكه ظرفيت پذيرايي محدود است. ظرفيت مشاعر محدود است. هزينه هاي اسكان و غيره بسيار بالا است. اگر اين ظرفيت ها و همچنين سهميه اعزام بالا برود، ما استقبال مي كنيم اما اگر نكنند ناچار اين وضعيت باقي مي ماند. از سوي ديگر اگر تقاضا براي ثبت نام بالا باشد، بالطبع مدت انتظار هم زياد مي شود.

* اين اعتقاد وجود دارد هزينه اي كه حجاج ايراني پرداخت مي كنند، نسبت به زائران بسياري كشورها بالا است، نظر شما چيست؟

* خدمات سازمان حج و زيارتِ ايران به حجاجِ خود، نسبت به كشورهاي ديگر، در سطح بالاتري است. به عنوان مثال طبق استاندارد دولت عربستان، هر زائر در مكه بايد 3 متر مربع مكان در اختيار داشته باشد، بسياري از كشورها هم از اين قانون تبعيت مي كنند اما ما 4 مترمربع در اختيار زائر ايراني قرار مي دهيم; زيرا اسلوب فكري و ساختار فرهنگي

339

زائر ايراني متفاوت است. يا مثلا زائران بسياري از كشورها، غذاي خود را از بازار تأمين مي كنند، اما ذائقه و سليقه زائر ايراني تحمّل غذاهاي آنچناني را ندارد. زائران بسياري از كشورها براي درمان به بيمارستانهاي عربستان مراجعه مي كنند اما ما هم پزشك كاروان داريم و هم بيمارستانهاي مجهّز تجهيز كرده ايم.

از سوي ديگر، طول سفر حجاج ما بيشتر است، سال گذشته دو كاروان براي سفر هفده روزه در نظر گرفته شد اما زائران استقبال نكردند و به حدنصاب نرسيد، مردم ما دوست دارند 30 روزه به اين سفر بيايند.

هزينه ها را معدل خدمات ما تعيين مي كند و چون ميزان خدمات ارائه شده زياد است به طور طبيعي هزينه هم بالا مي رود.

* باتوجه به اينكه در آستانه حركت زائران به سمت مشاعر و ايام تشريق هستيم چه توصيه هايي براي حجاج ايراني داريد؟

* ما مشاعر را در پيش داريم، در طول اعمال از افراد جوان و صاحب توان مي خواهيم به افراد سالمند يا بيمار كمك كنند، مجموعه مديريت كاروان و افراد توانمند مراقب افراد سالمند باشند تا از گم شدن آنها جلوگيري شود. مؤسسه مطوف ايراني قرار است مشخصات زائران را روي دستبندي در اختيار آنان قرار دهد. از زائران محترم خواهشمنديم حتماً از اين دستبندها استفاده كنند و استفاده از آن را به افراد سالمند و بي سواد توصيه كنند.

يكي از مكانهايي كه سال گذشته خطراتي متوجه زائران ما كرد رمي جمره عقبه بود كه حتماً بايد با آرامش و بدون فشار و سبقت گرفتن از يكديگر، اين عمل انجام شود. افرادي كه توانايي انجام اين عمل را ندارند، مي توانند با كسب نظر از روحاني كاروان خود، انجام اين عمل را به ديگران نيابت دهند.

زائران عزيز توجه داشته باشند كه در منا، عرفات و مشعر امكانات مانند مكه و مدينه نيست و محدوديتهايي وجود دارد. بنابراين، از حمل كالاهاي غيرضروري اجتناب كنند; زيرا ممكن است دچار مشكل شوند، بخصوص هنگام رمي جمرات هيچ چيز اضافي با خود به همراه نداشته باشند.

340

رعايت بهداشت در مشاعر بسيار مهم است. از زائران مي خواهيم به توصيه هاي هيأت پزشكي به دقت توجه كنند.

