بخش 21

485

بخش ششم : مطالب گوناگون حج 85 و حج گزاري ايرانيان

487

نامه جلال آل احمد به امام خميني ( قدس سره ) از سفر حج ( 44 سال پيش )

اين روزها كه هنوز در هواي نوراني ـ و امشب باراني ـ مكّه مكرمه نفس مي كشم ، به اقتضاي فضا و كار ، خيلي به جلال فكر مي كنم ؛ به خصوص اين كه اگر سفرنامه « خسي در ميقات » او را بارها هم بخواني ، برايت تازگي و جذابيت دارد .

امروز به ياد نامه جلال به امام خميني ( قدس سره ) افتادم كه در سفر حج به ايشان نوشته بود . شايد اين نامه را خيلي ها نديده و يا چيزي از آن نشنيده باشند . جستوجوي من براي پيدا كردن اين نامه خيلي طول كشيد . اما سرانجام آن را يافتم كه امشب به عنوان تحفه ارزنده اي به دوستانم تقديم مي كنم .

نكته اي كه قبل از آوردن اين نامه ، دوست دارم به آن اشاره كنم ، خاطره اي است كه از اين نامه دارم ؛ خاطره اي كه هميشه براي من همراه با اين نامه جلال ، زنده مي شود : كساني كه آية الله حاج آقا مجتبي تهراني را مي شناسند ، مي دانند كه ايشان به شدت از ذكر اسامي خاص و شخصيت ها ـ چه قديم و چه جديد ـ البته به جز استاد بزرگوارشان حضرت امام ، خودداري مي كنند . اما من در طول سال هاي طولاني كه توفيق داشته ام تا در محضر ايشان حاضر شوم مشخصاً نام سه تن را از زبان ايشان شنيده ام :

يك بار ايشان از استاد شهيد مرتضي مطهري كه با ايشان هم مباحثه و ظاهراً

488

هم حجره بوده اند ، نام برد . دومين بار ايشان از آية الله شهيد سيد اسدالله مدني ياد و به خاطره اي از ايشان در كربلا و در روز اربعين اشاره كرد كه آن را هم مانند خاطره پيشين ، به خاطر طولاني شدن اين مطلب به وقت ديگري وامي گذاريم .

اما سومين باري كه ايشان از كسي غير از امام نام برد و من در آن مجلس حاضر بودم ، جلسه اي بود در ايام محرم كه از مرحوم جلال آل احمد ياد كرد . طبيعتاً به دليل سوابق توده اي بودن جلال و احتياط هايي كه اكثر علما بعد از تدين ثانوي افراد به خرج مي دهند ، خيلي بعيد مي دانستيم كه ايشان از جلال ، آن هم به نيكي و با آن شدت ياد كنند .

ايشان به همين نامه جلال كه از سفر حج به امام نوشته ، اشاره كرد و شايد حدود پنج تا ده دقيقه در تجليل از اين نامه سخن گفت و افزود : شما در كجا مي توانيد نمونه اي پيدا كنيد كه يك مريد با مراد خود چنين سخن بگويد و آن گاه بخش هايي از آن را نمونه آورد .

بيشتر از اين ، شما را منتظر نمي گذارم و توجه شما را به متن اين نامه مريدانه و عاشقانه كه در ايام حج سال 43 نوشته شده است ، جلب مي كنم :

« مكّه ، شنبه 31 فروردين 1343 ـ 8 ذيحجه 1383 »

آيت اللها !

وقتي خبر خوش آزادي آن حضرت ، تهران را به شادي واداشت ، فقرا منتظرالپرواز ( ! ) بودند به سمت بيت الله ؛ اين است كه فرصت دست بوسي مجدد نشد .

اما اين جا دو سه خبر اتفاق افتاده و شنيده شده كه ديدم اگر آنها را وسيله اي كنم براي عرض سلامي بد نيست .

اول اين كه مردي شيعه جعفري را ديدم از اهالي « الاحساء » ـ جنوب غربي خليج فارس ، حوالي كويت و ظهران ـ مي گفت 80 درصد اهالي الاحساء ، ضوف و قطيف شيعه اند و از اخبار آن واقعه مؤلمه پانزده خرداد حسابي
خبر داشت و مضطرب بود و از شنيدن خبر آزادي شما شاد شد . خواستم به اطلاعتان رسيده باشد كه اگر كسي از حضرات روحانيون به آن

489

سمت ها گسيل بشود ، هم جا دارد و هم محاسن فراوان .

