بخش 18

426

دليل ديگرِ عدم ازدحام، برداشتن ديوار و سر در ورودي سرداب زمزم است. با اين حال، امسال، شمار حجاج كمتر به نظر مي رسد.

عدم اجازه ورود ماشينها در شهر مكه، سه روز پيش از موعد مقرر در سالهاي قبل، سبب شده است تا حجم ماشين هاي موجود در مكه كمتر باشد و ترافيك رواني حتي در شلوغ ترين خيابانها برقرار گردد.

شايد رفع ترافيكِ شارع مسجدالحرام آن باشد كه لازم است بازارهاي معروف به بازار جودريه برداشته شده و به صورت طريق مشاة درآيد. برداشتن كوه هاي حول و حوش شعب غزه تا شعب علي، گره گشاي بسياري از دشواري هاي ترافيكي اين ناحيه است.

برگزاري شانزدهمين سالگرد شهداي مكه

شانزدهمين سالگرد شهادت مظلومانه حجاج ايراني خانه خدا، عصر چهارشنبه (هشتم بهمن) در بعثه مقام معظم رهبري در مكه برگزار شد.

در اين مراسم كه با حضور نماينده وليّ فقيه، شماري از روحانيون، جمعي از اعضاي بعثه و شمار فراواني از زائران خانه خدا برگزار شد، مداحان و سخنرانان ياد و خاطره صدها شهيد جمعه خونين مكه را در مراسم برائت از مشركين در سال 1366 گرامي داشتند.

حجت الاسلام و المسلمين قرني در اين مراسم با اشاره به اينكه 5/1 ميليارد
مسلمان داريم كه سالانه تنها حدود 2 ميليون نفر مي توانند مراسم حج را به جاي
آورند، گفت:

بدين ترتيب، تعداد زيادي از مسلمانان هرگز موفق به انجام حج نمي شوند. بنابر اين، زائري كه از ميان اين گروه، فراوان توفيق زيارت يافته، بايد قدردان اين توفيق باشد.

وي گفت: بهترين نوع عبادت، عبادتي است كه با عشق و محبّت همراه باشد و مسلمان هرگز نبايد همراه با عبادت خود، حس طلبكاري داشته باشد.

در پايان اين مراسم، نماينده وليّ فقيه از حضور شركت كنندگان در اين مراسم سپاسگزاري كرد.

427

شلوغي در مكه در آخرين روزهاي قبل از عرفه

از ششم تا هفتم ذي حجه، شهر مكه يكباره شاهد حضور صدها هزار زائر سعودي و نيز كشورهاي حاشيه خليج فارس است كه در آخرين لحظات و دقايق، خود را براي انجام اعمال به مكه مي رسانند. از شب هفتم به بعد، سيل جمعيت در اطراف مسجدالحرام و خيابانهاي اصلي شهر، به خصوص مسير منا متمركز شده و بسياري از نقاط اطراف مسجد، از اين افراد كه هيچ بناي گرفتن منزل مسكوني ندارند، اشغال مي شود. در ميدان وسيع بيرون مسعي تا دامنه ابوقبيس و از آنجا تا ابتداي شعب علي و سپس در تمامي اين محوطه، افرادي روي زمين دراز كشيده و مشغول استراحت هستند.

در مسير طريق مسجدالحرام تا عزيزيه، در دو روز آخر، هر نقطه اي كه امكان پهن كردن فرش باشد، اشغال شده و حتّي در پارك ها نيز چادرهاي بزرگي زده شده است. از آن جمله، از پاركي كه در نزديكي عزيزيه است و آن را با نام حديقة العزيزيه مي شناسند، به دليل نزديكي به منا، براي زدن چادر استفاده مي شود.

در اين سالها، به خصوص به دليل آنكه هوا بهتر از سالهاي گذشته است، اين افراد شب خواب كنارخيابان زيادترازهميشه هستند. طبعاًبحث امنيت،نظافتونيز دشواري هايي كه در رفت و آمد ايجاد مي شود، يكي از عادي ترين تبعات اين نوع استقرار است. با اين حال، كسي در اينجا احساس ناراحتي و سختي نمي كند و زائران به طور عادي با اين شلوغي خود را هماهنگ مي كنند. دولت سعودي هم گو اينكه تذكراتي در اين باره به زائران داخلي خود مي دهد، اما مي داند كه با سيل اين جمعيت كاري نمي تواند انجام دهد. همين وضعيت براي شمار زيادي از زائران در عرفات و منا هم هست. اين گروه از زائران، حاضر به پرداخت پولي به شركت ها و مؤسساتي كه مي توانند براي آنان چادري در عرفات يا مشعر بگيرند، نيستند. بنابر اين، از فضاهاي محدود اضافي استفاده مي كنند كه به صورت طبيعي، مشكلاتي را براي ديگران به وجود مي آورد.

گزارشي از كاروان بم در مكه

منطقه عزيزيه، خيابان شيخ عبدالله خياط، پشت قصرالافراح، شارع الصابر، در ساختماني پنج طبقه سفيدرنگ و نوساز، كارواني از زائران حجاج بيت الله الحرام

428

ساكن اند كه اگرچه مانند حجاج ديگر به قصد زيارت بيت الله آمده اند و از اين جهت همرنگ جماعت هستند، اما از ديگر سو تفاوتي با ديگران دارند كه آنها را قدري متمايز مي كند.

از درِ ساختمان كه وارد مي شوي، در پسِ خنكيِ باد كولر، كه به جنگ گرماي ظهر مكه برخاسته، گرمي ديگري را احساس مي كني كه رايحه اي آشنا دارد، گرمايي كه يادآور قلب سرزمين خودت است، گرماي كوير.

چهره هاي آفتاب سوخته ساكنان تازه وارد عمارت، بيانگر سالها تلاش سخت در مبارزه با طبيعت خشن است، طبيعتي كه گرچه در كوره ساليان سال تجربه اين مردمان، اندكي نرم و رام گشته، اما گاه كه سركشي مي كند، به يادت مي آورد كه هنوز از چه قدرتي برخوردار است و اينگونه دست تقدير به خوشه چيني خرمن ساكنان آن سرزمين پرداخت و يكباره بيش از 40 هزار انسان را در كام خود كشيد و اينان بازماندگان همان نمايش قدرت طبيعت هستند.

اينان از بم آمده اند; شهري كه به خرما و پرتغال و ارگ ش مي شناختيم و اكنون به زلزله اش. شهري برجاي مانده از فاجعه اي عظيم، كه اشك را نه فقط به چشمان هموطنانش كه بر چشم جهانيان نشاند و حماسه اي از همدردي و ايثار را آفريد كه همگان آفرينش گفتند.

كاروان حجاج شهرستان بم، به گفته باقريان، مدير كاروان، ابتدا 122 عضو داشت، اما فاجعه زلزله موجب شد تا 18 نفر از اعضاي آن پيش از آنكه به ديدار خانه بيايند، به لقاي صاحبخانه برسند. باقريان كه خود در اين حادثه پدر، مادر، پدر همسر، مادر همسر و حدود 40 نفر از ديگر بستگانش را به يكباره در كام مرگ ديده، مي گويد:

20 نفر هم زخمي بودند و به همين دليل امكان سفر براي آنان مقدور نبود و از ديگران هم نه اطلاعي داشتيم و نه آنان در وضعيت مناسبي بودند كه به سفر حج بيايند و به همين علّت قرار بود كه سفر اين كاروان به سال آينده موكول شود.

اما اگر در فجايعي چون زلزله، از تقيه و مشيت الهي گريزي نيست، آنجا كه
او مي طلبد هم مانعي بر جاي نمي ماند كه اين سفر هم با طلب اوست; به قول

429

ابوسعيد ابوالخير:

سي سال خداي را طلبيدم، چون نيك بنگريستم، او طالب بود و من مطلوب.

باقريان مي گويد:

به اصرار زائران، با مقامات سازمان حج و زيارت صحبت كرديم و به ما فرصت دادند كه ظرف چند روز به دنبال زائران بگرديم و ببينيم مي توانيم آنها را پيدا كنيم يا نه.

