بخش 15

295

فصل هفتم : در حاشيه حج

296

1 ـ بازار كالا

2 ـ مشكل امنيت مالي ( سرقتها )

3 ـ مشكل راه بندان در مسير جمرات

بازار كالا

فروشگاههاي مكه و مدينه پر از كالاهاي خارجي با مارك هاي گوناگون بود . زائران ايراني در هواي گرم و زير آفتاب سوزان به دنبال خريد كالاهاي مناسب از اين سو به آن سو مي رفتند و پس از پرسيدن قيمتها ، با دست خالي و بي ثمر باز مي گشتند زيرا گرانفروشي ، كم فروشي ، بنجل فروشي توسط فروشندگان مغازه هاي مكه و مدينه ، حدّ و حصري نداشت و ايرانيان كه در پي يافتن كالاهاي مناسب با قيمتهاي عادلانه بودند ؛ پس از تأمل درمي يافتند كه كالاهاي مشابه آنهااز نوع مرغوبتر و با قيمت ارزانتر ، به وفور در ايران يافته مي شود . گذشته از آنكه كالاهاي سنگين وزن و گرانقيمت پس از ورود به گمرك ايران ، مشمول عوارز گمركي و بسيار گرانتر تمام مي گردد و انواع مشابه آنها در بازارهاي ايران ارزانتر است .

بيشتر كالاها علاوه بر گران بودن داراي كيفيت نامرغوب و نامطلوب بود . اين گونه كالاها بيشتر در كشورهايي توليد مي شود كه محصولات تجاري و

298

مصرفي آنها ، از كيفيت مرغوب و استاندارد جهاني برخوردار نيست و در حقيقت كالاهاي قابل رقابت در سطح بين المللي به شمار نمي آيد . افزون بر اين ، فروشندگان در مكّه و مدينه ، اجناس ساخته شده در اين كشورها را به عنوان كالاهاي ساخت ژاپن و اروپا معرفي مي كردند . بسياري از كالاهاي بسته بندي شده و به اصطلاح ( آكبند ) ، يا معيوب و ناقص بود يا آنگونه كه ادعا مي شد ، ساخت ژاپن و اروپا نبود . كالاهاي مرغوب نيز بسيار گران بود . بازرگانان ، تجار و فروشندگان كالاها در ايران كه براي انجام مناسك حج آمده بودند متفق القول بودند كه كالاهاي موجود در بازارهاي مكه و مدينه را مي توان در ايران ارزانتر ، آسانتر و مطمئن تر از عربستان تهيه كرد . به عنوان مثال چرخ گوشت ، ساعت ، چرخ خياطي ، سرويش چيني ، راديوضبط ، ده تا پانزده درصد گرانتر از ايران بود . لوازم التحرير نسبت به ايران فوق العاده گران بود ؛ براي مثال يك خودكار ساخت هند به قيمت 200 تومان فروخته مي شد در حالي كه خودكار مشابه آن با كيفيت مرغوب و ساخت اروپا در ايران 50 تا 60 تومان به فروش مي رسد .

بيتشر مديران كاروانها و كساني كه به دفعات به مدينه و مكه مشرف شده بودند اظهار مي كردند كه قيمتها به نسبت سالهاي گذشته بسيار گرانتر شده است . چنين به نظر مي رسد كه وقوع جنگ خليج فارس ، تورم و گراني در عربستان ، ركود اقتصادي و يا علل و عوامل ديگر ، موجب افزايش ناگهاني قيمتها شده بود . بهاي اجناس و كالاهاي تجاري طي دو سال گذشته بين 20 تا 70 درصد افزايش داشته است . در اينجا به برخي از علل و عوامل اين گراني اشاره مي كنيم :

الف ـ در پي تسهيلات براي واردات بعضي كالاها به ايران از سوي دولت ، و اعلام بعضي از بنادر خليج فارس به عنوان بنادر آزاد ، تجار و مسافران ايراني

299

مقادير قابل توجهي كالا وارد كشور مي كنند ، اين مقدار گرچه پاسخگوي تقاضاي بازار نيست و تعادل عرضه و تقاضا را برقرار نمي كند ولي عطش خريد مصرف كنندگان و همراه با آن ، قيمت ها را تا حدي كاهش مي دهد .

ب ـ در سالهاي گذشته كالاهاي خارجي از طريق چندين واسطه به كشور ايران وارد مي شد ولي در حال حاضر مستقيماً از مراكز توليد خريداري مي گردد اين امر در كاهش قيمتها تأثي مهمي داشته است .

