بخش 14

297

چهارشنبه 6/10/85

هفتم ذيحجه 1427

ديدار هنرمندان و برنامه سازان تلويزيون و سينما با نماينده محترم ولي فقيه

در اين ديدار كه با حضور 16 نفر از هنرمندان و دست اندركاران بخش هاي مختلف صدا و سيما در محل بعثه مقام معظم رهبري برگزار گرديد ، ابتدا آقاي گروسي ، مدير امور حج صدا و سيما ضمن ارائه گزارشي مختصر پيرامون فعاليت هاي مورد نظر گفت :

سال گذشته 12 نفر آمديم و قرار شد هركدام از زاويه اي نسبت به مكّه و مدينه و انجام مناسك حج برنامه اي را بسازند ؛ آقاي ميركريمي ، عسكرپور ، رضايي ، داوري و ديگران هركدام كاري را شروع كردند . امسال هم هنرمنداني چون كمال تبريزي ، مقدم ، پورشيرازي ، كيانيان ، ابراهيميان ، حسن پور ، ابراهيم پور ، داوري ، آشوري ، زارع ، شريفي و جليلوند قرار است تهيه و توليد فيلم هاي داستاني ، كليپ هاي مختلف و برنامه هاي مستند متنوعي در مورد زواياي مختلف حج را آغاز كنند .

او در تشريح مشكلات كار تهيه فيلم در عربستان گفت :

برخي برادران ، گروهي با سه بازيگر و تيم فيلمبرداري و صدابرداري را در مسجدالنبي ديده بودند ، ما خودمان هم گروهي را در مسجد قبا ديديم و

298

به آقاي ابراهيميان گفتيم برو با آنها فيلم بگير . مأموران جلوي او را گرفتند . گفت : اما اينها كه دارند فيلم مي گيرند ! گفتند : آنها مجوز دارند ؛ عربستاني هستند . مشكل بزرگ ما نداشتن مجوز است .

آية الله ري شهري با اشاره به اين كه فريضه حج يكي از فرايض پر راز و رمز اسلام است ، گفت : « هرچه هنرمند قوي تر باشد و شناختش نسبت به ظرفيت هاي حج بيشتر باشد ، بهتر مي تواند از هنر خود در به تصوير كشيدن اسرار حج بهره ببرد . همان طور كه امام مي فرمود :

حج مثل قرآن است كه همه مي توانند از آن استفاده ببرند . قرآن را همان كسي كه عربي هم نمي داند با خواندن الفاظ و ظاهر قرآن از نورانيتش استفاده مي كند ، ولي هرچه با عمق معاني و رمز و رازهاي آن آشناتر شود ، بهتر استفاده مي برد . حج هم چنين است . يك حاجي ظاهرش را كه ببيند فكر مي كند خب چه شد ؟ لباسم را عوض كنم ، دور يك خانه سنگي بچرخم ، در عرفات و مشعر و مني بمانم ، جمرات را رمي كنم كه چه بشود ؟ اين جا وظيفه هنرمند است كه فلسفه حج و اسرار و رمز و راز اين اعمال را با شكلي تأثيرگذار به تصوير بكشد .

نماينده رهبري در تبيين بايسته هاي يك كار هنري در مورد حج افزود :

هر هنرمندي تنها با تكيه بر ارزيابي هاي خودش نمي تواند اسرار حج را بيان كند . ابتدا خودش بايد با اسرار حج كه با مطالعه در قرآن ، روايات ، تاريخ حج و سخنان اهل معرفت به دست مي آيد آشنا باشد . بايد سير مطالعاتي عميقي براي شناخت معارف حج داشته باشد و ما آمادگي داريم از نظر همكاري علمي ، بخش هاي مختلف بعثه را در خدمت اين كار قرار دهيم .

وي با تأكيد بر لزوم پرداختن به آفات حج و آگاه كردن مردم نسبت به كارهايي كه موجب خدشه دار شدن چهره جمهوري اسلامي و از بين رفتن ثمرات حج مي شود ، گفت :

299

دو پيشنهاد اساسي وجود دارد و خوب است عزيزان هنرمند آنها را در اولويت قرار دهند ؛ يكي تاريخ مستند حج و عمره است و اين كه چه بوده و چه شده و چه مي تواند باشد ؛ ديگري به تصوير كشيدن منافع و بركات حج و عمره و راه هاي افزايش آن است .

در ادامه اين جلسه آقايان كيانيان و كمال تبريزي ديدگاه ها و پيشنهادهايي را مطرح ساختند كه قول پيگيري آنها داده شد .

ديدار مسؤولان بعثه آية الله العظمي وحيد خراساني با نماينده ولي فقيه

طبق معمول سال هاي گذشته ، آية الله زاده وحيد و مسؤول بعثه ايشان در محل بعثه مقام معظم رهبري حضور يافته . با آية الله محمدي ري شهري ديدار كردند .

حضور در محل استقرار بعثه عراق

عصر امروز نماينده محترم ولي فقيه به همراه رييس محترم سازمان حج و
زيارت و جمعي از شخصيت هاي مستقر در بعثه با رييس و كارگزاران بعثه عراق
كه تحت عنوان رسمي « الهيئة العليا للحج والعمرة » در ساختماني نزديك بعثه
ايران استقرار يافته اند ، ديدار و گفت و گو كرد . ابتدا حجة الاسلام والمسلمين شيخ
محمد تقي مولا ضمن خوش آمدگويي به اميرالحاج جمهوري اسلامي ايران و هيئت همراه گفت :

خداوند لطف كرد و با سرنگوني طاغوت عراق ، مردم توانستند به حكومت منتخب و مجلس شورا و غيره دست يابند . اما امروزه ملت عراق از وجود تروريست هايي كه باقيمانده رژيم سابق هستند رنج مي برد . اين جنايات تا حدي است كه ما حتي در بيمارستان ها و مدارس هم در امان نيستيم . حاجيان ما هم امسال سه بار در معرض ترور قرار گرفتند .

300

او تعداد حاجيان عراقي را امسال 32 هزار نفر ذكر كرد كه 31 هزار نفر آنان تاكنون به مكّه و مدينه رسيده اند .

آية الله ري شهري طي سخناني يكي از بركات مهم حج را همين ديدارها و نزديكي مسلمانان كشورهاي مختلف با يكديگر ذكر كرد و افزود : « اميدواريم كه اين ديدارها مقدمه نزديكي ملت هاي جهان اسلام و در رفع مصائب و آلام آنان مؤثر باشد .

يكي از كشورهاي اسلامي كه مشكلات آن از ديرباز موجب رنج و اندوه مردم و مسؤولان ما بوده ، عراق است . هرچند بحمدلله با مجاهدت مردم و علما ، حكومت مورد تأييد آنان سركار آمده ، اما مشكلات فراواني هنوز وجود دارد .

او اشغالگران عراق را سبب اصلي مشكلات دولت و مردم عراق برشمرد و افزود : « بيگانگان مي دانند كه اگر مردم عراق متحد باشند و در كنار هم قرار گيرند ، جاي پايي براي آنان باقي نخواهد ماند ، از اين رو به شيوه هاي گوناگون تلاش مي كنند تا اين وحدت در عراق تحقق پيدا نكند . »

نماينده مقام معظم رهبري ضمن آرزوي پايان يافتن مصائب مردم عراق در سايه هوشياري بيشتر آنان گفت : « مقام معظم رهبري انقلاب اسلامي همه ساله در ايام حج پيامي بسيار قوي براي امت اسلامي دارند كه طي آن مصائب و مسائل كشورهاي اسلامي و راه حل آنها را يادآور مي شوند .

در ادامه اين جلسه يكي از مسؤولان دولتي مستقر در بعثه عراق و نيز يكي از علماي شيعه جنوب عراق و يك روحاني اهل تسنن كه مسئوليت اوقاف سني عراق را به عهده دارد ، سخناني را در زمينه هاي مختلف از جمله نقش حج در ايجاد محبت و اخوت بين مسلمانان و اهميت اين گونه ديدارها در انتقال تجارب بيان داشتند .

