بخش 17

حجة الاسلام و المسلمين اژه اي :

مشاور فرهنگي رياست محترم جمهور :

س : در حال حاضر تغييرات و تحولات در بافت معماري مدينه منوره و مكه مكرمه كاملاً مشهود است بفرماييد اين تغييرات چه پيامدي خواهد داشت ؟

ج : در پاسخ به سؤال شما ، بايد دو مطلب را از هم تفكيك كنيم :

يكي اينكه ملاحظه مي كنيم غربيها در حفظ ساختمانهايي كه هويت فرهنگي و ملي دارد به هر نحو ممكن تلاش مي كنند و حتي در برخي از كشورهاي اروپايي خيابانهايي كه آسفالت شده تبديل به سنگفرش مي كنند تا آثار گذشته حفظ شود و به هيچوجه اجازه داده نمي شود ساختمانهايي كه مربوط به شخصيتها يا رويدادهاي تاريخي هستند ، تخريب شوند . يكي از خطرات عمده اي كه از اين تغييرات در مهد اسلام ، يعني مدينه و مكه شكل مي گيرد ، از بين رفتن آثار تاريخي باقيمانده از صدر اسلام است ، با از بين رفتن اين اماكن از تاريخ شكل گيري

326

انقلاب اسلامي در عربستان در 1400 سال قبل ، تقريباً براي نسل هاي بعد جز يك خاطره چيزي باقي نمي گذارد ، در صورتيكه از طرف ديگر صهيونيستها سعي مي كنند با تخريب مسجد اقصي هيكل سليمان را در بياورند و براي اينكه تاريخ مجسمي از خودشان داشته باشند برخي از قسمتهاي مهم را حفظ مي كنند .

در اينجا ما خاطرات بسيار ارزشمندي را از دست مي دهيم كه بخشي از آن مربوط به خاندان پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) و اولاد حضرت رسول ( صلّي الله عليه وآله ) مي شود و به نظر مي رسد كه اين اقدامات تعمدي باشند ، چون همانطوريكه بقعه هاي بقيع را خراب مي كنند ( و امروزه قبور مطهر فرزندان پيامبر خدا ( صلّي الله عليه وآله ) در بقيع رقت بار ترين شكل ممكن را دارند ) قسمتهاي ديگر را هم كه شكل عبادي نداشت ولي رويدادهاي تاريخي را مي توان در آنجا جستجو كرد ، طي اين چند سال تخريب كرده اند ، من سفر دومي است كه مشرف مي شوم و تقريباً از بازشناسي آن چيزهايي كه در سال 63 ديده ام عاجزم ، از طرفي مدرنيزه كردن هم جاذبه هاي بسياري دارد و از آلودگي ها به دور است . البته مي توانستند اماكن تاريخي را به صورت شايسته و مدرن در دل ساختمانهاي جديد نگهداري كنند .

ولي ظاهراً تعمد داشتند كه اين ساختمانها ، به شكل رقت باري بماند تا در زمان تخريب كساني كه با اين تغيير و تحولات آشنايي ندارند اين عمل را يك كار خير و مفيد و موثر در جهت مثبت ارزيابي كنند .

آية الله طاهري امام جمعه اصفهان :

س : لطفاً درباره اماكن و مشاهد مقدس و شريف مدينة النبي ( صلّي الله عليه وآله )

327

توضيحاتي بفرماييد ؟

ج : بهترين و بالاترين مكان در مدينه منوره مرقد رسول اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) و قبر ناشناخته فاطمه زهرا ( عليها السلام ) است كه سه جا احتمال داده اند :

يكي در مسجد النبي بين قبر و منبر و تمسك كرده اند به حديث شريف پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) :

« ما بين قبري و منبري روضة من رياض الجنه » .

و مرادشان جايگاه دفن صديقة طاهره ( عليها السلام ) دخت گراميشان بوده است ، يك احتمال ديگر هم وجود دارد كه بي بي در خانه خودشان دفن شده باشند و احتمال سومي هم وجود دارد كه حضرت در بقيع دفن شده باشند در كنار فرزندانشان . شايد از آن جمله اي كه امير المؤمنين هنگام دفن فاطمه زهرا ( عليها السلام ) عنوان كردند :

« سلام بر تو يا رسول الله از طرف من و از طرف دختر شما كه نازل شد در كنار شما و زود هم ملحق شد » .

بشود استناط كرد كه فاطمه زهرا نزديك خود پيغمبر دفن شده اند و بنابراين آن احتمال بين قبر و منبر تقويت مي شود .

در هر صورت قبر بي بي ناشناخته است و اين هم شايد يكي از حكمت هاي الهي است و انشاء الله حضرت مهدي ( عج ) كه ظاهر بشوند از جمله كارهايي كه مي كنند ، محل قبر مادرشان را هم ارائه مي فرمايند . آن روز ديگر بر همه روشن مي شود كه قبر بي بي كجاست .

پس يكي از مشاهد مشرفه قبر پيغمبر اكرم و صديقه طاهره پاره تن پيامبر گرامي است .

ديگر ، . . . امام مجتبي ( عليه السلام ) و حضرت زين العابدين ( عليه السلام ) و باقرين ( عليه السلام ) ( امام محمد باقر و صادق ( عليه السلام ) ) كه از آنها هم تعبير به باقرين شده و هم تعبير به صادقين . اين چهار امام

328

هم در بقيع هستند ، فاطمه بنت اسد هم در بقيع است ، عباس عموي پيغمبر هم در كنار قبر ائمه بقيع و ديگر دخترها و زن هاي پيغمبر هم در كنار قبر ائمه بقيع هستند ، ابراهيم پسر پيغمبر ، شهداي احد كه جمعي را در خود احد به عللي دفن كرده اند و عده اي هم در بقيع كه قبرستان رسمي مدينه بوده و ديگر عبدالله پدرپيغمبر اكرم كه قبل از ولادت پيغمبر از دنيا رفته اند ولي ما معتقديم كه هرچند قبل از ولادت و قبل از بعثت پيغمبر از دنيا رفته اند بر دين اسلام از دنيا رفته اند ، يعني بر دين ابراهيم خليل الرحمان كه خود پيامبر نيز قبل از بعثت رفتارشان بر دين ابراهيم بود .

