بخش 4

162

جمعه 26 ذي قعده

18/10/1383

بازديد نماينده وليّ فقيه از بعثه هاي مراجع تقليد

نماينده وليّ فقيه و سرپرست حجاج ايراني همراه با تني چند از علماي بعثه مقام معظم رهبري در مدينه منوره در بعثه هاي مراجع عاليقدر تقليد حضور يافت و با نمايندگان آنان ديدار و گفتگو كرد .

در اين ديدارها كه صبح روزهاي پنجشنبه و جمعه انجام شد ، نمايندگان بعثه هاي مراجع عظام از محدوديت هاي اعمال شده براي زيارت ائمه بقيع ، اظهار ناخرسندي كردند و خواستار تداوم تلاش مسؤولان سازمان حج و زيارت و مقامات سفارت جمهوري اسلامي ايران در رياض براي حل اين مشكل شدند .

توسعه جمرات و برنامه سال جاري براي رمي جمرات در موسم حج و نظرات مراجع عظام در اين مورد يكي ديگر از محورهاي اين گفتگوها بود .

گفتني است كه در سال جاري جمره هاي سه گانه تغيير كرده و حوضچه هاي دايره اي شكل قبلي هم اكنون به شكل بيضي درآمده و در وسط آن به جاي ستون به طول 45 متر يك ديوار به طول 25 متر كشيده شده است .

163

اين تغيير در هر سه جمره ايجاد شده است : در قسمت پائين ، ديوار جمره تاسقف كشيده شده و حجاج از دو طرف آن امكان رمي دارند ؛ يعني از سمت راست و چپ در كنار اين ديوار قرار مي گيرند و هر نقطه آن را بخواهند ، مي توانند رمي كنند . خوشبختانه معاونت آموزش و پژوهش بعثه پيش از موسم حج راجع به وظيفه حجاج بيت الله الحرام در چگونگي رمي از محضر مراجع عاليقدر تقليد استفتاء كرده و پاسخ آن را دريافت و در اختيار روحانيون محترم كاروانها قرار داده است .

آقاي ري شهري در اين ديدارها كه به طور جداگانه صورت گرفت ، اقدامات انجام شده براي رفع مشكلات زائران ايراني در مدينه منوره را شرح داد و گفت : « مقامات عالي دولت سعودي وعده داده اند كه تضييقات ايجاد شده را برطرف كنند اما ظاهراً دستورات صادر شده در رده هاي پايين تر براي اجرا با موانعي مواجه شده است » .

وي با اشاره به روابط خوب دو كشور گفت : « اميدواريم دولت عربستان بتواند بر مشكلات ايجاد شده از سوي افراد متعصب و متحجر فائق آيد » .

نماينده ولي فقيه و هيات همراه در اين ملاقاتها با اعضا و نمايندگان بعثه هاي مراجع عاليقدر حضرات آيات فاضل لنكراني ، سيستاني ، حكيم ، شاهرودي ، بهجت ، وحيد ، موسوي اردبيلي ، صافي ، شبيري ، تبريزي ، مكارم ، صانعي ، فياض ، حائري ، نوري و زنجاني گفتگو كردند .

مي افزايم كه اعضاي بعثه حضرت آية الله وحيد خراساني به ديدار آقاي ري شهري نيامده بودند ، ولي ايشان به لحاظ حقّ استاديِ آية الله وحيد با اعضاي بعثه معظم له ديدار كردند .

ديدار نماينده وليّ فقيه از بيمارستان هيأت پزشكي و عيادت بيماران

صبح امروز جمعه نماينده وليّ فقيه در بيمارستان هيأت پزشكي حج جمهوري اسلاميايران در مدينه منوره حضور يافت و از بيماران بستري شده در اين مركز درماني عيادت كرد .

در اين بازديد كه سفير جمهوري اسلامي ايران در رياض و سركنسول جمهوري

164

اسلامي ايران در جده نيز حضور داشتند ، آقاي ري شهري همچنين از امكانات درماني و تجهيزات پزشكي اين بيمارستان ديدن كرد و دكتر ضيايي رئيس هيأت پزشكي حج ، از چگونگي ارائه خدمات درماني به زائران ايراني گزارش داد .

آقاي ري شهري همچنين با كادر پزشكي اين بيمارستان گفتگو كرد و از نزديك با روند فعاليت پزشكان و چگونگي پوشش درماني بيماران آشنا شد .

ايشان پس از اين بازديد به خبرنگاران گفت :

تمهيدات در نظر گرفته شده براي خدمت رساني به زائران ايراني ، وضعيت مناسب آب و هوايي و انتقال مستقيم دهها هزار تن از زائران از مبادي مختلف در ايران به مدينه منوره سبب شده است تا زائران ما با مشكلات كمتري در مقايسه با سالهاي قبل مواجه شوند .

وي اقدامات هيأت پزشكي در ارائه خدمات درماني به زائران را خوب ارزيابي نموده و ابراز اميدواري كرد كه با تداوم تلاشهاي كادر پزشكي و امدادي حج ، زائران ايراني با مشكل خاصي در موسم حج مواجه نشوند .

قدرداني نماينده وليّ فقيه از حضور منظم زائران در دعاي كميل

نماينده وليّ فقيه و سرپرست حجاج ايراني امروز جمعه در پيامي خطاب به زائران ايراني حرم نبوي ، حضور گسترده و پرشور آنان در مراسم روحبخش دعاي كميل را نشان دهنده رشد ، آگهي و انگيزه هاي بالاي معنوي در زائران ايراني دانست .

در اين پيام كه در مدينه در اختيار خبرنگاران قرار گرفت ، آمده است :

بار ديگر زائران شيفته و پيرو اهل بيت عصمت و طهارت در فضايي سرشار از روحانيت و معنويت در كنار قبرستان بقيع و در جوار حرم نبوي دعاي عرفاني كميل را زمزمه كردند و براي پيروزي مسلمانان سراسر جهان دست به دعا برداشتند .

نظم خاص حاكم بر مراسم پر فيض دعاي كميل ، وحدت و انسجام ملت بزرگ و فهيم ايران را به رخ ناظراني از جهان اسلام كشيد و فرصتي را فراهم آورد تا اين رفتار شايسته و الگو زبانزد زائران حرمين شريفين شود .

165

برگزاري همايش زائران ايراني خارج از كشور

همايش زائران ايراني خارج از كشور امروز در بعثه برگزار شد . در آغاز اين برنامه دكتر عباسعلي شاملي با اشاره به معني و مفهوم بالاي حج گفت : در جريان اين فريضه مهم الهي آدمي بايد به گونه اي ديگر به حيات و هستي نگاه كند و نوع نگاه او بايد تفاوت كند .

وي خود كنترلي و خودمحوري را از فلسفه هاي مهم حج دانست و تأكيد كرد : « حج مكان آزمايش كردن بندگي است و اگر مساوات و برادري همراه باشد ، توفيقات فراواني نصيب انسان مي شود » .

سخنران بعدي جلسه دكتر محمد فنايي اشكوري بود كه با اشاره به برخي وقايع و حوادث تاريخي صدر اسلام كه در مدينه اتفاق افتاده است ، از زائران بيت الله الحرام خواست تا اين فرصتها را مغتنم بشمارند .

وي حج را داراي دو بعد ظاهري و باطني دانست و گفت : « بعد ظاهري حج با انجام مناسك حاصل خواهد شد ، اما زماني مي توان به باطن حج دسترسي پيدا كرد كه ديو شهوات را كه در خانه دل منزل كرده ، بيرون كنيم تا براي ورود خدا مهيا شود » .

چرخش شگفت آور خطيب جمعه مدينه از موضع وهابيت

امروز صدها هزار زائر شركت كننده در نماز جمعه باشكوه مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله ) شاهد يك چرخش شگفت آور مواضع از خطبه امام جمعه بودند . لزوم تكفير اكثر مسلمانان غير وهابي معتقد به توسل و تبرك و زيارت كه بارزترين شاخصه عقايد وهابيت بود ، نه تنها به وسيله خطيب محكوم شد ، بلكه وي يك خطبه را كاملاً به آن تخصيص داد !

چه شد كه احاديث قرائت شده از كتاب بخاري در خطبه ديروز دهها سال به فراموشي سپرده شده و اخيراً در هفته جاري مورد توجه آقايان قرار گرفته است ؟ !

اين تحول عظيم نيازمند يك تحليل و كالبد شكافي جامع است ، اما نمي توان سهم ديدار مؤثر گروه نماينده بعثه را با رئيس ائمه حرم نبوي در هفته گذشته ناديده گرفت .

166

روز چهارشنبه گذشته گروهي مركب از : حضرات آقايان : مسعودي ( توليت حرم حضرت معصومه ( عليها السلام ) ) ، بي آزار شيرازي ، حسينيان ، زماني مسؤول واحد اهل سنت و آخوند رهبر با دكتر صالح المُحَيْميد رئيس محاكم شرعي مدينه منوره ـ كه رياست ائمه مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله ) را به عهده دارد ـ ديدار كردند . يكي از موضوعات مهمي كه در اين ديدار مطرح شد تشكر از پيگيري انتظارات ايران از ائمه جمعه مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله ) بود كه طيّ نامه اي مشتمل بر دوازده خواسته سال گذشته به وسيله واحد اهل سنت به نامبرده تقديم شد و ايشان تصريح كرد كه :

من آن نامه را در دستور كار جلسات تصميم گيري با ديگر مسؤولان قرار دادم و تصميماتي را اتخاذ و دستور اجراء آنها را صادر كردم كه آثار عملي آن را امسال در تكريم زائران ايراني در فرودگاه و مسجد النبي ( صلي الله عليه وآله ) و تمام مدينه شاهد هستيد و نرمش گفتار خطيبان مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله ) را نيز ملاحظه مي كنيد .

هيأت ايراني در اين ديدار گفتند : « از خطبه جمعه هفته گذشته مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله ) نيز متشكريم كه وارد اختلافات مذهبي نشد ، اما هنوز به حدّ مطلوب نرسيده و انتظار داريم دستور انعطاف و همراهي بيشتر را به خطباء مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله ) صادر كنيد » . ايشان پذيرفت و صريحاً گفت : « اين موضوع را پيگيري خواهم كرد » .

گرچه اعتدال در جهت گيري سياست كلي حكومت عربستان عامل اساسي و بستر كلي اين گونه تحولات هست كه نبايد از آن غافل بود ، امّا بهره گيري از اين فضا با ترتيب دادن اينگونه ملاقاتهاي كليدي نيز يكي از مهمترين عواملي است كه بعثه مقام معظم رهبري مي تواند به آن همت گمارد .

پايان هفته فرهنگي ايران در رياض

نخستين هفته فرهنگي جمهوري اسلامي ايران ، پس از استقبال چشمگير مردم عربستان سعودي و علاقه مندان به فرهنگ و هنر كشورمان ، شامگاه روز جمعه در مركز فرهنگي ملك فهد شهر رياض پايان يافت .

اسماعيلي ، مدير كل همكاري هاي فرهنگي و هنر سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي

167

با اشاره به وجود اشتراكات فرهنگي فراوان بين ايران و عربستان ، گفت : « ما بايد براي كشورهاي مسلمان برنامه هاي خاصي تدارك ببينيم و به اين برنامه ها عمق بيشتري بدهيم » .

استادان و متفكران عربستان سعودي خواستار فعال كردن حركت ترجمه از فارسي به عربي براي آشنايي با صحنه فرهنگي و ادبي ايران در گذشته و حال شدند .

در چارچوب برگزاري هفته فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در شهر رياض ، يك سلسله سخنرانيهاي علمي در محل سالن نمايشگاه مركز فرهنگي ملك فهد اين شهر برگزار شد كه در اين جلسات سخنرانان بر همكاريهاي دو جانبه در زمينه هاي مختلف فرهنگي و ادبي تأكيد كردند .

محمد علي آذر شب ، در يكي از اين جلسات با عنوان « ريشه هاي مشترك ادبيات معاصر فارسي و عربي » به ايراد سخن پرداخت . وي با بررسي نقش ايرانيان در ادبيات عرب و تأثير متقابل ادبيات عربي و فارسي در گذشته و حال از محمد مهدي جواهري شاعر بزرگ جهان عرب ، به عنوان نمونه اي از شعراي معاصري كه تحت تأثير ادبيات فارسي قرار گرفته اند نام برد .

همچنين حجة الاسلام رسول جعفريان مسؤول كتابخانه تخصّصي تاريخ اسلام و ايران در قم ، با عنوان « جزيرة العرب در متون جغرافياي ايراني » سخنراني كرد .