در اين جلسه كه آية الله اميني و مولوي اسحاق مدني مشاور رييس جمهور ايران در امور اهل سنت نيز مطالبي را بيان داشتند ، پيشنهاد تعيين هيئتي مشترك جهت بررسي نقاط مثبت و منفي در زمينه امور اداري و فرهنگي حج و نيز انتقال تجارب طرفين ايراني و عراقي مورد گفتوگو و تصويب قرار گرفت .

301

گردهمايي حجاج كشور آذربايجان

حدود 170 نفر از شيعيان آذربايجان از كشورهاي اتحاد جماهير شوروي سابق ، ساعت هشت شب در سالن اجتماعات بعثه گردهم آمدند تا ضمن گرامي داشت سالگرد شهادت حضرت امام باقر ( عليه السلام ) ، علاقه و ارتباط قلبي و عاطفي خود را با جمهوري اسلامي ايران ابراز دارند . در اين مراسم پس از قرائت قرآن و شعرخواني و تواشيح ، معاون بين الملل بعثه طي سخناني خاطرات خود را از سفر به آذربايجان ، مؤثر ، اميدواركننده و بيادماندني توصيف كرد و نكاتي درباره فراگيري و حفظ ارزش هاي اسلامي بيان كرد .

حجة الاسلام اجاق نژاد ، نماينده دفتر رهبري در آذربايجان سخنران بعدي بود كه با روضه خواني به زبان آذري بر معنويت و روحانيت اين مراسم افزود . اين عزيزان در ضيافت شام ميهمان بعثه رهبري بودند .

ديدار وزير اوقاف الجزاير و هيئت همراه با نماينده ولي فقيه

طبق برنامه اعلام شده ، ساعت 30/8 بعد از ظهر امروز به ديدار وزير اوقاف الجزاير با نماينده ولي فقيه و سرپرست حجاج ايراني اختصاص يافته بود كه پنجاه دقيقه به تأخير افتاد ! و احتمالاً به خاطر ترافيك سنگين خيابان هاي مكّه بود .

آية الله ري شهري طي سخناني كوتاه ضمن خوش آمدگويي و اظهار محبت به وزير اوقاف ، به شرايط موجود جهان اسلام و ضرورت اتحاد بين مسلمانان اشاره كرده و گفت :

با توجه به اين كه ارزش هاي اسلام ريشه در عقل و فطرت دارد ، به موازات رشد علم ، اسلام خواهي هم در دنيا رشد بيشتري مي يابد . در سوره سبأ آمده : ( وَيَرَي الَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ الَّذِي أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ هُوَ الْحَقَّ وَيَهْدِي إِلي صِراطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ ) كه نشان مي دهد هرچه انسان علم بيشتري داشته باشد ، حقانيت معارف الهي را بيشتر درك مي كند و زودتر ايمان مي آورد .

او با اشاره به واكنش دنياي استكبار در مقابل اين پديده افزود :

دشمنان اسلام كه احساس مي كنند اسلام در جهان امروز در حال رشد و

302

درخشندگي است ، ساكت ننشسته اند و دست به توطئه هاي مختلف در جهت جلوگيري از اين رشد مي زنند . يكي از خطرناك ترين ابزارهاي دشمن براي ضربه زدن به مصالح اسلام ، ايجاد اختلاف بين مسلمانان است كه نمونه هاي روشن آن را در عراق و لبنان مي بينيم .

نماينده ولي فقيه با تأكيد بر نقش علماي اسلام و نخبگان سياسي در دعوت مردم به وحدت كلمه خاطرنشان كرد : « رهبر انقلاب اسلامي هرسال پيامي براي حاجيان دارند كه مهم ترين بند آن تأكيد بر همين وحدت امت اسلام است .

وزير حج الجزاير با اظهار اين نكته كه ما اين ديدار را جزو اركان سفر حجّمان مي شماريم ، نسبت به اظهارات آية الله ري شهري در مورد وحدت ، ابراز اشتياق كرد و افزود :

ما مي بينيم اسلام گسترده است و مي تواند در ساحت هاي مختلف با ارزش نهادن به شخصيت انسان ، اسلام را مورد رغبت مردم قرار دهد .

امروزه مردم اروپا و آمريكا تمايل زيادي براي گرايش به اسلام دارند . اگر از آنان بپرسي در اسلام چه ديده اي ؟ مي گويد : خانواده اسلام را ديده ام ، روابط محبت آميز مسلمانان را ديده ام . آنها كه بيرون از اسلامند ، اين حقايق اسلام را ارزش گذاري مي كنند و رغبت پيدا مي كنند .

او با اشاره به نقش ايران در پيوند ملت ها گفت :

ما نسبت به ايران ، چه در جانب تربيت و تكوين شخصيت و معنويات و چه از جانب مادي و تكنولوژي علاقه داريم و مثل شما معتقديم كه تكفيري ها و نفي كننده هاي ديگران ، نفرت از اسلام ايجاد مي كنند . اگر رويكرد اساسي در بين ملت ها « كلمة الله هي العليا » باشد ، همه با هم متحدند .

وزير اوقاف الجزاير تعداد حاجيان اين كشور در مراسم حج امسال را 35 هزار نفر اعلام كرد كه از بين 120 هزار نفر ثبت نام كننده ، به قيد قرعه انتخاب شده اند . او عدد عمره گزاران الجزايري را هم 120 هزار نفر دانست و بر لزوم برنامه ريزي فرهنگي در سفرهاي عمره تأكيد كرد .

303

توصيه هاي ستاد حج مكّه جهت رعايت بهداشت در ايام تشريق

اين توصيه هاي بهداشتي كه در جهت برگزاري بهتر مناسك و كاهش خطرات و آسيب هاي احتمالي طي مدت وقوف در عرفات و مني ، در اختيار مديران كاروان قرار گرفته ، به شرح ذيل مي باشد :

1 . پيش از استقرار زائران محترم ، تا حد امكان به نظافت فضاي داخلي چادرها در عرفات و مني ، بهويژه ديواره داخلي آنها و دهانه كولرها در مني اقدام كنند .

2 . قبل از عزيمت براي انجام مراسم ، در يك جلسه آموزشي ، طرز مقابله با مشكلات بهداشتي ايام تشريق ، بهويژه مشكلات حلق ، شيوه دفع موها و تيغ هاي مستعمل و نظافت توالت ها مخصوصاً توالت هاي زنانه ، به زائران محترم آموزش داده شود .

3 . قبل و در حين انجام مراسم ، محل هاي استقرار عوامل مسؤول نظافت منطقه ( عوام مطوّفين ) را شناسايي كنند و به محض آلوده شدن محيط ، افرادي كه با زبان عربي آشنايي دارند ، از كاروان به آنها مراجعه كنند ؛ از ايشان بخواهند تا جهت نظافت مكرر منطقه و فضاي بيروني چادرها اقدام كنند .

4 . در مواقف ، از يخ هاي قالبي بزرگ ( بدون بسته بندي ) منحصراً به عنوان « خنك كننده » استفاده شود و به هيچ وجه به صورت مستقيم براي خنك كردن آب ، خاكشير يا شربت مورد استفاده قرار نگيرد .

5 . كاروان خود را نظافت فرمايند تا در زمان حلق ، با پراكندن موهاي خود ، محيط را آلوده نكنند و تيغ هاي مستعمل خود را در محيط پراكنده نكنند و آنها را در سطل هاي زباله يا ظرف مقاومي كه در اختيار آنها قرار مي گيرد ، دفع كنند .

6 . پس از قرباني ، ذابحين محترم به هيچ وجه با پوشش آلوده وارد چادرهاي كاروان نشوند و تحت هيچ شرايطي گوشت قرباني را وارد كاروان نكنند .