جستوجوي خانه به خانه ديگر معنايي ندارد كه خانه اي نمانده است، پس چادر به چادر به دنبال زائران بيت الله بايد گشت، شايد تمريني باشد براي چادرنشيني در عرفات و منا، گويي كه اينطور به خدا نزديكتر است. مدير كاروان ادامه مي دهد:

بالاخره توانستيم با زحمت زياد زائران را پيدا كنيم و غير از آنهايي كه فوت كرده و يا زخمي بودند، باقي را يافتيم و كسري زائران را با افرادي از شهرهاي ديگر تأمين كرديم و در آخرين روز، كاروان از طريق جده به مكه اعزام شد.

هنگام مصايب و سختي ها، انسانهاي موحّد بيش از پيش به ياد خدا مي افتند و به ذكر او مي پردازند و اين نيست مگر به اين علت كه تنها ملجأ و پناهگاه خود را در پناه بردن به او و استمداد از او مي جويند. اكنون و پس از فاجعه زلزله، شايد بازماندگان آن بيش از ديگران به ارزش چنين زيارتي، آن هم در اين مكان مقدس واقف باشند و به استفاضه از آن نايل آيند.

علي خان بابا، از اعضاي كاروان، 4 خواهر و برادر خود و در مجموع بين 60 تا 70 نفر از بستگان دور و نزديك را در اين حادثه از دست داده است!

خان بابا مي گويد: از يك گروه 10 نفره، كه قرار بود به حج بياييم، فقط من مانده ام.

او اين سفر را فرصتي مي داند تا قدري سبك شده و بار اين فاجعه را با ياد خدا قابل تحمل سازد. خان بابا كه خانواده اش هم اكنون در كرمان ساكن اند، با تشكّر از همه آنانكه در اين حادثه به ياري مردم بم شتافتند، اميدوار است تا با همت مردم و ياري خدا شهر بم

430

هرچه زودتر بازسازي شود.

به تدريج ديگران هم مي آيند و همه در يك صف مشترك هستند: همه آنان عزادار از دست دادن عزيزان و نزديكان خود مي باشند. عليرضا ولندياري كه به همراه مادر به حج آمده، مي گويد: علاوه بر 3 نفر از اعضاي خانواده، در مجموع حدود 70 نفر از بستگان خود را از دست داده است و خانواده وي اكنون در محل خانه ويران شده شان، در چادر زندگي مي كنند. ولندياري هم از آمدن راضي است و زيارت اين مكان مقدس را موهبتي مي داند، اگرچه مشكلات زيادي هم وجود دارد. او عمده اين مشكلات را مشكل مالي افراد حاضر مي داند كه به علت از دست دادن همه دارايي شان، چيز زيادي ندارند و به همين دليل بسياري از آنها حتي پول قرباني خود را ندارند و از مسؤولان مي خواهند تا در اين رابطه ياريشان كنند.

علي اسدآبادي و برادرش در حادثه بم 108 نفر از بستگان دور و نزديك و از جمله دختر برادر حاضرش را از دست داده است. او همچون ديگران به عشق زيارت بيت الله، علي رغم همه مشكلات موجود براي خانواده اش در وطن و ديگر مشكلات خود به اينجا آمده است. اسدآبادي از مشكلات موجود در بم چنين مي گويد:

قرار است آواربرداري از چند ماه ديگر آغاز شود و بعد بازسازي خانه ها را شروع كنند. .

او از كمك و ياري همگان تشكّر مي كند و البته گله هايي هم دارد!

اسماعيل خليفه هم حرفهايي شبيه ديگران دارد و از اشتياق خود به اين سفر مي گويد: و نيز از مشكلاتي كه قبل و پس از آمدن داشته و دارد، اما با همه اين مشكلات، از آمدن خود كاملا راضي است.

دكتر محمد فروتن، پزشك كاروان كه خواهر خود را از دست داده است، پزشك سازمان تأمين اجتماعي شهرستان بم است و مي گويد: مشكلات زيادي داشتيم، خانواده در كرمان ساكن هستند، اما با اين همه نمي توانستم كاروان را تنها بگذارم. دكتر فروتن با وجود همه مسائل، آمدن اين كاروان را بسيار مثبت مي داند و آن را در جهت بازيابي نسبي روحيه بازماندگان فاجعه بسيار تأثيرگذار مي شمارد.

از كاروان خداحافظي مي كنيم و بازمي گرديم، انديشناك و حيران از مشيت و

431

حكمت الهي كه در همه حال و به هر شكل بندگان را به لقا و زيارت خود مي خواند. خود مي آورد و خود مي برد. هرجا و هرطور كه خود بخواهد و بر ما جز شكر و صبر روا نيست.

پرداخت هزينه قرباني زائران كاروان بم از طرف رهبري

هزينه قرباني حجاج شهرستان بم از سوي بعثه مقام معظم رهبري پرداخت مي شود.

در دوّمين جلسه شوراي هماهنگي بعثه حج جمهوري اسلامي ايران در مكه مكرمه كه روز چهارشنبه برگزارشد، مقرر گرديد به علت مشكلات مالي حجاج شهرستان بم و بازماندگان زلزله، هيأتي از سوي نماينده ولي فقيه و سرپرست حجاج بيت الله الحرام به كاروان زائران اين شهرستان اعزام و ضمن دلجويي از آنان، معادل 375 ريال سعودي بابت وجه قرباني به هريك از آنان پرداخت شود.

در اين جلسه همچنين تصميم گرفته شد كه نماينده وليّ فقيه و سرپرست حجاج، به همراه هيأتي پس از ايام تشريق، از كاروان پيشگفته ديدار به عمل آورد.

ديدار جمعي از مسؤولان بعثه با ابراهيم جعفري

ابراهيم جعفري، رييس بعثه حج عراق در سال جاري، از هيأتي از اعضاي معاونت بين الملل بعثه حج استقبال كرد. در اين ديدار وي تأكيد كرد كه با كمك ملت عراق، اين كشور را از اشغال خارجي نجات خواهيم داد.

وي در بخش ديگري از سخنانش گفت: حال عمومي مراجع نجف بسيار خوب است و وي پيش از سفر با آيت الله سيستاني، حكيم، فياض و بشير حسين و نيز مقتدي صدر ديدار داشته است. وي با تأكيد بر گسترش روابط و همبستگي هرچه بيشتر دو كشور از حضرت امام و جانشين ايشان به عنوان رهبران بي نظير جهان اسلام ياد كرد.

در پايان از وي دعوت به عمل آمد تا از بعثه مقام معظم رهبري ديدار كند.

تذكرات ستاد گم شدگان در باره ايام تشريق

ناصر صبا مسؤول امداد گم شدگان ستاد حج مكه گفت:

زائران محترم ضمن همراه داشتن كارت شناسايي، شماره مكتب خود را نيز به

432

خاطر بسپارند.

ناصر صبا مسؤول امداد گم شدگان ستاد حج مستقر در مكه مكرمه ديروز در گفتگو با خبرنگار زائر با بيان اين مطلب از توزيع دسته بندهايي كه بر روي آنها شماره كاروان و شماره مكتب زائران درج شده خبر داد و خواست تا مديران براي تحويل هرچه سريعتر آنان به زائران محترم اقدام كنند.

صبا در مورد فعاليتهاي امداد گم شدگان درايام تشريق، در سرزمين منا و عرفات گفت:

در اطراف خيمه هاي ايرانيان در منا پرچمهاي جمهوري اسلامي ايران نصب شده است و در صورتي كه زائري گم شد، به سوي اين پرچمها حركت كند و در صورت نياز به دفتر امداد و نجات ستاد حج مستقر در منا مراجعه نمايد.