ج ـ اگرچه بحران خليج فارس كه در طول يكي دو سال گذشته امنيت اقتصادي ، سياسي منطقه را به هم زده بود ، پايان يافته است ولي آثار منفي آن از اقتصاد كشورهاي عربي از جمله عربستان زدوده نشده است .

د ـ دلت عربستان بر قيمت كالاهايي كه در بازار به فروش مي رسد ؛ نظارت ندارد و كسبه به منظور دستيابي به حداكثر سود تا حد ممكن نرخها را بالا مي برند .

هـ ـ دولت عربستان در دو سال اخير ، ماليات قابل توجهي براي كسبه مقرر داشته است كه طبيعه بخشي از اين هزينه به مصرف كننده تحميل مي گردد .

و ـ تنزل ارزش « ريال » عربستان ـ كه ناشي از كاهش درآمدهاي نفتي و وابستگي شديد آن به ارزش دلار است ـ قدرت خريد اين كشور را به طور محسوسي كاهش داده است . در اين حالت طبيعي است كه تجار سعودي به سوي بازارهاي ارزانتر و در نتيجه به كالاهايي با كيفيت پايين تر ـ رو آورند . در اين وضعيت نيز

300

قيمت تمام شده كالاهاي وارداتي همچنان گران خواهد بود .

2 ـ مشكل امنيت مالي :

سرقت ، پديده جديد

يكي از مسائل نوظهور در حج امسال ، ـ كه سال هاي قبل بسيار كم بود ـ مسأله سرقت از حجاج ايراني است . دامنه اين مسأله به قدري گسترده و وسيع شد كه موجي از نگراني و وحشت را در ميان حجاج ايراني بوجود آورد . حجم پولهاي سرقت شده ، شيوه هاي سرقت ( گاهي در لباس مأموران نظامي سعودي ) ، سرقت توسط مأموران بازرسي گمرك در جده و . . . همه از مسائل جديدي است كه نبودن امنيت را در اين كشور نشان مي دهد .

گزارش هاي رسيده حاكي است : برخي از سرقت هاي مسلحانه ، با اتومبيلهايي داراي شماره سعودي و يا خوردوهاي پليس انجام مي گرفت و برخي سارقان ملبس به لباس پليس بودند .

در يك بررسي كوتاه ، مشاهده مي كنيم سرقتهايي كه در مسجدالحرام اتفاق افتاده اند ، نسبت به سرقتهاي مسلحانه در سطح شهر مكه ، مجموعاً جزئي تر هستند و شايد بتوان عدم امكان جلوگيري از اين سرقتها را تاحدي توجيه كرد ولي سرقتهاي مسلحانه ، در شهري كه از نظر حفاظت نيروي پليس به اندازه كافي در هر گوشه شهر مستقر هستند و اتومبيلها و نفربرهاي آنها دائماً در رفت و آمد مي باشند ، غير منتظره است .

در يك تحليل سطحي مي توان سرقتهاي متعدد و مسلحانه را به زائران و مسافران ديگر كشورها نسبت داد و ادعا كرد كه افرادي كه با لباس مبدل و اتومبيلهاي

301

سرقت شده از پليس دست به چنين اعمالي مي زنند . اين فرضيه از اين نظر مردود است كه هيچ زائري فرصت لازم جهت تشكيل شبكه اي به گستردگي و حج سرقتهاي موجود و امكان سرقت اتومبيل پليس و تهيه لباس فرم دستگاه امنيتي و يا تهيه سلاح در يك كشور خارجي را ندارد و اگر اين فرضيه را صحيح هم ، بپنداريم لزوم مراقبت و ايجاد امنيت توسط پليس را منتفي نمي سازد .

شائبه انجام اينگونه دزديها توسط شهروندان عربستان ، هرچند به دليل فقر مردم باديه نشين يا ساكنان شهرهاي كوچك و بزرگ ، به دليل وجود اختلاف طبقاتي و فقر فرهنگي غير محتمل نيست ولي به نظر نمي رسد اينگونه افراد توان سرقت اتومبيل ، تأمين لباس پليس ، تهيه سلاح و ايجاد شبكه گسترده سرقت را داشته باشند . در صورتي كه صحت اين فرضيه ، نشانه عدم قدرت پليس عربستان در كشف جرم و محافظت از امنيت زائران حرم است .

در هر صورت ، كنترل ، شناسايي و دستگيري و مجازات اين سارقان و پرداخت خسارت اموال سرقت شده و ايجاد فضاي آرام به منظور عبادت مردم و تأمين امنيت و حفاظت از جان ، اموال و نواميس مردم ضرور است .