ما اينك در مدينه منوره هستيم . ده نفر از چهارده معصوم ما در مدينه متولد شده اند ، يعني از امام حسن ( عليه السلام ) تا امام يازدهم ، پيغمبر اكرم هجرت كردند به مدينه با امير المؤمنين ( عليه السلام ) و فاطمه زهرا ( عليها السلام ) و مي توان گفت مدينه محل رفت و آمد معصومين ( س ) بوده و چه زمين با بركتي است كه انسان هر كجا پا مي گذارد احتمال مي دهد پاي معصوم اينجا حركت كرده است . زمين بسيار با شرافتي است . ما در روي كره زمين با اين بركت و با اين شرافت نمي توانيم جايي پيدا كنيم كه در آن ده نفر از معصومين متولد شده و زندگي كرده باشند .

آية الله سيد جعفر كريمي

س : با توجه به مسؤوليت حضرت عالي در مراسم حج به عنوان عضو شوراي استفتاء چه اقداماتي را لازم مي دانيد كه از سوي روحانيان كاروانها براي آموزش حجاج صورت گيرد ؟

ج : مسؤوليت روحانيان كاروانها به سه بخش خلاصه

329

مي شود :

بخش نخست ، آشنايي روحانيان با چگونگي مسؤوليت حجاج عزيز در حركت به سوي ديار وحي براي اداي فرايض حجاج است . از اين نظر كه آيا حج مربوط به خودشان است يا مربوط به ديگران و به نيابت از ديگران ، حَجة الاسلام است يا غير حَجة الاسلام ، در صورتيكه نيابةً بخواهند انجام دهند آيا شرايط صحت نيابت در آن شخص جمع هست يا خير ؟ و اگر اين شرايط جمع نباشد ، چه بايد بكند ؟ اگر حج را براي خود انجام مي دهند آيا قدرت انجام آن را دارند ؟ يا به مجرد مُحرم شدن با مشكلاتي برخورد مي كنند و توانايي به پايان رساندن مناسك را ندارند ؟

بايد آقايان روحانيان كاروانها در اين زمينه آشنايي كامل با وضعيت حجاج همراه كاروان خود پيدا كنند تا انشاء الله در حين انجام مراسم و مناسك ، حجاج ما با مشكلي مواجه نشوند . مثلاً تعدادي از حجاج براي حج نيابتي مشرف شده اند ، بعد معلوم مي شود كه خود مستطيع بوده اند ، و در حقيقت براي خودش حج را انجام مي دهد و الان اين سؤال برايش مطرح است كه چه كند ؟

يا اينكه عده اي براي انجام حج نيابتي آمده اند در حاليكه شرايط لازم مثل صحّتِ قرائت نماز را ندارند و يا عذر ديگري دارند و براي روحاني كاروان مشكل پديد آورده اند و سؤال مي كنند حالا كه وضعمان به اين صورت است چه كنيم ؟ در حقيقت اين مسائل بايد قبلاًو در ايران حل مي شد ، تا در اينجا حجاج ما دچار گرفتاري نشوند .

بخش ديگر ، آشنايي حجاج با مسائل و مناسك عمره و حج است ، روحانيان كاروانها بايد روز و شب جلسه بگذارند و اين زائران را آموزش دهند تا در اداي فرايظ با مشكلي مواجه نشوند و بي اطلاع نباشند . بايد حجاج اين آمادگي را پيدا بكنند كه در ميان فشار جميعت و هواي گرم ، اعمال خودشان را بدون

330

اشكال و با آمادگي انجام دهند ، و براي آموزش داند و آموزش گرفتن هم روحانيان و هم زائران عزيز بايد نهايت كوشش و سعي خود را مبذول دارند .

بخش ديگر ، حركت دادن حجاج از استراحتگاه به سوي مسجد الحرام و يا به مراكز سخنراني و يا مجالسي است كه از سوي بعثه مقام معظم رهبري اعلام و برگزار مي شود و يا حركت به سوي عرفات و مشعر و مني ، كه دراين زمينه ها روحانيان كاروانها بايد طوري اين عزيزان را حركت دهند كه الگوي حركت يك جمعيت اسلامي براي برگزاري يكي از شعائر بزرگ اسلامي باشد . برخوردها با ديگر مسلمين جهان در سرزمين وحي از سوي پيام آوران انقلاب اسلامي بسيار حساس است و در واقع مسؤوليت سنگيني است كه به عهده همه ما و خصوصاً روحانيان كاروانهاست .

آية الله بني فضل :

س : لطفاً راجع به ابعاد مختلف عبادي و عرفانِ وقوف در عرفات توضيح بفرماييد ؟

ج : در شأن وقوف در عرفات همين كفايت مي كند كه اگر انسان با گناه ثقلين در آنجا حاضر باشد و به خطاهاي خود اعتراف و با خداوند تجديد عهد كند خداوند گناهان او را مي بخشد . مشهور است كه ماه رمضان مغفرت و رحمت است و اگر انسان آلوده به معصيت نتواند در ماه رمضان و شبهاي احياء و شب عيد فطر خود را مشمول مغفرت و رحمت قرار بدهد ديگر نمي تواند مگر آنكه عرفات را درك كند . امام صادق ( عليه السلام ) از پدرش امام باقر ( عليه السلام ) روايت كرده است كه :

331

هر فردي از انسانها چه مؤمن و چه كافر در عرفات حاضر باشد و از خداوند حاجت بخواهد حاجتش برآورده مي شود امّا مؤمن تمام گناهانش بخشوده مي شود و كافر اگر از شرك توبه كند خداوند تمام كناهان گذشته او را مي بخشد و اگر كافر توبه نكند و حاجتي بخواهد برآورده مي شود و از اجر دنيوي آن وقوف محروم نمي گردد .

در اين باره آيه قرآن مي فرمايد :

من كان يريد الحيوة الدينا و زينتها نوفّ اليهم و هم فيها لايبخسون اولئك الذين ليس لهم في الاخرة الاّ النار و حبط ما صنعوا فيها و باطل ما كانوا يعملون .

الته در عرفات نبايد انسان اكتفاء كند تنها به دعا كردن خود بلكه ديگرا را بيشتر دعا كند . مرحوم كليني از علي بن ابراهيم روايت كرده است كه پدرش ابراهيم بن هاشم گفت :

عبدالله بن جندب را ديدم در عرفات دستهايش را به سوي آسمان بلند كرده است و اشك چشمانش از محاسن روي زمين سرازير مي شود ، بعد از اعمال مني از او سؤال مي كند و مي گويد در عرفات بهتر از موقف تو موقفي نديدم ، در جوام مي گويد به خدا قسم هرچه دعا كردم براي ديگران بود زيرا كه از امام موسي بن جعفر ( عليه السلام ) شنيدم كه فرمود : هركس براي برادران مؤمن خود دعا كند از عرش خداوند ندا مي رسد آنچه را كه درباره ديگران خواستي صد برابر آن را به تو مي دهم . به اين جهت نخواستم به خاطر حاجت خود ، صد برابري را كه خداوند آن را به عهده گرفته ترك كنم در حاليكه نمي دانم حاجت خودم برآورده مي شود يا نه .