وي از حركت انفرادي حجاج در مسير رفتن به جمرات انتقاد كرد و آن را يكي از عوامل مهم گم شدن زائران دانست. صبا كه در دفتر نشريه با خبرنگار زائر گفتگو مي كرد، تعداد زائران گمشده اي كه تا پايان روز چهارشنبه از دو دفتر معابده و حرم به منازل خود انتقال يافته اند را 599 نفر ذكر كرد و افزود:

از اين ميان 413 نفر مرد و 186 نفر نيز زن هستند. وي همچنين افزود: در مدت 14 روز گذشته، روزانه بيش از 1000 نفر در ابواب خارجي ايستگاههاي حملونقل و داخل مسجدالحرام توسط مأموران امداد گم شدگان راهنمايي شده اند.

مسؤول امداد گم شدگان ستاد حج مستقر در مكه مكرمه كار انتقال گمشده ها را در ايام حج بدون تأخير ياد كرد و گفت: هيچ گمشده اي به صورت طولاني مدت سرگردان نبوده و حجاج در اسرع وقت به منازل خود برگشت داده شده اند. وي همكاري خادمان كاروانها را بسيار مطلوب ارزيابي نمود و با تشكّر از مديران كاروآنها از آنان درخواست كرد هر كاروان يك خدمه براي يك نوبت 4 ساعته در ايام تشريق به دفتر مركزي امداد در منا و عرفات اعزام كند.

433

صبا در آخر متذكر شد با توجه به سردي هوا در روزهاي آينده، حجاج گرامي در سرزمين منا و عرفات حتماً لباس گرم و پتو به همراه داشته باشند.

حمل و نقل زائران از روز ششم ذي حجه به بعد

محمدي فر مسؤول حمل و نقل درون شهريِ ستاد حجّ مكّه مكرّمه، با اشاره به اينكه از ششم ذي حجه اتوبوسها از سيستم حمل و نقل درون شهري مكه خارج شده اند، گفت:

همه ساله از ششم ذي حجه تشكيلات اتوبوسراني تعطيل شده و اتوبوسهاي خصوصي و دولتي عربستان براي انتقال حجاج به مشاعر مقدسه آماده مي شوند و اين مطلب كه از شامگاه ششم ذي حجه براي انتقال حجّاج گرامي، اتوبوس نداريم، پيشتر به آگاهي مديران كاروانها رسانده شده بود.

محمدي فر درباره تشكيلات حمل و نقل فعلي گفت:

حجاج گرامي توجه داشته باشند مبلغي كه براي هريك از آنان درتشكيلات اتوبوسراني، در زمان حضور آنان مكه و مدينه، هزينه مي شود، تنها 95 ريال سعودي است و اين مبلغ در ازاي خدماتي كه در طول شبانه روز به آنها داده مي شود، بسيار ناچيز است.

وي افزود: با توجه به اينكه در طول 14 روز گذشته يك ميليون و 800 هزار نفر، از سرويسهاي اتوبوسراني استفاده كرده اند، خوشبختانه اكثريت قريب به اتفاق زائران از اين برنامه راضي اند و ما نيز از برخي مشكلات در بعضي از خطوط مطلع هستيم و در پي رفع نواقص اندك موجود مي باشيم.

محمدي فر با هشدار به زائران، براي رفت و آمد به حرم در اين مدّت، به خصوص بانوان، تأكيد كرد: حجاج عزيز حتماً به صورت گروهي از اتومبيل هاي كرايه كشي شخصي استفاده كنند.

وي در پايان افزود: اتوبوسهاي خطوط 25 گانه ما، بعد از ايّام تشريق و از روز 13

434

ذي حجه بار ديگر راه اندازي مي شود و از روز 14 ذي حجه با تمام ظرفيت خود، در خدمت به زائران بيت الله الحرام خواهد بود.

ديدار آقاي ري شهري با وزير امور مذهبي الجزاير

نماينده وليّ فقيه و سرپرست زائران ايراني، پنج شنبه شب، در محل بعثه الجزاير، در مكّه مكرمه حضور يافت و با آقاي بو عبدالله غلام الله وزير شؤون ديني و اوقاف الجزاير ديدار و گفتگو كرد. در اين ديدار آقاي ري شهري با اشاره به مناسبات نزديك بين ايران و الجزاير، خواستار ارتباط بيشتر انديشمندان و علماي دو كشور با يكديگر شد.

نماينده وليّ فقيه افزود:

علاقه خاصي ميان ايران و الجزاير وجود دارد و استواري مناسبات فرهنگي دو كشور به تقويت اقتدار كشورهاي اسلامي منجر خواهد شد.

سرپرست زائران ايراني حج را بهترين فرصت براي تبادل نظريه انديشمندان در باره مشكلات جهان اسلام و ارائه راه حل هاي مناسب دانست.

نماينده ولي فقيه افزود: آگاهي امّت اسلامي از توانايي هاي بالقوّه مسلمانان، وضعيت را براي بهره گيري از اين امكانات فراهم خواهد كرد.

آقاي ري شهري همچنين از وزير شؤون ديني و اوقاف الجزاير براي سفر به ايران دعوت كرد.

آقاي غلام الله نيز ديدارهاي دو جانبه با سرپرست حجاج ايراني را ديدارهاي محبّت ناميد و ابراز اميدواري كرد كه با سفر به ايران، از تهران و قم به عنوان مركز علم ديدن كند.

وي با حساس خواندن وضعيت امروزِ جهان اسلام گفت: امروز مردم جهان خواستار آشنايي و آگاهي از اسلام واقعي هستند و علماي ديني وظيفه دارند صادقانه و مخلصانه اسلام اصيل را معرفي كنند...

علماي اسلام به عنوان متخصّصان علوم ديني، مسؤوليت سنگيني براي پاسخگويي به نيازهاي جوامع اسلامي بر عهده دارند...

435

علماي ديني اگر صادقانه و مخلصانه به تبليغ دين اسلام بپردازند، بسياري را جذب اين دين مقدس خواهند كرد.

غلام الله با ابلاغ سلام و درود به ملت و دولت ايران، ابراز اميدواري كرد مناسبات فرهنگي ميان دو كشور گسترش يابد.

اين مقام الجزايري هفته قبل با حضور در بعثه مقام معظم رهبري با امير الحاج ايران ديدار و گفتگو كرده بود.

حركت حجاج به سمت عرفات

كاروانهاي ايراني بر اساس برنامه اي كلّي و روندي كه بخشي از آن را خود تعيين مي كنند، از بعد از ظهر روز ترويه; يعني هشتم ذي حجه، به انتقال حجاج به عرفات مشغول مي شوند. عرفات پيش از آن توسط مؤسسات مطوّفي مربوط به ايران آماده شده و بخش هايي به استقرار حجاج ايران اختصاص داده شده است. طريق هشت در مجموع صحراي عرفات ويژه كاروانهاي ايراني است. برخي از كاروانها ديرتر و تا آخر شب به مجموعه حجاج مي پيوندند.

بدين ترتيب، از اوايل شب نهم ذي حجه به تدريج مسجدالحرام خلوت مي شود. طي اين روز، برخي از حجاج ضعيف، كه بيم آن مي رود نتوانند پس از بازگشت از منا اعمال خود را انجام دهند، به انجام اعمال خويش مي پردازند.

شب ورود به عرفات، بيشتر كاروانهاي ايراني به خواندن دعاي شب عرفه مي پردازند. پس از آن، به جز امور عادي، بخشي به خواب رفته و عده اي هم به نماز و عبادت مشغول مي شوند.

محلّ بعثه رهبري كه در دل كاروانهاي ايراني جاي گرفته، محدوده اي وسيع است كه نه تنها براي اسكان كارمندان بعثه و ستاد، بلكه براي اجراي برنامه هاي مختلف مورد استفاده قرار مي گيرد. بخشي از اين برنامه ها كه برنامه برائت از مشركين و دعاي عرفه است، در قسمتي كه به همين منظور چادرهاي آن تعويض شده و سقف آن بالاتر از حد
معمول برده مي شود، برگزار مي گردد. با اينكه، زدن چادرها كار مؤسسات مطوفي است

436

ولي در اين بخش، خودِ زائران ايراني با تلاش چند ساعت در اوايل صبح روز عرفه، فضا را آماده مي كنند تا امكان برگزاري مراسم باشد.