7 . بديهي است مأموران بهداشت مركز پزشكي موظفند به مراتب فوق نظارت كنند و گزارش آن را از طرف مسؤولان مركز به ستاد حج ارسال كنند .

304

كنفرانس مطبوعاتي وزير كشور و رييس شوراي عالي حج عربستان

امير نايف بن عبدالعزيز پس از بازديد دستگاه هاي حكومتي مرتبط با امور حج در مكه مكرمه و مشاعر مقدسه و بررسي آمادگي كامل آنها براي خدمت حجاج امسال ، در يك كنفرانس مطبوعاتي به پرسش هاي خبرنگاران پاسخ گفت . او در پاسخ به سئوالي درباره جواز رمي جمرات قبل از زوال خورشيد در روزهاي دهم ، يازدهم و دوازدهم گفت :

ما همگي از پيشرفت هاي بزرگي كه امسال در بازسازي و توسعه پل جمرات حاصل شده مسروريم ؛ اما نسبت به صدور فتوا از طرف علما درخصوص رمي جمرات قبل از زوال ، همان طور كه مي دانيد ، خود آنهايند كه حق رأي و نظر دارند و من تخصّص فقهي ندارم تا بتوانم در اين مورد مناقشه يا اظهار نظر كنم . طبعاً فقهايي هستند كه رمي قبل از ظهر را جايز مي دانند و ما براساس نظر آنان به مسؤولان حج ابلاغ كرديم كه از رمي حاجياني كه مي خواهند پيش از ظهر رمي كنند ، جلوگيري نكنند . اساس احكام دين بر آسان گيري است و شك نداريم كه علما نسبت به اين موضوع اهتمام دارند و ما اميدواريم كه اگر همگي به آرامش و انضباط ملتزم باشند ، حج امسال بدون هيچ حادثه اي انجام خواهد گرفت .

او در پاسخ سئوالي درباره خبر دستگيري 136 نفر از اخلال گران تحت تعقيب و دلايل رشد كمي اين قبيل افراد گفت : « ما هيچ گاه نگفته ايم كه اين موضوع در كشور پايان پذيرفته است . اين مأموريت دستگاه امنيتي كشور است كه بايد با آمادگي كامل همواره پيگير شناسايي ، تعقيب و دستگيري اين گونه اخلالگران باشد كه هست .

وي سئوال خبرنگاري را درباره علت آتش سوزي هتل غزّه بي جواب گذاشت و تنها به تشكر از نيروهاي پليس و آتش نشاني و آرزوي بهبود مصدومان يمني كفايت كرد .

خبرنگاري پرسيد : « آيا درست است كه مسؤولان كشور از بعضي كشورهاي

305

اسلامي تعهد كتبي گرفته اند كه به شهروندانشان اجازه انتقال تنش هاي طايفه اي و مذهبي به مراسم حج را ندهند ؟ »

امير نايف گفت :

« اولاً اين امر احتياج به گرفتن تعهد از كسي يا كشوري ندارد ؛ زيرا حج عبارت از يك سري اعمال و مناسك شناخته شده است و هر عملي غير از آن چه پيامبر در حجة الوداع انجام داده و ضمن مناسك حج به ما تعليم داده شده ، قابل پذيرش نيست . بنابراين ، حج مجالي نيست كه هركس بتواند آن چه را با اداي مناسك و تكميل حج منافات دارد ، انجام دهد و معتقدم كه اين امر بر كسي پوشيده نيست . با اين همه ما هم هرگز اجازه انجام اين گونه امور را به كسي نمي دهيم ، هرچه مي خواهد باشد و از هر جهت و جايگاهي كه مي خواهد باشد !

او در مورد تدبيرات امنيتي حج امسال و پيش بيني هاي اخلال در امنيت حجاج گفت :

هرچيزي بايد رو به پيشرفت باشد و طبيعي است كه ما هم نسبت به پيشرفت دستگاه هاي امنيتي با بهره گيري از تكنولوژي جديد دنيا اقداماتي داشته و داريم و بايد دستگاه امنيتي سعودي در بالاترين سطح باشد . اما اين كه آيا ما توقع خرابكاري هايي را داريم ، اين همان چيزي است كه هر سال مورد نظر ما بوده و هست و بحمدالله همه شما مي دانيد كه سال هاي گذشته بدون هيچ خللي در مسائل امنيتي گذشت و امسال هم مثل سال هاي گذشته است و شايد هم بهتر .

او در مورد گزارش تحقيق ارائه شده توسط مدرسه عالي پژوهش هاي حج ناظر بر وجود 000,200,1 حاجي كه بدون مجوز و از طرق غيرقانوني در حج سال گذشته شركت داشته اند و اسباب مشكلات تردّد حجاج را در گذرگاه ها پديد آورده اند ، گفت :

حاجياني كه از خارج و داخل مي آيند ، بايد برگه رسمي براي حج داشته باشند ، اما ساكنان مكه مكرمه بيش از سه ميليون نفر هستند و منع آنان از

306

حج و يا سيطره قانوني بر آنها دشوار است . از سوي ديگر ايجاد كمربندي طبيعي يا مصنوعي پيرامون مشاعر جهت منع ورود حجاج غيرقانوني دشوارتر از آن است و معتقدم كه اصل اين موضوع از امور فقهي است كه حدّ و حدود آن توسط فقها مشخص مي شود .

پس مادامي كه دولت راه هاي حج را قانوناً مشخص كرده و بر همه حجاج داخل مملكت اعم از سعودي و غير سعودي شرط كرده كه بايد مجوز قانوني داشته باشند ، بر همگان لازم است كه به اين قوانين پايبند باشند و در غير اين صورت ، چه بسا حجّشان دچار اشكال مي شود كه البته علما در بيان چنين حكمي تواناتر از من هستند .

او در مورد پديده پهن كرده فرش و بساط در خيابان ها و پياده روهاي مني توسط متخلّفين گفت : اين امري است كه مسؤولان مملكت آن را نمي پذيرند و آن را براي هيچ حاجي نمي پسندند و قطعاً مؤسسات خاصي مأموريت دارند كه آن را بررسي كرده ، در رفع آن همت گمارند .

امير نايف در جواب پرسش يكي از خبرنگاران راجع به مجموعه هاي تروريستي و برخي جهات كه پشتيباني مالي اين مجموعه ها را برعهده دارند ، گفت : « دستگاه هاي امنيتي به اين قضيه اهتمام دارند و تاكنون در اين زمينه به نتايجي دست يافته و مي يابند . ما مي كوشيم تا به هر چيزي در اين باب از جمله منابع مالي و پشتيباني كنندگان آنان دسترسي پيدا كنيم . »

او در رابطه با وجود نيت كاهش تعداد حجاج و يا تقليل سهميه دولت ها براي اعزام حجاج به خاطر طرح هاي توسعه در مكه مكرمه و مشاعر مقدسه گفت : « حكومت خادم الحرمين ملك عبدالله هيچ گونه نيتي براي كاهش عدد حجاج ندارد . »

وزير كشور سعودي درباره نقش زنان و دختران سعودي در آينده گفت : « دختران سعودي در هر ميداني كه زن توان انجام آن را دارد ، مي توانند وارد كار شوند و در حال حاضر زناني هستند كه در قالب نيروهاي انتظامي به بعضي دستگاه هاي امنيتي كشور كه نياز به آنان داشته ، پيوسته و مشغول خدمت اند .

307

طرح ويژه امداد گمشدگان در مشاعر

امسال طرح ويژه امداد گمشدگان در مشاعر مقدسه به اجرا در آمد . اين طرح از ظهر روز هشتم ذيحجه در منطقه هاي مكّه و مسجدالحرام ؛ روز نهم در عرفات ؛ شب دهم در مشعرالحرام ؛ روز دهم ، يازدهم و دوازدهم ذيحجه در منطقه مني و مسير رمي جمرات و از ظهر روز دوازدهم به بعد در خيابان هاي منتهي به مسجدالحرام ، عزيزيه و محل اسكان زائران ايراني انجام خواهد شد .