ديگر اين كه در اين شهر شايع است كه قرار بوده آية الله حكيم امسال مشرف شود ، ولي شرايطي داشته كه سعودي ها دوتايش را پذيرفته اند و سومي را نه ! دوتايي را كه پذيرفته اند ، داشتن محرابي براي شيعيان در بيت الله و تجديد بناي مقابر بقيع و اما سوم كه نپذيرفته اند حق اظهار رأي و عمل در رؤيت هلال [ بود ] به اين مناسبت حضرت ايشان خود نيامده اند و هيئتي را فرستاده اند ؛ گويا به رياست پسر خود . خواستم اين دو خبر را داده باشم .

ديگر اين كه گويا فقط دو سال است كه به شيعه در اين ولايت حق تدريس و تعليم داده اند ، پيش از آن حق نداشته اند .

ديگر اين كه [ كتاب ] « غرب زدگي » را در تهران قصد تجديد چاپ كرده بودم با اصلاحات فراوان . زير چاپ جمعش كردند و ناشر محترم متضرر شد . فداي سر شما .

ديگر اين كه طرح ديگري در دست داشتم كه تمام شد و آمدم ، درباره نقش روشنفكران ميان روحانيت و سلطنت . و توضيح اين كه چرا اين حضرات هميشه در آخرين دقايق ، طرف سلطنت را گرفته اند و نمي بايست . اگر عمري بود و برگشتيم ، تمامش خواهم كرد و به حضرتتان خواهم فرستاد . علل تاريخي و روحي قضيه را گمان مي كنم نشان داده باشم . مقدماتش در « غرب زدگي » ناقص چاپ اول آمده .

ديگر اين كه اميدوارم موفق باشيد . والسلام . . .

جلال آل احمد

بعد التحرير : « همچنان كه آن بار در خدمتتان به عرض رساندم ، فقير گوش به زنگ هر امر و فرماني است كه از دستش برآيد . ديده شد كه گاهي اعلاميه ها و نشرياتي به اسم و عنوان حضرات درمي آمد كه شايستگي و وقار نداشت . نشاني فقير را هم حضرت « صدر » مي داند و هم اين جا مي نويسم :

تجريش ـ آخر كوچه فردوسي .

490

مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله ) ، موسم حج ، ايراني ها

1 . اين روزها تعداد نمازگزاران مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) آن قدر زياد است كه اگر ساعتي پيش از اذان روانه حرم نشوي ، جاي مناسب نه تنها در نزديكي هاي مقام ، بلكه حتي در داخل مسجد پيدا نمي كني و مجبوري بيرون ، روي فرش يا سنگفرش صحن اطراف مسجد بنشيني كه غالباً از حيث اتّصال صفوف نمازگزاران نيز دچار مشكل خواهي بود .

2 . اين ايام صداي سرفه ها و به هم آميختگي فراوان آن در فضاي حرم مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) خصوصاً در سكوت دلنشين و معني دار هنگام اقامه نمازها به شدت جلب توجه مي كند و حكايت از كثرت ابتلاي حجاج به سرماخوردگي دارد ؛ سرماي نسبتاً شديد مدينه ، عدم وجود وسايل گرمازا در هتل ها و محل هاي اقامت زوار ، عدم پيش بيني سرما توسط بسياري از حجاج و همراه نداشتن پوشش كافي ، مسري بودن بيماري و تشديد سرايت در تجمع ها و فضاهاي بسته به لحاظ جمعيت ميليوني زائران از عوامل ابتلاي تعداد كثيري از آنان به انواع سرماخوردگي هاست .