مراسم برائت از مشركين

صبحگاه روز عرفه، با صداي اذاني آشنا كه پس از مدتها اوّلين بار است با لحن ايراني شنيده مي شود، همه نماز صبح را به جاي آورده و آماده مراسم روز عرفه مي شوند.

مراسم برائت از مشركين سالهاست كه به دليل عدم امكان برگزاري آن در شهر مكه، در عرفات برگزار مي گردد. پيش از اين اشاره به برخي از هماهنگي هاي لازم در اين زمينه كرديم. بخش عمده اي از مديران، افرادي را كه مايل به شركت در اين مراسم باشند، به تدريج به سمت محلّ استقرار بعثه انتقال مي دهند.

برنامه در ساعت 25/9 دقيقه به طور غير رسمي با مناجاتي به لحن عربي، آغاز مي گردد. بيست دقيقه پس از آن، شروع رسمي برنامه است; با تلاوت آياتِ نخست سوره توبه، توسط قاري مشهور قرآن آقاي سعيد طوسي. آنها شعارهاي الله اكبر و يا ايّها المسلمون، اِتَّحِدوا اِتَّحِدُوا را را با آقاي مرتضايي فر همراهي مي كنند.

جمعيت انبوهي اجتماع كرده اند كه مي توان عدد آنها را بالغ بر دهها هزار نفر دانست. علاوه بر چادر عظيم بعثه، بسياري از چادرهاي اطراف بعثه هم آماده براي پذيرايي از حجاجي است كه مايل به شركت در مراسم هستند.

به علاوه، جمعي از زائران لبناني، بهويژه اعضاي بعثه حزب الله نيز در اين مراسم حضور يافتند.

در اين مراسم، نماينده وليّ فقيه و سرپرست حجاج ايراني بيت الله الحرام به سخنراني پرداخت.

وي با اشاره به اينكه آيات برائت راطبق برخي ازنقلها امام علي(عليه السلام) درروز عرفه
به مردم ابلاغ كرد، فرا رسيدن بيست و پنجمين سالگرد انقلاب اسلامي را تبريك گفت. همچنين ضمن گفتن تبريك براي پيروزي حزب الله لبنان بر اسراييل، ازخداوند براي درگذشتگان حادثه بم نيز طلب مغفرت كرد. آقاي ري شهري در باره فلسفه

437

مراسم برائت گفت:

هدف اصلي برائت تبيين اين واقعيت است كه شرك و توحيد چه معنايي در جهان امروز دارد. جامعه توحيدي در جهان امروز بايد داراي چه ويژگي هايي باشد. جامعه توحيدي، جامعه اي است كه نه تنها با زبان، بلكه در عمل با انواع مظاهر شركت و كفر و طغيان مبارزه مي كند. يكي از مظاهر شرك تفكيك دين از سياست است; به اين معنا كه خداي دنيا با خداي آخرت دو تا است. به نظر اينان خداي دنيا كسي جز آمريكا نيست.

آقاي ري شهري افزود:

امروز جمهوري اسلامي در صف اول مبارزه با آمريكا قرار دارد و اين مراسم برائت يكي از نمودهاي اين مبارزه است. 25 سال است كه اين مردم براي اهتزاز پرچم توحيدي در جهان مبارزه كرده اند...

امروز مقاومت لبنان در صف اول مبارزه با اسراييل، در كنار فلسطين ايستاده و ترديد ندارم كه وقتي امام زمان(عليه السلام) ظهور كند، حزب الله جزو كساني است كه در كنار مردم ايران، در كنار آن امام خواهد ايستاد.

كسي كه از آرمان فلسطين دفاع نكند، نمي تواند موحّد واقعي باشد.

پس از آن، متن پيام آيت الله خامنه اي به مناسبت حج امسال قرائت شد و سپس آقاي دكتر الحسيني، سخنان فشرده اي بياك كرد و سپس آقاي ري شهري متن كامل پيام را به زبان عربي قرائت كرد.

مراسم برائت با قرائت قطعنامه اي كه توسط آقاي سليمي خوانده شد، در ساعت 22/11 دقيقه پايان يافت.

گفتني است، يك زائر جوان كه فارغ التحصيل ازيكي ازدانشگاه هاي تونس در رشته مهندسي كشاورزي بود گفت: استقامت حزب الله لبنان سبب شد تا من شيعه شوم. وي كه براي شيعه شدن به بعثه رهبري آمده بود، از علماي حاضر خواست تا شهادت او را به ولايت امير مؤمنان(عليه السلام) شاهد باشند و روز قيامت براي او شهادت بدهند. (تصوير 23 ـ 24)

438

پيام حضرت آيت الله خامنه اي به مناسبت حج سال 1382

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ

امّت اسلامي، اكنون بار ديگر، ميعاد بزرگ ساليانه خود را برگزار كرده و به فراخوانِ: "  وَ أَذِّنْ فِي النّاسِ بِالْحَجِّ... " به شايستگي پاسخ داده است. اين فريضه بي نظير نيز مانند ديگر فرايض الهي، خزانه رحمتي است كه در موعد خود به روي بندگان گشوده مي شود و فرصتي براي بهره گيري از فيض بي مُنتهاي خداوند در دسترس آنان مي گذارد.

حج، از اين جهت، استثنايي و بي همتا است كه در آن، هم دل ها و جان ها صيقل مي يابد و يكايك حاجيان به قدر همت و ظرفيت خود از اين باران رحمت، برخوردار مي شوند; و هم شخصيت كِلان امت اسلامي، كه از ملت ها و نژادها و اقليم ها و فرهنگ ها تشكيل شده است، مي تواند در آن به انسجام و شجاعت و بيداري و خودآگاهي بيشتر نايل آيد.

و اين، نياز بزرگ امروز دنياي اسلام است.

دنياي اسلام پس از رخوت و خواب آلودگي دراز مدت و خسارتبار خود، كه سرانجام به سيطره سياسي و فرهنگي بيگانگان انجاميد و منابع مادي و بَشَري اش در خدمت رشد و اقتدار و سلطه دشمنانش قرار گرفت، اكنون خود را بازيافته و به مرور، در برابر غارتگران و حراميان، جبهه گرفته است. نسيم بيداري اسلامي در همه جاي جهان اسلام وزيده و پا نهادن اسلام به عرصه عمل، به مطالبه اي جدّي بدل شده است. نظريه اسلام سياسي جايگاهي والا در ذهن نخبگان يافته و در مدّ نگاه آنان، افقي روشن و اميدبخش گشوده است. با افول انديشه هاي وارداتي و پر جنجال همچون سوسياليسم و ماركسيسم و به خصوص با دريده شدن پرده ريا و فريب از روي دموكراسي ليبرال غرب، سيماي عدالتخواه و آزادي بخش اسلام، از هميشه آشكارتر گشته و بي رقيب، در صدر آرزوهاي عدالتخواهان و آزادي طلبان و نخبگان و انديشمندان نشسته است.

جوانان و جوانمردان بسياري در كشورهاي مسلمان به نام اسلام و در آرزوي حكومت عدل اسلامي به جهاد سياسي و فرهنگي و اجتماعي روي آورده اند و عزمِ ايستادگي در برابر تحميل و سلطه بيگانگان مستكبر را در جوامع خود گسترش مي دهند.

439

در مناطقي از دنياي اسلام كه نقطه اوج آن كشور مظلوم فلسطين است، مردان و زنان بيشماري با بذل جان در زير پرچم اسلام و با شعار استقلال و عزت و آزادي، حماسه اي دايمي و همه روزه پديد آورده و قدرتهاي مادّي مستكبر را در برابر دليري خود زبون ساخته اند.

آري، بيداري اسلامي، محاسبات استكباري را به هم ريخته و معادلات جهانيِ مطلوبِ مستكبران را تغيير داده است.