مسؤول ستاد مكّه با اعلام اين طرح گفت : « امسال هم مثل سال هاي گذشته زائران محترم بايد به علامت ها و نشاني هاي كاروان ها توجه لازم را داشته باشند تا محل استقرار خود را گم نكنند و مشكلات جنبي آن برايشان پيش نيايد . »

گفتني است كه مديران كاروان ها پيش از شروع اعمال حج ، از محل استقرار چادرهاي كاروان بازبيني خواهند كرد تا در حمل و نقل وسايل و زوّار و نيز راه هاي رسيدن به جمرات و بازگشت به كاروان دچار مشكل نشده ، زائران را نيز نسبت به اين امور توجيه كنند .

انتشار ويژه نامه عرفه و عيد قربان موسم حج 1427

امروز نوزدهمين شماره زائر ، همراه با ويژه نامه اي 8 صفحه اي ، با دو صفحه رنگي منتشر شد كه حاوي مطالب قابل توجهي درباره مشاعر مقدسه و بايسته هاي آن است .

اولين مقاله با نام « پر و بال در سرزمين آرزوها » از اولين صفحه همراه با تصويري از يك كبوتر آماده پرواز ، نشسته بر بامي مشرف بر مسجدالحرام آغاز مي شود و با عنوان فرعي « رهيافتي به اسرار وقوف در عرفات » به شرح واژه عرفات مي پردازد و با ادامه در صفحات 3 و 8 ، پانزده نكته جالب درباره اسرار نام گذاري اين سرزمين به عرفات و وظايف حجاج و حكمت هاي وقوف در عرفات از آيات و روايات استخراج و به طور خلاصه عرضه گرديده است .

تبارشناسي برائت عنوان مقاله اي دوصفحه اي است كه به مناسبت برگزاري مراسم

308

برائت از مشركان در روز عرفه ، به مفهوم شناسي و پيشينه تاريخي و بيان نظرات امام خميني ( قدس سره ) مي پردازد .

روح حماسه در حج ابراهيمي كنكاشي در برائت از مشركين از ديدگاه امام خميني ( قدس سره ) است كه بر شيوه هاي اعلام برائت و رعايت نظم و آرامش در اجتماع برائت تأكيد دارد .

« روز از خودگذشتگي » مقاله اي يك صفحه اي درباره عيد قربان و آداب آن است ؛ دستورالعمل هاي اجرايي چندگانه ايام وقوف در مشاعر با عنوان « اين توصيه ها را جدي بگيريد » ، كاربردي ترين بخش اين ويژه نامه است كه در پي مي آيد :

اين توصيه ها را جدي بگيريد

در اين روزها ، بازار اطلاعيه ها و توصيه ها داغ است . بخش ها و مراكز مسؤول ، هر يك در حوزه مسئوليت ها و وظايف تعيين شده ، آخرين نكات و توصيه ها را اعلام نموده اند . اهم توصيه ها و نكاتي كه از سوي مراكز مسؤول اعلام شده ، به تفكيك زمان هر يك بدين شرح است :

پيش از حركت به سوي عرفات

ـ قبل از ايام تشريق ، استراحت كنيد و انرژي خود را ذخيره نماييد .

ـ وسايل زير را به همراه داشته باشيد :

دمپايي راحت ، كيسه كفش ، صابون بدون بو ، بند عينك ، ماسك غير دوخته ، خودتراش شخصي و تيغ خودتراش به تعداد كافي ( براي مردان ) ، كلاه براي مردان ، جهت استفاده بعد از حلق و وسايل شخصي .

ـ اگر بيماريد و از داروهاي خاصي استفاده مي كنيد ، داروهاي خود را همراه داشته باشيد .

ـ همراه داشتن صابون بدون بو به همراه جاصابوني مناسب و استفاده از آن

309

فراموش نشود .

ـ اطلاعات بهداشتي لازم را از پزشك كاروان كسب نماييد .

ـ در طول اين ايام ، سالمندان و بيماران را همراهي نموده ، در صورت نياز بعضي اعمال را به نيابت از آنها انجام دهيد .

ـ زيرانداز مناسب و ملحفه تميز همراه داشته باشيد .

ـ دستبند ، نشاني و شماره تلفن كاروان خود را به همراه داشته باشيد .

عرفات

تهيّه كروكي عرفات براي پيشگيري از گم شدن مي تواند بسيار كمك كننده باشد .

ـ حفظ بهداشت محيط در اماكن مقدس عرفات ، مشعر و مني وظيفه اخلاقي ، مذهبي و ميهني ماست .

ـ در زمان عزيمت براي انجام مراسم برائت از مشركان ، از ريختن قوطي هاي آب ميوه ، پلاستيك ، آب و آب دهان و بيني در معابر به شدّت پرهيز كنيد .

ـ از پرخوري اجتناب كنيد ؛ چرا كه در عرفات تعداد توالت ها و دستشويي ها به نسبت كم است .

ـ استفاده از صابون بدون بو بعد از دستشويي و قبل از صرف غذا فراموش نشود .

ـ در زمان حركت به سمت مشعر الحرام ، حداقل خود را براي 12 ساعت آماده كنيد ؛ به ويژه عدم نياز به اجابت مزاج در اين ساعات لازم است ، چون در مشعر ، امكان استفاده از دستشويي و توالت كم است .

ـ در زمان حركت به طرف مشعر ، آب كافي به همراه داشته باشيد .

مشعر الحرام

اگر در مكّه مكرّمه سنگ هاي خود را جمع نكرده ايد ، آن ها را از محل هاي تميز جمع كنيد و در هنگام جمع كردن سنگ از دستكش نايلوني استفاده كنيد .

310

ـ براي جمع آوري سنگ از كوه بالا نرويد .

ـ سنگ هاي مناسب جمع آوري كنيد ؛ گاهي سنگ هاي بسيار درشت موجب جراحت ديگران شده است .

مني

در حين رمي جمرات در تراكم جمعيت ، از خم شدن ، جهت برداشتن اشيا از روي زمين پرهيز كنيد .

ـ حلق را فقط در محدوده پنجره هاي فاضلاب انجام داده ، از انجام حلق بر روي پله ها ، معابر ، كنار خيابان ، كنار چادرها و . . . به شدت پرهيز كنيد و در انجام اين عمل از عجله بپرهيزيد .

ـ از پهن كردن لباس هاي شسته بر روي پنجره هاي آلوده ، ديوارها و چادرهاي غير تميز و محل هاي عبور و مرور جدّاً پرهيز كنيد . مي توانيد لباس هاي خود را بعداً ، در فرصت مناسب بشوييد .

ـ نظم و ترتيب و نظافت چادرها و محيط اطراف چادرها را به شدت رعايت كنيد .

ـ براي ورود به چادرها حتماً از كيسه كفش استفاده كنيد .

ـ با ورود به مني حتماً قدري استراحت كنيد تا تجديد قوا شود ، سپس براي ادامه اعمال ( رمي جمره عقبه ) برويد .

ـ با علامت گذاري هاي مناسب چادر خود را شناسايي كنيد . استفاده از دستبند و به همراه داشتن نشاني و مشخصات كاروان الزامي است ؛ چرا كه گم شدن در ايام تشريق رايج است .

زماني كه براي رمي جمره عقبه مي رويد ، نكات زير را براي خود و براي همسفر خود كه فكر مي كنيد نيازمند كمك است ، بازبيني كنيد :

ـ آيا توان پياده روي چند كيلومتري را در شرايط تراكم جمعيت و توان انجام صحيح رمي جمره داريد ؟ اگر سالمنديد يا بيماريد و به ويژه اگر از بيماري هاي قلبي رنج

311

مي بريد ، با مشورت با پزشك كاروان ، روحاني كاروان و مدير كاروان ، براي خود نايب انتخاب كنيد .