كاروانهاي ويژه

چند سالي است كه تعدادي كاروان كه اعضاي آن سنخيت بيشتري با يكديگر دارند ، با عنوان « كاروانهاي ويژه » به حج اعزام مي شوند ؛ مانند « كاروان جانبازان » ، « كاروان هيأت علمي دانشگاهها » ، و امسال « كاروان ويژه بم » .

چند سالي است كه روحاني كاروان جانبازان ، عالم با تجربه جناب حجة الاسلام آقاي راشد يزدي است .

حضور كاروان جانبازان در بعثه مدينه

جانبازان اعزامي به حج سال جاري عصر امروز جمعه با حضور در بعثه مقام معظم

168

رهبري در مدينه منوره ، با نماينده ولي فقيه و سرپرست حجاج ايراني ديدار و گفتگو كردند . حجة الاسلام راشد يزدي در اين مراسم كه با مداحي در وصف امام زمان ( عج ) همراه و از معنويت خاصي برخوردار بود ، به شرح حديث نبوي در مورد خصلتهاي مؤمنان پرداخت .

وي پيامبر گرامي اسلام را منبع اخلاق نيكو خواند و گفت :

ما به عنوان پيروان پيامبر خدا بايد داراي صفات حسنه باشيم و اخلاق آن حضرت را به عنوان الگو در نظر بگيريم . ما آمده ايم كه خداوند در سفر حج گناهانمان را ببخشد و به اين دليل بايد در اخلاق و رفتارمان تحول ايجاد شود .

آقاي ري شهري در پايان اين مراسم از نزديك در گفتگو با جانبازان زائر ، ايثارگري و شهامت جانبازان را ستود و از آنان به عنوان الگويي براي تمامي مسلمانان ياد كرد .

در كاروان جانبازان اعزامي به حج سال جاري 220 نفر شامل 32 جانباز قطع نخاع ، پانزده جانباز شيميايي ، پانزده جانباز اعصاب ، نه نابينا ، پانزده قطع دست و پا و جانبازاني با پنجاه درصد جانبازي حضور دارند و چهارده تن به عنوان خدمه در خدمت اين جانبازان هستند .

دمي با جانبازان

طبقه اول فندق الدخيل ، گوشه اي كه تبديل به سالن اجتماعات شده بود ، پر از جانبازان 50 تا 70 درصد بود . اينجا بوي شلمچه مي داد : بوي باروت نه ؛ اما بوي عشق چرا .

آقاي زرهاني رئيس سازمان حج و زيارت با چند نفر از مسؤولان اين سازمان آمده بودند تا براي جانبازان صحبت كنند . همانهايي كه به گفته زرهاني هيچ توقع و ادعايي ندارند و نگاهشان كه مي كردي خاطره همه عملياتها در ذهنت زنده مي شد . خاطراتي كه حالا ديگر پشت برق زندگي امروزي در حال گم شدن هستند ؛ ولي جانباز ، بدون پا هم ايستاده است تا هيچ چيز فراموش نشود .

در بين 136 جانبازي كه با 65 همراه به فندق الدخيل آمده اند ، جانباز هفتاد درصد شيميايي ، جانباز هفتاد درصد قطع نخاعي ، جانباز هفتاد درصد اعصاب و روان ، جانباز

169

نابينا و بدون دست ، جانبازي كه هپاتيت دارد و سرانجام جانبازي كه بايد دياليز شود ، ديده مي شد . با همه اين احوال ، اين يك مجموعه فوق العاده است .

زرهاني مي گويد : « تمام سعي ما اين است كه شما اينجا راحت باشيد ، ولي در مكه اوضاع فرق مي كند و نياز به انرژي بيشتري هست ؛ چون فاصله ها كمي زياد است » .

بعد نوبت به حاج علي احساني رسيد ؛ وقتي او شروع مي كند به خواندن ، خادمهاي كاروان به حال آماده باش در مي آيند . يكي از آنها مي گويد : « بعضي از جانبازان گريه كه مي كنند حالشان بد مي شود . هرچه هم بگوييم در اين جلسه ها نباشيد ، قبول نمي كنند . . . : مادرم بيمار است / تا سحر بيدار است / مي رود راه ، ولي / كمكش ديوار است . . .

صداي گريه اوج مي گيرد .

چشمان همه رودخانه اشك است . به جز « الدخيل » مدير هتلهاي زنجيره اي الدخيل و قصر الدخيل كه قصد دارد در اين جلسه به جانبازان چند هديه بدهد . او نمي داند درد واقعي اين بچه ها كه هر كدامشان يك درد جسمي هم دارند چيست . اينجا جايي است كه مشكل جسمشان را فراموش كنند .

الدخيل با نگاهي آميخته با احترام جانبازها را مي بيند . اين همه عشق ، احترام هم دارد . روضه تمام مي شود . مي گويند : « اگر حاج محمود كريمي هم بود ، اينجا منفجر مي شد » . حاج محمود در اين سفر ، همراه يك جانباز شيميايي است و كنار حاج علي احساني ، حال و هواي خاصي به بچه هاي زائر مي دهد . مراسم كه تمام مي شود آقاي زرهاني مشكلات جانبازان را از زبان تني چند از آنها مي شنود و هنگام رفتن قول مي دهد تا حد امكان در رفع آنها بكوشد .

بعد از رفتن آقاي زرهاني ، سيد محمد حسين هاشمي رئيس كاروان ويژه جانبازان فرصتي مي يابد . اين بهترين فرصت است تا داستان اين كاروان را از زبان او بشنويم :

حضور در كنار جانبازان عشق مي خواهد و اگر داشته باشي لذت مي بري . هر كدام از اين عزيزان مشكل خاص خود را دارد . آنها هم با بحث مجروحيت روبرو هستند و هم محروميت از يك سري امكانات اجتماعي . آنها فوق العاده ويژه اند ؛ پس كار كردن با آنها هم بايد ويژه باشد . جانباز آنقدر روح جوانمردي و مرام دارد كه هر

170

كاري بكني ، كم كرده اي . ما در كاروان ويژه سعي مي كنيم از تمام امكانات براي رفاه اين عزيزان استفاده كنيم .

وقتي مي گويم كاروان ويژه مبادا فكر كنيد آنها مجاني به اين سفر آمده اند ؛ آنها مثل بقيه زوار پول داده اند ، به همان اندازه ، حتي پول گوسفندهاي قرباني را هم داده اند . قبول كنيد قشري كه ما افتخار سرويس دهي به آنها را داريم خيلي مظلوم است .

فردا به سمت مكه حركت مي كني . سه ميني بوس بدون صندلي داريم ، پنج اتوبوس معمولي و دو آمبولانس كه جانبازان تحت درمان را با آن مي بريم .

وقتي از هاشمي مي پرسيم : « چرا جانبازاني كه از سراسر كشور در اين كاروان حضور دارند اجبارا بايد به تهران بيايند ؟ » پاسخ قانع كننده اي مي دهد :

سهميه حج براي جانبازان محفوظ است و خودشان هستند كه كاروان ويژه را انتخاب مي كنند . آنها با اين سهميه مي توانند كاروان شهر خودشان را انتخاب كنند ولي به كاروان ويژه مي آيند و حركت با اين كاروان هم از تهران است .

به او مي گوييم بعضي از جانبازان دوست دارند در برگشت مستقيماً به شهرهاي خود بروند كه مي گويد :

آقاي زرهاني قول داده اين خواسته را پيگيري كند ، ولي خيلي سخت است ؛ چون بايد گذرنامه جانبازان را پس بگيرند و به كاروان استانهاي مربوطه شان بسپارند تا جا براي آنها رزرو كنند . اين كار دوندگي زيادي دارد . نمي گويم ناممكن ، ولي خيلي سخت است . البته اگر با ما به تهران برگردند نماينده بنياد مستضعفان و جانبازان در فرودگاه بليت شهرهايشان را در اختيارشان مي گذارد .

19 نفر از مدير و روحاني گرفته تا پزشك و ويلچرساز و خادمان ديگر ، وظيفه سرويس دهي به جانبازان را بر عهده دارند كه تعداد زيادي از خادمها به اعمال حج نمي رسند و به عمره مفرده اكتفا مي كنند چون در روزهاي اعمال بايد مراقب جانبازان باشند .

از پله هاي فندق الدخيل كه پايين مي آمدم به چيزهايي كه ديده و شنيده بودم فكر مي كردم ، به اتاقهاي پر از ويلچر و كساني كه عليرغم مشكلات فراوان جسمي ، عاشقانه به سوي بقيع و مسجد النبي پر مي كشند . ديشب بين مسجد النبي و بقيع ، موقع دعاي كميل حال اين آدمهاي عاشق ديدني بود .

171

افزايش سهميه زائران هيأت علمي دانشگاهها

سهميه زائران هيأت علمي دانشگاههاي كشور در حج امسال به دو برابر افزايش يافت . مدير كاروان هيأت علمي دانشگاههاي كشور در گفتگو با زائر گفت :

امسال در اين كاروان 220 نفر حضور دارند ، در حالي كه سال گذشته اعضاي اين كاروان 100 نفر بوده اند .

از بين اعضاي هيأت علمي دانشگاهها افرادي انتخاب و بين آنها قرعه كشي شد . و بر اساس قرعه اين مجموعه به حج مشرف شدند . 100 نفر از زائران كاروان از تهران و مابقي از ساير دانشگاههاي كشورند و رتبه دانشگاهي اين زائران از مربّي بالاتر است .

وي با بيان اينكه تعداد كمي از اين زائران سابقه تشرّف به حج دارند افزود : « برخي از اين افراد با همسران خود آمده اند ؛ يعني همسراني كه داراي فيش اولويت دار بوده اند » . گفتني است كه معمولاً روحاني ، مدير و خدمه كاروانهاي ويژه ، از ميان افراد پر تجربه و سابقه دار انتخاب مي شوند .

در كاروان هيأت علمي دانشگاهها تعدادي از شخصيتهاي علمي كشور حضور دارند از جمله دكتر نيلي استاد دانشگاه صنعتي شريف ، دكتر يوسف حجّت معاون سازمان حفاظت محيط زيست ، دكتر سعيد رضايي استاد دانشگاه الزهراء و دكتر سيد محمدرضا خليلي استاد دانشكده مكانيك دانشگاه صنعتي خواجه نصيرالدين طوسي .

كاروان ويژه بم

زائر در دوازدهمين شماره خود گزارش ذيل را درباره اين كاروان منتشر كرد : بم را با غم فاصله اي نيست . شهري كه سال گذشته در پي بروز حادثه اي دلخراش مصيبتي عظيم ديد . در پي اين اتفاق شايد كمتر شيريني لبخند بر لبان خشكيده اهالي اين ديار نشسته باشد ، چه اينكه قامت بسياري از عزيزانشان را به تيره خاك سپرده اند . داغ عزيز از دست رفته شايد به مرهم مرحمت ياران و آشنايان التيامي بيابد اما كجا مي توان عمق فاجعه مصيبت زدگان بم را دريافت ؟ آشنايان اين ديار نيز يك به يك با جنبش يكباره زمين به قدر چند ثانيه

172

روي در نقاب خاك كشيدند و بازماندگان را در تحمل اين رنج تنها گذاشتند . خبر رسيد كه كارواني از بم براي شركت در مراسم حج چند روزي است كه ميهمان مدينه منوره است . مشتاق بودم از نزديك اين عزيزان را ببينم . مي خواستم بدانم اين جمع چگونه غم مدام خود را با دلتنگيهاي غروب مدينه تقسيم مي كنند . به محل استقرار آنان در هتل ادله المدينه رفتم . طبقه هفتم ، كاروان 26361 .

زائران بمي در راهرو در حال رفت و آمد بودند . سر صحبت با آنها باز شد ، سفره دل را گشودند . هر يك از غمي مي گفت و از درگذشت عزيزي . بسياري از آنان جمع كثيري از بستگان خود را از دست داده بودند . بعد از گذشت يك سال گويي هنوز غمها تازه است . . . مگر مي شود فراموش كرد . . . حرفها با قطرات اشكي كه بر گونه زائران بمي مي نشست در آميخته بود . يكي از زائران گفت : سال گذشته به همراه عده اي براي عمره آمديم اما بعد

از اين حادثه تعدادي از اين جمع از دنيا رفتند . وي كه داغ ديده حدود دويست نفر از افراد طايفه خود بود ، به زلزله آسياي جنوب شرقي اشاره كرد و گفت : « زائراني از كشورهاي زلزله زده حادثه اخير را مي بينم . آنها مصيبت بالاتري را تحمل كردند . آرزو مي كنم كه

اين زائران هم با الطاف و عنايات حضرت حق و پيامبر بزرگ اسلام قدرت تحمل اين حادثه را پيدا كنند » .