3 . صبح ها ، دقايقي پس از پايان نماز جماعت ، ده ها نظافتچي و خدمه غيربومي با گستردن و نصب ديواره اي پارچه اي شبيه برزنت ، بخش قديمي اطراف مرقد مطهر پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) و خانه فاطمه زهرا ( عليها السلام ) را از قسمت توسعه يافته و جديد مسجد جدا مي كنند و

491

خادمان و مأموران چفيه پوش يا يونيفورم دار ، به سرعت مردان را از داخل حرم به بيرون
مي رانند تا جا براي ورود زنان زائر آماده شود . مردم پس از خروج از حرم مي توانند از درب غربي ، مقابل قبر پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) وارد شوند و در ميان جمعيتي انبوه و با صفوفي طولاني و به هم فشرده ، عاقبت از مقابل ضريح مطهر عبور نمايند . تقريباً همزمان با طلوع آفتاب و به دنبال خروج آخرين مردان زائر از مسجد ، زنان حق دارند وارد مسجد شوند و ساعاتي را در حرم به نماز و دعا و زيارت بگذرانند .

4 . در قسمت توسعه يافته مسجدالنبي ( صلّي الله عليه وآله ) دو فضاي باز با سقف متحرك چترمانند احداث شده كه در اطراف سقف اسامي اصحاب پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) و نام هاي مقدس امامان بزرگوار شيعه به عنوان عترت رسول الله ( صلّي الله عليه وآله ) نوشته شده است . برخي روحانيون و حجاج تجربه ديده ايراني و غير ايراني اصرار دارند كه حتماً همراهان خود را براي ديدن اين نام هاي مطهر هدايت نمايند و خصوصاً نام شريف امام دوازدهم حضرت مهدي ( عليه السلام ) را به آنان نشان دهند . تركيب زيباي اسم نوراني امام زمان ( عليه السلام ) « محمد » با لقب الهام بخش آن بزرگوار « مهدي » به گونه اي هنرمندانه صورت گرفته است كه كلمه « حيّ » دال بر زنده بودن آن امام موعود ( عليه السلام ) را در دل خود دارد . يعني با اندكي دقت عبارت « محمد المهدي حيّ » قابل خواندن است ؛ جالب توجه اين كه اين اواخر ، سعودي هاي متعصب كه متوجه بار تبليغي اين تابلوي زيبا به نفع شيعيان شده اند ، با تراشيدن قسمتي از نوشته ، كوشيده اند تا كلمه « حيّ » را غير قابل خواندن نمايند .

5 . در قسمتي ديگر از مسجد ، در رواق هاي قديمي ، درست در ضلع شمالي خانه فاطمه زهرا ( عليها السلام ) ، بالاي صفّه ، وقتي به سقف گنبدي شكل مدوّر نگاه مي كني ، در چهار طرف آن ، اسامي ( ابوبكر ، عمر ، عثمان و علي ( عليه السلام ) را مي بيني كه در فاصله اي نزديك بالاي آن ، در گچ نبشته هايي نوارمانند ، آياتي از قرآن نقش بسته است كه برخي روحانيون معتقدند رابطه اي معنادار بين اسم خليفه و آيه بالاي آن وجود دارد و يكي از آنان مي گفت : « نويسنده اين آيات ، در حالتي مكاشفه مانند آيه مورد نظر را از فرشته اي دريافت كرده و شبانه مي نوشت . و همين موضوع بسياري از زوار را به كنجكاوي و دقتي حساسيت آفرين وا مي داشت . »

492

نام « محمد » براي بيش از هفتاد ميليون مسلمان دنيا

امسال كه سال پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) ناميده شد ، زمينه را براي بسياري پژوهش ها در مورد پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) آماده كرد و بسياري از ارادتمندان آن بزرگوار را به جستوجوي حقايق پنهان و واقعيت هاي كشف نشده درباره آن برترين آفريده خداوند واداشت ؛ اما هنوز هزاران مطلب ناگفته و حكايت ناشنيده درباره حيات و آثار وجودي و بركات و سيره و سنت هاي آن وجود گرامي هست كه مؤسساتي در ايران و همه كشورهاي اسلامي بايد همه همت خود را براي استخراج و عرضه آن به كار برند .