ـ آيا اگر عينكي هستيد بند عينك خود را برداشته ايد ؟

ـ آيا دمپايي راحتي داريد ؟

ـ آيا دستبند شناسايي به دست داريد ؟

ـ آيا سنگ هاي خود را برداشته ايد ؟

قرباني

ـ براي انجام عمل قرباني شما ، ذابحان ايراني حرفه اي در سالن هاي قربانگاه حضور دارند .

ـ تحت هيچ شرايطي و براي هيچ منظوري مانند : خوردن ، آوردن سوغات ، هديه كردن ، گوشت قرباني را از قربانگاه خارج نكنيد .

ـ به ذبح كنندگان محترم كه بعد از يك كار طاقت فرسا و سخت به چادرها بازمي گردند . كمك كنيد تا پس از تطهير كامل به چادرها وارد شوند و استراحت نمايند .

* توجّه : خارج كردن گوشت از قربانگاه ، بهداشتي نيست و در صورت مشاهده گوشت قرباني ، توسط كارشناسان بهداشتي ضبط مي شود . بنابراين از زائرين و ذبح كنندگان عزيز تقاضا مي شود با مسؤولان بهداشتي همكاري فرمايند .

تراشيدن موي سر ( حلق )

در سال هاي گذشته ، متأسفانه يكي از موضوعاتي كه موجب آلودگي شد ـ در حالي كه امري كاملا قابل پيشگيري بوده ـ « حلق غيربهداشتي » بوده است . در سال جاري با آموزش هايي كه در كاروان ها داده شده و با توجه به بالا بودن سطح سواد و آگاهي هاي زائران ايراني ، انتظار مي رود كه ميزان حلق غير بهداشتي به طور قابل توجهي كاهش يابد .

پيشنهاد مي شود :

312

ـ به هر زائر مرد يك تكّه سفره يك بار مصرف به ابعاد يك متر در يك متر تحويل شود تا در زمان حلق آن را بر روي زمين پهن كنند و پس از انجام عمل حلق آن را جمع كرده ، در سطل زباله بيندازند .

ـ نظارت يك فرد مسؤول از كاروان بر انجام حلق بهداشتي زائران مي تواند به اين امر كمك كند . علاوه بر موضوع فوق ، به نكات زير نيز اكيداً توجّه فرماييد :

ـ حتماً از تيغ و خودتراش شخصي خود استفاده كنيد .

ـ سعي كنيد با خون افراد ـ كه ممكن است در زمان تراشيدن موي سر براي آنها عارض شود ـ تماس نداشته باشيد .

ـ بعد از حلق ، استحمام كرده ، لباس تميزي را كه به همراه خود آورده ايد ، به تن كنيد .

ـ مي توان شست و شوي لباس هاي آلوده و حوله هاي احرام را به بعد موكول كرد تا مجبور نشويم بعد از شستشو ، براي خشك كردن ، آنها را در جاهاي آلوده پهن كنيم و مناظر نازيبايي را به وجود آوريم .

ـ از بستن طناب رخت در ميان چادرها ، كه بعضاً ايجاد سد معبر مي كند ، اجتناب كنيد .

ـ بعد از انجام اعمال ، استراحت كرده ، در خود آرامش ايجاد كنيد .

همايش روحانيون كاروان هاي حج 85

نماينده ولي فقيه و سرپرست حجاج ايراني ، در همايش روحانيون كاروان ها ، تأكيد كرد كه ذكر خدا در ايام حج ، آثار مضاعفي در كشف حجاب هاي باطني دارد .

آية الله محمدي ري شهري گفت : « حج دو فلسفه مهم دارد كه ابتدا منافع فرد و امت اسلامي و جامعه را تأمين مي كند و ديگر اين كه كسب نورانيت و معنويت در حج در سايه ذكر خدا ميسر است . »

در اين همايش كه با حضور نماينده ولي فقيه و سرپرست زائران ايراني برگزار شد ، مديران اجرايي و فرهنگي حج در ميزگردي به سئوالات روحانيون پاسخ دادند و

313

سرپرست حجاج ايراني بر تلاش همه دست اندركاران حج براي برگزاري موفقيت آميز مناسك حج زائران بهويژه در ايام تشريق تأكيد كرد .

آية الله ري شهري به تشريح خصوصيات پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) پرداخت و اظهار داشت : « در سال پيامبر اعظم همه ما بايد تلاش كنيم خصوصيات پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) را در تفكر و رفتار خود تقويت كنيم . »

نماينده ولي فقيه و سرپرست زائران ايراني با استناد به آيات قرآن و روايات اظهار داشت : « ذكر و ياد خدا در همه ايام ، بهويژه در حج اهميت فوق العاده اي دارد و قرآن كريم يكي از فلسفه هاي حج را ياد خدا در ايام معلومات معرفي كرده است . »

سرپرست زائران ايراني با يادآوري اين كه پيامبر خدا در هر لحظه و كاري همواره به ياد خدا بودند ، گفت : « ذكر خدا ، بهويژه در دهه اول ذيحجه و سه روز پس از آن از اهميت فوق العاده اي برخوردار است . تداوم ذكر در ايام حج ، براي تكامل معنوي انسان و كشف حجاب هاي باطني و رؤيت قلبي انسان فوق العاده مؤثر است . ذكر زباني خدا اگر با ذكر قلبي همراه شود ، فتوحات معنوي بسياري خواهد داشت ؛ ذكر فراوان در ايام حج ، مقدمه رسيدن به معرفت حق و ديدار امام عصر ( عليه السلام ) است . »

سرپرست زائران ايراني در پايان سخنان خود توصيه هايي را براي انجام هرچه بهتر مناسك زائران ايراني خانه خدا به روحانيون كاروان ها ارائه كرد و تأكيد نمود كه مهم ترين وظيفه همه صحت انجام مناسك زائران خانه خداست و همه بايد مراقبت كنند تا زائران به بهترين وجه اعمال خود را در تمام مراحل حج و به درستي انجام دهند .

وي به روحانيون توصيه كرد كه از زائران بخواهند از انجام طواف هاي مستحبي خودداري كنند و به جاي طواف مستحبي ، نماز مستحبي به جاي آورند .

در ادامه اين همايش ، آقايان خاكسار قهرودي ، رييس سازمان حج و زيارت ، قاضي عسكر معاون آموزش و پژوهش ، مهدوي معاون بين الملل و عرب معاون امور روحانيون بعثه مقام معظم رهبري در ميزگردي به سئوالات مختلف روحانيون كاروان ها پاسخ دادند .

314

پنج شنبه 7/10/85

هشتم ذيحجه 1427

عدم انتشار چهارروزه نشريه زائر

از امروز به مدت چهار روز نشريه زائر منتشر نمي شود . دليل اين امر مشغول بودن حجاج ايراني به انجام مناسك حج در مشاعر مقدسه است . دست اندركاران نشريه كه خود نيز در زمره حج گزاران امسال ، طي اين چند روز ، خارج از مكّه به سر مي برند ، اگرچه به خاطر عدم امكان تدوين و تكثير نشريه از آماده سازي و نشر آن محرومند ، لكن جمع آوري اخبار ، گزارش ها ، بيانيه ها و ساير مطالب را متوقف نخواهند ساخت تا بتوانند در اولين شماره هاي پس از ايام تشريق ، آنها را به مخاطبين و علاقه مندان نشريه ارائه دهند .

انتشار ويژه نامه عرفه و قربان ، تاحدودي جبران كننده عدم انتشار نشريه در ايام وقوف در عرفات و مني به شمار مي رود .

انجام نيابتي قرباني حجاج ايراني توسط ذابحين اعزامي از ايران

كار قرباني زائران امسال خانه خدا ، با استفاده از 95 ذابح ايراني ، 5 ناظر شرعي ، در 5 كشتارگاه و با همكاري 80 نفر از پرسنل ستاد انجام خواهد شد .