* شما براي انتخاب مديران كاروان چه دقتهايي را صرف مي كنيد و در صورتي كه زائران با مشكلي مواجه باشند بايد چه كنند؟

* هرسال امتحانات متعددي برگزار مي شود تا كسي كه صلاحيت هاي لازم را براي مديريت كاروان دارد، اين مسؤوليت را برعهده بگيرد. عملكرد مديران كاروان نيز هر سال به طور دقيق ارزيابي مي شود، لذا تنها كساني مجوّز ادامه كار مي گيرند كه توانسته باشند صلاحيت خود را به اثبات برسانند.

آموزش، اطلاعات، شرايط علمي و سني، مهمترين شاخصه هايي هستند كه درباره مديران كاروان در نظر گرفته مي شود.

در صورت بروز مشكل، زائر در درجه نخست بايد به مدير، پزشك يا روحاني كاروان رجوع كند. اگر مشكلش حلّ نشد، از طريق كانال دوم، كه بازرسي است، اقدام مي كند. براي هر 20 كاروان يك بازرس وجود دارد كه زيرنظر سربازرس هر روز به كاروانها مراجعه مي كند و در جريان مشكلات قرار مي گيرد.

شهر مكه به شش منطقه تقسيم شده و هر منطقه يك مسؤول دارد. بازرس وقتي در جريان مشكل قرار مي گيرد، آن را با مسؤول منطقه در ميان مي گذارد. اگر مشكل در اينجا حل نشد، موضوع به حوزه هاي تخصّصي ستاد; اعم از حمل و نقل، امداد گم شدگان يا غيره ارجاع مي شود.

* آيا درباره بازگشت و نحوه خريد، به زائران توصيه اي داريد؟

* توصيه ما اين است كه زائران هنگام برگشت ايران، بيش از دو بسته، با ابعاد تعيين شده، تحويل قسمت بار هواپيما ندهند. شركت شاهد در فرودگاهها، اجناس مختلفي با نرخ بين المللي به فروش مي رساند كه امكان خريد زائران از اين فروشگاهها فراهم است.

واردات اقلام الكترونيكي و الكتريكي هم مانند يخچال و تلويزيون، مطابق اعلام نظر گمرك ممنوع است.

341

از زائران درخواست مي شود هنگام برگشت ساكها و نايلكس هاي متعدد به دست نگيرند، فقط يك كيف دستي قابل حمل كوچك با خود به داخل هواپيما ببرند. تجربه نشان داده است كه مأموران، بسته هاي اضافي را مي گيرند و كنار مي گذارند و زائر به زحمت مي افتد.

گزارشي از كاروان آزادگان

كارواني از آزادگان، از هر سوي ايران، امسال راهي حج شده اند. آزادگان شاگردان مجرّب مكتب آزادگي اند، آنان بارها و بارها اين حقيقت را مشق كرده اند و براي پرواز آماده تر و به ملكوت نزديكترند. سراغشان را كه مي گيرم به ساختماني ساده، ساده تر از محل اسكان بسياري از حجاج مي رسم، پرسان و پرسان ميهمان آنان مي شوم، با خوشرويي ميهمان را اكرام مي كنند.

آقاي علي نجاتبخش اصفهاني، استاد دانشگاه ناجا، آزاده اي است كه پيش از پيروزي انقلاب به جرم تلاش در راه برقراري نظام اسلامي، به حبس ابد محكوم و با پيروزي انقلاب آزاد شده است. او برادر شهيد نيز هست.

نجاتبخش سخن خود را با ويژگي هاي حج آغاز مي كند و مي گويد: نخستين قدم در حج، توحيد است و زائر زماني به حقيقت حج دست مي يابد كه به ساحت توحيد گام نهد. او معتقد است: آدمي اگر به حقيقت حج بينديشد و اگر ذهن خود را از صورت به معنا بگرداند، چگونگيِ حج او هم تغيير مي كند. اين انسان به عنوان مثال براي استلام حجرالأسود ضعيفان را لگدمال و حقوق ديگران را پايمال نمي كند.