از سوي ديگر پيدايش و رشد انديشه هاي نوين اسلامي در چهارچوب مباني و اصول اسلام و نوآوري در عرصه سياست و علم، بالندگي و پويايي مكتب اسلام را در عمل به اثبات رسانده و ميداني وسيع در برابر متفكّران و روشن بينان جهان اسلام گشوده است. استعمارگران ديروز و مستكبرانِ امروز كه با سياستهاي مكّارانه خود مي خواستند جوامع اسلامي را در تعارض دائمي ميان جمود و تحجّر از سويي و خودباختگي و التقاطي گري ازسوي ديگر سرگردان كنند، اكنون خود را در برابر اين پويايي دليرانه فكر اسلامي مي بينند.

در دنياي اسلام، انديشه و حركت، ايمان و عمل صالح، در حال رشد و جوانه زدن و باروري است و اين پديده مبارك، مراكز قدرت استكباري را به وحشت افكنده است.

اكنون امت اسلامي بايد خود را آماده مقابله با مجموعه اي از واكنشهاي عصبي و شرارت آميزي كند كه مراكز قدرت استكباري در برابر اين پديده عظيم، نشان خواهند داد. شك نيست كه در مصاف حق و باطل، پيروزي از آنِ حق و شكست و زوال، سرنوشت باطل است، مشروط بر آنكه جبهه حق، از نيروي مادي و معنوي خويش بگونه درست بهره بگيرد و با خردمندي و تلاش شايسته، و با استقامت و اميد، و با توكل به خدا و اعتماد به نفس، راه درست را بجويد و بپيمايد. در اين صورت امداد و نصرت الهي، حق مسلّمي است كه وعده قرآني براي او مقرّر فرموده است: "  ...إِنْ تَنْصُرُوا اللهَ يَنْصُرْكُمْ وَ يُثَبِّتْ أَقْدامَكُمْ " و "  ...وَ لَيَنْصُرَنَّ اللهُ مَنْ يَنْصُرُهُ... "  ، و "  ...أَنَّ اْلأَرْضَ يَرِثُها عِبادِيَ الصّالِحُونَ "  .

شبكه سرطاني صهيونيسم و دولتمردان شرور و جنگ افروز آمريكا كه امروز خطرناكترين و اصلي ترين مركز استكبارند، از راههاي گوناگون به معارضه با امت اسلام

440

برخاسته اند; از جنگ رواني و تبليغاتي تا مقابله اقتصادي، تا اقدامات عنودانه سياسي، و تا خشونت و ترور و تقابل نظامي. آنان براي حفظ منافع نامشروع خود، از هيچ جنايتي رويگردان نيستند. نگاهي گذرا به جنايات تكان دهنده صهيونيستهاي غاصب در فلسطين، كه با حمايت دولت آمريكا صورت مي گيرد و نيز مطالعه رفتار اشغالگران در عراق و افغانستان، عمق شقاوت كساني را آشكار مي سازد كه دنيا را از ادعاي رياكارانه حقوق بشر و طرفداري از دموكراسي و آزادي پر كرده اند. آنان با شعار مبارزه با تروريسم، فجيع ترين شكل ترور را مرتكب مي شوند. به نام آزادسازي ملتها،ديكتاتوري و غارتگري خود را بر ملّتها تحميل مي كنند. آمريكا صريحاً خود را در تجاوز به كشورها و ملّتها ذي حق مي شمارد. دولت صهيونيست صريحاً شخصيتهاي فلسطيني را به ترور تهديد مي كند. صهيونيستها در فلسطين، خون پير و جوان و زن و مرد و كودك را مي ريزند و خانه ها را ويران مي سازند. آمريكا و انگليس در عراق به تظاهركنندگان بي سلاح حمله مي كنند و حريم خانه ها و حرمت نواميس مردم را مي شكنند. هنوز آتش هاي برافروخته آنان فرو ننشسته، دنياي اسلام را به آتش افروزيهاي ديگر نويد مي دهند.

اين رفتارهاي عصبي و شرارت آميز، بيش از آنكه برخاسته از قدرت و اعتماد به نفس باشد، ناشي از سراسيمگي و وحشت است. آنان بيداري اسلامي را حس مي كنند و از فراگيري انديشه اسلام سياسي و حاكميت اسلام به شدت احساس خطر مي كنند. آنان از فكر روزي كه امت اسلامي يكپارچه و اميدوار، به پا خيزد، به خود مي لرزند. در آن روز، امت اسلامي با ثروت طبيعي و ميراث عظيم فرهنگي و تاريخي و با گستردگي جغرافيايي و نفوس پر شمار انساني، به قدرتهاي سلطه گري كه دويست سال خونش را مكيده و حرمت و كرامتش را پايمال كرده اند، اجازه نخواهد داد كه اين طغيان و تجاوز را ادامه دهند.

اكنون نخبگان سياسي و فكري در دنياي اسلام وظيفه سنگيني بر عهده دارند.

انديشمندان مسلمان، پيام آزادي بخش اسلام را هر چه رساتر و شيواتر، به گوش و دل آحاد مردم خود برسانند. هويّت اسلامي ملتهاي مسلمان را بدرستي تبيين كنند. تعاليم روشن اسلام را در موضوعاتي چون: حقوق بشر، آزادي و مردم سالاري، حقوق زن، مبارزه با فساد، رفع تبعيض، مبارزه با فقر و عقب ماندگي علمي براي جوانان بازگو كنند.

441

فريب رسانه اي غرب را در باره مبارزه با تروريسم و مقابله با سلاحهاي كشتار جمعي، براي همگان آشكار سازند. امروز جهان غرب است كه بايد به لحاظ نظري و عملي در اين موضوعات به چالش كشيده شود و در برابر افكار عمومي جهان پاسخگو باشد. جهان غرب بايد در باره كشتار كودكان خردسال در فلسطين، در باره حقوق زن و حفظ كرامت او، در باره حقّ ملتها در تعيين سرنوشت خود، در باره حق ملتها در بهره گيري از ثروتهاي خود و حتي در باره آزادي شهروندان خود پاسخگو باشد. آيا ممنوعيت حجاب در برخي كشورهاي اروپايي نشانه دروغ بودن اعتقاد به آزادي نيست؟

مردان سياست و كارگزاران حكومت در كشورهاي اسلامي نيز وظايف تاريخي و بزرگي بر دوش دارند. تكيه بر ملتهاي خود و دست رد زدن بر توقّعات تحميل آميز و تمام نشدني قدرتهاي استكباري، مهمترين اين وظايف است. آنان نبايد هويّت عظيم و پرقدرت امت اسلامي را كه مي تواند گره گشاي بسياري از مشكلات باشد، از ياد ببرند. در مسائل جهان اسلام، شاخص تعيين كننده در تصميم گيريها، مصالح امت اسلامي و حفظ اقتدار آن باشد. امروز خروج اشغالگران از عراق و تثبيت حاكميت ملي در آن كشور; بيرون رفتن نظاميان بيگانه از افغانستان و تأكيد بر اسلاميت و استقلال آن كشور; كمك به ملت مظلوم فلسطين و تقويت مادي و معنوي كساني كه به دفاع از جان و مال و عزت و استقلال خود در برابر غاصبان برخاسته اند; ترويج شعائر ديني و ايمان مذهبي در همه جاي دنياي اسلام، نزديك شدن روز افزون دولتهاي مسلمان به يكديگر و حلّ مناقشات آنان با يكديگر، فعّال شدن سازمان كنفرانس اسلامي و پيگيري حق وتوي آن در شوراي امنيت سازمان ملل، همه و همه در جهت مصالح امت اسلامي است. پس بايد در سياستها و تلاشهاي همه دولتهاي مسلمان گنجانيده شود و ملتها و نخبگان، آن را از حكومتهاي خود مطالبه كنند.