315

مسؤول ستاد مكّه با اعلام اين خبر افزود : « 95 هزار نفر از زائران ايراني وجه نقد خود را در ايران براي قرباني در مني پرداخته اند و بقيه كساني كه هنوز وجه نقد خود را پرداخت نكرده اند ، با مراجعه به هتل « سمر » و مسؤولان طرح قرباني ، مي توانند وجه لازم براي قرباني را پرداخت كنند .

وي با تأكيد بر بهره گيري ستاد از تجارب سال هاي گذشته در امر قرباني خاطرنشان كرد : « در بين كليه زائران بيت الله الحرام از مليت هاي مختلف ، كوپن هاي مخصوص قرباني تنها در اختيار حجاج ايراني است كه باعث انسجام و نظم خاصي در انجام اعمال شده است » .

گفتني است كه جهت جلوگيري از مشكلاتي كه در انتخاب گوسفندان واجد شرايط پيش مي آمد ، قرار بود گوسفندان قرباني به تعداد حجاج جمهوري اسلامي ايران ، از داخل كشور انتخاب و به عربستان ارسال گردد كه متأسفانه بنا به عللي ـ كه بررسي و رسيدگي به آنها ضروري به نظر مي رسد ـ اين عمل انجام نشد .

316

جمعه 8/10/85

نهم ذيحجه 1427

حج اكبر ، باوري اصيل يا عوامانه ؟

امسال مصادف شدن روز عرفه با روز جمعه ، ويژگي قابل ملاحظه اي به حج بخشيده بود كه از ديدگاه بسياري از مسلمانان دنيا ، « حج اكبر » ناميده مي شد و شوق زيارت بيت الله الحرام و انجام مناسك حج را در دل ها افزايش مي داد .

هركس بي آن كه به ريشه هاي تاريخي اين نام گذاري بپردازد و بدون آن كه در پي اثبات يا نفي آن از ديدگاه تفسيري يا فقهي برآيد ، به سادگي مي تواند با مراجعه به منابع روايي و سخنان اهل بيت ( عليهم السلام ) در اهميت و اعتبار روز عرفه و روز جمعه ، مزيد فضيلت حج گزاري در چنين سالي را دريابد . جمع دو عيد بزرگ الهي در يك روز و اجتماع دو چشمه فياض رحمت و عنايت و مغفرت پروردگار در يك زمان ، نه فقط براي آنها كه در اين سال توفيق زيارت خانه خدا و مهمان شدن بر خوان محبت او را پيدا كرده اند ، بلكه براي همه مسلمانان خير و بركت مضاعف به همراه دارد .

خداوند عزّ وجلّ كه اولين و اصلي ترين دعوت كننده حاجيان به اين مراسم ملكوتي است ، اگر به كساني توفيق داد كه در روز جمعه ـ كه درهاي رحمت آسمان به روي همگان گشوده است ـ و در روز عرفه كه حتي كودكان در رحم مادر نيز از درياي

317

رحمت و عطوفت بي انتهاي خدا بهره مند مي شوند ، در صحراي عرفات ـ كه دروازه اي به دنياي عرفان و شهود و معرفت و بصيرت است ـ گردآيند و حج ، اين انقطاع از غير و قصد پيوستن به خدا ـ دل بريدن از خود و دل دادن به دوست را در چنين زمان و مكاني آغاز كنند ، آيا مي شود حجشان را حجي عادي مثل سال هاي ديگر تلقّي كرد ؟

علاوه بر اين كه جمعه ، روز امام زمان ( عليه السلام ) است ؛ امام زماني كه روح عرفه و عرفات است . اگر كسي توفيق يافت در روز امام زمان ( عليه السلام ) در فضايي وقوف كند كه يقين دارد محل حضور امام زمان ( عليه السلام ) نيز هست ، روزش روز اكبر ، وقوفش وقوف اكبر ، ذكرش ذكرالله اكبر و حجش حج اكبر نيست ؟ بزرگ تر بودن و متعالي تر بودن اگر به اينها نيست ، پس به چيست ؟ به علاوه اين كه در روايات و در اقوال اصحاب پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) روز عرفه به تنهايي حج اكبر ناميده شده ، يا وقوف در عرفات از مصاديق حج اكبر شمرده شده و يا به نقل برخي منابع ، در سالي كه رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) حج گزاردند ، روز عرفه مصادف با روز جمعه بوده است .

با اين همه ، براي آنان كه اهل دقت و پژوهش اند ، خواندن مقاله اي تحقيقي در اين مقوله ، خالي از لطف نيست ؛ بهويژه آن كه توسط معاون محترم آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبري نگارش شده و در موسم حج سال جاري در نشريه زائر ، روز هفتم ذيحجه چاپ شده باشد .

حج اكبر

برخي از سال ها ، در ايام حج ، « روز عرفه » با « روز جمعه » مصادف شده و آن سال در ميان حجاج ، خصوصاً اهل سنت به « حج اكبر » معروف گشته است . اين مسئله ، انگيزه شد تا با بررسي آيات و روايات و همچنين تاريخ ، سابقه آن را دنبال نماييم . آن چه در ذيل تقديم مي گردد ، نتيجه تحقيقي هرچند كوتاه در اين زمينه است كه اميد مي رود با اظهار نظر محققان و دانشمندان و صاحب نظران تكميل گردد .

خداوند در قرآن كريم مي فرمايد : ( وَ أَذانٌ مِنَ اللهِ وَرَسُولِهِ إِلَي النّاسِ يَوْمَ الْحَجِّ

318

اْلأَكْبَرِ أَنَّ اللهَ بَرِيءٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ وَرَسُولُهُ ) ؛ ^{( 1 )} « و اين اعلامي است از ناحيه خدا و پيامبرش به [ عموم ] مردم در روز حج اكبر ، كه خداوند و پيامبر او ، از مشركين بيزارند . »

عرفه و حج اكبر

در بين محدثان و مفسران قديم و جديد ، در اين كه « حج اكبر كدام است ؟ » اختلاف نظر وجود دارد ، برخي از آنان معتقدند :

1 . مراد از حج اكبر ، روز عرفه است . از ابن عباس ، طاووس ، عمر ، عثمان ، مجاهد ، عطاء ، سعيد بن مسيب ، ابن زبير ، ابوحنيفه و شافعي نقل شده كه روز عرفه را روز حج اكبر مي دانند .

ابوالشيخ نيز از ابن عباس نقل مي كند كه گفته است :

همانا روز عرفه ، روز حج اكبر است و اين روز ، روز مباهات است ؛ روزي است كه خداوند به اهل زمين در برابر ملائكه آسمان ، فخر كرده و مي فرمايد : « جاؤوني شعثا غبرا آمنوا بي ولم يروني وعزتي لأغفرت لهم . » ؛ « ژوليده موي و گرد و خاك بر چهره نشسته ، به سوي من آمده اند . به من ايمان آوردند ، با آن كه مرا نديده اند . به عزت خودم سوگند آنها را مي بخشم . »

برخي از كساني كه اين قول را پذيرفته اند به حديث معروف « الحج عرفه » استدلال كرده و مي گويند : از آن جا كه يكي از بزرگ ترين اعمال حج ، وقوف در عرفه است ، و كسي كه آن را درك كند ، حج را درك كرده و كسي كه آن را درك نكند ، حج او باطل است ، از اين رو روز عرفه را روز حج اكبر ناميده اند .

2 . دسته ديگر « يوم الحجّ الأكبر » را تمامي ايام حج مي دانند . اين گروه معتقدند همان گونه كه « جنگ جمل » ، « جنگ صفين » و « جنگ بعاث » با اين كه روزها طول كشيده ، از آنها به « روز صفين » ، « روز جمل » و « روز بعاث » تعبير مي كنند و مرادشان از

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . توبه/ 4 .

