بخش 1

1

بسم الله الرحمن الرحيم

2

با كاروان ابراهيم در سال 71

نويسندگان : رسول جعفريان ، محمد علي خسروي

3

باسمه تعالي

پيشگفتار

حاجيان آمدند با تعظيم * * * شاكر از رحمت خداي رحيم

« ناصر خسرو »

حجّ سال 71 ، با شكوه ، آرامش و موفقيت و دستاوردهاي بسيار ، برگزار گرديد ؛ والحمدلله رب العالمين .

رضايت از آنچه انجام شده است ، تا آنجا كه نشانه شكرگزاري باشد ، البته نيكوست ، امّا اگر انگيزه خرسندي از خويش و باعث احساس بسندگي گردد ، راه بهبود و ترقي را خواهد بست و موجب خواهد شد كه در همان نقطه كه بدان دست يافته ايم ـ هرچند قله موفقيت باشد ـ توقف كنيم و نقص ها را نبينيم و در صدد اصلاح برنياييم و به هدفها و قله هاي بلندتر و بلندتر ، نينديشيم .

پس بايد ، نگاهي به كارهاي انجام شده افكند . بي گمان ، ثبت لحظه به لحظه امور ، كاركردها ، رويدادها ، برخوردها ، ديدارها ، چاره ها و ناچاري ها و . . . نوعي بازنگري به كارهاي انجام شده براي بررسي رويكردها و وارسي عملكردهاست ، علاوه بر آنكه گزاشي به امّت بزرگوار ، نيز هست .

به همين روي ، با رهنمود نماينده محترم ولي فقيه و سرپرست حجّاج ايراني ؛

5

حضرت حجة الاسلام و المسلمين جناب آقاي محمدي ري شهري ، معاونت آموزش و تحقيقات بعثه رهبري ، بر آن شد عده اي را بسيج كند كه همه امور حج را پيش از موسم تا پايان مراسم ، با امانت كامل ، ثبت كنند تا به هنگام بازگشت ، تبويب و تنظيم و سپس پيراسته و آراسته گردد و به صورت كتاب ، در دسترس همگان قرار گيرد .

كتابي كه در دست داريد ، نتيجه همين تلاش است و در آن با سيري زماني مهمترين امور مربوط به حج ، از تداركات و تمهيدات پيش از موسم تا خدمات و رويدادهاي هنگام انجام مراسم زيارت و حج در مدينه و مكه ، همه و همه ، فراهم آمده است .

كتاب حاضر ، يك نوع « سفرنامه حج » نيز محسوب است با اين تفاوت آشكار ، كه نه سفرنامه شخصي ، بلكه سفرنامه تمام زائران گرامي حج سال 71 و كارنامه خدمتگزاران آنان در بعثه مقام معظم رهبري و در سازمان حج است و در رأس همه ، صحيفه مديريّت نماينده محترم ولّي فقيه و سرپرست حجّاج ايراني در اين خدمت الهي است كه گفت : رائد القوم خادمهم .

پيش از ورود به مباحث اصلي كتاب و گزارش فعاليت هاي حج سال 1371 ، لازم است به اقدام هاي انجام شده پيش از موسم حج و نهادهايي كه در تهيه مقدمات برگزاري حج ، نقش اصلي دارند يعني « بعثه مقام معظم رهبري » و « سازمان حج » ، نظري اجمالي بيفكنيم .

بعثه مقام معظم رهبري در امور فرهنگي و سياسي نقش محوري دارد و در كليه موارد ، مسوؤلان و واحدهاي مختلف را هدايت و راهنمايي و براي حسن انجام امور ، بر فعاليتهاي آنان به طور كامل نظارت مي كند و علاوه بر آن ، با زائران خانه خدا ارتباط نزديك دارد و به عنوان تنها مرجع مراجعات و پناهگاه زائران ايراني و

6

حتي غير ايراني در حل مشكلات فرهنگي ، فقهي و سياسي شناخته شده است ، به همين دليل ابتدا به شرح خدمات بعثه قبل از موسم حج مي پردازيم و سپس خدمات سازمان حج و ستادهاي آن را كه مسؤوليت خدمات و فعاليتهاي اجرائي حج را به عهده دارد از قبيل تهيه مسكن ، تداركات ، امور بهداشتي و پزشكي ، حمل و نقل و . . . ذكر مي كنيم .