يدالله سهرابي يكي ديگر از زائران بمي هم به جمع ما آمد . او هم به شباهت زلزله بم و حادثه اخير اشاره كرد و گفت : « ما خود مصيبت زده ايم و بنابراين با مردم آن منطقه ابراز همدردي مي كنيم و مضايقه اي هم از كمك كردن به آنها نداريم » . يدالله سهرابي ادامه داد :

آرزوي هر مسلماني رفتن به حج است و امروز كه ما اين توفيق را يافته ايم ، خداوند را شاكريم و آرزو مي كنيم كه اين همجواري با مرقد رسول الله و تشرفمان به بيت الله الحرام باعث آرامش دلهاي مضطرب ما و همشهري هايمان شود . اما علاوه بر غم از دست دادن عزيزان ، خاطره هولناك زلزله نيز هنوز همراه اهالي بم است و در مواقعي موجبات اضطراب خاطر آنان را فراهم مي آورد .

حسين باقري در اين باره مي گويد : « حتي اينجا هم كه هستم به مجرد شنيدن صدايي غير منتظره مي پندارم دوباره زلزله اتفاق افتاده است » . با محمد برايي نژاد كه صحبت كردم

173

فضاي مصاحبه رنگ ديگري پيدا كرد . برايم از حادثه بم و چگونگي از دست رفتن كوچكترين پسرش گفت . نامش سجاد بود و 12 سال داشت . از پنج پسر ، اين آخري در دل پدر جايي ديگر باز كرده بود و به همين سبب از دست رفتنش براي او خيلي سخت بود ، به خصوص اينكه خود او را كفن كرده و به خاك سپرده بود . ياد و خاطره اين واقعه ، دوباره چهره او را غرق در غم كرد . در اين حال برايي نژاد حرف را به بقيع كشاند . اول از غربت ائمه گفت و بعد شرح داد كه موقع زيارت معصومين ( عليهم السلام ) و خصوصاً امام سجاد ( عليه السلام ) براي تمامي از دست رفتگان در بم و پسر كوچكش مغفرت و براي خود و همشهريانش ، صبر و تحمل طلب كرده است .

حجة الاسلام عسكري ، روحاني كاروان بم نيز طي صحبتي به نحوه شكل گيري اين كاروان اشاره كرد و گفت :

در سال گذشته قبل از عزيمت زائران به سفر حج ، زلزله بم به وقوع پيوست و برخي از كساني كه بنا بود اعزام شوند در اين حادثه جان باختند . در سال جديد با تدابير بعثه بنا شد كاروان جديدي شكل گيرد و برخي از بازماندگان افراد متوفي كه فيشهاي سال گذشته عزيز از دست رفته خود را در اختيار داشتند با اين كاروان همراه شوند .

اين كاروان تنها 20 روز قبل از اعزام شكل گرفت و تصميم گرفته شد با اولين پرواز از كرمان به مدينه منوره اعزام شود و خوشبختانه با عنايات پروردگار ، از نظم و انضباط خوبي برخوردار بوده است .

عسكري با اشاره به اينكه برخي از زائران بمي 50 الي 60 نفر از افراد خانواده خود را از دست داده اند ، گفت :

در روزهاي اول برخي از خانمها كه داغدار عزيزان خود بودند بسيار دلتنگي مي كردند اما گويا در كنار بقيع و با زيارت حرم نبوي و قبور ائمه اطهار تسكين پيدا كرده اند .

براي اينكه زائران روحيه مناسبتري براي زيارت پيدا كنند ، برخي كارهاي گروهي در كاروان از جمله ختم قرآن ، ذكر صلوات و همچنين برگزاري مسابقات مورد تأكيد قرار گرفت كه الحمدلله مؤثر بود .

174

وي از يكي از زائران اين كاروان به نام خانم مظفري نيا به عنوان زائر نمونه ياد كرد و گفت :

ايشان با اينكه همه افراد خانواده اش را از دست داده است اما با روحيه اي بالا در جلسات و كارهاي گروهي كاروان شركت مي كند و اين خود در بالا بردن روحيه ديگر اعضاي كاروان مؤثر است .

محمد جهانشاهي يكي از خدمه اين كاروان مي گفت در سالهاي 74 و 75 نيز به سفر خانه خدا مشرف شده است . زلزله بم جمع زيادي از خويشان او را نيز در كام مرگ فرو برد . خودش مي گويد :

بسياري از اقوام خود را در شهر بروات از دست دادم و به همين سبب خيلي دلتنگ و ناراحت بودم تا اين كه امسال از من دعوت شد بيايم و در خدمت حجاج بيت الله الحرام قرار گيرم . الان كه در اينجا هستم فكر مي كنم با توسل به حضرت رسول و ائمه معصومين ( عليهم السلام ) ، مي توانم وضع روحي بهتري پيدا كنم .

اما به يقين ، تنها اقوام و خويشان از دست رفتگان در زلزله بم نيستند كه به ياد آنهايند . همه زائران ايراني همان گونه كه در وطن ، اين عزيزان را فراموش نكردند ، در اينجا نيز به ياد آنها هستند .

استقبال كاروانها از طرح خواهران معينه

تقاضاي كاروانها براي برخورداري از خواهران معينه رو به افزايش است . معاون امور روحانيون بعثه با اعلام اين مطلب افزود :

طرح خواهران معينه شروع موفقي داشته و با استقبال زائران ، مديران و روحانيون رو به رو شده است ، به گونه اي كه اين معاونت پي در پي با اعتراض كاروانهايي مواجه است كه معينه ندارند . طرح خواهران معينه بسياري از مشكلات حج بانوان زائر را حل كرده است . در گذشته بانوان زائر در بيان مسائل خاص خودشان به روحانيون كاروانها موانعي داشتند ؛ اما اكنون در كاروانهايي كه خواهران معينه حضور دارد ، بانوان زائر به راحتي امكان برقراري ارتباط نزديك با معينه ها دارند و مسائل خودشان را هم به راحتي بيان كرده و پاسخ مناسب دريافت مي كنند .

175

حجة الاسلام عرب در پخش ديگري از سخنان خود با بيان اينكه هنوز كاروانهايي هستند كه معينه ندارند افزود :

در گذشته كه طرح خواهران معينه اجرا نشده بود ، روحانيون و معينهاي محترم در بيان مسائل بانوان و توجيه آنها براي اعمال حج با مشكل رو به رو بودند ؛ ولي پس از اجراي اين طرح ، خواهران معينه به ياري روحانيون آمده و اين بخش از مسؤوليتها را انجام مي دهند .

در اين طرح ، مسؤوليت به عهده روحاني كاروان است و معينها و معينه ها تحت نظارت و مديريت وي كار مي كنند . معاونت امور روحانيون هم اكنون در حال شناسايي نقاط ضعف و قوت طرح و توسعه آن است .

176

شنبه 27 ذي قعده

19/10/1383

سخنان نماينده وليّ فقيه در همايش حقوق بشر از نگاه قرآن

نماينده ولي فقيه و سرپرست حجاج ايراني طي سخناني كه در همايش حقوق بشر از نگاه قرآن ايراد كرد ، « ساماندهي امور مردم » را فلسفه اصلي حج براساس آموزه هاي قرآني دانست و گفت : « بركات حج فراتر از جامعه اسلامي است و با برپايي حج براساس رهنمودهاي اسلام ناب حقوق جامعه بشري تضمين مي شود » .

اين همايش روز شنبه در بعثه مقام معظم رهبري در مدينه منوره و با حضور جمعي از زنان دانشمند جهان اسلام برگزار شد .

آقاي ري شهري به وضعيت تأسف بار مسلمانان در سراسر جهان اشاره كرد و گفت :

چرا با وجود برگزاري حج ، اشغالگران همچنان در كشورهاي فلسطين ، عراق و افغانستان به جنايات خود ادامه مي دهند ؟ چرا در برخي از كشورها زنان از اولين حقوق خود كه حفظ حجاب و عفت است محرومند ؟ چرا دشمنان اسلام براي انجام كارهاي خلاف آزادند اما مسلمانان اجازه انجام دادن وظايف اوليه خود را ندارند ؟ بدون ترديد علت اصلي اين مشكلات را بايد در فاصله ميان حج امروز مسلمانان با حج مورد نظر اسلام دانست . طواف و حجي كامل و مورد تأكيد اسلام است كه بتواند

177

مشكلات جامعه اسلامي را حل كند .

فلسفه حج اين است كه مردم با طواف خانه خدا و ا رتباط با اهل بيت ( عليهم السلام ) به ياري دين خدا برخيزند و براي فداكاري در راه اسلام آماده باشند .

باطن حج جز ياري رساندن به اسلام و حكومت اسلامي ، خدمت به آرمانها و ارزشهاي ديني نيست ، از جمله ارزشها دفاع از حجاب و حريم زنان مسلمان ، حراست از مرزهاي اسلام و حمايت از ملتي مظلوم مانند مردم فلسطين است .

از ديدگاه قرآن كريم ، مودت اهل بيت امري واجب است و حاجي در سفر حج براي دفاع از اسلام اعلام آمادگي مي كند و زماني كه مسلمانان به وظايف خود عمل كردند زمينه براي حكومت اهل بيت و ظهور قائم آل محمد ( صلي الله عليه وآله ) فراهم مي شود .

بر اساس روايات ، مهدي موعود ( عج ) قيام نمي كند مگر اينكه تمامي مدعيان حقوق بشر و عدالت رسوا شوند همانگونه كه امروز ادعاي حقوق بشر آمريكا از ديد افكار عمومي سراسر دنيا فريبي بيش نيست و رسوايي حاكمان كاخ سفيد بر همگان عيان شده است .

با وجود تبليغات روز افزون غرب عليه پيروان اهل بيت بر اساس آموزه هاي ديني ، خاندان رسالت و امامت تنها مدافعان و تامين كنندگان واقعي حقوق انسانها به شمار مي آيند .

جمهوري اسلامي زمينه ساز حكومت عدل مهدي موعود ( عج ) است و به فضل الهي و با رهبري امام امت و خلف صالح آن حضرت ، ايران اسلامي زمينه ساز حكومت عدل جهاني است و براي فرا رسيدن روزي كه حقوق تمامي انسانها تامين شود زمينه سازي مي كند .

آقاي ري شهري به شركت كنندگان در همايش زنان و حقوق بشر از ديدگاه قرآن توصيه كرد معرفت و آگاهي خود به وظايف سنگين امت اسلامي را افزايش دهند و ايام حج را فرصتي گرانبها براي خودسازي و سازندگي امت اسلامي بدانند .

اعتراض دكتر صفي زاده به معاون وزارت تبليغ عربستان

در پي ارسال اعتراضنامه بعثه مقام معظم رهبري به مسؤولان دولت راجع به تنديها و

178

سخت گيريهاي مأموران بقيع آقاي دكتر صديق صفي زاده كه سني و داراي حرّيت انديشه و شجاعت است و در بقيع مورد تعرّض مأمورين قرار گرفته بود امروز شنبه با مسؤولان مؤسسه امر به معروف و نهي از منكر مدينه ديدار و گفتگو كرد . پس از ورود دكتر صفي زاده به ساختمان مركزي هيأت امر به معروف و نهي از منكر مدينه و معرفي جايگاه علمي بالاي خويش ، به وي مي گويند « رئيس هيأت حضور ندارد اما معاون وزير ارشاد و تبليغ سعودي در اين ساختمان مستقر است و مي توانيد با ايشان ديدار كنيد » .

دكتر شيخ القُبلي ، معاون وزير ايشان را پذيرفت و پس از معارفه اوليه ، دكتر صفي زاده گزارشي از برخورد نامطلوب و تند و تنفر آور مأموران بقيع به وي ارائه كرد و نحوه برخورد زننده آنها با خودش را نقل و سپس يادآوري كرد كه انتظار همه ما اهل سنت و نيز شيعيان و ايرانيان و غير ايرانيان دستور اصلاح برخورد مأمورين است .

وي از گزارش مشروح او متأثر شد و قول داد كه همان روز براي رفع مشكل اقدام كند .

ديدار و گفتگو با عوّام ، رئيس يكي از مراكز تحقيقاتي ديني مدينه

امروز شنبه در ادامه ديدار علمي سال گذشته كه با حضور حجة الاسلام قاضي عسكر انجام گرفته بود ، عده اي از فضلاي ايران از مركز تحقيقاتي عوّام ديدار كردند . ايشان كه يكي از محققان بنام و برجسته مدينه منوره و مورد توجه جمعي از علماي مدينه است ، شخصي متين ، متخلق ، متواضع ، فاضل ، ارادتمند به اهل بيت ( عليهم السلام ) و 75 ساله است .