319

« يوم » ، تمامي دوران آن جنگ هاست ؛ بنابراين در اين جا نيز مراد از « يوم الحج الأكبر » تمامي ايام حج است .

3 . دسته سوم حج اكبر را وقوف در عرفات و اعمال مربوط به مني مي دانند :

براساس روايتي از امام صادق ( عليه السلام ) ، اعمال عرفه و مني ، حج اكبر شمرده شده است .

4 . سفيان ثوري و ابن جُريح و . . . روز حج اكبر را تمامي ايام مني مي دانند .

5 . مجاهد ، روايت ديگري را نقل كرده ، مي گويد : « الحجّ الأكبر القران ، والأصغر الإفراد » ؛ « حج اكبر ، حج قرآن و حج اصغر حج افراد است . »

6 . ابن ابي حاتم از سعيد بن مسيب نقل مي كند كه گفت : « حج اكبر روز دوم از يوم النحر ( عيد قربان ) است . آيا نمي بيني كه امام در آن روز خطبه مي خواند ؟ »

7 . ابن سيرين گفته است : « روز حج اكبر ، مربوط به آن سالي است كه پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) حجة الوداع را انجام دادند و همراه با ايشان نيز تعداد بي شماري از مردم حج به جاي آوردند . »

البته مي توان اين قول را نيز ، مؤيد آن كساني دانست كه روز حج اكبر را روز عيد قربان مي دانند ، زيرا در همان سال ، پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) در مني براي مردم سخن گفت و در روز عيد قربان از مردم پرسيد : امروز چه روزي است ؟ گفتند : روز عيد قربان . سپس فرمود : امروز روز حج اكبر است . ابن عربي اين حديث را حَسَن و صحيح مي داند .

8 . طبراني از سمرة بن جندب نقل مي كند كه گفته است : « روز حج اكبر ، مربوط به آن سالي است كه مسلمانان و مشركان حج را در مدت سه روز انجام دادند كه قبل از آن ، چنين حجي انجام نشده و پس از آن نيز روي نخواهد داد . »

فضيل بن عياض نيز از امام صادق ( عليه السلام ) نقل مي كند كه فرمود : « علت نام گذاري حج اكبر آن است كه در آن سال ، مسلمانان و مشركان ، همراه با هم حج انجام دادند و پس از آن ديگر مشركين حج به جاي نياوردند . همچنين ابن ابي شيبه از ابن عون نقل مي كند كه از محمد راجع به روز حج اكبر سئوال كردند ، گفت : روزي است كه حج رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) با حج اهل ملل مصادف گرديد .

320

عيد قربان و حج اكبر

بسياري از محدثان و مفسران ، با استناد به روايات گوناگون ، حج اكبر را روز عيد قربان مي دانند . اين سخن علاوه بر آن كه از استحكام بيشتري برخوردار است ، با آيه ( فَسِيحُوا فِي اْلأَرْضِ أَرْبَعَةَ أَشْهُر ) و يا نقل هاي تاريخي كه مي گويد : « علي بن ابي طالب ( عليه السلام ) بعد از ظهر عيد قربان پيام برائت را ابلاغ فرمود » ، سازگارتر است ؛ ابن ابي اوفي مي گويد :

« روز عيد قربان ، روز حج اكبر است . در آن روز خون ريخته مي شود ، سرها تراشيده ، آلودگي ها و زوايد بدن برطرف مي گردد و حرام ها حلال مي شوند .

معاوية بن عمار مي گويد : از امام صادق ( عليه السلام ) درباره روز حج اكبر سئوال كردم ، آن حضرت فرمود : « روز عيد قربان ، روز حج اكبر و عمره ، حج اصغر است . »

ابن مردويه از ابن ابي اوفي و او از رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) نقل مي كند كه فرمود : « يوم الأضحي هذا ، يوم الحج الأكبر ؛ روز عيد قربان ، امروز ، روز حج اكبر است . »

سيد قطب و حج اكبر

سيد قطب در تفسير « في ظلال القرآن » مي گويد : « . . . ويوم الحج الأكبر اختلف الروايات في تحديده : أَهُوَ يوم عرفه أم يوم النحر ؟ والأصح أنه يوم النحر . »

در روايات ، در تعريف روز حج اكبر و اين كه آيا روز عرفه است يا روز عيد قربان ، اختلاف نظر وجود دارد ، ليكن صحيح ترين قول آن است كه روز عيد قربان باشد . ابن كثير در تفسيرش مي گويد : « يوم الحج الأكبر » روز عيد قربان است كه برترين و بزرگ ترين روزهاي انجام مناسك حج است .

نظريه علامه طباطبايي

مرحوم علامه طباطبايي ( قدس سره ) در ذيل آيه شريفه : ( وَ أَذانٌ مِنَ اللهِ وَرَسُولِهِ . . . )

321

فرموده اند : « مراد ، روز دهم ذيحجه از سال نهم هجرت است ، چون در آن روز بود كه مسلمانان و مشركان يك جا اجتماع كردند و هر دو طايفه به حج خانه خدا پرداختند و پس از آن سال ، ديگر هيچ مشركي حج انجام نداد . [ سپس مي افزايند : ] اين قول مورد تأييد رواياتي است كه از اهل بيت ( عليهم السلام ) رسيده و با معناي اعلام برائت مناسب تر و با عقل نيز سازگارتر از ساير اقوال است ؛ زيرا آن روز ، بزرگ ترين روزي بود كه مسلمانان و عموم مشركين به حج آمده ، در مني جمع شده بودند . اين معنا از برخي روايات رسيده از طرق اهل سنت نيز استفاده مي شود . چيزي كه هست در آن روايات مراد از حج اكبر روز دهم از هر سال است ، نه فقط سال نهم هجرت ؛ بنابراين همه ساله حج اكبر تكرار مي شود ، ليكن از طريق نقل ثابت نشده كه اسم روز دهم روز حج اكبر باشد . »

و در ادامه نقل اقوال ، ذيل آيه شريفه مي فرمايند : « از شنيدن كلمه روز حج اكبر همان روز عيد قربان به ذهن مي رسد ، چون تنها روزي كه عموم حجاج آن جا اجتماع كرده ، اعلام برائت مي تواند به گوش همگان برسد ، همان روز دهم است و وجود چنين روزي در ميان ساير ايام حج ، نمي گذارد كلمه يوم الحج الأكبر ساير ايام را نيز شامل شود . »

لغت نامه دهخدا نيز به نقل از مهذّب الأسماء ، حج اكبر را عيد اضحي و عيد گوسفندكشان معنا مي كند .

نتيجه بحث

از آن چه گذشت نتيجه مي گيريم كه :

1 . مراد از روز حج اكبر ، روز عيد قربان است .

2 . تعبير « يوم الحج الأكبر » براي اولين بار در مورد روز عيد قربان سال نهم هجرت به كار رفته و در سال بعد كه حجة الوداع صورت گرفت ، باز اين تعبير تكرار گرديده است . پس مي توان گفت كه همه ساله روز عيد قربان ، روز حج اكبر است .

3 . آن جا كه حج اكبر بدون كلمه يوم آورده شود ، مراد حج در مقابل عمره است .

322

طبري در اين زمينه پس از نقل نظرات مختلف درباره علت نام گذاري اين روز به حج اكبر مي گويد : « از اين اقوال نزد من به صحت نزديك تر ، قول كسي است كه مي گويد : حج اكبر به معناي حج و حج اصغر به معناي عمره است ؛ زيرا اعمال حج از اعمال عمره بيشتر است . آن گونه كه در برخي منابع آمده ، روز عرفه در سالي كه رسول خدا ( صلّي الله عليه وآله ) حج گزاردند ، با روز جمعه مصادف بوده و مؤلف كتاب « الفقه الإسلامي وادلّته » ، تعبير « قد ثبت في الصحيحين أنّ يوم عرفة ، الّذي وقف فيه النبي ( صلّي الله عليه وآله ) كان يوم جمعة » دارد . ولي اين كه مصادف شدن روز جمعه با عرفه در هر زمان ، دليل آن باشد كه حج آن سال ، حج اكبر است ، هيچ دليل و مدركي در روايات و منابع تاريخي براي آن ذكر نگرديده و به نظر مي رسد يك عقيده عوامانه است كه با گذشت زمان به صورت يك امر مسلّم درآمده است .