نجاتبخش آرزوي خود را در اين سفر، كسب رضاي الهي مي داند و از خدا رسيدن به مقام رض را طلب مي كند. او مي گويد: هر كس گمگشته اي دارد و ما نيز در اين سرزمين، در اين روزها به دنبال گمگشته غايب خود مي گرديم.

حاج آقا الله بهداشتي آزاده روحاني نيز در اين كاروان است. از او مي پرسم: كدام بخش از مناسك حج براي شما لذتبخش تر بوده است؟ او كه بارها به حج مشرف شده مي گويد: زيباترين عمل حج جايي است كه انسان به جهش روحي برسد. من با شكوه ترين لحظه را لحظه احرام در ميقات مي دانم.

342

آقاي الله بهداشتي نهايت انسانيت را انقطاع الي الله مي داند و مي گويد:

تزكيه نفس شعله نور و روحانيت را در قلب انسان روشن مي كند و كسي كه به مرحله آزادگي برسد جز خدا هيچ دغدغه اي در سر ندارد.

آقاي خدابخشي نيز سالهايي از زندگي خود را در اسارت گذرانده است. او معتقد است: رسيدن به حقيقتِ حج، با شناخت ممكن مي شود و در هر گامي از راهِ حجّ، به فهم و درك اسرار اين عبادت بزرگ نيازمنديم.

خدابخشي از روزهاي اسارت و حال و هواي معنوي آن روزها هم ياد مي كند و مي گويد: سهم ما از روزهاي حج در اسارت، دعاي امام حسين در عرفات بود. براي خودم چيزي نخواستم.

وارد اتاق ديگري از كاروان آزادگان مي شوم، هيچ يك از آزادگان اين اتاق مايل نيستند نامشان ذكر شود و نمي شود.

يكي از زائران حال و هواي خود را از نخستين ديدار كعبه اينگونه بيان مي كند:

من و همسرم تصميم گرفته بوديم وقتي چشممان به خانه خدا افتاد، از خدا فقط خودش را بخواهيم. فكر كرديم انساني كه خدا را دارد همه چيز دارد. اما وقتي اذن دخول به مسجد را خواندند و به اين عبارت رسيدند كه: خداوندا!، توبه از نخستين خواسته هاي من است ، يكباره احساس كردم اشتباه كرده ام و فهميدم كه بايد مهمترين خواسته ام توبه باشد.

آزاده ديگري مي گويد: در برابر اين شكوه، در برابر عظمت وجود زائران گرانقدر اين خانه، فهميدم هيچ نيستم، احساس خاكساري كردم و براي خودم از خدا هيچ نخواستم. تنها براي ديگران دعا كردم.

معين كاروان آزادگان درباره حال و هواي معنوي زائران اين كاروان مي گويد:

وقتي خانواده آزادگان براي طواف به مسجد الحرام رفته بودند، ما نيز براي حمايت از افراد مسن، به حرم رفتيم و به آنها كمك مي كرديم، يكي از زائران ايراني هم به جمع ما پيوسته بود و با جان ودل كمك مي كرد. وقتي به اوگفتم اينهاخانواده آزادگان

343

هستند، اشك در چشمانش حلقه زد. مردم، ما آزادگان را دوست دارند و قدر تلاش و ايثار آنها را مي دانند، وظيفه ما هم اين است كه به قدر توان، خدمتگزار اين بزرگواران باشيم و انتظارات به جاي آنان را برآورده كنيم.

آقاي ويس اللهوند آزاده ديگري از اين كاروان است كه هشت سال اسارت را تاب آورده است. او به زبان انگليسي مسلّط است و در حال حاضر به ترجمه قرآن كريم به اين زبان مشغول است. او مي گويد: تلاش مي كنم با زائرانِ انگليسي زبان ارتباط برقرار كنم و تعاليم حقيقي شيعه را براي آنها تشريح كنم.