شگفت آور اين كه در طول اين ايام كه سرقتها بسيار بود ، مسؤولان عربستان كوچكترين واكنش رسمي از خود نشان ندادند و هيچ نوع تهديدي نسبت به آنان مطرح نگرديد . اگر توجه كنيم كه سرقتها غالباً اموال ايراني ها صورت مي گرفت ، مسأله ، قابل تأمّل بيشتر است .

در اين باره ، بعثه مقام معظم رهبري به مسؤولان عربستان هشدارهاي لازم را داد و از آنان خواست تا به اين امر رسيدگي كنند . نماينده مقام معظم رهبري در ضمن مصاحبه اي در 30/3/71 ـ اظهار داشتند :

اقداماتي كه بعثه مقام معظم رهبري در اين مورد انجام داده

302

است ، منعكس كردن اين موضوع و اعتراض به دولت سعودي است كه ما هنوز پاسخ مناسبي از آنها دريافت نكرده ايم .

ايشان افزودند :

متأسفانه دولت سعودي در اين زمينه توجه لازم را مبذول نمي دارد و اين يك مشكل اجتماعي براي عربستان است و بايد براي حفظ حيثيت خود ، اقدامات لازم را انجام دهد .

اين امر بايد در سالهاي آتي مورد توجه قرار گيرد به طوريكه در آموزشهاي پيش از حج ، بر عدم امنيت در آن موسم ، تأكيد و از حجاج خواسته شود تا در حفظ دارايي خويش بيشتر تلاش كنند . اگر قرار باشد وضع به همين صورت ادامه يابد ، نشر يك جزوه راهنما براي آگاهي حجاج از شگردهاي سرقت و دزدي در اين محيط لازم خواهد بود .

فهرست سرقتهاي انجام شده نشان مي دهد كه تنها در روز 11/3/71 نزديك به 10 مورد سرقت از زائران ايراني انجام يافته است و اغلب آنها نيز به وسيله كساني صورت گرفته كه با لباس نيروهاي امنيتي عربستان و به بهانه بازرسي و كشف مواد مخدر ، اموال مردم را به سرقت برده اند . مواردي نيز در حين طواف بوده است به عنوان مثال :

يك زائر ايراني به نام ابراهيم محمديان ابيري از كاروان 30235 مازندران ساكن شهرستان بابل چنين اظهار داشته است :

من به اتفاق همسر و يك همراه ديگر مشغول طواف دور خانه خدا بودم ، پس از طواف متوجه شدم كه سارق يا سارقان با استفاده از آلات برنده ، پيراهن عربي ، زيرپوش و كمربند مخصوص احرام مرا بريده و مبلغ 800 ريال سعودي را كه همراهم

303

بود به سرقت برده اند .

حاجيه خانم بتول رحماني از كاروان 17472 تهران نيز اظهار مي دارد :

به هنگام طواف ناگهان متوجه شدم چادرم و جيب لباسم به وسيله شييء برنده اي مانند تيغ شكافته و 500 در ارزي كه همراه داشتم به سرقت رفته است .

همچنين محمدرضا رهگذر از كاروان خليلي ساكن تهران اظهار مي دارد :

هنگامي كه در حرم مشغول طواف بودم ناگهان احساس كردم دستم مي سوزد . وقتي كه دقت كردم ديدم دستم بريده و جيب لباسم با تيغ پاره شده و كارت شناسايي ام ، هماره با 100 دلار ارزي كه با خود داشتم به سرقت رفته است .

الياس عليزاده يك زائر تهراني ديگر نيز مي گويد :

به هنگام اسلام حجر الاسود مبلغ 1500 دلار كه همراه داشتم از من به سرقت رفت .

وي ماجراي دزديده شدن پول خود را به شرطه هاي سعودي اطلاع مي دهد اما تاكنون نتيجه اي نگرفته است .

حاجيه خانم آمنه خوشقدمي از كاروان 25122 كردستان اهل شهرستان سقز نيز مي گويد :

من يك شب براي طواف و زيارت حرم رفته بودم و پس از طواف به علت خستگي ، در گوشه اي براي استراحت دراز

304

كشيدم . يك زن سياه چرده عرب نيز در كنار من خوابيد . پس از مدتي از خواب بيدار شدم و متوجه شدم كه جيب شلوار زنانه احرام مرا با تيغ بريده و مبلغ 850 ريال عربستان ، 100 دلار آمريكا و 10 هزار تومان كه همراه داشتم دزديده اند .