صاحب تفسير المنار در اين زمينه مي گويد : « در حجة الوداع ، روز عرفه ، روز جمعه بود و عوام هر زمان كه وقوف در عرفات با روز جمعه مصادف شود ، آن سال را حج اكبر مي نامند . در لغت نامه دهخدا نيز آمده است : ظاهراً در نزد عوام چون عيد اضحي با جمعه تصادف كند ، حج آن سال را حج اكبر گويند و ثواب اين حج را بيشتر گمان برند .

مراسم برائت از مشركان در صحراي عرفات

روز نهم ذي الحجه فرار مي رسد و آفتاب براي عرض ارادت به ميهمانان خدا ، از پشت كوهها به پايين آمده و ميهمان چادرهاي حاجيان است . شور و حال عجيبي در ميان زائران به چشم مي خورد . همه براي اجراي شكوهمند يكي از اركان اساسي حج ابراهيمي آماده مي شوند . با فرمان روحانيون كاروان ها ، سيلي خروشان از زائران آگاه و مصمم براي حضور در مراسم برائت از مشركان به حركت درمي آيند و سرزمين عرفات زير گامهاي استوارشان به لرزه درمي آيد . دل و جان اين چهره هاي استوار و مصمّم باياد و خاطره درس هاي رهايي بخش معلم بزرگ انقلاب اسلامي طوفاني است :

« فرياد برائت ما ، فرياد فقر و تهيدستي گرسنگان و محرومان و

323

پابرهنه هايي است كه حاصل عرق جبين و زحمات شبانه روزي آنان را ، زراندوزان و دزدان بين المللي به يغما برده اند . مسلمانان با همه امكانات و وسايل لازم به مقابله جدي و دفاع از ارزش هاي الهي و منافع مسلمين برخيزندو صفوف مبارزه و دفاع مقدس خويش را محكم و مستحكم نمايند و به اين بي خبران و دل مردگان و پيروان شياطين ، بيش از اين مجال حمله به صفوف عقيده و عزت مسلمانان را ندهند . . . فرياد برائت ما ، فرياد برائت امتي است كه كفر واستكبار به مرگ او در كمين نشسته اند و همه تيرها و كمان ها و نيزه ها به طرف قرآن ها و عترت عظيم نشانه رفته اند و هيهات كه امت محمد ( صلّي الله عليه وآله ) و سيراب شدگان كوثر عاشورا و منتظران وراثت صالحان به مرگ ذلت بار و اسارت غرب و شرق تن دردهند . »

هر لحظه به حجم جمعيت در چادرهاي بعثه مقام معظم رهبري ( محل برگزاري مراسم ) افزوده مي شود . فريادها به هم تنيده مي شود و طنين آن آسمان و زمين عرفات را در مي نوردد . حضور گسترده و پر صلابت زائران ايراني و غيرايراني در مراسم ، تعجب رسانه ها و ناظران عربستان و ديگر كشورها را برانگيخته است .

با تلاوت آياتي از قرآن كريم ، و امواج خروشان حاجيان آرام مي گيرد مراسم برائت رسماً آغاز مي شود . پيام رهبر معظم انقلاب اسلامي ـ حضرت آيه الله خامنه اي ـ كه توسط نماينده محترم ايشان و سرپرست حجاج ايراني ـ آية الله محمدي ري شهري ـ قرائت مي شود . اوج مراسم برائت از مشركين است كه دل و جان زائران ايراني و غيرايراني و بلكه جهان اسلام را به عطر معارف وحي و آموزه هاي حج ابراهيمي مي نوازد و آنها را به تكبير و خروش دوباره وا مي آورد .

پيش از قرائت پيام رهبر معظم انقلاب ، نماينده ولي فقيه از همه كساني كه در صحراي عرفات براي اداي فريضه برائت از مشركان شركت داشتند ، به ويژه علماي اعلام و نمايندگان بيوت مراجع تقليد تشكر كرد .

سپس شركت كنندگان در مراسم برائت از مشركان در صحراي عرفات ، قطعنامه تحريم شوراي امنيت عليه جمهوري اسلامي ايران را محكوم كردند . آنگاه قطعنامه

324

مراسم قرائت گرديد ، در بخشي از اين قطعنامه آمده است : ما زائران بيت الله الحرام اعلام مي داريم كه ملّت بزرگ ايران راه پر افتخار صعود به قله فناوري هسته اي را با توكّل به خدا و اتكا بر دانش و خلاقيت دانشمندان و مبتكران ايراني ، قاطعانه ادامه خواهد داد .

در اين قطعنامه ضمن تأكيد بر حمايت كامل و همه جانبه از مقاومت حزب الله لبنان و همچنين دولت منتخب وانتفاضه پيروز مردم فلسطين ، از صهيونيزم جهاني اعلام نفرت و انزجار شد .

در اين قطعنامه ، همچنين هرگونه اقدام تروريستي در جهان ، به ويژه اقدامات تروريستي وقيحانه رژيم نامشروع صهيونيستي محكوم شد .

در حاشيه مراسم برائت از مشركان

زائران ايراني در صحراي عرفات در حالي كه لباس احرام به تن داشتند ، از ابتداي صبح امروز ( روز عرفه ) در قالب كاروان هاي منظم به سوي چادرهاي بعثه مقام معظّم رهبري كه با تابلوي بزرگي منقش به پرچم جمهوري اسلامي ايران از ساير چادرها متمايز شده بود ، حركت كردند .

زائران در حالي كه صدها پرچم كوچك و بزرگ با شعارهاي فارسي ، انگليسي و عربي « مرگ بر اسرائيل » ، « مرگ بر آمريكا » ، و « يا أيّها المسلمون اتحّدوا اتحدوا » در دست داشتند ، وارد چادرهاي بعثه مقام معظّم رهبري شدند و در جايگاه هاي خود قرار گرفتند .

در بين زائران شركت كننده در مراسم برائت از مشركان ، حضور جانبازان انقلاب اسلامي كه در صفوف اوّليه جمعيت حضور داشتند ، شكوه خاصّي به مراسم بخشيده بود .

ده ها بلندگو مراسم برائت از مشركان را در محوطه صحراي عرفات پخش مي كرد و زائران از طريق بلندگوها مراسم را دنبال مي كردند .

زنان ايراني نيز در حالي كه چادرهاي سفيد احرام بر سر داشتند به طور گسترده در

325

اين مراسم شركت كرده بودند .

پيام مقام معظّم رهبري كه از قبل به يازده زبان مختلف ترجمه و تكثير شده بود ، همزمان در كاروانهاي مختلف توزيع شد و براي رؤساي بعثه هاي شركت كننده در مراسم حج امسال ارسال گرديد .

همچنين مراسم برائت به طور مستقيم از شبكه هاي مختلف تلويزيوني داخلي و خارجي ايران براي مخاطبان خارجي پخش شد .

همزمان با برگزاري مراسم برائت از مشركان ، بالگردهاي عربستان سعودي به طور مستمر بر فراز محل برگزاري مراسم و آسمان عرفات پرواز مي كردند . و زائران ايراني و خارجي شركت كننده در مراسم با ده ها دستگاه دوربين عكاسي و فيلمبرداري از صحنه هاي زيباي اين مراسم عكس و فيلم تهيّه مي كردند .

جايگاه سخنراني با تصوير بزرگي از قدس شريف و شعارهاي مرگ بر آمريكا و مرگ بر اسرائيل تزيين شده بود كه خبرنگاران از آنها عكس و فيلم مي گرفتند .