ويس اللهوند معتقد است: بايد به فرهنگ، ادب و شخصيت زائران ايراني افتخار كنيم. آرزوي من اين است كه سطح فرهنگ تمام مسلمانان جهان رشد يابد.

آقاي صالح آبادي، روحاني اين كاروان كه خود نيز هشت سال در اسارت بوده است، مي گويد: آزادگان سالها سخت ترين شكل زندگي را در زندانها تحمّل كرده اند و همين، بسترِ معنويت را در وجود آنان آماده تر كرده است.

او ميان حج و آزادگي هم ارتباطي اينچنيني مي بيند:

حج نيز براي آزادگي است، انسان حج مي گزارد تا از قيدوبند علايق دنيوي رها شود; يعني با ذبح قرباني از دلبستگي هاي دنيوي دل بكند.

چند گلايه دوستانه:

آزادگان در قيد و بند دنيا نيستند. اگر بودند رنج روزهاي اسارت را با استواري تمام تاب نمي آورند. اما انتظارهاي كوچك آنها هم نبايد با بي اعتنايي روبه رو شود. بزرگواران اين كاروان در بين صحبتها گله مند بودند كه چرا هنگام اعزام آنان از مدينه به مكه، آنها را با اتوبوس آورده اند كه جايي كافي نداشته است و عده اي مجبور شده اند روي زمين بنشينند. گلايه داشتند كه چرا ساختماني براي آنها اجاره شده كه فقط دستشويي فرنگي دارد و استفاده از آن براي آنان بسيار مشكل است. اين درحالي است كه اين عزيزان هركدام يك ميليون و 585 هزار تومان براي تشرّف پرداخت كرده اند. و
نيز مي گفتند كه چرا اعضاي كاروان آزادگان از تمام ايران گردهم آمده اند و معتقد بودند

344

اين تفاوت فرهنگها همزباني را مشكل و افراد تنها را تنهاتر مي كند. آنها معتقد بودند بهتر است كاروان نمادين آزادگان، از زائرانِ آزاده يك يا دو استان انتخاب شود و بقيه آزادگان با كاروان شهر خود مشرّف شوند.

برگزاري همايش الأمة الاسلامية في مواجهة التحدّيات

هم انديشي (سمينار) امت اسلامي در برابر چالشه (2 تا 4 ذي حجه) روز شنبه با پيام ملك فهد آغاز به بكار كرد. پيام ملك فهد توسط امير عبدالمجيد، امير منطقه مكه، در محل اين كنفرانس و در حضور ميهمانان قرائت شد. تيتر اصلي اين پيام كه روزنامه عكاظ آن را انتخاب كرده، چنين است: عدم فهم وسطيّة الاسلام مصدر الخطر ; درك نكردن اعتدال در اسلام، منشأ خطر است.

در اين پيام با اشاره به خطراتي كه اسلام را تهديد مي كند، آمده است: اين قبيل دشواري ها در بسياري از مقاطع تاريخ اسلام بوده اما همچنان با تكيه بر اسلام وحدت و كيان خويش را حفظ كرده است.

وي با اشاره به اينكه اصلاحِ خود، اساس و پايه اصلاح است، مي گويد:

مرحله بعدي اصلاح روابط خود با مردم است و در نهايت اصلاح امّت.

وي چند نكته را يادآور شده است:

نخست اينكه برخي از جوانان مسلمان اسلام حقيقي را نمي شناسند و قدرت درك متون ديني را ندارند و لذا در افراط و تفريط گرفتار مي شوند.

نكته دوم، تكيه بر كتاب و سنت است.

سخنران بعدي رييس رابطة العالم الاسلامي دكتر تركي بن عبدالمحسن و پس از آن مفتي كشور سعودي، شيخ عبدالعزيز بن عبدالله آل الشيخ بود.