پسران او محققاني كنار دست او هستند كه بسيار خوب پرورش يافته اند . وي داراي كتب و تأليفاتي است . ارتباط فكري و علمي با اين شخصيت و انتقال پيامهاي اصلي تشيع و انقلاب اسلامي مي تواند نقش بسيار مؤثري در عرضه آن پيامها در عربستان داشته باشد .

به دنبال قرار قبلي ، صبح امروز حضرات حجج اسلام آقايان نورمفيدي ، شيخ جواد فاضل ، سيد مجتبي نورمفيدي ، شيخ محمد حسن زماني مسؤول واحد اهل سنت و آخوند رهبر ، از علماي اهل سنت ايران در محل مركز تحقيقات علمي اسلامي وي حاضر شدند . برخي از كتب فقهي شيعه ، روز قبل به ايشان تقديم شد تا ملاحظه و نظر خود را ارائه

179

كند . ايشان پس از احوالپرسي و تعارفات گفت :

در مقدمه اين كتاب دو اشكال مشاهده كردم كه خوب است توضيح دهيد . اول آنكه نوشته اند : « افتخار فقه شيعه آن است كه 50000 حديث فقهي دارد ، اما فقه اهل سنت فقط 500 حديث فقهي دارد » . سند شما براي اين آمار چيست ؟ آيا مي دانيد فقهاي اهل سنت هزاران حديث فقهي را در كتب روائي و فقهي خويش مورد استفاده براي استنباط احكام قرار داده اند ؟

يكي از حاضران پاسخ داد : « ما كتب شما را تتبع كرديم و اصلاً به 500 حديث نمي رسد و به اين يقين داريم » . آقاي عوّام پرسيد :

آيا كتاب بلوغ المرام را ديده ايد و مي دانيد چند هزار حديث فقهي را جمع آوري كرده است ؟ آيا نيل الاوطار شوكاني را ديده ايد كه مشتمل بر چندين هزار حديث فقهي است ؟

ـ مقصود ما فقط احاديث صحيحه اي بوده كه فقط فقهي محض باشد ، بسياري از اين احاديث كه شما مي شمريد ممكن است عقيدتي ، تاريخي يا اخلاقي باشد و بسياري ديگر هم غير صحيح . آيا همه اين چند هزار حديث را شما صحيح مي دانيد ؟

در اينجا آقاي عوّام به پسرش دستور داد جلد اول يكي از كتب حديثي فقهي را آوردند تا علماي ايراني حاضر در اين ديدار به عنوان نمونه ملاحظه كنند . يكي از حاضران به يكي دو حديث از آن كتاب كه حكايت فعل پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) بود اشاره كرد كه اينها تاريخي است نه فقهي ، و عوّام پاسخ داد كه تاريخي كه بيانگر فعل پيامبر باشد مصداقي از سنّت و حديث فقهي است . وي افزود :

عبارت اين كتاب شما داراي اين اتهام به اهل سنت است كه شايسته است با توجه به كتب احاديث فقهي موجود اهل سنت اصلاح شود و مطابق واقع گردد .

يكي از علماي ايراني در پاسخ گفت :

به هرحال شما اهل سنت چون اولاً احاديث كمتري از شيعه داريد و ثانياً با توجه به دوره منع تدوين حديث دچار قطع سند احاديث هستيد ناچار شديد كه به منابع قياس و استحسان و مصالح مرسله روي آوريد ولي ما در فقه شيعه همه مسائل را از احاديث مان استخراج مي كنيم .

180

در پايان حجة الاسلام زماني گفت : شايد بتوان در جمع بندي چنين گفت :

1 . به جاي عدد 500 حديث ، مي شود تعداد كل احاديثي كه فقهاي اهل سنت از آنها استنباط حكم فقهي كرده اند گرچه محض فقهي نبوده و مشتمل بر عقايد و اخلاق و تاريخ هم باشد محاسبه كرد و حاصل آن محاسبه را در مقدمه اين كتاب نوشت .

2 . احاديث فقهي اهل سنت گرچه ممكن است بيشتر از اين تعداد باشد اما كمتر از احاديث فقهي شيعه است ؛ زيرا احاديث فقهي ائمه اهل البيت ( عليهم السلام ) به مجموعه احاديث نبوي افزوده ، و منبع عظيم استنباط شده و فقهاي شيعه كمتر به منابع ديگر نياز پيدا مي كنند ، اما فقهاي اهل سنت احتياجشان بيشتر است .

3 . گرچه ممكن است مقداري نزاع لفظي باشد ؛ زيرا فقه شيعه هم از عقل و قياس استفاده مي كند ، اما حكم قطعي عقل و قياس قطعي مقطوع العلة ، ولي فقه اهل سنت از قياس ظني و ديگر ادله ظنيه عقليه استفاده مي كند كه فقه شيعه آن را قبول ندارد و اين نياز ناشي از همان عدم استفاده از احاديث اهل البيت ( عليهم السلام ) است .

4 . پيشنهاد مي كنم كه فقهاي سني و شيعه از احاديث فقهي جوامع فقهي يكديگر بيشتر استفاده كنند .

آقاي عوّام گفت :

من قبول دارم كه فقه اهل سنّت توسّع بيشتري در بهره گيري از منابعي غير از نصّ كتاب و حديث دارد و بالطبع اهل بيت را ما والاتر از ديگران مي دانيم و اين پيشنهاد كه از احاديث يكديگر بيشتر استفاده كنيم خوب و مفيد است .

آقاي نور مفيدي در پايان گفت :

امروز جهان اسلام با سئوالات فراواني از ناحيه جوامع بشري مواجه است و شايسته است كه فقهاي مذاهب اسلامي با تعامل مثبت علمي با يكديگر و همكاري بتوانند جواب هاي درستي به نياز بشر بدهند .

گفتني است كه طرح چند موضوع اختلافي بين فقه شيعه و اهل سنت و اشاره به برخي امتيازات فقهي و حديثي اماميه و نقصهاي فقه اهل سنت باز كننده اُفق جديدي براي مخاطب است كه مي تواند در جهتگيري آينده وي اثر داشته باشد . نيز استمرار تعامل علمي و همكاري و ارتباط بين مراكز علمي ايران و عربستان ضرورتي است كه بركات زيادي در

181

جهت رفع شبهات و اتهامات از شيعه و عرضه مكتب اهل بيت ( عليهم السلام ) در عربستان دارد .

آخرين روز ورود زائران به مدينه منوّره

سعودي گازت ويژه نامه فارسي روزنامه سعودي عكاظ در شماره امروز خود نوشت :

از امروز مسؤولين ذي ربط طريق الهجره را در مسير ورود به مدينه منوره مسدود مي كنند تا حركت منظم كاروانها از مدينه منوره به مكه مكرمه آغاز گردد . تاكنون 221807 حاجي رهسپار مكه شده اند و هنوز 218924 حاجي در مدينه منوره هستند كه به تدريج بايد رهسپار مكه شوند . اين تعداد از حجاج با 5117 اتوبوس به مكه مكرمه خواهند رفت .

دكتر يوسف بن احمد حواله رئيس دفتر ادلاّء و توسعه و آموزش گفت : « از امروز شنبه به هيچ حاجي اجازه ورود به مدينه منوره داده نخواهد شد و جاده رو به مدينه منوره يك طرفه خواهد بود » . سعودي گازت افزوده است : اياد مدني وزير حج عربستان اعلام كرد :

موافقت هيأت وزيران جهت همراهي يك جوان سعودي با اتوبوسهاي ناقل حجاج در موسح حج امسال پنج هزار فرصت شغلي براي جوانان ايجاد شده است . جوانان سعودي نه تنها راهنماي اتوبوسها خواهند بود بلكه به آنان آموزش داده شده است تا پاسخگوي سؤال حجاج در همه زمينه ها باشند . اين جوانان به شرح و وصف تاريخ ، فرهنگ و اماكن باستاني عربستان براي حجاج خواهند پرداخت و مديريت مؤسسه مطوفين موضوع به كارگيري جوانان را بر عهده خواهد گرفت .

تا روز بيست و چهارم ذي قعده تعداد 5520 اتوبوس حجاج را از مدينه منوره و جده به مكه مكرمه رسانده اند و حجاجي كه تاكنون وارد مكه مكرمه شده اند بالغ بر 460320 نفرند .

دكتر امين بن ياسين قطاني مدير كل شعبه وزارت حج در مكه اعلام كرد :

تعداد 4561 ساختمان در مكه مكرمه آماده اسكان حجاج بيت الله الحرام است . اين ساختمانها گنجايش يك ميليون و صد هزار حاجي را دارند .

حضور جمعي از شيعيان مقيم آلمان و هلند در بعثه

عصر شنبه تعدادي از شيعيان مقيم آلمان و هلند كه همگي مستبصر شده بودند در بعثه

182

مقام معظم رهبري در مدينه حضور يافتند و با حجة الاسلام و المسلمين ري شهري ديدار و گفتگو كردند . در اين ديدار سرپرست حجاج ايراني به شرح وظايف پيروان اهل بيت در تعامل با ساير مسلمانان پرداخت و گفت :

وحدت كلمه و برخورد برادرانه با تمامي مسلمانان از توصيه هاي مهم ائمه معصومين ( عليهم السلام ) به پيروان مكتب اهل بيت ( عليهم السلام ) است . لازمه بهره برداري مادي و معنوي از بركات نازل شده از جانب خداوند تمسك به اهل بيت ( عليهم السلام ) است . مسلمانان با اتصال به مكتب اهل بيت از بركات حج بهره مند مي شوند و نه تنها مشكل خود بلكه مشكلات بشر را حل خواهند كرد . روش و منش نيكو مهمترين تبليغ براي مكتب اهل بيت است و امام خميني در عصر ما بزرگترين شخصيتي بود كه با عمل خود مسلمانان سراسر جهان را به سوي مكتب اهل بيت جذب كرد .

توفيق حضور زائران در مدينه منوره و كسب فيض از حضور در بارگاه ملائك پاسبان رسول مكرم اسلام ( صلّي الله عليه وآله ) و ائمه بقيع زمينه ساز حضور با معرفت در حج و بهره گيري از بركات مادي و معنوي حج است . با حضور زائران در حرم نبوي و بهره گيري از نورانيت و معنويت حج ، پيروان اهل بيت قوت و توان بيشتري براي خدمت به مكتب اسلام ناب پيدا خواهند كرد . حضور در حج مي تواند مقدمه اي براي نشان دادن حسن سلوك و اخلاق و تغيير و تحول در رفتار و كردار زائران بيت الله الحرام باشد .

در ابتداي اين ديدار نماينده اين گروه از مسلمانان مقيم اروپا گفت :

وجود با بركت امام خميني ( قدس سره ) و راهنماييهاي خلف صالح ايشان حضرت آية الله خامنه اي موجب احياي اسلام ناب در جهان شده است و شيعيان اروپا براي گسترش فرهنگ اهل بيت ( عليهم السلام ) تلاش مجدانه اي دارند . و جمهوري اسلامي ايران الگويي اميد بخش و قابل اتكا براي پيروان اهل بيت در سراسر جهان است .

حضور جمعي از شيعيان پاكستاني در بعثه

شنبه شب عده اي از زائران شيعه پاكستاني در بعثه مقام معظم رهبري در مدينه حضور يافتند . در جمع شيعيان پاكستاني ، پس از قرائت قرآن ، آقاي شمسايي مداحي كرد و پس از

183

آن ، نماينده ولي فقيه بر اهميت وحدت كلمه ميان مسلمانان تأكيد كرد و گفت :

حج واقعي زمينه ساز وحدت كلمه امت اسلام است و تبليغ صحيح حج از كنار خانه توحيد اين هدف مهم را در دسترس مسلمانان قرار مي دهد .

ايجاد تفرقه و تشتت در كشورهاي اسلامي از جمله پاكستان يك هدف عمده و پايدار قدرتهاي استكباري است و زائران خانه خدا براي خنثي كردن اين توطئه دشمن بايد در حج منادي وحدت و همدلي ميان مسلمانان باشند .

حقيقت حج رسيدن زائر به ضيافت حضرت حق است و زائران خانه خدا بايد توجه داشته باشند كه حج به مفهوم زيارت خانه نيست ، بلكه زيارت صاحب خانه است و پذيرش توبه حاجي از بركات حج محسوب مي شود .