ملت و دولت ايران كه در اين روزها بيستوپنج سالگي نظام جمهوري اسلامي را جشن مي گيرند، در اين راه پر افتخار، تجربه هاي گرانبهايي اندوخته و الگوي شايسته اي در برابر همگان قرار داده اند. ما با اتكال به خداي بزرگ و مقتدر و با بهره گيري از نيروي ملتي كه به ايمان و معرفت، مجهّز است، هدفهاي بزرگ خود را تعقيب كرده و با گامهاي مستحكم به سوي آن پيش رفته ايم. دانش و فناوري را آميخته با ارزشهاي معنوي، و

442

استقلال و آزادي را همراه با تقيّد به حدود ديني، و مردمسالاري را برخاسته از آموزشهاي قرآني فرا گرفته و به كار بسته ايم. كشور ما در اين مدت بيشترين تهديد و عناد و خباثت را از استكبار دريافت كرده و ملت ما در اين مدت، بيشترين ايمان و ايستادگي و افتخار را كسب كرده است. ما سخن قرآن را در عمل تجربه كرديم كه مي فرمايد: "  ...إِنَّ كَيْدَ الشَّيْطانِ كانَ ضَعِيفاً "  ، و مي فرمايد: "  ...إِنَّ اللهَ مَعَ الَّذِينَ اتَّقَوْا وَ الَّذِينَ هُمْ مُحْسِنُونَ {و مي فرمايد: "  ...وَ إِنَّ اللهَ عَلي نَصْرِهِمْ لَقَدِيرٌ "  .

ما افق آينده را در برابر ملت خود و جهان اسلام، روشن مي بينيم و با اعتماد روزافزون به وعده الهي، راهي را كه امام خميني عظيم ترسيم كرده است، با عزم راسخ ادامه مي دهيم، وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ.   والسلام علي عبادالله الصالحين

سيدعلي خامنه اي

8/11/1382

قطعنامه پاياني مراسم برائت

گفتني است در پايان اين مراسم، بيانيه گردهمايي برائت از مشركين قرائت شد.

متن كامل بيانيه فوق به اين شرح است:

لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ

أَعُوذُ بِاللهِ مِنَ غَضَبِ الْجَبّارِ

"  بَراءَةٌ مِنَ اللهِ وَ رَسُولِهِ إِلَي الَّذِينَ عاهَدْتُمْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ "  .(1)

از هنگامي كه نداي آسمانيِ "  وَ أَذِّنْ فِي النّاسِ بِالْحَجِّ... "   توسط بت شكن بزرگ تاريخ، حضرت ابراهيم خليل(عليه السلام) در پهندشت آسمان طنين افكن شد، همه ساله انبوه مؤمنان عاشق، لبيك گويان در اين سرزمين مقدس حضور يافته و فرشتگان عرش الهي زبان به تحسين آنان مي گشايند.

و اكنون، در ادامه پاسخ به آن دعوت الهي، ما حجاج بيت الله الحرام در صحراي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . توبه : 1

443

عرفات گرد آمده و در پايان برگزاري مراسم، اعلام برائت از مشركين، مواضع اصولي
خود را به اين شرح اعلام مي داريم:

1 . ما در آستانه فرا رسيدن ربع قرن پيروزي انقلاب اسلامي، ضمن تجديد ميثاق با امام امت(قدس سره) و شهيدان والامقام و تأكيد بر پيروي از مقام معظم رهبري، با الهام از تعاليم قرآن كريم، ضمن اعلام پيام صلح و دوستي خود به تمام مردم دنيا، مراتب اخوّت و برادري خويش را با كليّه مسلمانان جهان اعلام داشته و در عين حال، برائت و بيزاري خود را از تمامي مظاهر كفر، شرك و نفاق اعلام مي داريم.

2 . ما حجاج بيت الله الحرام، به حكم آيه كريمه قرآن كه فرمود: "  وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللهِ جَمِيعاً وَ لاَ تَفَرَّقُوا... " (1) ، بر ضرورت وحدت و يكپارچگي امت اسلام در برابر دشمنان دين و حقيقت، بهويژه استكبار جهاني تأكيد نموده و پيروزي بزرگ حزب الله لبنان را به جهان اسلام تبريك مي گوييم.

3 . در دنياي امروز كه همه جا حرف و سخن و ادعا از آزادي و رعايت حقوق بشر است، عملكرد وحشيانه شبكه سرطاني صهيونيسم در غصب سرزمين هاي مسلمين، كشتار كودكان خردسال، اسارت مردم و تخريب و غارت اموال و ثروت ايشان، با هيچ يك از اصول اوليه انساني سازگار نبوده و لذا ما حجاج بيت الله الحرام ضمن حمايت كامل از انتفاضه مردم فلسطين و ملت بزرگ لبنان، ضمن تأكيد بر عدم رسميت رژيم جنايتكار و فاسد اسراييل، قاطعانه خواستار محاكمه نخست وزير و ساير سران شرور و جنايتكار اسراييل در محاكم صالح بين المللي مي باشيم.

4 . اقدامات سلطه جويانه و استكباري آمريكا (مظهر خشونت و تبعيض) و ساير همدستان او; چون انگليس، در حمله و لشكركشي به كشورها و اشغال سرزمينهاي اسلامي، كشتار مردم و تخريب زيرساخت هاي اقتصادي ملتها، از شيوه هاي هميشگي سردمداران كاخ سفيد، اين بناي تزوير و نفاق است.

ما حجاج بيت الله الحرام، ضمن اعلام بيزاري از روشهاي جنگ طلبانه آمريكا در حمله به ديگر كشورها، از جمله افغانستان و عراق، استفاده از انرژي و فناوري هسته اي صلح آميز را حق مسلّم كليه ملل صلح دوست جهان دانسته و خواستار ايجاد خاورميانه اي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1  . آل عمران : 103

444

عاري از هر نوع سلاحهاي كشتار جمعي مي باشيم.

5 . اصل حاكميت ملتها و برخورداري از استقلال، حقّي انكارناپذير و منطبق با تمامي اصول و موازين بين المللي است. از اين رو ما خواستار خروج هر چه سريعتر نيروهاي اشغالگر از عراق و تعيين سرنوشت آن كشور به دست مردم بزرگ سرزمين عراق مي باشيم.

6 . ما حجاج بيت الله الحرام ضمن تحسين پايداري و شهامت ديني خواهران مسلمان خويش در كشور فرانسه (كه خود را مهد آزادي مي پندارد)، تصميم غيراصولي آن دولت را در ممنوعيت حجاب بانوان مسلمان شديداً محكوم نموده و مصرّانه خواستار تجديد نظر دولت فرانسه در اين مورد، رعايت حقوق مسلّم مردم مسلمان و لغو تصميمات قبلي در مورد محدوديت و ممنوعيت حجاب مي باشيم.

7 . در عصر ما حاكميت مردمسالاري ديني، تنها راه تأمين كننده آزادي و كرامت انسان است. لذا با اعلام اعتقاد راسخ به ضرورت حاكميت مردمسالاري ديني در جوامع اسلامي، ضمن ابراز تأسف شديد و عميق از ارائه چهره نامناسب از دين مبين اسلام، كه نتيجه عملكرد خشن و غيرانساني افرادي است كه به ناحق خود را مسلمان ناميده و برداشت انحرافي از دين با عظمت اسلام دارند، هر نوع ترور و اقدامات تروريستي را شديداً محكوم نموده و تنها راه نجات و سعات را در پيروي از دين مبين اسلام مي دانيم.

در پايانِ اين گردهمايي با صلابت و در آستانه ظهر روز عرفه، كه تا لحظاتي ديگر با وقوف اميرالحاجّ اعظم، اميرالامراء و خليفة الاتقياء، حضرت مهدي صاحب الزمان(عج) فضيلت خواهد يافت، ظهور پر سرور آن پيام آور صلح و آزادي و امنيت را از درگاه حضرت باري تعالي مسألت مي داريم تا از رهگذر تلالؤ خورشيد تابناك وجودش، عدالت بر جهان حاكم شده و از سرتاسر زمين ندايي برنخيزد مگر غريو پرطنين. لا إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ و مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّهِ

نهم ذي الحجة الحرام 1424

يازدهم بهمن ماه 1382

صحراي مقدّس عرفات

والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته

445

حال و هواي عرفات

تمامي كساني كه در حج شركت كرده اند، مي بايست از ظهر روز عرفه تا غروب آفتاب، در صحراي عرفات بمانند. در برخي از روايات حج، عبارت از عرفه دانسته شده و اين نهايت اهميت اين وقوف را در اين صحرا مي رساند. فضاي عرفات كه خارج از حدود حرم است، هيجده كيلومتر مربع مي باشد و از اين جهت قابل قياس با منا نيست كه فضاي آن تا يك چهارم( 41 ) فضاي عرفات است. بنابراين، اسكان حجاج در عرفات و حتي استقرار ماشين هاي آنها نيز ممكن است. اين صحرا به صورت محدوده اي داخل يك رشته كوه است كه به صورت نعل اسب، عرفات را محاصره كرده و سمت مكه آن كوهي وجود ندارد. داخل اين محوطه به 9 خيابان تقسيم شده و اين خيابانها به صورت يك بزرگراه (اتوبان) كه از آن به عنوان خط دائري ياد مي شود، به هم متصل مي شود.