تركي بن عبدالمحسن در باره برگزاري اهداف اين كنفرانس مصاحبه اي با عكاظ كرده است كه در شماره مورخه يكشنبه، 3 ذي حجه، چاپ شده است. وي در اين مصاحبه، چالشهاي رو در روي جهان اسلام را به دو دسته خارجي و داخلي تقسيم كرده و پديده جهاني شدن را كه تلاش مي كند از درون قوانين زندگي انسانها را متحوّل كند، مهم ترين چالش خارجي عنوان مي كند. چالش ديگر صهيونيسم است و نيز

345

تلاشهايي كه بر ضدّ اسلام در جهان صورت مي گيرد. اما چالش هاي داخلي عبارت است از اختلاف روش هاي حكومتي و قانون اساسي هاي مختلف در جهان اسلام، كه منشأ صدور و تصويب قوانين مختلف مي شود. دوّم تفرقه و اختلاف امت اسلامي كه سبب ضعف وضعيت امت اسلامي در برابر چالشهاي بيروني است. ناآگاهي به اسلام و پديد آمدن برخي از گرايش هاي افراطي و انحرافي، نمونه ديگر است. همين طور نداشتن برنامه در باره توسعه در بخش هاي مختلف.

وي در پايان خواستار آن است تا يك استراتژي تبليغي اسلاميِ مشترك از سوي جهان اسلام در برابر اين چالشها اتخاذ شود.

شيخ صالح بن غانم، استاد سطوح عالي در دانشگاه محمدبن سعود نيز تأكيد كرد كه متفكّران بايد دين اسلام را در لباس تسامح و همراه با دعوت به اخوّت ميان مسلمانان عرضه كنند. شيخ جابر محمد الحكمي، رييس امر به معروف مكه هم تأكيد كرد كه بايد با توازن و تعادل سخن گفت كه در جهت مصالح امّت است; بدون آنكه تفرقه و تحزّبي در كار باشد.

وي افزود: ما در وضعيتي هستيم كه هر كسي لا اِلهَ اِلاّ الله گفت بايد موضوع كار ما به عنوان امت باشد.

وي گفت: ما نياز به عقلانيتي داريم كه متناسب با نيازهاي عصر باشد.

برخي از سخنرانان شناخته شده اين همايش عبارتند از: محمد عبده يماني، راشد راجح، عبدالحليم عويس، احمد ابوالمجد، كامل الشريف، مراد هوفمان، فهمي هويدي، احمد محمدعلي، عصام البشير، عبدالحميد الغزالي، كمال عمران و سهيلة زين العابدين.

در روز آخر، بيانيه مفصلي توسط اين همايش در باره مبارزه با جهل نسبت وسطيت اسلام صادر شد. در اين بيانيه به چالشهاي سياسي، فرهنگي، تبليغي و
اقتصادي اشاره شده و مشكلات جوانان نيز مورد توجه خاص قرار گرفته است.
چالشهاي ياد شده هر كدام به چندين دسته تقسيم شده و در باره هريك رهنمود كلّي ارائه
گرديده است.

متن بيانيه پاياني اين كنفرانس همراه با توضيحاتي در مجله الشرق الأوسط (هشتم بهمن) آمده است.

346

مصاحبه وزير شؤون ديني سعودي در باره حج

اين روزها دعوت به اعتدال و تراحم و تواد و رفق و نبذ الغلو و نبذ التطرّف از پيامهايي است كه از زبان مسؤولان و دولتمردان سعودي فراوان شنيده مي شود. شيخ صالح بن عبدالعزيز آل الشيخ، وزير شؤون اسلامي و اوقاف و دعوت و ارشاد، در مصاحبه با مجله لبيك سعودي كه شماره اي ويژه حج سال 1324 منتشر كرده، با تكيه به اين مفاهيم، آنها را داراي نهايت اهميت دانست و همزمان روي آگاهي حجاج از اعلام و مناسك حج و تلاش اين وزارت خانه براي تحقّق اين امر ياد كرد. وي گفت:

دانشمندان مسلمان مسؤوليت دارند تا سماحت اسلام را به اين همه زائري كه در اينجا حضور دارند، تعليم دهند. وي همچنين گفت: حجاج نبايد چيزهايي كه جزو حج نيست داخل آن كنند. آنان نبايد شعارهاي سياسي را وارد حج كنند. حج محل عبادت و ذكر است و اين قبيل كارها با ماهيت حج منافات دارد.

وي تأكيد كرد: پيام پيامبر(صلي الله عليه وآله) دو چيز بود; الف: خذوا عني مناسككم ب: اياكم والغلو .

اين مجلّه، مقالات متعددي در ارتباط با حج و برخي از فتاوي مشايخ سعودي درباره موضوعات مربوط دارد.

در خبر ديگري كه البلاد (فارسي، شماره 17) منتشر كرده، به نقل از همين صالح بن عبدالعزيز آورده است : در مشاعر مقدس، تعداد 125000 قرآن و 18 ميليون 668 هزار كتاب و جزوه ميان زائران توزيع خواهد شد.

روز عرفه، شنبه آينده خواهد بود

بر اساس اطلاعيه مجلس اعلاي قضا در سعودي، وقوف حاجيان در سال جاري در عرفات، روز شنبه 9 ذي حجه (= 31 ژانويه 2004) خواهد بود; زيرا ثابت شده است كه اول ماه ذي حجه، روز جمعه بوده است. بدين ترتيب عيد قربان نيز روز يكشنبه اول فوريه است.

اين رويه در سعودي است كه ثبوت اول ماه طي اطلاعيه اي از سوي مجلس اعلاي قضا صادر مي شود.

347

يكي از خوشبختي هاي حجاج آن است كه: گرچه در ماه رمضان در تعيين اول ماه با يكديگر اختلاف دارند، اما در امر حج، همه حجاج يك روز را به عنوان عرفه و روز بعد از آن را به عنوان عيد قربان مي پذيرند. اين مسأله در گذشته هاي دور مشكلاتي ايجاد مي كرد، اما از نيم قرن پيش به اين طرف، به صورت رسمي اعلان سعودي پذيرفته شده و از اين جهت اختلاف نظريه اي ميان حجاج كشورهاي مختلف يا ميان حجاج شيعه و سني ديده نشده است.

توصيه هاي خاص ايام تشريق براي زائران

به تدريج ايام تشريق نزديك مي شود. بسياري از حاجيان، سال نخست سفر خود را مي گذرانند و تصوّر روشني از آن محيط و بايدها و نبايدهاي آن ندارند. به همين منظور مسؤولان بعثه جمهوري اسلامي، اطلاعاتي در اين باره در اختيار زائران محترم قرار داده اند كه فهرست آنها از اين قرار است:

1) حركت گروهي به سمت جمرات.

2) رعايت نظافت محيط مخصوص هنگام انجام حلق.

3) همراه داشتن دستبند شناسايي.

4) رعايت نكات ايمني.

5) نايب گرفتن خانم ها و افراد ناتوان براي رمي جمرات.

6) نايب گرفتن براي حضور در كشتارگاهها.

7) نگهداري مناسب از چادرهاي منا.

8) همراه نبردن پول اضافي.

9) استعمال نكردن دخانيات.

10) حفظ آرامش و عدم تعجيل و نداشتن اضطراب در انجام اعمال.

11) عدم تردد بي مورد در خارج از چادرها.

12) به خاطر سپردن حدود محل چادرهاي كاروان و مسيرها.

13) رعايت حال افراد ناتوان.

14) انتخاب ساعات خلوت براي رمي جمرات.