اين كه به طور مثال مؤسسه اي به نام « گينس » با مركزيت آن در انگلستان كه در دشمني با اسلام و رسول معظّم آن از هيچ گونه خيانت و جنايتي فروگذار نكرده ، ناچار مي شود نام شريف « محمد » را به عنوان ركورددار كليه نام ها در دنيا اعلام كند ، هشداري به همه دست اندركاران فرهنگي است تا مقدمات پژوهشي ميداني را براي جمع آوري آمارهاي حقيقي پيرامون واقعيت هايي از اين دست و مهم تر از آن ، همچون آمار سادات منتسب به رسول الله و مهم تر و حياتي تر از آن همچون آمار هميشه كتمان شده مسلمانان و بهويژه اتباع آل محمد ( صلّي الله عليه وآله ) فراهم كنند .

در كتاب ركوردهاي گينس آمده : « نام « محمد » بالاترين ميانگين نامي را دارد ،

493

به طوري كه در حال حاضر 70 ميليون نفر در جهان اين اسم را دارند . »

به گزارش اسلاميك نيوز ، نام نهادن بر فرزندان از وظايفي است كه والدين بايد آن را به درستي انجام دهند ؛ از اين رو انتخاب نام نيكو نه تنها منجر به سربلندي فرزندان در آينده مي شود ، بلكه آنها را نسبت به نامي كه دارند ، متعهد و مسؤول مي سازد .

برخي افراد به علت تعلق خاطر نسبت به پيامبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) نام ها و يا صفاتي را كه آن حضرت دارند انتخاب مي كنند ؛ مانند : احمد ، طه ، ياسين ، بشير ، نذير ، خاتم و فاتح كه البته نام هاي حضرت محمد ( صلّي الله عليه وآله ) بيش از 200 نام است كه مشهورترين آن محمد ، مشتق از حمد است ؛ از اين رو مسلمانان براي فرزندان خود نام « محمد » را بيش از هر نام ديگري انتخاب مي كنند . برخي از مسلمانان به منظور حفظ هويت اسلامي و آشنايي با سيره نبوي نام هاي حضرت محمد ( صلّي الله عليه وآله ) را بر فرزندان تازه متولد شده خود مي نهند تا نسل جديد از آموزه هاي اسلامي و شخصيت پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) آگاه شوند . اين امر منجر به مسئوليت پذيري آنها نسبت به نام هاي خود در آينده مي شود .

494

احمدي نژاد ، چهره محبوب زائران خارجي

وقتي زائران ايراني در حرم نبوي با يك زائر خارجي هم صحبت مي شوند ، يكي از اصلي ترين سئوالاتي كه با آن مواجه هستند ، « احمدي نژاد » و شجاعت اوست .

به گزارش واحد ارتباطات خبري حج ، زائران خارجي كه اخبار ايران را دنبال مي كنند ، غالباً از صراحت ، ساده زيستي و قاطعيت احمدي نژاد در برابر قدرت هاي خارجي به نيكي ياد مي كنند و وي را يك رييس جمهور مردمي و شجاع مي دانند .

يك زائر پاكستاني كه از احمدي نژاد با نام « محمود » ياد مي كند ، مي گويد : « تكامل مراحل دستيابي به انرژي هسته اي حق ايران است و خوشحالم از اين كه احمدي نژاد بر دستيابي ايران به انرژي هسته اي پافشاري مي كند . »

« محمد » ، يك شيعه بحريني نيز مي گويد : « از اين كه احمدي نژاد گفته است : ايران اطلاعات دانش هسته اي خود را در اختيار كشورهاي اسلامي مي گذارد ، بسيار خوشحال شدم . »

وي مي افزايد : « چرا غربي ها مي توانند از انواع فن آوري هاي جديد استفاده كنند ، ولي كشورهاي اسلامي نبايد به فن آوري هاي جديد دسترسي داشته باشند ؟ »

يك مسلمان اندونزيايي نيز مي گويد : « از اين كه احمدي نژاد پي درپي به مناطق

495

محروم ايران سفر مي كند و به راحتي به ميان مردم مي رود ، خوشم مي آيد . اين مسئله نشان مي دهد كه مقام هاي ايراني مردمي هستند . »

نكته جالب در گفت و گو با زائران خارجي كه در مسجدالنبي حضور پيدا مي كنند اين است كه اكثر آنان اطلاعات خود را درباره ايران و مقام هاي ايران از رسانه هاي خارجي مي گيرند ؛ اما با اين وجود تشخيص خوب از بد را دارند و به رغم اين كه منبع اطلاعات آنان غربي ها هستند ، ولي مي توانند حقانيت ايران و اظهارات مقامات ايراني را به درستي تشخيص دهند .