بر اساس آموزه هاي دين مبين اسلام ، اقامه حج بايد به گونه اي باشد كه علاوه بر منافع فردي ، سود و بركت را براي امت اسلام نيز تامين و تضمين كند .

در اين ديدار دو تن از علماي پاكستاني ترويج فرهنگ اهل بيت و بهره گيري از معنويات حج را از جمله اهداف زائران پاكستاني در سفر حج برشمردند و تأكيد كردند : حضور زائران پاكستاني در بعثه مقام معظم رهبري تجديد عهد با مقام عظماي ولايت و حمايت از نظام مقدس جمهوري اسلامي است .

پس از سخنان نماينده وليّ فقيه يكي از روحانيون چند كلمه اي روضه خواند و همين كه نام حضرت صديقه طاهره بر زبانش جاري شد ، فرياد ناله از زن و مرد به آسمان بلند شد و سيلاب اشك بر گونه ها جاري گشت . زائران پاكستاني چنان از عمق جان مي سوختند و مي گريستند كه ايرانيان حاضر در جلسه را شديداً تحت تأثير قرار داد و من به اين عشق و سوز و حال و انقلاب روحي آنان كه همه را منقلب مي كرد غبطه خوردم .

ديدار جمعي از اعضاي حزب الله با نماينده وليّ فقيه

در اين ديدار كه با حضور شيخ نعيم قاسم قائم مقام رهبري حزب الله لبنان ، در بعثه مقام معظم رهبري در مدينه منوّره برگزار شد نماينده ولي فقيه ، جهاد با نفس و خودسازي را وظيفه اصلي مجاهدان اسلام دانست و گفت : « با تداوم خودسازي به عنوان جهاد اكبر ،

184

مقاومت اسلامي در لبنان آينده اي روشن خواهد داشت » .

آقاي ري شهري ضعف بنيه معنوي مسلمانان صدر اسلام را دليل اصلي شكست مسلمانان دانست و گفت :

توصيه پيامبر اسلام به خودسازي نه تنها يك توصيه اخلاقي و فردي بلكه يك توصيه سياسي به جوامع اسلامي است و به اين ترتيب توجه به معنويات و سازندگي يك ضرورت براي عموم مسلمانان محسوب مي شود .

آقاي ري شهري از خودسازي و تقويت بنيه معنوي به عنوان مهمترين درس براي پيروان امام خميني و مقام معظم رهبري و عامل اصلي براي پاسداري از دستاوردهاي انقلاب و حراست از پيروزيهاي انقلاب و حراست از پيروزيهاي حزب الله لبنان ياد كرد و گفت :

ترديدي نيست كه دشمنان خارجي از جمله آمريكا و رژيم صهيونيستي قادر نيستند خسارتي به انقلاب اسلامي و نهضت مقاومت اسلامي در لبنان وارد كنند ، مشروط بر اينكه مسلمانان به اسلام ناب و فرهنگ اهل بيت تمسك كنند و براي تقويت بنيه معنوي خود بكوشند .

جوانان غيور حزب الله لبنان كه توفيق زيارت حرمين شريفين را يافته اند بايد با بهره گيري از بركات حج ، به ريشه دار كردن معنويت و خودسازي بپردازند و آن را به نهضتي فراگير تبديل كنند .

در اين ديدار شيخ نعيم قاسم قائم مقام رهبري حزب الله لبنان به شرح روند مقاومت اسلامي پرداخت و گفت :

ما افتخار مي كنيم كه فرزندان معنوي امام خميني هستيم و عمل به رهنمودهاي خلف صالح آن حضرت را وظيفه خود مي دانيم .

نهضت اسلامي لبنان با قدرت و قوت تمام در برابر اشغالگران صهيونيست ايستاده است و به حيات خود ادامه مي دهد و از حقوق مشروع ملت لبنان دفاع مي كند .

وي همچنين حمايت همه جانبه مسلمانان از مقاومت اسلامي در لبنان و فلسطين را موجب تقويت مبارزه با اشغالگران دانست .

185

افزايش حضور جوانان در حج امسال

حدود دو هزار نفر از زائران سرزمين وحي كمتر از 30 سال دارند . اين تعداد حدود دو درصد كل زائران را تشكيل مي دهند . مسؤولان سازمان حج و زيارت مي گويند :

حضور جوانان در حج امسال بيشتر از سال گذشته است . همچنين ، تعداد حجاج ايراني زير 40 سال ، امسال به بيش از 15 هزار نفر مي رسد . در بين گروههاي سني مختلف ، گروه سني 40 تا 50 سال با بيش از 30 درصد ، بيشترين سهم را در بين حجاج ايراني به خود اختصاص داده است و پس از آن ، 60 تا 70 سال با بيش از 18 درصد ، بيشترين سهم را دارند . بيش از 56 درصد زائران ايراني بيت الله الحرام بين 40 تا 60 سال دارند . همچنين ، امسال بيش از 9500 زائر بالاي 70 سال در بين زائران ايراني سرزمين وحي اند . كم سن و سال ترين ايراني ، اشرف حيدري است كه 4 سال دارد و مسن ترين زائر ايراني ، حبيب الله طريقت پناه با بيش از صد سال است .

روحاني مسؤوليت شناس

همسر روحاني كاروان 19404 چند روز پيش از عزيمت كاروان به مدينه منوّره ، در بيمارستان بستري شد و در عين حال از همسرش حجة الاسلام بتوئي مصرانه خواسته بود كه اين سفر را ترك نكند و در اين سفر معنوي دعاگوي ايشان باشد .

متأسفانه همسر حجة الاسلام بتوئي پس از عزيمت ايشان درگذشت و خبر ناگوار آن در مدينه به اطلاع ايشان رسيد ؛ اما اين روحاني وظيفه شناس با وجود تألم خاطر از مصيبت پيش آمده ، بدون كمترين خللي وظيفه خود را انجام داده است .

186

يكشنبه 28 ذي قعده

20/10/1383

جلسه سخنراني عمومي بعثه

مراسم سخنراني و مداحي اهل بيت ( عليهم السلام ) امروز در محل بعثه مقام معظم رهبري در مدينه منوره با حضور شماري از زائران خانه خدا برگزار شد .

در اين مراسم حجة الاسلام والمسلمين قرائتي با اشاره به آياتي از كلام الله مجيد ، احاديث و روايات گفت :

پرداخت حق مردم در هر شرايط و سني كه باشيم واجب و تكليف است و پايمال كردن حق مردم هرگز از نظر خداوند متعال دور نمي ماند و فرشتگان گناه آن را در پرونده اعمال انسان متخلّف ثبت مي كنند .

آقاي قرائتي به بيان فلسفه حج از نگاه قرآن پرداخت و گفت :

خداوند حجي را مقبول و پسنديده مي داند كه در آن هيچ ريا ، گناه و غيبتي حادث نشود .

زائران حرمين شريفين در سرزمين وحي در حال معامله با خداي سبحان هستند و بايد تلاش كنند با اعمال نيك و پسنديده شان به حج خود ، رنگ خدايي بدهند ؛ چرا كه رنگ الهي هرگز از دل پاك نخواهد شد .

187

توصيه هاي معاونت آموزش بعثه به زوّار و حجّاج

معاونت آموزش و پژوهش بعثه امروز اين اطلاعيه را خطاب به حاجياني كه عازم مكه مكرمه هستند ، منتشر كرد :

بدين وسيله از حجاج محترم و زائران بيت الله الحرام كه براي اعمال حج عازم مكه مكرمه مي باشند ، خواهشمنديم نكات ذيل را مورد توجه جدي قرار داده ، آنها را رعايت فرمايند :

1 . هنگام ورود به حلقه طواف كنندگان خانه خدا ، به تدريج وارد محدوده مطاف شوند و از دست گرفتن در اطراف طواف كنندگان و ايجاد مزاحمت براي حجاج ديگر خودداري فرمايند .

2 . نماز طواف را پشت مقام ابراهيم ، هركجا كه حلقه طواف كنندگان پايان مي پذيرد ، به جاي آورند و از دست در دست يكديگر نهادن و حلقه درست كردن براي اقامه آن نماز اجتناب فرمايند .

3 . هنگام ازدحام جمعيت براساس توصيه اهل بيت ( عليهم السلام ) ، از طواف مستحب خودداري كنند ، محدوده مطاف را براي كساني كه طواف واجب دارند ، خلوت نگه دارند .

4 . بانوان محترم به دليل اجتناب از اختلاط با نامحرمان ، از استلام حجر الاسود خودداري كنند و براساس توصيه روايات در مقابل حجر الاسود ، آرام تكبير بگويند و عبور كنند .

برگزاري جلسه كميته فرهنگي

دومين جلسه كميته فرهنگي صبح امروز يكشنبه با حضور كليه اعضا برگزار شد . در اين جلسه ، در خصوص چند موضوع فرهنگي ، از جمله پلاكارد نويسي حجاج پس از بازگشت ، و عبارات كارت دعوت كه حاوي پيام حج باشد ، مذاكره شد . اخيراً برخي از پلاكاردهاي بازگشت حجاج صورت نامطلوبي پيدا كرده و فاقد پيام حج است . مقرّر شد

188

ضمن توصيه به پرهيز از زياده روي در نصب پلاكارد و چگونگي وليمه و اجتناب از اسراف و تفاخر و به رخ كشيدن به هنگام بازگشت ، متنهاي مناسب متعددي در اختيار مردم نهاده شود تا از ميان آنها هرچه را پسنديدند ، انتخاب كنند . نيز صدا و سيما در اين زمينه ، فعاليت فرهنگي داشته باشد و براي ماندگاري و گسترش پيام حج بسترسازي كند . سپس راجع به فرمهاي نظرسنجيِ بعثه و نيز آيين نامه اجرايي شوراي فرهنگي كاروانها مذاكره و تصميماتي اتخاذ شد .

در دومين جلسه كميته فرهنگي بعثه تصميم گرفته شد علاوه بر روحاني و معين و مدير و معاون كاروان ، پزشك ، معينه و رابط گروه ارشاد هر كاروان نيز در شوراي فرهنگي عضويت داشته باشند و در راستاي وظايف محوله انجام وظيفه نمايند .

وظايف شوراي فرهنگي عبارت است از :

1 . تنظيم برنامه جلسات و مراسم و نصب آن در مكان مناسب جهت اطلاع زائران .

2 . شناسايي و انتخاب ده نفر از خواهران و برادران به عنوان گروه ارشاد .

3 . برنامه ريزي و اجراي برنامه هاي ارائه شده از سوي بعثه .

4 . بررسي پيشنهادات و انتقادات زائران و رسيدگي به آنها .

5 . شناسايي نيروهاي مستعد جهت همكاري با كاروان و بعثه مقام معظم رهبري .

6 . برنامه ريزي جهت تشكيل جلسات ويژه به مناسبت اعياد ، وفيات ، بزرگداشت ايام الله و امثال آن .

7 . شناسايي ظرفيتهاي جديد فرهنگي مذهبي ؛ و استفاده از آن به منظور پر كردن اوقات فراغت زائران .

8 . مشورت و تبادل نظر نسبت به زمان تشكيل جلسات ، ديدارهاي دوره اي ، شركت در جلسات عمومي بعثه ، دعاي كميل ، دعاي ندبه و امثال آن .

9 . ارزيابي چگونگي حضور و رويكرد زائران كاروان در جلسات ، مراسم و برنامه هاي مختلف حج .

10 . شناسايي و معرفي زائران موفق كاروان .

189

11 . نظارت بر رفتار اجتماعي زائران و ارائه رهنمودها و آموزشهاي لازم به آنان .

12 . ساماندهي تبليغات داخلي كاروان و بررسي محتوايي و نظارت بر انجام آن .

13 . بررسي نيازهاي فرهنگي كاروان و انتقال آن به بعثه مقام معظم رهبري .

اين مصوبه پس از تأييد نماينده وليّ فقيه روز يكشنبه به وسيله رياست سازمان حج و زيارت براي اجرا به كاروانها ابلاغ گرديد .

لزوم توجه روحانيون كاروانها به برنامه هاي قرآني

معاون امور روحانيون بعثه مقام معظم رهبري با استناد به مصوبات شوراي فرهنگي بعثه ، از روحانيون ، معينها و معنيه هاي محترم كاروانها خواست كه كيفيت برنامه هاي قرآني خود را توسعه داده و پربارتر سازند .