348

تازه هاي طرح حمل و نقل شهري زائران، دشواري ها و راه حل ها

با اجراي سيستم حمل ونقل متمركز حجاج ايراني در مكه مكرمه، يكي از مهمترين مشكلات فراروي مسؤولان ايراني براي اياب وذهاب حجاج مرتفع گرديده است. اين طرح كه از سال 1380 آغاز شده، نتايج مثبتي داشته و پس از سالها آزمون و خطا اكنون توانسته است رضايت حجاج و مسؤولان مربوط را فراهم كند.

در حال حاضر نزديك به 550 دستگاه خودرو جمعي، حجاج ايراني را در 18 مسير در مكه مكرمه جابه جا مي كنند. اين اتوبوس ها از چهار ايستگاه اطراف مسجدالحرام شامل رواسي، باب علي، باب ملك عبدالعزيز و سوق الصغير زائران را نزديك منازل خود و به عكس به صورت شبانه روزي منتقل مي كنند.

آقاي مهدي محمدي فر، معاون حمل و نقل دفتر نمايندگي ايران در عربستان، اجراي اين طرح را موفق ترين برنامه براي اياب و ذهاب زائران در مكه مكرمه پس از پيروزي انقلاب اسلامي مي داند. به گفته وي، اياب و ذهاب حجاج يكي از مهمترين معضلاتي بودكه در دو دهه گذشته به علّت پراكندگي بيش از حدّ منازل حجاج در مكه و فاصله زياد آنها تا مسجدالحرام، گريبانگير مسؤولان مربوط بوده است.

از سال 1360 تاكنون طرحهاي مختلفي براي حلّ اين مشكل اجرا شد كه تمامي آنها با شكست مواجه گرديد. زماني براي حجاج، بليت هاي اتوبوس شهري خريداري و در بين آنها توزيع مي شد تا از طريق شبكه اتوبوسراني شهري كه به نقل الجماعي معروف است در سطح شهر تردّد كنند. اين طرح هيچگاه نتوانست رضايت خاطر حجاج ايراني را فراهم كند; چراكه شبكه اتوبوسراني شهر مكه خود نيز با محدوديتهاي مختلفي روبه رو است كه در ايام حج به هيچ وجه قادر به پاسخگويي به نياز مسافران نيست.

تا چند سال پيش نيز مسؤولان حج و زيارت براي رفع اين مشكل به هركدام از حجاج، مبلغ يكصد ريال سعودي پرداخت مي كردند تا خود زائران بتوانند با تاكسي هاي شهري به مسجدالحرام رفت و آمد كنند، اما اين طرح نيز نتوانست گرهي از مشكلات باز كند; چراكه از يكسو برخي از زائران يكصد ريال خود را صرف خريد سوغات مي كردند
و مجبور به پياده روي و خستگي بيش از حد مي شدند و از سوي ديگر با گرانتر شدن

349

كرايه ها در زمان ازدحام حجاج در مكه، در ايام قبل و بعد از تشريق، اين مبلغ براي رفت وآمد زائران كافي نبود.

محمدي فرد، كه خود در سالهاي گذشته همه اين طرحها را تجربه كرده، مي گويد:

از اول ذيحجه براي هر بار رفتن به مسجدالحرام، زائران گاهي مجبور به پرداخت ده ريال كرايه مي شدند كه هزينه سنگيني براي زائران بود و يكصد ريال نيز جوابگوي رفت و آمد آنها نمي شد.

حتي در برخي سالها، هزينه اياب و ذهاب حجاج به صورت جمعي به مديران كاروانها پرداخت مي شد و آنها نيز حجاج خود را به صورت گروهي و در زمانهاي خاصي به مسجدالحرام مي بردند، اما هيچ يك از روشهايي كه در دو دهه گذشته اجرا گرديد، مورد استقبال حجاج قرار نمي گرفت.