گفتني است كه از سوي ستاد مكه، نقشه هايي براي نشان دادن محل استقرار كاروانهاي ايراني توزيع مي شود. به علاوه، سعودي ها نيز در تمام مشاعر مقدسه، اقدام به توزيع نقشه هايي در اين باره دارندكه البته كمتر ميان ايرانيان توزيع مي شود. راهنمايي هاي مختلفي هم امسال از طرف مؤسسات مطوّفي، در جاي جاي عرفات و حتي منا ديده مي شد كه براي رفت و آمد و تنظيم رمي جمرات راهنمايي هايي كرده بود.

در سرزمين عرفات زائران ـ به جز برنامه دعاي عرفه، كه شيعيان آن را در عصر عرفه در مراسم خاصي مي خوانند ـ برنامه مذهبي خاصي ندارند. در واقع تنها و تنها وقوف اهميت دارد و بنابر اين، بيشتر آنها طي اين ساعات در فضاي خوب و آب و هواي مساعدِ امسال به گشت زني مي پردازند. طبعاً نمازهاي جماعت در گوشه و كنار، در وقت خاص خود برقرار است.

تعداد زيادي از زائران، بر كوه رحمت (جبل الرحمه) بالا مي روند و به خصوص طرف عصر، اين كوه چندان از حجاج سفيد پوش پر مي شود كه از فاصله دور مانند
يك كوه برفي خودنمايي مي كند. در اطراف اين كوه، بسياري ازدستفروش ها اجناسي عرضه مي كنند كه بيشتر آنها انگشتر و تسبيح و وسايل مورد نياز زائران است. يادداشت هاي زيادي به زبانهاي مختلف روي سنگهاي جبل الرحمه نوشته شده است.
با اين حال، در متون مذهبي، اشاره به صعود روي كوه رحمت نشده و ثوابي هم براي

446

آن ننوشته اند.

در حاشيه خيابانها، ماشين هاي بزرگي، با نشان خادم الحرمين، هدايايي را ميان مردم به صورت رايگان توزيع مي كنند و طبق معمول، اطراف آنها بسيار شلوغ است، اما كمتر كسي است كه نااميد برگردد. اين هدايا، شامل آب، خرما، شير و انواع بيسكويت و نان و خوراكي هاي ديگري است كه به طور معمول هر بسته اي از آنها نبايد كمتر از 20 ريال سعودي باشد.

امسال كمپ هايي اختصاص به حاجياني داشت كه از آمريكا آمده اند. تعداد اين حجاج نسبتاً زياد است و امسال براي مسائل امنيتي، فضاهاي نسبتاً بسته اي كه ديگران امكان تردّد در آنها را نداشتند، به آنان اختصاص داده بودند.

دعاي عرفه، به طور معمول، عصرها در همه كاروانها برگزار مي شود، جز آنكه هر كسي كه مايل باشد مي تواند به بعثه مقام معظم رهبري بيايد. ساعت 5/2 زيارت آل ياسين آغاز شد و پس از آن دعاي عرفه همراه با مداحي و روضه خواني توسط آقاي غلامرضا زاده و برخي ديگر از مدّاحان قرائت شد. (تصوير 25)

همرنگي شگفتي كه ميان زائران وجود دارد و مرزها و نژادها و تفاوت ها را در مي نوردد، يكي از زيباترين و با شكوه ترين جلوه هاي حضور در عرفات است. نيز مناجات بسياري از زائران، به ويژه آنانكه تك تك در اين گوشه و آن گوشه با خداي خويش راز و نياز مي كنند، از ديگر مظاهر اين ساعات نوراني و سفيد و رحمت در عرفات است. مناسب است شعري را كه به همين مناسبت از سوي دوست عزيز جناب سهيل محمودي با عنوان راه شيري سروده شده، بياوريم:

كمك كن، خدايا! كمك كن كه تنها نمانم *** كه يك لحظه دور از تو، يك لحظه حتّي نمانم

كمي شورِ فرهادي و سوزِ مجنوني ام دِه *** كه بي نعره كوه و آوازِ صحرا نمانم

مرا جلوه در جلوه، رنگ و درنگي عطا كن *** كمك كن كه بي شاپرك، بي تماشا نمانم

من و جاده كهكشان و شب و راهِ شيري *** الهي كه هرسال از اين كاروان جا نمانم

كمك كن كه پيش خودم، دست و دلباز باشم *** كمك كن كه پشتِ درِ بسته اي، وانمانم

اگر فقر ـ يكوقت سرسخت ـ از پايم انداخت *** خودت راحتم كن كه من ناشكيبا نمانم

447

حركت به سمت مشعر

يك ساعت به غروب، مردم به آرامي آماده مي شوند تا پس از صرف شام و خواندن نماز مغرب و عشا، عرفات را به قصد مشعر ترك كنند. انتقال حجاج به ماشين ها، يكي از دشوارترين تصميماتي است كه در اين لحظه گرفته مي شود; زيرا به قدري اوضاع درهم و برهم است كه جز با شناخت درست راه و همراهي زائران با كاروان خودشان و چسبيدن به تابلوهاي نشان، امكان نجات از اين وضعيت آسان نيست.

تقريباً مي توان گفت كه بيشتر بلكه همه ايراني ها مسير 7 كيلومتري از عرفات تا مزدلفه يا به عبارت ديگر، مشعر را با ماشين طي مي كنند، اما به دليل اينكه بسياري از زائران دير حركت داده مي شوند، اين ماشين ها در ترافيك مي ماند و برخي از سه تا شش ساعت در ترافيك گير مي كنند.

اين در حالي است كه نيمي از حجاج ساير كشورها، بر اساس يك سنت ديرين، از طريق المشاة يا پياده روها حركت مي كنند. اين روشي است كه ميان ايرانيان معمول نيست و امسال جز افراد اندكي، كسي در اين مسير ديده نشد.

حركت از پياده روها، همراه موج جمعيت سفيدپوش، آنهم در تاريكي شب و در ميان نورافكن هايي كه در اطراف روشن است، محيط بسيار زيبا و با معنويتي را پديد مي آورد. تكاپو و تلاش براي رسيدن به مشعر، همراه هزاران هزار نفر كه در مسيري مشخص حركت مي كنند، انسان را چون قطره اي ميان دريا تصوير مي كند. اين يكي از زيباترين لحظاتي است كه بسياري از زائران ماشين سوار از آن محروم هستند. روشن است كه بسياري از حجاج توان پياده رفتن اين راه طولاني را ندارند.

جمعيت به تدريج وارد مزدلفه مي شود و مع الأسف به دليل آنكه بسياري از حجاج در مسير پياده روها مي نشينند، مسير تنگ مي شود و حركت كند مي گردد. اين سالها، مشعر نيز امكانات نسبتاً خوبي دارد ودستشويي هاي فراوان آن، سبب شده است تا محيط از آلودگي هايي كه در سالهاي قبل وجود داشت، پاك بماند.

حجاج در وقوف اختياري، ميان اذان صبح تا طلوع آفتاب را در مشعر مي مانند و اندكي پيش از طلوع آفتاب، با گذر از مسير 5/2 كيلومتري مشعر، به وادي (كم عرض) محسِّر رسيده از آن به منا وارد مي شوند. ابتداي عرفات، انتهاي عرفات، ابتداي مزدلفه،

448

انتهاي مزدلفه و ابتداي منا با تابلوهاي بزرگي مشخص شده است.