در مطبوعات و وسايل ارتباط جمعي عربستان مطالب و گزارشهايي درباره تدابير امنيتي و اقداماتي كه براي رفاه و آسايش حجاج در نظر گرفته شده است منتشر مي شود . هنگامي كه ايام مبارك حج فرا مي رسد ، حضور گسترده مأموران امنيتي و پليس عربستان در گوشه و كنار شهرهاي مقدس مكه و مدينه مشاهده مي شود و حتي در حرم امن الهي و مسجد الرسول ( صلّي الله عليه وآله ) نيز با سلاح گرم حضور دارند . اين پندار در اذهان بينندگان القا مي شود كه دستگاههاي انتظامي و امنيتي سعودي براي تأمين نظم ، امنيت ، آسايش و رفاه حجاج و زائران ، با همه توان بسيج شده اند ، اما آمار رو به فزوني سرقتها و تعداد فراوان سارقان تمام خيالات و تصورات را باطل مي كند ، چرا كه سرقت و دزدي حتي در پيش چشم مأموران عربستان امان از زائران و حاجيان مال باخته ، بريده است . بسياري از حجاج مي پرسند :

راستي اين همه مأمور بي سيم به دست ، باتوم و سلاح به كمر و مسلسل به دوش ، اگر به كار تأمين امنيت حجاج و زائران نمي آيند ، پس به چكار مي آيند ؟ ! چرا سارقان زرنگ و طراران زبردست ، روز و شب به كار تاراج و غارت پول و اموال حجاج مي پردازند و كسي هم در پي مقابله با آنان نيست .

در اينجا به ذكر اسامي چند تن از مال باختگان و مبالغ ووجوهي كه از

305

داده اند مي پردازيم و مشت ، نمونه خروار است :

از سيد موسي حسين ( كاروان 28123 گيلان ) مبلغ 1050 ريال سعودي ، در مسجدالحرام .

از ساره شعباني ( كاروان 28133 گيلان ) و اهل شهرستان رودسر ، مبلغ 40 دلار آمريكا ، يك فقره چك 350 ريال سعودي ، 2000 تومان و مقداري ريال سعودي در حرم .

ناصر رشوند از كاروان 20113 زنجان واهل قزوين ، 1080 ريال سعودي در مكه معظمه .

صديقه عسكري زائر تهراني از كاروان 17510 ، 2500 ريال عربستان ، 1200 تومان و يك فقره چك 350 ريالي عربستان در مسجدالحرام .

كيف محتوي 500 دلار و مقداري وسايل ديگر متعلق به رحيم عبدي از كاروان 17529 تهران ، در خانه خدا .

عبدالحسين بختياري از كاروان 17513 تهران ، مبلغ 1000 ريال سعودي و مقداري پوشاك ؛ در محلّه عزيزيه مكه .

از دو نفر از كاروان 21139 به نامهاي ( ق ـ الف ) و ( ح ـ د ) مبلغ

306

1300 ريال سعودي توسط سارقان در لباس پليس .

از زائري به نام ز ـ ا از كاروان 31127 در تاريخ 11/3/71 مبلغ 1000 دلار توسط كساني كه خود را پليس سعودي معرفي كرده بودند .

مبلغ 200 دلار از آقاي جمشيد ـ ي از كاروان 30247 توسط سرنشينان يك اتومبيل به بهانه بازرسي بدني .

متأسفانه در عرفات و مني نيز دامنه سرقت گسترده بود و به بيش از يكصد مورد رسيد . اميد است با توجه بيشتر مقامات سعودي و دقت و هوشياري زائران در سال آينده ، ناظر بهبود اوضاع باشيم و مشكلي به نام مشكل امنيت مالي حجاج نداشته باشيم .

3 ـ مشكل راه بندان در مسير رمي جمرات

اگر چه مطابق آنچه در متون اسلامي آمده است ، خداي كعبه ، بناي كعبه را در منطقه اي خشك و سوزان و سرزميني لم يزرع و بد آب و هوا ، پسنديده است و اين پسند حكيمانه ، و پر راز و رمز خواوند حكيم ، مطلوب همه اهل دل ، مؤمنان پاكباز و پاكباخته و تمامي آناني است كه رسيدن به سر منزل مقصود را در تسليم به خوسات و پسند معبود مي دانند ، ولي از سوي ديگر ، تأمين نيازمنديهاي حجاج بيت الله الحرام و فراهم آوردن زمنيه هاي مناسب براي انجام فرائض و مناسك آنان ، نيز از جمله اقدامات ضروري و پسنديده است ، كه مواردي از اينگونه

307

اقدامات نظير سقاية الحاج ( آب رساني به حاجيان ) ، تأمين امنيت زائران و . . . از ديرباز مورد تأكيد و سفارش بوده اند .