س : به نظر شما حاجّ موفّق كيست ؟

ج : اين مسأله اي است كه پيغمبر ( صلّي الله عليه وآله ) از همان ابتدا

332

مطرح فرموده اند كه مسلمانها بايد از مشركان اعلام بيزاري كنند و آنها را دوست و هم پيمان خود نگيرند . اين فرماني است الهي كه بايد بين مسلمين و مشركان هميشه برقرار باشد اما متأسفانه اين فرمان الهي فراموش گرديد و به آن عمل نشد تا اينكه حضرت امام خميني ( ره ) آن را زنده ساختند و فرمودند اين موضوع را در يك اجتماع عمومي در بين مسلمانان كشورهاي مختلف ، اعلام كنيد . اولاً اين اعلام برائت كه باعث و باني اش ايران بود همه را متوجه نقش ايران اسلامي مي كند .

ثانياً : خود اين برائت سبب مي شود كه وحدتي بيت مسلمانان به وجود بيايد زيرا در اين هدف يعني اعلام بيزاري از مشركان ، جميع مسلمانان متفق القول مي شوند .

ثالثاً : اين موضوع عظمت اسلام و مسلمانان را به اثبات مي رساند و از طرف ديگر دشمنان را مرعوب مي كند تا در فكر سلطه بر مسلمين نباشند .

س : دنياي استكبار براي مخدوش كردن چهره ايران اسلامي ، در اذهان حجاج خارجي دست به تبليغات گسترده اي زده است . نظر ؛ شما در اين باره چيست ؟

ج : ما بايد به فكر باشيم تا براي مقابله با اين تبليغات مسموم راه هاي مؤثري پيدا كنيم ، براي انجام اين منظور كارهاي مختلفي مي توان انجام داد . تشكيل مجالس و سخنراني ها مي تواند مؤثر باشد . اما بيش از همه ، رفتار و برخورد حجاج ايراني است كه مي تواند خنثي كننده تبليغات سوء دشمن باشد . مثلاً يكي از تهمت هايي كه به حاجي هاي ايراني مي زنند ، اين است كه معتقد به نماز نيستند . البته اين تهمت بزرگي است و بايد در پيشگاه خداوند پاسخگو باشند . ما خيلي راحت مي توانيم اين تهمت را رد كنيم و راهش اين است كه در نمازهاي برادران اهل سنت در مدينه ، مكه و هر جاي ديگري شركت كنيم .

333

اما اگر موقع نماز ما پراكنده و مثلاًبه گشت و گذار مشغول باشيم ، اين كارها در واقع آن تهمت ها را تأييد مي كند ، پس گره كار به دست خود ما باز مي شود .

يا مثلاً برخورد ما خوب و دوستانه باشد ، به همين وسيله مي توانيم مبلغ خوبي براي اسلام باشيم . به ما تهمت مي زنند و مي گويند ، اينها مشرك هستند ، مرده پرست هستند ، اينها در و ديوار را مي پرستند ، چوب و ضريح را مي پرستند . . . اگر ما بخواهيم با اين تهمت ها مبارزه كنيم بايد از انجام اعمالي كه اينگونه سوء تفاهم ها را دامن مي زند خودداري كنيم .

چه اصراري است كه ما از بقيع مقداري خاك برداريم ، برنداريم كه اين تهمت برطرف شود . اينها نماز خواندن در قبرستان را جايز نمي دانند ، اينها چه مي دانند كه ما نماز در قبرستان و يا هر جاي ديگر را براي خدا مي خوانيم اما مي گويند ، ما نماز رابراي امام يا فلان شخص مي خوانيم . به همين خاطر بهترين كار براي خنثي كردن اين تهمت ها اين است كه انجام ندهيم . بگذاريم وحدت به وجود بيايد تا بتوانيم اهداف شوم دشمنان را خنثي كنيم . اينها مي گويند ما به قرآن عنايتي نداريم . اگر ما در مسجد الحرام قرآن بخوانيم ، اين عمل خود مي تواند تبليغي باشد براي اسلام و رفع اين تهمت ها .

استاد عبدالقدوس الازهري ^{( 1 )} از استراليا :

س : لطفاً در مورد نشر اسلام در استراليا بفرماييد ؟

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 . استاد « الازهري » اصلاً هندي امّا فارغ التحصيل از دانشگاه الازهر مصر و اكنون در شمال استراليا ، امام جماعت است . او امسال ، يكي از ميهمانان بعثه بود .

334

ج : اسلام بيست سال بيش در استراليا به طور سيستماتيك ريشه دوانيد . تا قبل از آن تاريخ تعداد مسلمانان در استراليا بسيار كم بود . در اثر رفت و آمد بعضي از مسلمانان هند به استراليا به تدريج اسلام در آن كشور مطرح شد ولي افراد تازه مسلمان اطلاعاتي از اسلام نداشتنتد و اگر از يك مسلمان استراليايي سؤال مي شد كه به چه دليل مسلمان هستيد وي اظهار مي داشت بدان دليل كه گوشت خوك مصرف نمي كنيم . به هر حال اينان پيشقراولان اسلام در آن كشور بودند . هم اكنون در اسلام در حال پيشفرت است هر روز ، حداقل ده نفر ، تلفني به اينجانب اظهار تمايل مي كنند تا با اسلام آشنا شوند . در استراليا دستكم نيم ميليون از كل 17 ميليون جمعيّت كشور ، مسلمان است . تعداد زيادي از ايرانيان به عنوان دانشجو يا غير آن در آنجا سكونت دارند كه اكثراً با ما ارتباط دارند و در نماز جماعت مسجد ما شركت مي كنند .

س : موقعيت انقلاب اسلامي در آن كشور چگونه است ؟

ج : از نظر مسلمانان استراليا نسبت به انقلاب اسلامي بسيار مثبت است . آنها اخبار ايران را به دقت دنبال مي كنند . آنان عقيده دارند انقلاب اسلامي موجب شكوه و عظمت اسلام در جهان شده است . هنگاميكه امام ( ره ) فتواي معروف درباره سلمان رشدي اعلام كردند ، همه مسلمانان استراليا به حمايت برخاستند اين فتوي موجب شد كه مسلمانان استراليا دريابند ، امام از كيان اسلام در تمام جهان دفاع مي كند و تمام فكر و ذهن خود را مصروف حمايت از اسلام و مسلمانان در جهان كرده است .