از سال 1380 مسؤولان حج و زيارت تصميم گرفتند تا براي رفع اساسي اين مشكل با انعقاد قرارداد با شركتهاي حمل ونقل سعودي، سيستم حمل و نقل متمركز را اجرا كنند و رضايت خاطر حجاج عزيز را فراهم نمايند. از اين رو، با شركت حافل كه به گفته محمدي فر، از شركتهاي خصوصي، باتجربه و معتبر عربستان است، قراردادي براي اياب و ذهاب زائران ايراني منعقد شد.

وي مي گويد:

در سال 80، ايران اولين كشوري بود كه از سيستم حملونقل متمركز استفاده كرد. اين طرح در سالهاي بعد به الگويي براي كشورهاي ديگري نيز تبديل شد; به گونه اي كه از سال گذشته كشورهايي نظير مالزي، اندونزي، تركيه، پاكستان، نيجريه وسودان نيزاز اين روش استفاده كردند. حجاج عراقي نيز درحج سال جاري ازاين سيستم استفاده مي كنند.

محمدي فر استفاده ديگر كشورها از اين روش را سبب محدوديت هايي براي ايران مي داند; محدوديتهايي مانند كمبود ايستگاههاي تخليه مسافر در اطراف حرم و همچنين رقابتي تر شدن بازار.

350

اما به رغم الگوبرداري ديگر كشورها از طرح ايران، به نظر مي رسد هنوز هم شبكه حمل ونقل ايران از ويژگي هاي بهتري برخوردار است. به عنوان نمونه حجاج تركيه برخلاف حجاج ايران در جلو منازل خود پياده نمي شوند بلكه اتوبوسهايي آنها را از مسجدالحرام به چند نقطه مشخص در شهر مكه منتقل مي كند و آنها مجبورند بقيه راه را پياده و يا با وسايل كرايه اي طي كنند. اما حجاج ايراني حداكثر فاصله اي كه براي استفاده از خودرو طي مي كنند، 300 متر است.

معاون حمل و نقل دفتر نمايندگي ايران به نقل از مسؤولان شهر مكه مي گويد:

طرح ايران حتي باعث ايجاد تحوّلاتي در شبكه حمل و نقل مسافر در مكه شده است.

شبكه اتوبوسراني شهر مكه تنها از 200 دستگاه اتوبوس استفاده مي كند كه به خدمت گرفتن 550 دستگاه اتوبوس و ميني بوس توسط ايران، براي جابه جايي حجاج كشورمان نشانگر تفاوت سطح خدمات رساني اين دو شبكه است.

محمدي فر طرّاحي سيستم متمركز را باعث كاهش چشمگير هزينه هاي حمل و نقل حجاج ايراني مي داند. براساس قرارداد معاونت حمل و نقل ستاد با شركت حافل 21 هزار و پانصد صندلي، 550 دستگاه خودرو در ازاي پرداخت 95 ريال سعودي براي هر زائر، در اختيار ايران قرارگرفته است.

وي مي افزايد: تا آخرين روز ذي قعده، 55 هزار و 596 زائر وارد مكه شده اند كه با 383 دستگاه خودرو، رفت و آمد آنها به مسجدالحرام انجام شده است. به گفته محمدي فر، اين خودروها تا كنون شش هزار و 268 بار در مسيرهاي 18 گانه خود تردّد داشتند و جمعاً 144 هزار و 783 زائر جابه جا كرده اند.

وي مي گويد: سازمان حجوزيارت تا دو برابر اين ظرفيت را نيز پيش بيني كرده است; به گونه اي كه هر زائر ايراني بتواند با آسودگي، روزانه پنج بار به مسجدالحرام برود.

وي حداكثر زمان انتقال حجاج ازمسجدالحرام تامنازل خود را20 دقيقه اعلام مي كند.

محمدي فر، روند انتقال حجاج در شهر مكه را تاكنون مطلوب توصيف كرده و