وي گفت :

مقام معظم رهبري ( مد ظله العالي ) در جمع كارگزاران حج فرمودند : « مي شود يك بحث قوي و زبده از روز اول ورود تا روز آخر حضور در آنجا درباره قرآن انجام شود . . . آيات مناسب اخلاقي ، آيات سياسي ناظر به مسائل امت اسلامي و آيات مربوط به قيامت ، بعثت و چيزهايي كه واقعا بدن انسان را مي لرزاند ، بخوانند تا فقط به فروع و امثال اينها نگذرد » .

حجة الاسلام عرب نيا با استناد به فرمايش مقام معظم رهبري ( مدّظله العالي ) ، حج را بهترين فرصت براي تربيت قرآني و بهره برداري از ذخاير بي پايان قرآن دانست و از روحانيون محترم كاروانها خواست ، گذشته از برگزاري جلسات قرائت قرآن ، به محتوا و آموزه هاي قرآن كريم توجه بيشتري نشان دهند .

وي در بخش ديگري از سخنان خود از روحانيون كاروانها خواست ، براي غني تر شدن برنامه هاي قرآني خود به اين نكات توجه نمايند : اول اينكه در جلسات خود جايگاه قرآن در زندگي و آموزه هاي حيات بخش آن را براي زائران تبيين كنند و دست كم يك يا دو جلسه خود را به مباحث قرآني اختصاص دهند . دوم اينكه مسابقات قرآني اعلان شده در نشريه زائر را با تشويق زائران پيگيري كنند . سوم اينكه از آيات ، متناسب با موقعيتهاي

190

سفر همچون : اماكن مدينه ، احرام ، محرمات احرام ، مكه ، مسجد الحرام ، مقام ابراهيم ، سعي صفا و مروه ، مواقف ، مشاعر و . . . استفاده كنند و در اوقات مناسب آنها را براي زائران شرح و توضيح دهند . همچنين در بازديد از مسجدالحرام برخي آيات نوشته شده بر پرده كعبه را براي زائران توضيح دهند .

معاون امور روحانيون در سخنان خود از روحانيون محترم كاروانها تقاضا كرد براي اداي وظايف تصويب شده در شوراي فرهنگي بعثه ، براي تشكيل منظم جلسات فرهنگي با همكاري مديران محترم كاروانها به صورت فعال اقدام كنند .

191

دوشنبه 29 ذي قعده

21/10/1383

رفع برخي سختگيريهاي مأموران سعودي در زيارت بقيع

چنان كه گذشت سختگيريها و تضييقات مأموران سعودي در امر بقيع امسال طيّ سالهاي اخير بي سابقه است يعني اوّلاً ، از چهار معبر ورودي به درِ اصلي بقيع ، تنها يك معبر باز است كه اين خود سبب ازدحام و فشار شديد جمعيت زائران و يادآور رمي جمرات است ؛ به گونه اي كه حتي برخي از جوانان از ورود به بقيع ـ بر اثر ازدحام ـ خودداري مي كنند ، چه رسد به پيران و سالخوردگان . ثانياً ، مدّت باز بودن در بقيع را كم و محدود كرده اند . ثالثاً و مهمتر از همه اينكه بانوان را به كنار پنجره هاي بقيع راه نمي دهند و نمي گذارند از پله ها بالا بيايند . سالهاي گذشته هنگام بسته بودن درِ اصلي بقيع بانوان مجال بالا رفتن از پله ها و رؤيت قبور مطهر ائمه ( عليهم السلام ) از پشت پنجره ها را پيدا مي كردند ؛ ولي امسال از اين توفيق نيز تاكنون محروم بوده اند و بسياري از بانوان زائر كه اكنون به مكه رفته اند ، حتي موفق نشدند اين قبور مطهر را رؤيت كنند . امسال تاكنون وضع چنين بود ؛ ولي امروز ناگهان به مصداقِ « الجاهل إمّا مفرِطٌ أو مفرِّط » شرطه هاي بقيع كنار كشيدند و اجازه دادند زنان نيز همراه مردان در آن ازدحام شديد و فشار جمعيت از پله ها بالا روند و

192

حتي وارد بقيع شوند ؛ به گونه اي كه تعدادي از بانوان از يك سو تا نزديك قبور ائمه بقيع و از سوي ديگر تا نزديك قبر حضرت ام البنين ( عليها السلام ) رفتند و تنها مأموران امر به معروف از ورود بانوان به بقيع ممانعت مي كردند ، ولي آنها هم از عهده بر نمي آمدند .

اختلاط زن و مرد و ازدحام زياد و فشار جمعيت منظره و وضع بسيار ناهنجاري را به وجود آورده بود و برخي از مأموران سعودي هم مشغول فيلمبرداري از اين وضع نامطلوب بودند . برخي از مطّلعان بر اين باورند كه آنان عمداً چنين وضعي را به وجود آورده اند تا منظره ناهنجار و نامناسبي به وجود آيد و بهانه مناسبي در امر تضييق بقيع در اختيار داشته باشند . و بتوانند در وقت خود از آن بهره برداري كنند .

به دنبال اين وضع ، معاونت آموزش و پژوهش بعثه اطلاعيه اي صادر كرد كه در شماره چهارم زائر منتشر شد . متن اين اطلاعيه چنين است :

با توجه به ثمر بخش بودن تلاشهاي اخير بعثه مقام معظم رهبري و سازمان و زيارت حج و سفارت جمهوري اسلامي ايران در عربستان در پيگيري و حل مشكل حضور بانوان در كنار قبرستان بقيع ، بدين وسيله از كليه برادران و خواهران خواهشمنديم به نكات ذيل توجه جدي مبذول دارند :

1 . خواهران متعهد و با ايمان فقط از پله هاي كنار ديوار بقيع براي رفت و آمد استفاده كنند و از حركت به صورت مختلط پرهيز نمايند .

2 . از خواندن نماز در داخل و كنار ديوار بقيع اجتناب نمايند .

3 . خواهران محترم از اصرار به منظور ورود به قبرستان بقيع خودداري كنند ؛ زيرا مأموران مستقر در بقيع اجازه ورود به آنها نمي دهند .

4 . به احترام امامان مدفون در بقيع ، نظم و آرامش را حفظ نموده ، امكان بهره برداري و خواندن زيارت را براي همگان فراهم سازند .

5 . برادران محترم با ارائه تذكرات لازم و با ادب و احترام از بروز بي نظمي و انجام امور مخالف با توصيه هاي اهل بيت عصمت و طهارت ( عليهم السلام ) جلوگيري نمايند .

توفيق همگان را از خداوند متعال مسألت داريم .

گفتني است كه صبح امروز حدود ساعت 7 تا 8 در مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله ) نماز استسقا ( باران ) برگزار شد .

193

همايش شيعيان هند در بعثه مقام معظم رهبري

همايش يكروزه شيعيان هند امروز با حضور شمار زيادي از زائران هندي خانه خدا در بعثه مدينه منوره برگزار شد .

در اين همايش پس از مديحه سرايي در وصف مقام و منزلت حضرت محمد ( صلّي الله عليه وآله ) ، حجة الاسلام والمسلمين صابري همداني نماينده مجلس خبرگان رهبري ، مقدم شيعيان هند به بعثه مقام معظم رهبري را گرامي داشت و با اشاره به تاريخ صدر اسلام گفت : حضرت علي ( عليه السلام ) امام اول شيعيان جهان از آغاز ظهور اسلام ، همراه و همدم حضرت رسول ( صلّي الله عليه وآله ) بود و تا آخر عمر پر بركت آن حضرت نيز در كنار پيامبر اسلام قرار داشت و غير از حضرت علي ( عليه السلام ) هيچ كس رازدار و نزديكتر به آخرين فرستاده خدا محمد مصطفي ( صلّي الله عليه وآله ) نبود . وي با اشاره به نقش ارزنده حضرت خديجه همسر گرامي پيامبر خدا ( صلي الله عليه وآله ) در گسترش اسلام گفت :

از صدر اسلام تاكنون زنان مسلمان نقش مثبت و ارزنده اي در تبليغ و صدور اسلام داشته اند و همواره با صبر ، مقاومت و تربيت فرزندان صالح ، نشان داده اند در هر شرايطي از اسلام و قرآن و ائمه اطهار ( عليهم السلام ) حمايت خواهند كرد و اجازه نخواهند داد دشمنان ، خدشه اي به مكتب اسلام وارد آورند .

پيامبر اسلام همواره در برابر دشنامها و اذيت مردم ، آنان را به اسلام دعوت مي كرد و مي فرمود : خداوند اسلام را براي سعادتمندي و رستگاري شما آورده است و هركس در برابر آن موضع بگيرد ، هلاك خواهد شد .

به ياري خداوند و صبر و پايداري حضرت رسول ( صلي الله عليه وآله ) و ائمه اطهار ( عليهم السلام ) و به بركت خون شهداي اسلام ، امروز ميليونها انسان قلبشان براي اسلام مي تپد و اين مكتب انسان ساز مايه عزت ، سربلندي و افتخار هر مسلمان در جهان شده است .

تشرف سرپرست حجاج ايراني به مكه مكرمه

نماينده وليّ فقيه و سرپرست زائران ايراني خانه خدا پس از اقامت دوازده روزه در مدينه منوره ، شامگاه روز دوشنبه ، عازم مكه مكرمه شد .

194

ايشان در مسجد شجره به سؤال خبرنگاران در مورد وضع حجاج ايراني پاسخ گفت .

آقاي ري شهري وضع حجاج ايراني را در مجموع خوب دانست و از رفع تضييقات تحميل شده در راه دسترسي زائران به مضجع شريف ائمه بقيع و اصحاب پيامبر خدا

خبر داد .

وي تصريح كرد :

از آنجا كه مراتب نگراني بعثه مقام معظم رهبري در اين زمينه در مذاكرات اخير وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي با امير عبدالله وليعهد سعودي مطرح شد و ايشان نيز وعده برطرف شدن اين مشكل را داده بود ، لذا پس از مشاهده تأخير در اجراي اين وعده ، به وليعهد سعودي نامه نوشتم و خواستار رفع اين مشكل شدم و خوشبختانه از روز دوشنبه شاهد رفع نسبي اين تضييقات هستيم .

با دستور مقامات عربستان چهار در قبرستان بقيع امروز به روي زائران گشوده شده است و زائران زن نيز اجازه يافته اند تا پشت پنجره هاي قبرستان براي زيارت ائمه بقيع حضور پيدا كنند .

آقاي ري شهري از مقامات دولت عربستان به دليل توجه به خواست زائران و تلاش براي حل مشكلات ايجاد شده تشكر كرد و گفت : « روابط دوستانه و تفاهم آميز ميان دو كشور بستر مناسبي را براي برگزاري هرچه بهتر حج فراهم كرده است » .

مراسم سالروز شهادت حضرت امام جواد ( عليه السلام ) در مدينه

به مناسبت سالروز شهادت نهمين اختر تابناك آسمان ولايت و امامت حضرت امام جواد ( عليه السلام ) دوشنبه شب مراسمي در بعثه مقام معظم رهبري در مدينه منوره برگزار شد .

در اين مراسم پس از نوحه خواني در مدح ائمه اطهار ( عليهم السلام ) ، حجة الاسلام صديقي به شرح فلسفه حج از نگاه قرآن كريم پرداخت و گفت :

انسان از آغاز تولد اسير جاذبه هاي دنيا مي شود و با دشواري مي تواند دل و فكر خود را از آنها جدا كند و با داشتن پرونده اي خراب منتظر مرگ مي ماند ، و حج موقعيت بسيار خوبي است تا انسان بتواند خود را براي سفر آخرت بسازد و چشم باطن خود را به روي زرق و برقهاي دنيا ببندد و به سوي زندگي الهي باز كند .

195

در سفر حج ، انسان خودش غسل مي كند ، پوششي شبيه به كفن به تن مي كند و براي سفر آخرت آماده مي شود . چه خوب است اين حالات تا آخر عمر با انسان باقي بماند و خداوند را در وجود و دل خود حاكم كند .

در بعثه هاي برخي از مراجع هم روز سه شنبه كه به افق ايران مصادف با سالروز شهادت حضرت جواد ( عليه السلام ) است ، مراسم عزاداري برگزار شد .

سخنراني عمومي بعثه

شمار زيادي از زائران خانه خدا امروز در بعثه مقام معظم رهبري در مدينه منوره گردهم آمدند و به درسهايي از قرآن كريم گوش فرادادند .