335

آية الله مظاهري :

س : با توجه به اينكه ، انقلاب اسلامي ، يگانه منادي وحدت و يكپارچگي مسلمانان سراسر جهان است ، وظيفه حجاج ما به عنوان سفيران انقلاب اسلامي براي شركت در اين نيايش بزرگ الهي ، چيست ؟

ج : حج از بزرگترين مسائل جهان اسلام است ، وحضرت امام ( ره ) و رهبر معظم انقلاب هم بر اين مسأله تأكيد دارند كه حج بايد تجلي گاه وحدت و يگانگي ملت هاي مسلمان جهان باشد . همه بدبختي هاي جهان اسلام به خاطر همين اختلافي است كه دربين ما وجود دارد . اگر همه ما در مقابل دشمن همدست بوديم ، دشمن نمي توانست بر ما غلبه كند ، و اگر همه ما با هم رأفت و مهرباني و يكدلي داشتيم ، اين چند روزه در حج بسياري از مسائل ما حل مي شد .

ما ايراني ها بايد الگو براي عالم تشيع باشيم ، قرآن كريم مي فرمايد :

وكذلك جعلناكم اُمةً وسطاً لتكونوا شهداء علي الناس و يكون الرّسول عليكم شهيداً .

همانطور كه پيغمبر اسلام ( صلّي الله عليه وآله ) الگوي جهان اسلام است ، ما هم بايد براي ديگران الگو باشيم وغير مسلمانها از گفتار و كردار ما استفاده كنند و به نظام ما و تشيع ما پي ببرند كه اين امر بسيار لازمي است . تقيد به واجبات براي همه لازم است ، اما براي شيعه مخصوصاً در مكه و مدينه لازمتر . بايد به ديگران بفهمانيم كه شيعه مقيد به نماز اول وقت است ، شعيه اجتناب از گناه دارد ، زنها تقيد به حجاب دارند ، مردها اجتناب از گناه دارند . بايد زنهاي ما هنگام مشرف شدن به مسجد النبي و به مسجد الحرام و همچنين در خيابانها و بازارها ، حجاب را دقيقاً رعايت كنند ، از جمله چيزهايي كه من از آن ناراحت هستم اين

336

است كه زن هايي را مي بينم كه با چادرهاي خانگي در مسجد و خيابانها ظاهر مي شوند . ديگران بايد از حجاب زنهاي ما حجاب بياموزند و از رفتار ما ديگران بايد رفتار بياموزند .

س : در بخشي از صحبت هاي خود در مورد وحدت سفارش كرديد ، در اين مورد فتواي حضرت امام ( ره ) و مقام معظم رهبري تا حدود بسيار زيادي راه گشا بوده اند لطفاً در اين باره اگر سفارشي هست ، بفرماييد ؟

ج : فتواي حضرت امام ( ره ) در مورد شركت در مراسم نماز جماعت اهل تسن ، جنبه لزومي دارد . ديگر مراجع نيز همين نظر را داده اند و مي گويند كه لازم است يا مستحب مؤكد است كه با اينها با آهنگ وحدت بگوييم الله اكبر و بفهمانيم كه ما با هم هستيم ، پس شما هم بايد با ما باشيد و همه ما يكدست در مقابل دشمن باشيم . اين فتواي پيغمبر اكرم ( صلّي الله عليه وآله ) است و فتواي همه ائمه طاهرين ( عليه السلام ) و همه مراجع عظام ، علماي اسلام ، حضرت امام ( ره ) ، مقام معظم رهبري . خيال نمي كنم عالمي از شيعه پيدا بشود كه بگويد شركت در نماز اهل تسنن ، مستحب نيست .

حجة الاسلام و المسلمين يثربي امام جمعه كاشان

س : لطفاً در مورد لزوم شركت در نمازهاي جماعت در مدينه منوره صحبت بفرماييد چون برخي از زوار ايراني متأسفانه در هنگام برگزاري نماز جماعت در حال خروج از مسجد النبي ( صلّي الله عليه وآله ) مشاهده مي شوند .

ج : خود بنده در مجالس مختلف ، در كاروانها ، در مدينه منوره زائران را به اين نكته توجه داده ام . ما مي بينيم كه مسلمين از اقصي نقاط خودشان را به مسجد مي رسانند ولي زائر ايراني مكرر ديده مي شود كه با خونسردي يا در حال خريد

337

است يا در حال مراجعت به كاروان خود ، اگر قصد خريد هم هست ، بايد قبل از اين ساعت صورت بگيرد ، شما زائران سمبل اسلام هستيد ، نام انقلاب اسلامي اكنون در جهان بر سر زبانهاست ، همه بايد بدانيد كه شما يك مسلمان واقعي هستيد . و اين بي تفاوت حركت كردن در زمان اذان براي اقامه نماز جماعت نقص است . من بار ديگر فرموده حضرت امام صادق ( عليه السلام ) را تكرار مي كنم كه :

« زنت ما باشيد ، ننگ ما نباشيد »

و به نظر من اين ننگ است ، بايد كاري كنيم كه انگشت نما بودن ما به خاطر حضور قبل از ديگران در صف جماعت باشد ، بايد بيشترين سعي و كوشش ما بر اين باشد كه ما براي چه هدفي در اين جا هستيم ؟ اگر خريد امتعه بود ، كه در همه جا بازار هست ، قصد ما بايد كسب فيض از اين همه معنويت و روحانيت باشد . ما اكنون در سرچشمه كوثر هستيم و بايد خودمان را پاك و پاكيزه كنيم ، خصوصاً اكنون كه مقدمه اي است براي حج بيت الله الحرام ، بايد در وجود همه ما جذبه اي پيدا شود كه وقتي مي گوييم ، لبيك اللّهم لبيك . . . طوري نشود كه جسممان اينجا باشد و روحمان ، جاي ديگري پرواز كند و براي رسيدن به اين منظور چاره اي نيست جز اين كه از تعلقات ببريم و بيشتر به جهات معنوي توجه داشته باشيم تا همانگونه كه امام راحل ( ره ) مكرر توصيه مي فرمودند و اكنون هم مقام معظم رهبري دامت بركاته تأكيد دارند ، بتوانيم حج ابراهيمي را انشاء الله انجام دهيم .