چند سال است كه پيش از ورود در منا، چادرهايي براي اقامت زائران برپا شده كه خارج از منا است، اما به دليل عدم وجود فضاي لازم در منا، چاره اي جز نصب و استفاده از آنها نبوده است. ايراني ها طبعاً از اين چادرها استفاده نمي كنند.

به كاروانهاي ايراني توصيه شده است تا زنان و افراد ضعيف را شب هنگام از عرفات به طور مستقيم به سمت جمرات ببرند تا آنها جمره عقبه را رمي كرده و زودتر و پيش از شلوغي منا در كاروانها مستقر شوند. به طور معمول، اين كار منظم صورت مي گيرد اما گاه تأخيرهايي هم در آن پي مي آيد و بعضي از زنان در اوج شلوغي اطراف جمرات; يعني ساعت هشت، در آنجا ديده مي شوند.

كاروانهاي ديگر نيز پس از رسيدن به منا به چادرها برده شده و پس از پذيرايي مختصر به آرامي آماده حركت به سمت جمرات مي شوند. چادرهاي ايراني كه بيش از 5/1 كيلومتر تا جمرات فاصله دارد، زماني حدود يك ساعت را براي رسيدن حجاج به محدوده جمرات مي طلبد.

تعداد اندكي از زائراني كه با روال كار آشنا هستند، به طور مستقيم از مشعر به سمت جمرات حركت مي كنند. اين حركت در مسير همان طريق المشاة است كه به جمرات ختم مي شود.

گفتني است، در بسياري از نقاط مزدلفه، دست فروش ها بساط كرده اند و كثرت آنها، مزاحمت جدّي براي زائران فراهم كرده است. اين امر به قدري دشواري پديد آورده كه امسال مؤسسات مطوّفي به طور جدّي از دولت سعودي خواسته اند كه بساط اين افراد را ضبط كند تا از دشواري هاي رفت و آمد كاسته شود. بخشي از اين اعتراضات در روزنامه المدينه روز دوشنبه، 11 ذي حجه درج شده است. اين افراد خواستار وضع قوانين سخت تري در مقابل اين دستفروش ها شده اند.

اين وضعيت در منا نيز وجود دارد، بلكه به مراتب سخت تر و مشكل زاتر است.

فاجعه در منا

از ساعت 7 بامداد، روز عيد اَضْحي، كه خورشيد طلوع مي كند تا ساعت 11،

449

جمعيتي نزديك به دوميليون نفر در اطراف جمره عقبه، به رمي آن مشغولند. بدين ترتيب مي توان تصوّر كرد كه فضاي اطراف جمرات تا چه اندازه شلوغ، بحراني و خطرزاست. پيش از آن، در عرفات پارچه نوشته هاي بزرگي در اطراف چادرها نصب و يادآور شده بود كه شلوغ ترين ساعات رمي، همين ساعات است. بنابر اين. لازم است به گونه اي برنامه ريزي شود كه پس از ساعت 11 كاروان براي رمي به آنجا برسد. اين كار به طور طبيعي براي ايراني ها صورت مي گيرد; زيرا اغلب كاروانها حتي اگر عجله هم بكنند، زودتر از ساعت 5/10 به آنجا نمي رسند.

سالهاست كه طبقه دوم جمرات آماده شده و نيمي از جمعيت بالا و نيمي ديگر در پايين به رمي مي پردازند. طي اين سالها، بارها و بارها فاجعه رخ داده و به همين دليل، حساس ترين لحظه و بحراني ترين مرحله، حضور در جمره عقبه در صبح روز دهم ذي حجه و ظهر روز دوازدهم (اختصاصاً براي سنيان) است.

در سالهايي كه پل روي جمرات كم عرض بود، بارها افرادي در اثر فشار به پايين پرتاب و چند ده نفر كشته مي شدند. يكبار هم بخشي از پل فروريخت و تعدادي كشته شدند.

امسال طبق نوشته روزنامه ها، برنامه هايي مشابه سالهاي قبل براي تنظيم جمعيت و حركت دادن تدريجيِ آنان روي پل در نظر گرفته شده بود، ليكن با اين حال، گفته شد كه به دليل مسائل امنيتي، بسياري از نيروهاي قوات امن سعودي، از منطقه تخليه شده و در جاهاي ديگري استقرار يافته بودند تا فاجعه امنيتي به وجود نيايد. به همين دليل در ورودي پل جمرات، نيروهاي كافي وجود نداشت.

هجوم جمعيت فراوان به بالاي پل و استقرار آنها در اطراف جمره عقبي، در حالي كه تعداد زيادي زائر زن و افراد پير و ضعيف و كوتاه قد از ماليزيايي ها و اندونزي يايي ها و غيره ميانشان وجود دارد، زمينه را براي بحراني شدن اوضاع فراهم كرد.

به تدريج در ساعت 9 ، بر تعداد اين جمعيت افزوده شده و اندكي بعد، اوضاع از كنترل همه خارج مي گردد. فشارهاي متقابل ميان مردم; به ويژه وقتي از پشت سر باشد، مانند موجي جمعيت را روي زمين مي خواباند. در اين هنگام است كه همه براي نجات خود دست و پا مي زنند و هر كس كه افتاد ديگر قادر به بلند شدن نيست. افراد بعدي با

450

حركت از روي سر آنها قصد نجات جان خود را دارند و به اين ترتيب به لِه كردن افرادي كه در زير مانده اند، مي پردازند.

تنها پس از گذشته چند دقيقه، فاجعه رخ داد و 244 نفر كشته و بيش از 200 نفر ديگر زخمي شدند.

تنها پس از گذشت چند دقيقه، مسير پل به روي جمعيت بسته مي شود. روي پل به آرامي خلوت شده و جنازه ها همراه با هزاران حوله و دمپايي و كيسه پلاستيك و غيره پراكنده است. مأموران براي جمع آوري جنازه ها درگوشه اي، به فعاليت افتادند و بولدوزرهاي كوچك هم شروع به جمع آوري وسايل مي كنند و به اين ترتيب، يكبار ديگر فاجعه اي خونين در منا رخ مي دهد.

بازتاب فاجعه منا در روزنامه هاي سعودي

به نوشته روزنامه عكاظ (دوشنبه 11 ذي حجه) در اين رخداد، كه در اطراف حوض جمره عقبه روي داد، 244 نفر كشته و 244 نفر زخمي شده اند. اين در حالي است كه امسال بنا به نقل وزير حج، تا صبح روز عيد (و پيش از حادثه منا) جمعاً 272 نفر به دلايل ديگري; از جمله پيري و بيماري در موسم حج امسال مرده اند. و نيز به نقل از يكي از مسؤولان نيروي انتظامي در وزارت كشور مي نويسد: عمده دليل اين حادثه، اسباب و وسايل حجاج است كه آنها را بر دوش خود حمل كرده و اينها در وقت فشار روي زمين افتاده و سبب زمين خوردن ديگران مي شد. همچنين مسؤولان مطوّفي ها; يعني مؤسساتي كه مسؤوليت زدن چادر براي گروه هاي حجاج از كشورهاي مختلف دارند، اعلام كردند كه مسؤوليتي در قبال اين حادثه ندارند; زيرا بيشتر افراد كشته شده، از مفترشين بوده اند; يعني از كساني كه چادري ندارند و در اين روزها به اينجا آمده و كنار خيابانها مي خوابند. (معمولاً اين افراد هستند كه حالت خانه بدوشي هم دارند و به هرجا كه بروند ناگزير وسائلشان را هم همراه مي برند). تعداد اين افراد به طور تقريبي پانصدهزار نفر اعلام شده است. مشخّصه آنها اين است كه معمولاً با ماشين شخصي، همراه زن و فرزندان و به صورت خانوادگي آمده و هر جا را كه در عرفات يا منا خالي بيابند، بساط پهن كرده، سد معبر مي كنند و هزاران دشواري براي رفت و آمد ديگران