ولي قبل از هرچيز فشرده اي از اهداف حج سال 1371 را برمي شماريم تا در مباحث بعدي روشن شود كه ميزان موفقيت و دستيابي به اين اهداف چقدر بوده است .

خلاصه اين اهداف عبارتست از :

1 ـ حفظ دستاوردهاي حج سال 70 و تثبيت آن به عنوان الگوي قابل قبول حج در جمهوري اسلامي ايران .

2 ـ بازيابي وجهه بين المللي حج .

3 ـ ارتقاء و توسعه فعاليتهاي فرهنگي در بين زائران و نيز عموم مردم كشورمان .

4 ـ تمركز و تسريع در امر نظارت بعثه بر امور اجرائي و خدماتي زائران و سازمان دهي به مسائل و مشكلات احتمالي .

خوشبختانه با توجهات حضرت حق و عنايات خاصّه حضرت وليّ عصر ( عج ) و رهنمودهاي داهيانه مقام معظم رهبري ، بعثه موفق شد كاملا به اهداف ذكر شده در بالا دست يابد .

والسلام علي من يخدم الحق لذات الحق

معاونت آموزش و تحقيقات بعثه مقام معظم رهبري

7

بسم الله الرحمن الرحيم

لَقَدْ صَدَقَ اللهُ رَسُولَهُ الرُّؤْيا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرامَ إِنْ شاءَ اللهُ آمِنِينَ

دوش هاتف غيبم حل اين معما كرد * * * سود هر دو عالم برد هر كه با تو سودا كرد

ويژگيهاي حج 1371

سال گذشته پس از برگزاري مناسك حج ، با شكوهي اعجازآميز ، و اعجاب انگيز ، كه به ويژگيهاي آن در مقدمه كتاب سيماي حج سال هفتاد ، اشاره كرده ام ، همراه با مسؤولان بعثه مقام معظم رهبري به مدينه منوره بازگشتم .

بامداد روز چهارشنبه 12/4/70 پس از اداي فريضه صبح در حرم شريف نبوي ( صلّي الله عليه وآله ) به محل اقامت آمدم و خواستم قدري استراحت كنم ، تازه سر بر بالين نهاده بودم كه شنيدم ، هاتفي ، جمله اي به اين مضمون گفت : « مراسم سال آينده فوق العاده و كم نظير خواهد بود » .

اين بشارت براي كساني كه در متن ماجراهاي سياسي حج سال هفتاد بودند قابل پيش بيني نبود ، حتي در آستانه حج 71 يكي از ارگانهاي سياسي در تاريخ

8

30/1/71 رسماً پيش بيني كرد كه :

« با توجه به مجموعه قرائن و شواهد ، ايجاد مشكل از سوي دولت سعودي در امر برزگاري مراسم تظاهرات برائت از مشركان قوياً محتمل به نظر مي رسد . »

هر چند اينجانب براساس دلايلي كه در شوراي سياست گذاري حج و زيارت مطرح كردم ، چنين نتيجه گيري را از « قرائن و شواهد » مورد اشاره ، صحيح نمي دانستم و معتقد بودم كه با عنايت خداوند منّان ، مراسم سياسي حج سال 71 با مشكل جدي مواجه نخواهد شد ؛ ولي قبل از بازگشت از حج هفتاد ، حتي براي من نيز قابل پيش بيني نبود كه از طريق برگزاري حج زائران ايراني در سال هفتاد و يك با شكوهتر از سال هفتاد خواهد بود .

باري بشارت مذكور لطف و عنايت الهي بود نسبت به كارگزاران حج جمهوري اسلامي ايران جهت برنامه ريزي بهتر براي انجام حجّي نمونه و مايه سربلندي مردم ايران و شادي روح امام رضوان الله تعالي عليه و همه رهروان او در جهان .