متأسفانه عليرغم افزايش همه ساله زائران بيت الله الحرام ، و ضرورت تداركات امكانات و نيازمنديهاي آنان ، نارسايي ها و كاستي هاي فراوان و بعضاً غير قابل توجيهي در اين عرصه به چشم مي خورند ، كه كمبود مسكن ، دشواريهاي فراوان در انتقال زائران به عرفات ، مشعر و مني در ايام تشريق ، فقدان معابر مناسب براي تردد حجاج از چادرها به محل رمي جمرات ، نا امني و سرقت اموال حجاج كه امسال گسترش غيرقابل انتظاري داشته است و . . . از جمله اين كاستي ها و نارسايي ها هستند .

اهميت فريضه سياسي عبادي حج در اسلام و اشتياق روز افزون و قابل تحسين ملّتهاي مسلمان به حضور در اين مراسم ، ضرورت رفع اين نارسايي ها را اجتناب ناپذير مي كند ، خصوصاً آنكه بهاي برخي از اين كاستي ها از دست دادن جان زائران بيت الله الحرام است و از سوي ديگر به دليل ارتباط مستقيم اين فريضه الهي با تمامي ملتهاي مسلمان ، جا دارد كه دولت عربستان از همكاري و همياري ساير كشورهاي مسلمان براي مقابله با دشواريها و معضلات كنوني بهره گيري داشته باشد . چرا كه ايران اسلامي از نخستين سالهاي بعد از پيروزي انقلاب تا كنون ، همه ساله دهها اجتماع ميليوني را به بهترين وجه ممكن تدارك ديده و برگزار كرده است و در اين زمينه از تجربه و توانمندي بسيار برخوردار است .

* * *

امسال نيز همچون سالهاي گذشته ترافيك و راه بندان مسير جمرات در روز عيد قربان حادثه آفريد و تعدادي از حجّاج ايراني و غير ايراني متأسفانه جان باختند .

308

يكي از واجبات حج ، رمي جمرات است كه حجّاج بايد در روزهاي دهم و يازدهم و دوازدهم ذي الحجّه از چادرها و محل اسكان خود خارج شوند و مسيري چند كيلومتري را بپيمايند تا به محل جمرات برسند و پس از رمي جمرات مجدداً به چادرهاي خود بازگردند . اين مسير شامل چهار خيابان روباز و يك خيابان سرپوشيده به نام « طريق المشاة » مي باشد . طريق المشاة كه به معني مسير پياده روهاست متأسفانه به دليل سكونت اعراب باديه نشين و زائران برخي كشورها در ايام رمي ، به كلي مسدود است . نوعاً كساني كه به طور گروهي و خانوادگي به زيارت خانه خدا آمده اند در ايّامي كه در مني به سر مي برند هركدام قمستي از اين مسير سايبان دار را اشغال مي كنند و با گستردن وسايل زندگي موقت خود عملا مانع عبور و مرور ساير زائران مي گردند . نيروي انتظامات عربستان سعودي هم اقدامي در جهت بازنگهداشتن راه و رفع سدّ معبر نمي كند .

خيابانهاي روباز نيز به علت تردد وسائط نقليه اعم از اتوبوس ها و خودروهاي شخصي از بار سنگين ترافيك برخوردار است . روز عيد قربان كه بيش از يك ميليون و پانصد هزار نفر در حال رفتن به سوي جمرات و سپس بازگشت از جمرات هستند بايد از لابلاي اتومبيلها و اتوبوسها راه عبوري به پهناي كمتر از يك متر ؛ بيابند . در اين حال با جمعيّتي مواجه مي شوند كه پس از رمي جمرات در حال بازگشت به چادرهاي خود مي باشند . در چنين شرايطي است كه راه پس و پيش ندارند و در بين اتومبيل ها و فشار جمعيّت با مرگ روبرو مي شوند .

امسال تعدادي از حجّاج ايراني و غير ايراني در اين مسير جان خود را از دست دادند ، در صورتيكه با برنامه ريزي صحيح ، مي توان از بروز اين حوادث ناگوار جلوگيري كرد . اگر مسؤولان راهنمايي و رانندگي سعودي در اين سه روز تردد وسائط نقليه را در آن مسير ممنوع و مسيري را براي رفتن و مسير ديگري را

309

براي بازگشتن مشخص مي كردند و يا از اسكان حجّاج در مسير سرپوشيده ممانعت به عمل مي آوردند ؛ هرگز تعدادي مسلمان بيگناه با آن وضع رقّت بار هلاك نمي شدند .