حجة الاسلام والمسلمين صابري همداني :

س : لطفاً در مورد ريشه هاي اختلاف بين شيعه و سنّي و تبليغات وهابيت

338

توضيحاتي بفرماييد ؟

ج : در قرون اخير دو عامل در ايجاد تفرقه ميان مسلمانان مؤثر بوده است :

يكي علماي متعصب كم اطلاع و وابسته به حكومت ها ، ديگر حكام جور و قدرت طلبان كه براي حفظ قدرت خويش به اختلاف دامن مي زده اند . گاهي هم اختلافات نويني بوجود مي آورده اند . از آغاز پيدايش مذاهب ، اين دو گروه وجود داشته اند و بين مسلمانان ايجاد تفرقه مي كرده اند . خداوند يا آنان را هدايت كند و يا از شرشان اسلام را نگه دارد .

اما مرام وهابيت علي رغم تمام كوششها و تبليغات در پاكستان و هندوستان و تركيه و كشورهاي ديگر نتوانسته است جايگاه مردمي و اسلامي براي خود بيابد . هجوم همه مسلمانان شعيه و سني به آثار مذهبي و ديني و تبرك جستن از اشياء مقدسه ، چه در حجاز و يا در كشورهاي ديگر شاهد زنده بر اين امر است . خرقه شريف پيامبر اسلام در استانبول ( كه از پانزدهم ماه رمضان هر سال در مسجد خرقه شريف در معرض زيارت قرار داده مي شود و صدها هزار نفر به زيارت آن مي روند ) و قبر ابو ايوب انصاري و ديگر عرفا در آنكارا و استانبول كه روزهاي جمعه مملو از زائران است ؛ خط بطلان بر عقيده وهابيت است . در پاكستان از برادران سني مكرر شنيدم كه از تبليغات وهابيت انتقاد شديد داشتند و كسي آنان را قبول نداشت جز آنهايي كه در مقابل پول طرفداري كرده اند و و مي كنند .

س : حج امسال در مقايسه با مراسم حج سالهاي گذشته چه تحولي داشته است ؟

339

ج : فرق حج71 با گذشته قابل انكار نيست ، من قبل از پيروزي انقلاب و نيز بعد از پيروزي جمهوري اسلامي ايران ، مكرر به زيارت بيت الله مشرف شده ام . كمبودها و نواقص كه در گذشته مشاهده مي شد خدا را شكر برطرف شده است . سرپرستي حجاج و مديريت و راهنمايي هاي روحانيون معظم كاروانها در حد رضايت و جالب است .

مهمتر از همه رشد فكري زائران بيت الله است كه به شكل وسيعي در نماز جماعت و جمعه و زيارت قبور ائمه ( عليهم السلام ) مشهود است . حركاتي كه موجب وهن شيعه و يا موجب درگيري باشد ميان آنان كم ديده مي شود و اميدواريم آن كم هم از بين برود . شركت در مراسم و مجالس بسيار چشمگير است و زائران با نظم و ترتيب حركت مي كنند .

آية الله محفوظي

س : لطفاً ويژگيهاي عبادت حج و امتيازات آنرا بر ساير عبادات مثل نماز و روزه و زكوة بيان فرماييد ؟

ج : حج از عباداتي است كه قبل از اسلام اعراب آنرا با شرايي انجام مي داده اند . بعد از ظهور اسلام مسلمين با اعلام قبلي رسول گرامي اسلام ( صلّي الله عليه وآله ) براي انجام فريضه حج ، در كنار پيامبر ( صلّي الله عليه وآله ) از احرام و تلبيه و طواف و سعي ميان صفا و مروه و ديگر اعمال را انجام دادند . در مقايسه با نماز و روزه و ديگر عبادات بايد گفت :

در حج نماز است چون نماز طواف و گاهي خود طواف كعبه نماز خوانده شده است . صلوة و روزه هم در آن نهفته است .

340

در بعضي جاها حاجي بايد روزه بگيرد و در جاي خود بيان شده است ولي حج برخي ويژگيها دارد كه در آيات قرآني آمده است :

فمن فرض فيهن الحج فلا رفث ولافسوق و لا جدال

كه در روايات از امام صادق ( عليه السلام ) آمده است :

اذا حرمت فعليك به تقوي الله و ذكرالله كثيراً و قلة الكلام الابخير . . .

در ساير اديان عبادت هايي چون نماز و روزه هست اما حج وجود ندارد .

س : شما در طي اقامت در مكه و مدينه با بعضي از زائران ساير كشورها ملاقاتهايي داشتيد ، در مجموع برخورد آنان با انقلاب اسلامي ايران چگونه بود ؟

ج : در بعضي از ملاقاتها كه با افراد مختلف از كشورهاي عربي و آفريقايي و ديگر كشورها داشته ام نام ايران و انقلاب اسلامي ايران براي آنها جلوه خاصي داشته است .

بعضي از آنها افسوس مي خوردند كه رهبري واحد در كشورها نيست لذا پيروزي ها به تأخير مي افتد . گاهي با شنيدن نام امام اشكها در چشمهايشان حلقه مي زد . وقتيكه نام ايران و امام را مي شنيدند با گرمي دستها را مي فشردند . جوانهاي انقلابي مصري مي گفتند بدبختي ما از اين جاست كه رهبري چون شما ايرانيها نداشتيم و نداريم . عالم سنگالي از عمق حجي كه امام آنرا حج ابراهيمي مي نامد مي پرسيد در حاليكه بيم هم داشت كه چشمهاي جواسيس در پي آنها باشد و دردسر ايجاد كند . اكنون نظرشان را متوجه رهبري فعلي كرده اند كه با قداست نام مي برند و احترام بخصوصي قائلند .