اين پيشگويي تحقق يافت و حج هفتاد و يك زائران ايراني خانه خدا به راستي كم نظير انجام شد . بخشي از اين ويژگي ها بدين شرح است :

الف : حفظ و تثبيت دستاوردهاي حج هفتاد

حج هفتاد به دليل اين كه پس از وقفه سه ساله ـ به دنبال فاجعه جانخراش سال 1366 در مراسم برائت از مشركان ـ برگزار مي شد و به دليل حضور سرسخت ترين دشمنان حج ابراهيمي ، رأس شرك و مشركان آمريكا ، در منطه و در عربستان ، در راستاي سياستهاي امام راحل و مقام معظم رهبري و برگزاري آبرومندانه آن تلاشهاي فراواني انجام شد و دستاوردهاي بسيار مهمي داشت خصوصاً در ارتباط با مكان مراسم برائت ؛ به دلايلي كه طرح آن اكنون مقدور نيست

9

امكان حفظ اين دستاوردها جداً مورد ترديد بود ، و لذا حفظ و تثبيت دستاوردهاي گذشته ، نخستين ويژگي حج امسال محسوب مي گردد .

ب : نداشتن هزينه سياسي از مجاري ديپلماتيك

سال گذشته تصميم قاطع بعثه رهبري در زمينه برگزاري مراسم برائت ، از طريق تماس هاي مكرر وزير محترم خارجه آقاي دكتر ولايتي با مقامات عربستان سعودي ، توجيه شد ولي در سال جاري برگزاري اين مراسم هيچ گونه هزينه سياسي از مجاري ديپلماتيك نداشت . تصور من اين است كه نظم دقيق حاكم بر اجراي برنامه ها ، نقش مهمي در اين موفقيت داشته است .

در تاريخ 7/3/71 ، ده روز از مراسم برائت ، وزير حج عربستان به ملاقات من آمد و خير مقدم پيام ملك فهد را ابلاغ كرد .

مضمون اين پيام چنين بود :

« ايشان خواهش دارد كه در مكه مراسمي نباشد ، و اگر تصميم هست كه مراسمي برگزار شود محدود به داخل بعثه باشد . »

پس از گفتگوهاي بسيار ، حرف آخر ما اين بود كه برنامه هاي بعثه مانند سال گذشته انجام خواهد شد ، مطمئن باشند كه چيز ديگري نخواهد بود . . .

تقريباً يكهفته بعد و سه روز قبل ازمراسم ، وزير حج عربستان ، رياست سازمان حج ايران را به دفتر خود دعوت كرد و پس از توصيه هاي فراوان در زمينه عدم برگزاري مراسم برائت در فضاي باز ، سرانجام در پايان تأكيد كرد :

10

در صورتي كه اصرار بر انجام مراسم دارد به حداقل قناعت كنيد » .

ج : اداء تكليف توأم با آرامش

آرامش بدون انجام مسؤوليت ممكن است ولي ارزش نيست ، اداء تكليف سياسي حج در اضطراب ، ارزش است ولي براي زائران خانه خدا ، نه براي تشكيلاتي كه مسؤوليت هدايت مردم و برنامه ريزي به عهده آن است . انجام تكليف سياسي حج توأم با آرامش ، ارزش و توفيقي است خداوند نصيب گردانندگان امور كرد .

تنها در موقع ورود اينجانب به مدينه در تاريخ 1/3/71 پليس ضد شورش عربستان با سپر و باتوم ، اطراف بعثه رهبري ، مردمي را كه براي استقبال آده بودند ، محاصره و فضاي استقبال را ارعاب آميز كرده بود ؛ در ديدار با وزير حج عربستان به ايشان گفتم ، چنين برخوردهايي در برنامه هاي آينده موجب حساسيت شركت كنندگان و احياناً مشكل آفرين خواهد بود . آنها هم عملاً پذيرفتند و در برنامه هاي بعدي خصوصاً در مراسم برائت ، حركتي كه آرامش فضاي مراسم را تهديد كند ديده نشد .

د : حضور فعال و گسترده مردم در برنامه ها

به شهادت كساني كه مراسم سياسي عبادي حج را در سال گذشته و سالهاي قبل از آن ديده بودند ، شركت و حضور فعال مردم در برنامه ها ، خصوصاً در مراسم برائت ازمشركان ، بسيار گسترده تر از هميشه بود ، به ويژه شركت زائران غيرايراني در مراسم برائت از مشركان و در مراسم دعاي كميل در كنار بقيع .