يك زائر افغاني مي پرسد : « آيا احمدي نژاد امسال به حج مي آيد يا نه ؟ آرزو دارم يك بار از نزديك آقاي احمدي نژاد را ببينم و از او به خاطر سياست هاي قاطعانه اش در برابر فشارهاي آمريكا تشكر كنم . »

يك مسلمان آلماني نيز مي گويد : « خيلي از مردم اروپا مي دانند كه در بحث هسته اي حق با ايران است ، اما رسانه هاي غربي آن قدر جوسازي و چهره ايران را تخريب كرده اند كه آنها نمي توانند به راحتي درباره حقانيت ايران اظهار نظر كنند . ديدگاه هاي احمدي نژاد در غرب طرفداران زيادي دارد ، اما آنها امكان بروز نظرهاي خود را ندارند . »

496

تكفير پيروان مذاهب هشت گانه اسلامي جايز نيست

وهابيون افراطي از ديرباز ، شيعيان ، به خصوص ايرانيان را به بهانه هاي مختلف كافر و مشرك خوانده اند و تا چند سال پيش به شكل علني با گذاشتن بلندگو در اطراف بقيع و شهداي احد و ساير نقاط تجمع شيعيان ، شعارها و خطابه هاي به اصطلاح ارشادي خود را مبني بر مشرك و كافر بودن زائران و توسل كنندگان به رسول خدا و اهل بيت ( عليهم السلام ) را به گوش كوچك و بزرگ مي رساندند . البته هنوز هم در هر كتاب فروشي و كتابخانه مكّه و مدينه و شهرهاي ديگر ، كتاب هاي مختلفي در اثبات همين ادعاها به فروش مي رسد . فتواي 39 عالم وهابي عربستان در شعبان 1426 مبني بر جواز قتل شيعيان عراق هم نمونه اي ديگر از همين قبيل است . بر همين اساس ، تكفيري هايي كه طي چند سال گذشته در كشورهاي مختلفي مانند پاكستان و عراق ابراز موجوديت كرده ، در كشتن و ريختن خون شيعيان ، حتي كودكان آنان هم ترديد نمي كنند ، در راستاي خوش خدمتي به اربابان آمريكايي و صهيونيستي خود ، دل هر آزاده غير شيعه و حتي غير مسلماني را نيز به درد آورده اند .

بيانيه پاياني كنفرانس بين الملل اسلام ، گواهي صادق بر احساس خطر علما و مفتيان سني مذهب از كشورهاي متعدد نسبت به جنايت هاي تكفيريون و نوعي چاره انديشي

497

براي خلع سلاح آنان است .

كنفرانس بين الملل اسلامي در نشست عمان ( پايتخت اردن ) بيانيه اي را با عنوان « حقيقت اسلام و نقش آن در جامعه معاصر » به اتفاق آرا به تصويب رساند . متن اين بيانيه كه متضمن ضرورت وحدت مذاهب اسلامي است بدين شرح است :

بيانيه وحدت

والصلاة والسلام علي سيدنا محمد وعلي آله وسلم . ( يا أَيُّها النّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الّذي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْس واحِدَة ) ^{( 1 )} .

طبق فتاواي امام اكبر ، شيخ ازهد ( زيد عزه ) ، آية الله العظمي سيّد علي سيستاني ( زيد عزه ) ، مفتي سرزمين مصر ( زيد عزه ) و فتاواي مراجع گرام شيعه ( جعفري و زيدي ) ، مفتي كل سلطنت عمان ( زيد عزه ) ، مجمع فقه اسلامي وابسته به سازمان كنفرانس اسلامي در مملكت سعودي ، مجلس اعلاي امور ديني تركيه ، مفتي مملكت اردن هاشمي و هيئت صدور فتوا در آن ، فتواي شيخ دكتر يوسف قرضاوي ( زيد عزه ) و طبق آن چه در پيام والاحضرت هاشمي پادشاه عبدالله دوم ، ابن الحسين پادشاه مملكت اردن هاشمي در افتتاحيه كنفرانس آمد و طبق علم خالص كه در راه خدا بدان دست يافتيم و طبق پژوهش هايي كه به كنفرانسمان تقديم شده ، مورد بحث و بررسي واقع شد ، ما امضاكنندگان ذيل توافق خويش را بر مطالب ذيل اعلام مي داريم و بدان اقرار مي كنيم :