در اين مراسم ، حجة الاسلام آقاي قرائتي با استناد به آياتي از قرآن كريم گفت :

شخصي كه مي خواهد مردم را به راه راست ، امانت داري و درستكاري دعوت كند ، نخست بايد خودش به تمام حرفهايي كه مي زند عمل كند و پايبند باشد ؛ در غير اين صورت ، حرفهاي او به دل شنونده نخواهد نشست . محبوببيت و مقبوليت حضرت رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) و اهل بيت ( عليهم السلام ) نزد امت اسلامي به همين علت است كه هر چه مي گفتند ، به آن عمل مي كردند و به غير از خدا و راستي با او ، هرگز به هيچ چيز ديگري نمي انديشيدند .

آقاي قرائتي در ادامه سخنان خود ، به فلسفه و اهميت خواندن نماز در اول وقت پرداخت و تصريح كرد :

حضرت علي ( عليه السلام ) در محراب و هنگام نماز در اول وقت به شهادت رسيد و حضرت امام حسين ( عليه السلام ) نيز در ظهر عاشورا با وجود جراحتي كه از تير دشمنان اسلام داشت ، نماز را در اول وقت اقامه كرد و اين وقايع ، درسي است براي ما شيعيان كه در هيچ شرايطي نماز اول وقت را فراموش نكنيم ؛ بخصوص در اين روزها كه در شهر پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) به سر مي بريم .

وي با اشاره به نقش اخلاص و ساده زيستي در زندگي گفت : « انسان مخلص ، تمام اعمالش براي خداست و به هيچ چيز ، جز خدا و ترس از خدا فكر نمي كند و تمام احكام او را دقيق اجرا مي كند و به فكر آخرت است ؛ نه دنيا . . . » .

196

سه شنبه 30 ذي قعده ^{( 1 )}

22/10/1383

ورود نماينده ولي فقيه به مكّه مكرّمه

در ساعات اوليه بامداد امروز سه شنبه حجة الاسلام والمسلمين ري شهري وارد مكّه معظّمه شد و مورد استقبال مسئوولان بعثه مكّه ، ستاد حج و زيارت در مكه و سركنسول جمهوري اسلامي ايران در جدّه قرار گرفت . نماينده ولي فقيه در حج ، پس از ورود به مكه مكرمه به خبرنگاران گفت كه با پي گيريهاي به عمل آمده ، مشكلات و محدوديتهاي تحميل شده به زائران ايراني به ويژه بانوان براي زيارت ائمه بقيع برطرف شده است .

وي تصريح كرد : « در نتيجه رفع اين محدوديتها ، از اين پس زائران به ويژه بانوان مي توانند همچون سنوات گذشته از نزديك ائمه بقيع را زيارت كنند » .

ايشان حجاج بيت الله الحرام به ويژه زائران ايراني را به بهره بردن معنوي از حضور در مكه مكرمه توصيه كرد و افزود : « زائران حرمين شريفين در سايه توحيد و وحدت كلمه به فكر منافع جهان اسلام هستند » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . امروز به تقويم ايران بيست و نهم و آخرين روز ماه ذي قعده ، و به تقويم رسمي عربستان سي ام ذي قعده بود و رسماً هم روز آخر ماه ، و چهارشنبه روز اوّل ماه اعلام شد ، ولي چنان كه خواهد آمد عصر جمعه آينده ناگهان مقامات عربستان اعلام كردند كه سه شنبه يعني امروز اول ذي حجّه بوده است !

197

وي در همين زمينه به مشكلات مردم ستمديده فلسطين و مردم مظلوم عراق و همچنين بازماندگان زلزله اخير كشورهاي اسلامي در جنوب شرق آسيا اشاره كرد و اظهار داشت : « مسلماناني كه از اقصي نقاط جهان براي اداي فريضه حج به سرزمين وحي آمده اند بايد با همفكري و تعامل با يكديگر در رفع مشكلات جهان اسلام بكوشند » .

سرپرست زائران ايراني همچنين خطاب به زائران تأكيد كرد كه قدر و منزلت حضور در جوار كعبه شريف را بدانند و با تمام وجود در حق مسلمانان جهان و عزت و سربلندي امت واحده اسلامي دعا كنند كه اگر ذكر و دعا از صميم قلب باشد ، كارساز خواهد بود .

عزيمت سومين گروه از اعضاي بعثه به مكه مكرّمه

اعضاي بعثه مقام معظم رهبري در مدينه ، طيّ چهار مرحله به مكّه مكرّمه مشرّف مي شوند تا خللي در كار زائران در مكه و مدينه رخ ندهد . عدّه اي براي تمهيد مقدّمات و آماده ساختن محل استقرار بعثه درمكّه ، پيش از همه مشرف مي شوند . پس از آنها اولين گروه روز يكشنبه اين هفته ، و دومين گروه ( و از جمله حجة الاسلام والمسلمين ري شهري ) دوشنبه ، و سومين گروه عصر امروز سه شنبه به سمت مكه عزيمت كردند و آخرين و چهارمين گروه روز جمعه عازم مكه خواهند شد .

بنده نيز عصر امروز سه شنبه 22/10/83 همراه تعداد زيادي از روحانيان و ديگر نيروها ، عازم مكه شدم . اين گروه متشكّل از چهار اتوبوس بود . در اتوبوس ما كه همه جز چند نفر روحاني و حجة الاسلام والمسلمين قرائتي و تعدادي از رابطين امور روحانيون نيز در آن بودند ، ابتدا يكي از روحانيان زيارت وداع حضرت رسول و حضرت زهرا و ائمه بقيع ( عليهم السلام ) را خواند و پس از احرام در شجره ، پس از حركت اتوبوس دعاي توسّل خوانده شد . همچنين فضاي اتوبوس به ياد وليّ نعمتمان حضرت بقيّة الله الأعظم ( أرواحنا فداه ) معطّر بود و عده اي در فراق و به ياد آن حضرت اشك ريختند . قبلاً نام كساني را كه بايد در هر اتوبوس سوار شوند روي برگه اي نوشته و كنار در اتوبوس چسبانده بودند و هركس با توجه به آن در اتوبوس خود ، سوار مي شد .

198

نكته قابل ذكر اينكه پس از رسيدن به مكّه ، معلوم شد كه يكي از چهار اتوبوس كه اتفاقاً تعدادي از خواهرانِ زائر نيز در آن حضور داشتند ، بدون روحاني بوده است . تنها روحاني اتوبوس ديگر نيز حجة الاسلام رضايي روحانيِ كاروانِ بعثه بود ؛ در حالي كه در دو اتوبوس ديگر عده زيادي روحاني وجود داشت كه مي توانستند راهنما و كمك كار ديگر زائرانِ آن دو اتوبوس باشند .

اين نكته از آن رو ياد شد كه در سالهاي آينده دست اندركاران امر بدين نكته توجه كنند و با توجه به آن ، ليست افراد اتوبوسها را تنظيم نمايند .

در مسجد شجره ، پيش از تلبيه و پس از نماز مغرب و عشا ، حال خوش و اشك و آه و انقلاب برخي روحانيان ستودني و بر ديگران تأثير گذار بود . روحانيِ كارواني كه كار كشته و با سابقه به نظر مي رسيد ، محضِ احتياط به زائران كاروانش مي گفت كه تلبيه را دو جور بگويند ، يك بار : « إنّ الحمد والنِّعمة » به كسر نون نعمت ، و بار ديگر « إنّ الحمدَ والنَعمة » به فتح نون نعمت ! غافل از آنكه در اينجا قطعاً و جزماً « نِعمت » به كسر نون صحيح ، و « نَعمت » به فتح نون خطاست . توضيح آنكه در قرآن مجيد همه جا به صُوَر و اشتقاقات گوناگون « نِعمت » به خداوند متعال نسبت داده شده است . در تلبيه هم نعمت را به خداوند سبحان نسبت مي دهيم : « إنّ الحمدَ والنِعمة لك والملك » ، ولي « نَعمت » به فتح نون ممدوح نيست و صاحبانِ آن مذمت شده اند . براي توضيح افزونتر بجاست بيفزايم كه :

دو كلمه در دو آيه شريف در قرآن مجيد هست كه در يك مورد همه مترجمان فارسي معاصر ـ تا آنجا كه بنده مطّلعم ـ و در مورد ديگر بيشتر آنها اشتباه ترجمه كرده اند : يكي آيه 27 سوره دخان ( 44 ) و ديگري آيه يازده سوره مزمل ( 73 ) ( كَمْ تَرَكُوا مِنْ جَنَّت وَعُيُون * وَزُرُوع وَمَقَام كَرِيم * وَنَعْمَة كَانُوا فِيهَا فكِهينَ * ) و ( وَذَرْنِي وَالْمُكَذِّبينَ أُولِي النَّعْمَةِ وَمَهِّلْهُمْ قَليلاً * ) .

كلمه « نَعمة » در اين دو آيه به فتح نون است و در قرآن تنها همين دو جا هست و با كلمه « نِعمة » به كسر نون تفاوت بسيار دارد ؛ ولي بيشتر مترجمان هر دو ( « نِعمة و نَعمة » ) را به « نِعمت » ـ و مرادفان آن ـ ترجمه كرده اند كه البته اشتباه است . توضيح آنكه : « نِعمة » ( به كسر ) از نظر قرآن مجيد منسوب به خداوند متعال است و ممدوح است ؛ ولي « نَعمة » ( به

199

فتح ) مذموم است و منسوب به غير خداي سبحان .

تدبّر در واژه هاي ذيل در آيات بسيار و مقايسه آنها با دو آيه بالا ، اين حقيقت را به خوبي آشكار مي كند :

ـ « نِعمة الله » ، در آيات بسيار . ـ « أنعمتَ » ، خطاب به خداوند متعال .

ـ « نِعمةِ من الله » ، در چند آيه . ـ « أنعمتُ » .

ـ « وما بكم من نعمة فمن الله » ( نحل ، آيه 53 )

ـ « أنعم الله » . ـ « نِعمة ربّي » .

ـ « نعمتك » ، خطاب به خداوند متعال .

ـ « نِعمة ربكم » . ـ « نعمتي » .

ـ « نِعمةً منّا » . ـ « نعمته » .

ـ « نِعمة منه » . ـ « نِعمهُ » .

ولي در دو آيه بالا ، يك مورد « مكذّبين » أُولي النَعمة دانسته شده اند و يك مورد هم در مقام مذمّت كساني است كه داراي « نَعمة » بوده اند .

صاحب كشاف هم ذيل هر دو آيه ( ج 4 ، ص 276 ، 640 ) گفته است : « النَعمة ، بالفتح : التنعم ، و بالكسر : الإنعام » و ذيل آيه دوم افزوده است : « و هم صناديد قريش وكانوا أهل تنعّم وترفّه » . در فرهنگها هم براي اين دو واژه دو معناي متفاوت ذكر شده است ؛ مثلاً در المعجم الوسيط آمده است :

النَعمة : الرَفاهة وطيب العيش . . . .

النِعمة : ما أُنْعِمَ به مِنْ رِزق ومال وغيره . ^{( 1 )}

نيز ابن اثير گويد : « النَعمة بالفتح ، وهي المسرّة والفرح والترفّه » ^{( 2 )} . همچنين در

المعجم الذهبي ( ص 404 ) « نِعمة » به بركت و نعمت خداداد ، و « نَعمة » به « راحتي ، آسايش » و در تفسير كشف الأسرار ( ج 9 ، ص 93 ) به « تن آسايي » و در فرهنگنامه قرآني به « فراخي ،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . المعجم الوسيط ، ص 935 ، ( « نعم » ) .

2 . النهاية ، ج 5 ، ص 83 ، ( « نعم » ) .

200

زيست بناز » ترجمه شده است و از همه مبسوطتر سخن فرهنگ معاصر

عربي ـ فارسي است :

نَعْمة : زندگي راحت ، زندگي بي دغدغه . . . گشادگي ، آسايش . . . خشنودي ، برخورداري ، تمتّع ، بهره مندي .

نِعْمة : نعمت ، بركت ، لطف ، بخشايش ، فضل ، خير ، فيض ، توفيق . ^{( 1 )}

از آنچه ملاحظه شد ، تفاوت معنايي اين دو واژه و عدم ترادف آنها معلوم مي شود .

اينك برخي ترجمه ها كه « نَعمت » را در آيه اوّل به اشتباه « نِعمت » ترجمه كرده اند :

دكتر امامي « و نواختي كه در آن خوش مي بودند » ( ايشان نِعمت را هم « نواخت » ترجمه كرده است ) .

دكتر فولادوند ، ويرايش دوم ؛ « و نعمتي كه از آن برخوردار بودند » .

دكتر مجتبوي ، ويرايش دوم : « و نعمتها و آسايشي كه در آن برخوردار بودند » .

خرّمشاهي ، ويرايش دوم : « و نعمتي كه در آن خوش و خرّم بودند » .