11

هـ : برنامه ريزي گسترده آموزشي

معاونت آموزش بعثه رهبري كه در سال گذشته فقط چند ماه از آغاز تأسيس از آن مي گذشت ، جهت ارتقاء و توسعه فعاليتهاي فرهنگي حج در ميان زائران و عموم مردم ، فعاليتهاي گسترده اي داشت ، حاصل اين تلاشها علاوه بر برنامه هاي متعدد و متنوع صدا و سيما ـ كه با همكاري اين واحد تهيه مي شد ـ ، تأليف و تنظيم قريب ده عنوان جزوه و كتاب وبود ، شامل :

1 ـ ادعيه و آداب حرمين

2 ـ راهنماي حج

3 ـ آثار اسلامي مكه و مدينه

4 ـ سيري در آثار سرزمين وحي

5 ـ فرازهايي از تاريخ پيامبر اسلام

6 ـ احكام بانوان

7 ـ راهنماي مصور حجاج

8 ـ استفتائات ويژ ( از مراجع عظام )

9 ـ ترجمه كتاب اسرار حج ( آية الله جوادي )

10 ـ خلاصه مطالب آموزش زائران

و نيز توزيع بيست و دو هزار جزوه و نشريه آموزشي در كاروانها .

و : بهره گيري گسترده از ظرفيتهاي علمي و فرهنگي بعثه

علاوه بر مراسم عمومي و كنفراسنها و سمينارهاي متعدد و ديدارهاي خصوصي كه هريك به گونه اي اهداف حج ابراهيمي را تأمين مي كرد ، براي بهره گيري هرچه بيشتر از ظرفيت هاي علمي ـ معنوي بعثه رهبري ، دو برنامه جالب

12

ديگر نيز طراحي و اجرا شد :

1 ـ برنامه ديدار نماينده ولي فقيه با زائران خانه خدا

اين ديدارها در مدينه روزها و در مكه شبها ، در محل بعثه ، علاوه بر مراسم عمومي و كنفرانسها و سمينارهاي متعدد ، انجام مي شد . اين مجالس با ذكر مناقب اهل بيت ( عليهم السلام ) و سخنراني يكي از شخصيتهاي علمي ، برگزار مي گرديد .

برنامه سخنراني شخصيتهاي علمي مهمان بعثه رهبري ، در كار

به طور متوسط هر شب پنج سخنراني انجام مي شد . هم ديدار نماينده ولي فقيه و هم سخنراني ها ، تأثير بسيار در انتقال ديدگاههاي فرهنگي و سياسي جمهوري اسلامي به زائران خانه خدا داشت .

ز ـ واحد ارشاد

در سال جاري 675 نفر از روحانيون معين كاروانها براي توجيه و ارشاد حجاج ايراني انتخاب شدند . اين گروه در جوار بقيع و مسجد الحرام به صورت منظم و زمان بنده شده استقرار داشت و وظيفه آنان راهنمايي زائران و جلوگيري از رفتار موهن و نامطلوب بود .

يادآوري اين نكته لازم است كه اين واحد با تركيب و سازماندهي مزبور ، از ويژگيهاي حج در سال جاري محسوب مي شود و نقش مؤثري در اعمال سياستهاي بعثه و تأمين نظر مقام معظم رهبري در جهت حفظ شؤون زائران ايراني و وحدت مسلمانان داشته است .

13

ميمانان خارجي بعثه

بعثه رهبري ظاهراً همه ساله تعداد محدودي از شخصيتهاي علمي و فرهنگي كشورهاي مختلف جهان را به عنوان مهمان پذيرايي كرده است ولي در سال جاري براي نخستين بار ، با برنامه ريزي و و پيش بيني هاي قبلي ، تعداد قابل توجهي از مسلمانان كشورهاي آذربايجان ، اسياي ميانه ، لبنان و فلسطين و . . . دعوت شدند كه تأثير فراواني در زمينه انتقال فرهنگ حج ابراهيمي در مناطق مذكور خواهد داشت .

ط ـ شبي با قرآن

برگزاري دو برنامه شبي با قرآن و مكه با حضور قاريان بين المللي جمهوري اسلامي ايران و برخي قاريان و حافظان قرآن از ساير كشورها ، از ويژگي هاي حج در سال جاري بود كه با استقبال كم نظيري از سوي شركت كنندگان داخلي و خارجي و حتي مردم اطراف بعثه مواجه گرديد .