1 . هركس پيروي يكي از مذاهب چهارگانه اهل سنت و جماعت ( حنفي ، مالكي ، شافعي ، حنبلي ) و مذهب جعفري و مذهب زيدي و مذهب اباضي و مذهب ظاهري باشد ، مسلمان است و تكفير او جايز نيست و ريختن خون او و تعرض به مال و ناموس او حرام است . همچنين طبق فتواي شيخ ازهر ، تكفير پيروان عقيده اشعري و پيروان تصوف حقيقي جايز نيست و همچنين تكفير پيروان انديشه سلفي صحيح جايز نيست . همچنين

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . نساء/ 1

498

تكفير ديگر گروه هاي مسلمانان كه به خداوند متعال وبه رسولش ( صلّي الله عليه وآله ) واركان ايمان معتقد
هستند و به اركان اسلام احترام گذاشته ، و منكر هيچ يك از مسلمات دين نيستند ، جايز نيست .

2 . موارد اشتراك ميان مذاهب بسيار بيشتر از موارد اختلاف است و پيروان مذاهب هشت گانه بر مباني اساسي اسلام متفق هستند و همگي به خداي يگانه ايمان دارند و معتقدند كه قرآن كريم كلام خداوند است و حضرت محمد ( درود و سلام خدا بر او باد ) پيامبر است و براي همه بشريت مبعوث شده و همگي اتفاق نظر دارند كه اركان اسلام پنج تاست : شهادتين ، نماز ، زكات ، روزه ماه مبارك رمضان و حج خانه خدا . همچنين بر اركان ايمان اتفاق نظر دارند و معتقدند آنها عبارتند از : ايمان به خدا و فرشتگان و كتاب هاي الهي و پيامبران و روز قيامت و ايمان به خير و شر ، قضا و قدر ؛ اختلاف علماي مذاهب در فروع است نه در اصول . و اين اختلاف رحمت است و از قديم گفته اند اختلاف علما در رأي ، امري پسنديده است .

3 . اعتراف به مذاهب در اسلام ، يعني پايبندي به راه و روشي مشخص در فتوا دادن و هيچ كس حق ندارد خود را بدون داشتن شايستگي و مراعات ضوابط مذهب خود به عنوان يك مفتي مطرح كند و فتوا دادن بدون پايبندي به روش مذهب خود جايز نيست . هيچ كس حق ندارد ادعاي اجتهاد كند و مذاهب جديدي را بهوجود آورد يا فتواهايي صادر كند كه موجب خروج مسلمانان از قواعد شريعت و مسلمات آن شود و از چهارچوب مذهب خود فراتر روند .

4 . اصلي ترين مطلب پيام عمان كه در شب مبارك قدر سال 1425 هـ . ق ، صادر و در مسجد هاشميان قرائت شد ، عبارت است از پايبندي به مذاهب و شيوه هاي آن و در اين راستا به رسميت شناختن اين مذاهب و تأكيد بر گفت و گو و ايجاد ارتباط ميان آنها تنها راه براي ايجاد اعتدال است و مذاهب بايد در اين ميان با مسامحه و محبت برخورد كنند و همراه با هم به گفت و گو بپردازند .

5 . ما ، مسلمانان را به دوري از اختلاف و يكپارچگي در گفتار و رفتار دعوت

499

مي كنيم و بر مسئله احترام متقابل و تقويت همبستگي ميان ملت ها و تقويت روابط برادري كه موجب پيدايش محبت براي رضاي الهي مي شود ، تأكيد مي كنيم و از آنها مي خواهيم كه هرگز اجازه ندهند بهانه اي براي ايجاد فتنه ميان آنها واقع شود و رخنه اي ميان آنها بهوجود آيد .

( إنَّما المُؤْمِنُونَ إخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ اَخَوَيْكُمْ واتَّقُوا الله لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ ) ^{( 1 )} .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . حجرات/ 10