انصاري : « ونعمتي را كه در آن بهره مند بودند » .

ابوالقاسم پاينده : « و نعمتي كه در آن متنعّم بودند » .

ياسري : « و نعمتي كه در آن برخوردار و شاد بودند » .

مصباح زاده : « و نعمتي كه بودند در آن متنعمان » .

بهبودي : « و نعمتها كه در آن به شادماني و عشرت مي گذراندند » .

پورجوادي : « و نعمتي كه از آن برخوردار بودند » .

معزّي : « و نعمتي كه بودند در آن برخورداران » .

عمادزاده : « و چه ناز و نعمت فراواني كه داشتند . . . » .

خرّم دل : « و نعمتهاي فراوان ( ديگري ) كه در آن شادان و با ناز و نعمت زندگي مي كردند » .

ولي به نظر مي رسد ترجمه ابوالفتوح رازي بي ايراد و يا كم ايراد باشد :

و نازي كه ايشان در آن با بطر و اشر بودند و معجب و بنشاط بودند از آن .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . فرهنگ معاصر عربي ـ فارسي ، ص 701 .

201

گفتني است كه ابوالفتوح نِعمت ( به كسر ) و مشتقات آن را ـ در موارد بسياري كه مراجعه شد ـ به همان « نِعمت » ترجمه كرده است و نه « ناز » .

اين دو آيه حتّي در برخي از تفاسير هم درست ترجمه و تفسير نشده است .

نتيجه و خلاصه سخن اينكه در تلبيه نِعمت به كسر نون قطعاً صحيح ، و به فتح نون قطعاً خطاست و احتياط در آن معني ندارد .

بيفزايم شهيد اول و شهيد ثاني هر دو در مناسك خود فرموده اند كه « إنّ الحمد » و « أنّ الحمد » به فتح و كسر همزه إنّ صحيح است و مرحوم آية الله سيد احمد خوانساري براي رعايت اين نكته احتياط واجب فرموده اند : تلبيه به چهار شكل خوانده شود : 1 . إنّ الحمد . . . . 2 . أنّ الحمد . . . . 3 . . . . والملكَ لك به فتح كاف 4 . . . . والملكُ لك ، به ضم كاف . ^{( 1 )} يكي از اساتيد به ايشان گفته بود براي رعايت احتياط ، نيازي به چهار بار خواندن نيست ؛ بلكه وقف كردن بر كلمه « ملك » صحيح است و شامل صورت فتح و ضم آن مي شود و مرحوم خوانساري پذيرفتند . بنابراين با همان دو بار خواندن : إنّ و أنّ ، احتياط رعايت شده است .

اشتباه ديگر برخي از روحانيان كاروانها ، به هنگام تلقينِ تلبيه به زائران در حالي كه آنان غرق توجه به خداوند و در حالِ خود بودند ، اينكه پس از جمله « لا شريك لك » ناگهان مي گفتند : « مقلّدان فلان مرجع ـ نام يكي از مراجع معظّم تقليد را مي آورد ـ نگويند ، ولي مقلّدان ساير مراجع بگويند : « لبيك » ! و در زائران پچ پچ مي افتاد كه چي شد ؟ چي بگيم ؟ چي نگيم ؟ و . . . مقصودش اين بود كه مقلّدان آن مرجع بزرگوار ، « لبّيك » آخر يعني لبّيك پنجم را نگويند . در حالي كه بر فرض كه « لبَّيك » پنجم نه وجوب داشته باشد نه استحباب ، گفتن آن ضرري به احرام و تلبيه ندارد ؛ چه در اين فرض ، پيش از گفتن « لبّيكِ » آخر ، زائر شرعاً محرم شده است ، و پس از تحقّق اِحرام ، گفتنِ « لَبَّيْك » تا ديدنِ خانه هاي مكّه مستحب است . از سوي ديگر ، قصدِ وجه لازم نيست و كساني كه هنگام محرم شدن تلبيه مي گويند ، نه قصد وجوب مي كنند ، نه استحباب ؛ بلكه مجموع تلبيه را كه بخشي از آن قطعاً واجب و برخي مستحب ـ يا مطابق احتياط وجوبي ـ است ، بر زبان مي آورند ، و هيچ كس

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . مناسك شيخ ( با حواشي عدّه اي از فقها ) ، ص 124 ، مسأله 38 .

202

به قصد تشريع و مانندِ آن ، لبّيك آخر را نمي گويد تا مرتكب حرام شده باشد . بنابراين حداكثر لغويت تكلّم به لبّيك آخر است ، نه چيز ديگر . پس چرا ما اَذهان زائران را با بيان اينگونه اختلاف انظار ، مشوّش ، و حال خوشِ آنان در حال تلبيه را تبديل به همهمه و پچ پچ و شكّ و دو دلي كنيم . علاوه بر اينكه ـ درست يا نادرست ـ هنگام بيان كيفيت تلبيه ، برخي از فقها « لبّيك » آخر را نيز افزوده اند ؛ مثلاً در حاشيه مرحوم آية الله حاج آقا حسين بروجردي بر مناسك شيخ انصاري ( رحمهما الله ) مي خوانيم :

اولي بلكه احوط آن است كه در آخر يك « لبّيك » ديگر بگويد . ^{( 1 )}

نيز در حاشيه مرحوم آية الله گلپايگاني ( رحمه الله ) بر مناسك مزبور آمده است :

احوط اضافه يك لبّيك ديگر است بعد از « لاشريك لك » . ^{( 2 )}

نكته ديگري كه شايسته است روحانيان كاروانها رعايت كنند ، تعجيل نكردن در محرم شدن و خروج از ميقات ، و نيز تعجيل نكردن و عدم شتاب در خروج از احرام است . بسياري از زائران مي گويند : وقتي به طور طبيعي ما پس از ورود به مكّه چند روز در مكّه مي مانيم ، چرا با شتاب و دستپاچگي ما را براي اداي اعمال عمره تمتع مي برند ؟ در حالي كه پس از آن چند روز بيكاريم ؟ امسال يكي از رابطين كاروانها در اين زمينه ، جستار ذيل را نوشت كه در نشريه زائر چاپ شد :

بقاي در حالت احرام و تعجيل نكردن در خروج از آن ( جز در شرايط خاص ) موضوعي است كه بايد به آن بيشتر توجه شود .

تعجيل در محرم شدن و خروج سريع از مسجد شجره و بجا آوردن اعمال و خروج سريع از احرام ، موجب كاستن از آثار مثبت اين عبادت و دور شدن از فلسفه آن است . از همين رو ، توجه به سكون و آرامش حجاج و شتاب نورزيدن در خروج از احرام نكته اي قابل توجه به ويژه براي همه روحانيون و مديران محترم كاروانهاست .

اين نكته با توجه به شرايط ذيل بيشتر قابل توجه است :

1 . حجاج نوعاً مدتي طولاني تر پيش از اعمال حج در مكه اقامت دارند ، چه خوب است بخشي از اين فرصت به جهت استفاده از مواهب احرام صرف شود .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 و 2 . مناسك شيخ ( با حواشي عده اي از فقها ) ، ص 123 ، مسأله 37 .

203

2 . شتاب نكردن در خروج از احرام از اضطراب و دلهره حاجيان مي كاهد .

3 . طمأنينه در اداي اعمال موجب آرامش دروني و اداي مطلوب اعمال مي شود .

4 . هرچه بيشتر حاجي در احرام باشد ابعاد معنوي حج در او تقويت مي شود و حاجي مدتي بيشتر از شرايط معمول زندگي فاصله مي گيرد .

5 . سكون و وقار در اداي اعمال حفظ و از تكرار عمل به خاطر اشتباهات تا حدودي كاسته مي شود .

6 . حاجي با نشاط بيشتري اعمال عمره تمتع را انجام مي دهد .

توصيه هايي به حجاج

نشريه زائر به موقع نكاتي را به زائران گوشزد مي كند . زائر از جمله در شماره امروز

خود نوشت :

از زائران محترم تقاضا مي شود به نكات زير توجه فرمايند :

تذكرات اجرايي :

ـ توجه به سخنان مدير و روحاني و پزشك كاروان .

ـ رعايت حال سالمندان و افراد ناتوان .

ـ صدمه نزدن به وسايل ساختمان محل سكونت و چادرهاي منا .

ـ شركت مرتب و دقت به مطالبي كه در جلسات آموزشي مطرح مي شود .

ـ همراه داشتن كارت شناسايي در همه مراحل سفر .

ـ سپردن وجوه نقد و اشياء قيمتي به صندوق امانت .

ـ استفاده از جاكفشي در زمان تشرف به حرمين .

ـ آراستگي ظاهري و استفاده از لباس نظيف .

ـ وقت شناسي و تأخير نكردن در برنامه هاي دسته جمعي .

ـ رعايت مقررات هواپيمايي از نظر انتقال بار و عدم حمل بسته هاي غيرمتعارف و حجيم و ممنوعه .

ـ اطلاع كافي از لوازم موجود در ساك به خاطر اعلام به بيمه در صورت گم شدن ساك يا آسيب ديدن وسايل .

204

تذكرات ايمني :

ـ لزوم رعايت مقررات عربستان .

ـ احتياط در عبور از خيابانها به ويژه بزرگراه هاي عربستان .

ـ حضور سارقان در اماكن شلوغ به خصوص اطراف و داخل حرم .

ـ ممنوعيت عكس برداري و فيلم برداري از داخل حرمين و نقاط حساس عربستان .

ـ سيگار كشيدن در داخل حرم و مساجد با برخورد شديد مسؤولان و ماموران حرم همراه خواهد بود .

ـ حساسيت نسبت به افراد غير ايراني كه خود را مامور معرفي نموده و بعضا اقدام به بازرسي مي كنند .

تذكرات عمومي :

ـ درهاي مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله ) حدود 10 شب جهت نظافت بسته مي شود و 5/1 ساعت قبل از اذان صبح باز خواهد شد .

ـ بين اذان صبح تا اقامه نماز تقريباً يك ربع ساعت فاصله زماني است .

ـ بلند صلوات فرستادن در عربستان مرسوم نيست .

ـ در بحثهاي عقيدتي و مناقشات شركت نكنيد ؛ چون ورود به اين گونه بحثها نيازمند تسلط كافي به موضوعات علمي و آشنايي با زبان عربي است .

ـ اجتناب از شوخي و خنده و بلند صدا زدن يكديگر .

ـ رعايت اخلاق اسلامي در طول سفر و اصول همزيستي و گذشت از همسفران .

ـ عدم ايجاد مزاحمت به هر شكل براي ديگران ، خصوصا هنگام نماز طواف و صرف نظر كردن از طوافهاي مستحبي به هنگام اعمال واجب حاجيان .

ـ خارج نشدن از حرمين در زمان اذان و اقامه نماز جماعت و عبور نكردن از ميان صفوف نمازگزاران .

ابتكار كاروانها در اجراي برنامه هاي قرآني

در اجراي طرح قرآن محوري در حج امسال ، دهها كاروان زائران ايراني در مدينه منوره و مكه مكرمه ، ويژه برنامه هاي قرآني اجرا مي كنند .

205

زائران ايراني در شماري از كاروانها ، به صورت ابتكاري در برنامه اي جمعي و هماهنگ ، آيات قرآن كريم را تلاوت مي كنند كه در نتيجه آن ، ايجاد فضايي معنوي ، روحاني و صميمي در محيط كاروانهاست .

در برخي از كاروانها ، زائران با تقسيم قرآن كريم ، قرآن را در مجموع ، چند بار ختم كرده اند . برخي از زائران هم به تنهايي در مدينه منوره و مكه مكرمه قرآن كريم را به طور كامل تلاوت كرده اند .

برگزاري مسابقات قرائت و حفظ قرآن كريم در كاروانها از ديگر اقداماتي بوده است كه با استقبال زياد زائران مواجه شده است .

استفاده از رايانه براي تلاوت آيات قرآن كريم در كاروانها و همراهي زائران در تلاوت آيات الهي از ديگر ابتكاراتي است كه در حج امسال اجرا شد .

مراسم شبي با قرآن در بعثه در مدينه منوره و مكه مكرمه و همچنين تلاوت جمعيِ از سوي قاريان برجسته ايراني در مسجد الحرام ، از جمله برنامه هايي است كه به مناسبت محور قرار گرفتن قرآن كريم در حج امسال برگزار مي شود .

از سوي ديگر ، روحانيون كاروانها در جلسات سخنراني براي زائران ، قصص قرآن كريم را شرح مي دهند و تفسير آيات الهي را بيان مي كنند كه با استقبال خوب زائران مواجه شده است .