341

حجة الاسلام والمسلمين محمد جواد حجتي كرماني

س : مقصود از برگزاري حج ابراهيمي و روح بخشيدن به آن چيست ؟

ج : به نظر مي رسد كه حضرت امام رضوان الله عليه بر حج ابراهيمي زياد تأكيد داشتند . بايد به آن مباني كه امام راحل بر آن تأكيد مي كردند نيز غير از جنبه هاي سياسي چون برائت و اجتماعات توجه شود . من اين نقص را مي بينم كه در تفسيرهايي كه از پيامهاي امام مي شود ( چه در مورد حج و چه در موارد ديگر ) آن پايگاه معنوي پيام فراموش مي شود . وقتي كه صحبت از حج ابراهيمي مي كنيم بيشتر تفسير مي شود كه بايد جمع شد ، حرف سياسي زد ، قصه هاي روز را مطرح كرد ، مراسم برائت را انجام داد ، همه اينها حرفهاي درستي است ولي اگر همه اينها بدون آن پايگاه معنوي باشد كه امام بر آن تكيه داشتند ، يك ظاهر بيش نخواهد بود و ما شكلكي از حج ابراهيمي در آورده ايم بدون اين كه روح حج ابراهيمي را توانسته باشيم در درجه اول در خودمان تحقق بدهيم چه برسد به اين كه اين پيام را به ملت و جامعه اسلامي و به دنيا منتقل كنيم . اصولاً جامعه ، وحدتي و شخصيتي و زندگي و وجودي فراتر از فرد دارد و اين مسأله در حج كاملاً مجسم است . اين حالت براي خود من چه در رفتن به عرفات و چه از عرفات به مشعر و از مشعر به مني و چه در طواف دست مي داد و اين احساس پيش مي آمد كه من به عنوان يك ميليونيم يا يك دو ميليونيوم از اين جمعيت دارد آن نقشه ابراهيمي را اينجا پياده مي كنم . مخصوصاً هر كس بايد خود را در ميان جمعيت انبوه طواف كننده به عنوان يك ياخته از مجموع پيكره حج بداند به اين معني كه حجي كه من وسيله يك ميليون يا دو ميليون نفر انجام مي گيرد ، در كوچ به عرفات يا از عرفات به مشعرالحرام يا مخصوصاً هنگام طواف تجلي مي كند . شما وقتي اين سيل جمعيت را در حال حركت مي بينيد ، يك روح

342

كلي در كل جمعيت هست كه آنها را به حركت مي آورد ، غير از آن انگيزه شخصي كه يك يك دارند و همانطور كه ياخته هاي بدن ما يك حياتي دارند كه حيات سلولي است و آن حيات سلولي ، حياتي است ولي حيات انساني نيست ؛ مجموعه سلولهاست كه حيات ديگري دارد و مجموعه اين سلولها موجود ديگري پديد مي آورند كه ما به آن مي گوييم : انسان .

حج اين گونه است ، تك تك افراد سلولهاي آن پيكر هستند ، درك اين مطلب مهم است كه يك روح واحد و بالاتر و بسيار فراتر از اراده من و شما و اين حاجي و آن حاجي ، اين جمعيت دو ميلوني را مثل يك انگيزه اي و حلقه اي به هم مربوط مي سازد ( وممكن است هيچ كدام هم خبر نداشته باشند ) حج آن است يعني تبلور سير ملكوتي ابراهيم در يك جمعيت يك ميليوني ، در حالي كه ممكن است هيچ كدام از اين يك ميليون حالت ابراهيم را نداشته باشند ( كه ندارند ) چون اينها حياتشان حيات سلولي است و آن روح كلي جمع ، غير از روح فرد ماست .

مخصوصاً با اعتقادي كه شيعيان دارنتد كه قافله سالار اين جمعيت حضرت ولي عصر است . اگر ما اين را واقعاً با وجودمان احساس كنيم و اعتقاد داشته باشيم ، باز ساخت حج ، ابراهيمي و حج ، ابراهيمي است يعني واقعاً وقتي حضرت طواف مي كنند يا به عرفات مي روند و در مناسك شركت مي كنند در واقع همان خلف صالح حضرت ابراهيم است كه سير ملكوتي حضرت ابراهيم را هر سار تكرار مي كند و اين كه حج ما نيز بدون تشرف به محضر مقدس ايشان و قبول ايشان حج نيست با اين عرضي كه من كردم معني مي شود و مفهوم مي شود كه يعني چه . بنابراين من تصورم اين است كه ما بايد يك مقدار در تفسير حج ابراهيمي توجه به معني حج و روح كلي حج بكنيم و در اينجا من تكيه كرده ام به روح جمعي اگر هر فردي بتواند خودش را به

343

آن روح كلي جمع نزديك كند به همان اندازه به حج ابراهيمي نزديك خواهد شد يعني هر فردي به عنوان يك واحد سلولي بتواند اين دريافت را از جمع داشته باشد . يعني آن روح جمع را استشمام كند و تنفس كند يعني خودش را واقعاً به عنوان يك سلول از جمع بداند ، از آن پيكره واحدي كه مثل سيل ، مثل يك رود سپيد طاهر مطهر و يك رودخانه بهشتي كه عَذْب و طاهر و سپيد است و دائم دورِ خانه جاري است .

آقاي محمد حسين راجاني ( يكي از ميهمانان تانزانيايي )

س : لطفاً نظر خود را در مورد امام خميني ( ره ) و تأثيري كه در احياء حج و گسترش اسلام داشته است بيان كنيد ؟

ج : به نظر من آنچه كه موجب موفقيت امام در احياء اسلام شد چند چيز بود كه از همه مهمتر اخلاص بود يعني همان اخلاصي كه ايشان در كارش داشت . او در واقع اخلاص را پيام داد و بر ما رهروان اوست كه اين پيام را حفظ كنيم .

حضرت امام معني انسانيت را به ما فهماند و حج واقعي را به ما پيام داد ولي متأسفانه مردم جهان هنوز هم درست نفهميده اند .

الآن كه ما ياد گرفته ايم و فهميده ايم كه معني حج چيست بايد آن رابه جهانيان برسانيم و شنيدن اين مطالب براي ما مسؤوليت آور است .

برخي مي گويند :

« دولت ايران و امامِ ايران » ؛ امام متعلق به ايران نبود بلكه امام براي جهانيان بود . ما بايد پيام او را به جهانيان برسانيم . در پيشگاه امام زمان ( عليه السلام ) همه ما مسؤول

344

هستيم كه اين پيام حضرت امام را به جهانيان برسانيم .

س : وضعيت مسلمانان تانزانيا چگونه است و آيا غير مسلمانان گرايش به اسلام داشته اند ؟

ج : در واقع ظهور اسلام در تانزانيا به حدود هزار سال پيش برمي گردد . در اين زمينه مهم اين است كه ايرانيان نقش مهمي در انتقال اسلام به تانزانيا داشته اند .

بعد از آنها عربهايي كه از مسقط و خليج در انتقال اسلام سهم داشته اند و سهم ساحل نشينان جنوب ايران نيز در انتقال اسلام به تانزانيا مهم بوده است . اكثريت مردم تانزانيا مسلمان هستند و در واقع آنچه مهم است اين است كه درآنجا غير از اسلام و مسيحيت مذهبي وجود ندارد .

مسيحيان براي تبليغ مسيحيت خيلي جدي كار مي كنند و خيلي پشتكار دارند و مخصوصاً تبشيري ها بسيار فعال هستند . آنها به قلب جنگلهايي كه هيچ كس حاضر نيست در آن جا زندگي كند ، مي روند تا بتوانند مردم را مسيحي كنند . مسلمانان در تانزانيا بين 50 تا 60 درصد هستند و مسيحيت بيت 30 تا 40 درصد هستند . مسيحيان با توجه به امكانات زيادي كه دارند و دولت هم از آنان حمايت مي كند ؛ هميشه جلو هستند ولي ما با اينكه در اكثريت هستيم از 58 عضو كابينه حدود 17 نفر از مسلمانان اند . مسيحيان با طرح سندان و چكش ، به ما مي گويند :

شما مسلمانان باعث عقب افتادگي كشور بوده ايد و شما هستيد كه نمي گذاريد دولت پيشرفت كند .