ي ـ زمينه سازي براي استفاده از گوشتهاي قرباني

با اينكه قرآن كريم صريحاً دستور داده است كه بايد نيازمندان از گوشتهاي قرباني بهره برند ^{( 1 )} و با وجود نيازمند و و گرسنه بسيار در جهان ، متأسفانه هر ساله گوشت صدها هزار رأس گوسفند و گاو و شتر ، به دليل نبودن امكانات نگهداري ، در مسلخ قديم در مني ، فاسد مي شود و دفن مي گردد !

در سال جاري با تلاش هايي كه صورت گرفت و پس از تماس با مراجع عظام و توضيح شرايط كنوني مني ، مشكل فقهي ذبح در مسلخ جديد حل شد . البته چون

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . فَكُلُوا مِنْها وَأَطْعِمُوا الْبائِسَ الْفَقِيرَ ـ حج 28 .

14

در آن هنگام فرصت كافي براي برنامه ريزي و اجراي كامل طرح وجود نداشت ، به منظور آزمايش و پيش بيني مشكلات اجرايي آن ، نزديك به پنج هزار راس گوسفند ( حودد هزار رأس آن به طور متمركز و چهار هزار رأس توسط خود زائران ) در مسلخ جديد ذبح و گوشت آن براي مصرف فقرا تخصيص داده شد . اميدواريم اقدامات انجام شده ، سال آينده امكان استفاده از تمام قرباني هاي زائران ايراني فراهم گردد .

ك ـ ايجاد شبه نظارت بر امور اجرايي

اين شبكه توسط بعثه مقام رهبري ايجاد شد و بر مهمترين فعاليتهاي اجرايي سازمان حج و زيارت شامل : مسكن ، تداركات ، پزشكي و حمل و نقل نظارت داشت . سازماندهي جديد و متمركز آن در سال جاري دو هدف عمده را تعقيب مي كرد :

يكي ارائه راه حل براي رفع نارساييهاي موجود و ديگر ( كه مهمتر است ) ارائه پيشنهاد جهت پيشگيري از تكرار مشكلات در سالهاي آينده .

ل ـ هدايت و كنترل خريد زائران

سال گذشته كثرت اشياء بزرگ خريداري شده ، انتقال زائران را به ايران با مشكلات زيادي روبرو كرد . با اقداماتي كه در زمينه هدايت و كنترل خريد زائران در سال جاري انجام گرفت ، بنابر اظهار نظر مسؤولان هواپيمايي و گمرك ، امسال بار همراه مسافر ، وضعيت بسيار خوب و كم سابقه اي داشت .

15

م ـ حضور فعّال صدا و سيما

حضور گسترده و فعسال همه رسانه ها به خصوص صدا و سيما از ويژگي هاي حج امسال بود كه از ماهها قبل از طريق ايجاد دفتر حج براي اقدامات فرهنگي و آموزشي قبل از موسم و انتقال اخبار و فعاليّتهاي حج در موسم ، برنامه ريزي وسيعي داشت .

همچنين استفاده از سيستم ماهواره ، در انتقال به موقع اخبار و تصاوير فعاليتهاي حج ، مطلوب و آثار آن در پوشش خبري ، مشهود بود .

* * *

بار الها : آنچه انجام گرفت ، به فضل و عنايت و توفيق تو بود . در واقع اين تو بودي كه همه امور را به خوبي اداره كردي و شكوه و عظمت و معنويّت كم نظيري را به حج زائران ايراني خانه خود در حج امسال دادي و افتخار آن را به نام مسؤولان و كارگزاران ثبت كردي .

اين كاروان ابراهيم و محمد ـ درود تو بر آن هر دوان ـ آنچه خوبي و زيبايي داشت از تو است و آنچه ضعف و نارسايي ، از ما .

بارالها : براي شكر اين نعمت عظيم ، زبان ، توان گفتن و قلم ، قدرت نوشتن ، ندارد ؛ عجز و ناتواني و شرمساري ما را از اداء شكر آن بپذير .

خداوندا : عنايت خود را از ما برمگير و لحظه اي ما را به خود وا مگذار و بر شكوه و عظمت اين آيين ابراهيمي هر سال بيفزا ، و با ظهور و حضور اميرالحجاج حقيقي ، ارواحنا لتراب مقدمه الفداء ، به حجّ همه زائران خانه خود محتواي واقعي عنايت فرما . آمين .

محمّد محمّدي ري شهري