با اين سياستي هم كه دولت در پيش گرفته ، هيچ اميدي به اين كه ما در 1995 شانس بيشتري در انتخابات داشته باشيم ، وجود ندارد .

345

حجة الاسلام و المسلمين علي دواني :

س : رسالت پژوهشگران و نويسندگان در گسترش فرهنگ حج ابراهيمي و كاستن از تعصبات فرقه اي و اختلافات مذهبي چيست ؟

ج : پژوهشگران و نويسندگان بايد سعي داشته باشند كه حج ابراهيمي را در تمام ابعاد به تمام مسلمين تفهيم كنند ، منافع و مضار تفرقه و عدم بهرهوري از مراسم حج و وحدت عالم اسلامي را چنانكه بايد گوشزد و با قلم و بيان منطق محكم و در عين حال معتدل ، اين رسالت مهم را ايفا نمايند و چنانكه گفتيم اگر هم نتيجه مطلوب نگرفتند مأيوس نشوند كه به طور قطع بي اثر نيست ، ولو اثر آن در دراز مدت باشد .

ما برادراني بوديم كه قرنها از هم دور بوديم . بر اثر دوري ، مطالبي بر ضد هم گفته و نوشته ايم كه سينه ها را چركين و پركينه كرده است . دست دراز استعمار و دشمنان قسم خورده اسلام يا علماي سوء و آخوندهاي درباري و حكام و خلفاي جور هم در آن دخالت جدي داشته اند ، بنابراين زمان لازم دارد تا آن فاصله ها از ميان برداشته شود و ما بتوانيم از نزديك با هم نشست و برخاست كنيم و يكديگر را بهتر بشناسيم .

ما بايد به ساير حجاج بيت الله بگوييم حج اين نيست كه بياييم و دور از هم مراسمي خشك انجام دهيم كه تأثير چنداني در اصلاح فرد و اجتماع ما ندارد . ما امروز گرفتار ديو استعمار غربي و سلطه جهنمي ابر قدرت آمريكا ، و اقتصاد مدرن دنياي جديد هستيم . دشمنان طماع ما مي خواند همه چيز ما را به خود اختصاص دهند و براي تأمين اين منظور سعي بليغ دارند نگذارند يك ميليارد مسلمان به هم نزديك شوند ، بلكه چپاول منافع ما و حفظ منافع خود را در تفرقه و دوري ما از هم مي دانند ، پس چه خوب است كه ما بيدار باشيم و دست آنها را رو

346

كنيم ، و اين خطر بزرگ را به كليه مسلمانان ياد آور شويم ، و چه زمان و مكاني بهتر از مراسم حج بيت الله ؟

قطعاً وقتي ما در اين راه توفيق يافتيم به ميزان زياد از تعصبات فرقه اي كاسته مي شود ، و رفته رفته طرفين حاظر مي شوند از اختلافات مذهبي براي حفظ كيان اسلام و مسلمين بكاهند ، و با هم كنار آيند .

استاد دكتر سيد جعفر شهيدي

س : لطفاً نظرتان را درباره ريشه اختلافات مذهبي و راه حل رسيدن به وحدت بفرماييد ؟

ج : اختلافات مذهبي چنانكه مي دانيم حل شدني نيست . زيرا نمي توان پيروان مذهب ها را به ترك مذهب خود وادار كرد . آنچه مهم است اينكه توصيه شود اين اختلاف ها به بدگويي و ستيزه جويي كشيده نشود . در سه قرن اخير نخست اجتماع نجف بود كه در عصر نادر تشكيل شد و سيد عبدالله سويدي جريان آن را نوشت . اما قضاوت او خالي از غرض نيست .

دومين اقدام در سده سيزدهم هجري از سوي متفكران اسلامي چون سيد جمال ، عبد الرحمان كواكبي ، محمد عبده ، شيخ عبدالحمد بن بادلي و نظاير آنان چنانكه در جاي ديگر گفته ام وضع اسف بار مسلمانان بود كه در آن عصر تقريباً زير سلطه خارجان بودند .

شمال آفريقا و مصر در تصرف فرانسويان ، هند در تصرف انگلستان ، افغانستان و ايران در تصرّف نيروي انگليس و شمال ايران در تصرف روسيه بود .

347

هرچند اين مناديان به آنچه مي خواستند نرسيدند اما دستكم مسلمانان را از خواب غفلت بيدار كردند .

س : چرا آخوندهاي سعودي توسل به پيامبر و زيارت قبور را شرك مي دانند ؟

ج : تا آنجا كه مي دانم مسح قبور و زيارت در مذهب هاي ديگر به جز مذهب حنبلي ، ممنوع نيست ، نخست ابن تيميه تحت تأثير اغراض سياسي و با توسل به ظاهر بعضي حديث ها اين آيين را مردود دانست سپس محمد بن عبدالوهاب آن را شديد كرد . به نظر بنده شدت عمل وهابيان در اين باره ريشه اجتماعي دارد . چنانكه در برخي نوشته هاي خود آورده ام .

شاعر معاصر آقاي موسوي گرمارودي :

س : براي گسترش فرهنگ حج در سطح افكار عموم مردم و اتّخاذ روشي كه عنوان « حاجي » در جامعه ، يك ارزش تلقي گردد ، چه بايد كرد ؟

ج : طيّ شصت هفتاد سال اخير ، در جامعه ما ، از سوي برخي عوامل فرهنگي ، اقداماتي عموماً در راستاي اسلام زدايي يا طنز و تعريض به آن و از جمله تخفيف و كوچك شماري حج ، صورت مي گرفت . به يك ، دو نمونه اين كوششها ( در مورد حج و غير آن ) مي توان اشاره كرد :

نخست كتاب « حاجي آقا » ي هدايت كه با نثري شيرين و استوار طيّ داستاني پركشش و همراه با طنزي گزنده و مؤثر ، چهره اي كريه از « تيپ حاجي » در جامعه ما بدست مي دهد و مي توان آن را مؤثرتين اقدامي دانست كه در اقشار با سواد كشور ، تا مدّتها [ شايد تا كنون نيز در كوشه و كنار ] تأثير منفي داشته

348

است .

دو ديگر ، فيلمي سينمايي بود كه در ايّام طاغوت با نام « محلّل » روي پرده سينماها رفت و از سوي اردوي الحادي نيز جانبداري شد [ و تنها كس كه با آن مبازره مؤثر از طريق يكي از رسانه ها ، پرداخت شهيد آگاه بزرگوار استاد مطهّري بود ] . منظور اصلي اين فيلم ، به مسخره گرفتن حكمي ديگر از احكام اسلامي و مآلاً ، اصل اسلام بود ولي مي پنداشتند چونكه صد آيد نود هم پيش آنهاست . . .

سه ديگر : موردي است كه ضمن مجموعه اي ، از تلويزيون اوائل انقلاب ، پخش شد . در يكي از بخشهاي آن مجموعه ، داستان مردي به تصوير در مي آمد كه « كربلايي » بوده است ، سپس حجّ مي گزارد و « حاجي » مي شود ؛ امّا تمام همّ و غم او اين است كه پس از اداي حج ، او را « حاجي علي » صدا كنند و نه « كربلايي علي » . بعد هم ، به صورت نمايشنامه راديويي ، از روديو در بخش اطفال و نوجوانان پخش شد .

راه حل به نظر من اين است كه متوني در جهت عكس آن اقدام ها ، ارائه گردد امّا حتماً بايد با همان قوّت ، بلكه قوي تر ، ارائه شود تا شكوه حج و جنبه هاي روحاني آن ، از طرق گوناگون ، در ذهنِ مردم ، جاي آن تصويرهاي منفي قبلي را بگيرد .

يكي از بهترين اقدام ها شايد اين باشد كه وسائلي فراهم آيد تا اقشار خلاّق و هنرمند جامعه ، هر سال در حج حضور يابند ( هر سال يك گروه ) تا در بازگشت از طريق هنرهاي خويش اعم از نثر ، شعر ، داستان ، گرافيك ، نقاشي ، سرود و . . . آنرا به جامعه بازتابند .

اقدامي هم كه امسال سيماي جمهوري اسلامي ايران انجام داد و طيّ آن ، برنامه هايي رنگين ، در شناساندن حج در سطوح

349

مختلف ارائه كرد ، هم زيبا و هم شكوهمند بود ؛ اجرُهم علي الله ؛ برنامه هايي زنده هم با مشكلات بسيار و به راستي با ايثار و پايمردي ؛ از جميع مراحل مراسم و هريك با توضيح روحانيان ارجمند و دانشوراني چون استاد دكتر شهريدي ، تهيّه كردند كه لابد بعداً به تدريج ارائه خواهند كرد و گمان دارم بسيار ديدني باشد . انشاء الله .

350

نامه سپاس ميهمانان

باسمه تعالي

محضر مبارك رهبر معظّم انقلاب ، حضرت آيت الله خامنه اي مدّظله العالي

ضمن عرض سلام و تقديم تحيّات وافره و ادعيه خالصه براي طول عمر و مزيد توفيقات و تأييدات حضرتعالي و بشارت برگزاري مراسم با شكوه و بي نظير تجمّع و تظاهرات دشمن شكن برائت كه به صورت منظّم و مطلوبي انجام گرفت ، مراتب تشكّر خود را از نماينده محترم حضرتعالي جناب حجة الاسلام والمسلمين آقاي محمد محمدي ري شهري و همه دست اندركاران و مسؤولان بعثه و ستاد و مسؤولان انتظامات كه تلاش قابل تحسيني داشتند ، معروض مي داريم و موفقيت روز افزون همگان را از خداوند متعال مسألت داريم .

امضاء :

حضرت آية الله مشكيني

[ كه در زير امضاء خود مرقوم فرموده اند :

وهل يترقّب من سماحته السامية الاّ هذا و هل لهذه الشجرة الطيّبة الاّ نظائر هذه الاثمار ولشمسنا الطّالعة المضيئة الاّ هذه الانوار ، لازال ظلّه ظليلا وعمره طويلا والسّلام عليه وعلي سائر اولياء الله . وانا الوجود الشبيه بالعدم والعدم الشبيه بالوجود . علي المشكيني ]

آية الله محمدي گيلاني

آيت الله محمد امامي كاشاني

351

آية الله مكارم شيرازي

آية الله سيد جعفر كريمي

آية الله مصباح يزدي

آية الله جعفر سبحاني

آية الله ابراهيم اميني

آية الله سيد عباس خاتم

آية الله محمد حسن قديري

حجة الاسلام والمسلمين ابوالحسن مصلحي

حجة الاسلام والمسلمين ابراهيم جناتي

حجة الاسلام والمسلمين رضا استادي

حجة الاسلام والمسلمين محسن خرازي

حجة الاسلام والمسلمين محمد علي فيض

حجة الاسلام والمسلمين سيد هاشم رسولي

حجة الاسلام والمسلمين عباس محفوظي

حجة الاسلام والمسلمين علي اكبر مسعودي

حجة الاسلام والمسلمين سيد علي غيوري

حجة الاسلام والمسلمين صالحي مازندراني

حجة الاسلام والمسلمين سيد كمال فقيه ايماني

حجة الاسلام والمسلمين سيد اسماعيل موسوي ( امام جمعه زنجان )

حجة الاسلام والمسلمين مرتضي بني فضل

حجة الاسلام والمسلمين علي دواني

حجة الاسلام والمسلمين سيد كاظم حسيني ( امام جمعه خرم آباد )

352

حجة الاسلام والمسلمين صدر الدين حائري

حجة الاسلام والمسلمين حسن ابراهيمي

حجة الاسلام والمسلمين سيد جواد علم الهدي

حجة الاسلام والمسلمين سدي مهدي يثربي

حجة الاسلام والمسلمين عبائي خراساني

حجة الاسلام والمسلمين صادق خلخالي

حجة الاسلام والمسلمين صابري همداني

حجة الاسلام والمسلمين حسن ابراهيمي

حجة الاسلام والمسلمين سيد علي قاضي عسگر

حجة الاسلام والمسلمين محمد كاظم بهرامي

حجة الاسلام والمسلمين محمدي عراقي

حجة الاسلام والمسلمين جعفري گيلاني

حجة الاسلام والمسلمين اژه اي

حجة الاسلام والمسلمين عبدالحسين معزي

سردار سرلشكر پاسدار محسن رضائي

تيمسار دريادار علي شمخاني

آقاي عليرضا معيري

آقاي جلال الدين فارسي

آقاي مولوي اسحق مدني

آقاي ابوالفضل توكلي بينا

استاد دكتر سيد جعفر شهيدي

آقاي موسوي گرمارودي